Can you solve the virus riddle? - Lisa Winer

Translator: zhila aziz Reviewer: Daban Q. Jaff

Your research team has found a prehistoric virus

تیمی توێژینەوەکەت ڤایرۆسێکی پێش مێژوویان دۆزیوەیەوە

preserved in the permafrost

کە لە چینە سەهۆڵیەکان دەمێنێتەوە

and isolated it for study.

و بەجیا بۆ توێژینەوەکان هەڵیان گرتووە.

After a late night working,

دوای شەوێکی دوور و درێی پڕ لە کار،

you're just closing up the lab when a sudden earthquake hits

کاتێک لە ناکاو بومەلەرزەیەک دێت تۆ تازە دەرگای تاقیگەکەت داخستووە

and knocks out the power.

و کارەبا دەبڕێت.

As the emergency generators kick in, an alarm confirms your worst fears:

هەر کە مۆلیدە یەدەگەکان پێ بوون، زەنگێک خراپترین ترسەکانی تۆی ئاگادار کردەوە:

all the sample vials have broken.

هەموو دەفرە نموونەییەکان شکاون.

The virus is contained for now,

لە ئێستادا ڤایرۆسەکە لەژێر کۆنتڕۆڵ دایە،

but unless you can destroy it,

بەڵام تا دەتواین لە ناوی ببەین،

the vents will soon open and unleash a deadly airborne plague.

بە زوویی دەبەکان دەکرانەوە و پەتایەکی کوشندە لە هەوادا بڵاودەبێتەوە.

Without hesitation, you grab your HazMat suit

بێ دوودڵی، قاتە تایبەتەکانت دەبەیت

and get ready to save the world.

و ئامادە دەبی بۆ ڕزگار کردنی جیهان.

The lab is a four by four compound of 16 rooms

تاقیگەکە ١٦ ژووری چوار بە چوارن

with an entrance on the northwest corner and an exit at the southeast.

لەگەڵ چوونەژوورەوەیەک لە گۆشەی باکووری ڕۆژئاوا و دەرچوونێک لە باشووری ڕۆژهەڵات.

Each room is connected to the adjacent ones by an airlock,

هەر ژوورێک بە ژوورەکانی تەنیشتیەوە بەستراوە بە هۆی قفڵی هەواییەوە،

and the virus has been released in every room except the entrance.

و ڤایرۆسەکە لە هەموو ژوورەکان بڵاوبۆتەوە جگە لە چوونەژوورەوەکە.

بۆ لەناو بردنیان دەبێت بچیتە هەموو ژوورەکان کە ڤایرۆسەکەی تێدا بڵاوە

To destroy it, you must enter each contaminated room

and pull its emergency self-destruct switch.

و فویزی باری نائاسایی خۆ لەناوبەر ڕابکێشە.

But there's a catch.

بەڵام کێشەیەک هەیە.

Because the security system is on lockdown,

چونکە سیستمی بەرگری چالاک کراوە،

once you enter the contaminated room,

کاتێک دەچیتە ژوورە تووشبووەکان،

you can't exit without activating the switch,

بەبێ چالاککردنی فویزەکە ناتوانیت بچیتە دەرەوە ،

and once you've done so,

و کاتێک کە ئەمەت کرد،

you won't be able to go back in to that room.

چیتر ناتوانیت بگەڕێیتەوە بۆ ئەو ژوورە.

You start to draw out possible routes on a pad of paper,

لەسەر کاغەزێک دەست دەکەیت بە کێشانی ڕێگە گونجاوەکان،

but nothing seems to get you to the exit

بەڵام وا دیار کە هیچ ڕێگایەک نییە

without missing at least one room.

بەبێ ئەوەی هیچ نەبێت یەک ژووریش لەدەست بدەیت.

So how can you destroy the virus in every contaminated room

کەواتە چۆن دەتوانیت ڤایرۆسەکە لە هەموو ژوورە تووشبووەکان لەناو ببەیت

and survive to tell the story?

و بۆ گێڕانەوەی چیرۆکەکە ڕزگارت دەبێت؟

Pause here if you want to figure it out for yourself.

ئەگەر دەتهەوێت خۆت چارەسەرێک بدۆزیتەوە لێرە بووەستە.

Answer in: 3

وەڵآمەکە لەماوەی:٣

Answer in: 2

وەڵامەکە لە ماوەی:٢

Answer in: 1

وەڵامەکە لە ماوەی:١

If your first instinct is to try to graph your possible moves on a grid,

ئەگەر یەکەم تێڕامانت ئەوەیە کە هەوڵ بدەیت وێنەی هەنگاوە گونجاوەکان لە شێوەی گرافیکی

you've got the right idea.

لەسەر تۆڕێک بکێشیت، بیرۆکەیەکی ڕاست هەیە.

This puzzle is related to the Hamiltonian path problem

ئەم مەتەڵە پەیوەندی بە کێشەی ڕێگای هامیلتۆنی هەیە

named after the 19th century Irish mathematician William Rowan Hamilton.

بە ناوی ماتماتیکیزانی ئێرلەندی سەدەی ١٩ ولیام ڕۆون هامیلتۆن کراوە.

بەرەنگاریکە لە کێشەی ڕێگاکە

The challenge of the path problem

is to find whether a given graph has a Hamiltonian path.

زۆدینەوەیە ئەوەیە کە ئایا ئەو گرافیکە ڕێگای هامیلتۆنی هەیە یان نا.

That's a route that visits every point within it exactly once.

ئەوە ئەو ڕێڕەوەیە کە بە هەموو خاڵەکان تەنها یەک جار تێپەڕدەبێت.

This type of problem, classified as NP-complete,

ئەم جۆرە کێشەیە، بە NP- complete پۆلێنکراوە،

is notoriously difficult when the graph is sufficiently large.

ئەمە زۆر قورسە کاتێک گرافیکەکە زۆر گەورە بێت.

Although any proposed solution can be easily verified,

هەرچەندە هەر چارەسەرێکی پێشنیارکراو دەتوانرێت بە ئاسانی دڵنی بکرێتەوە،

we have no reliable formula or shortcut for finding one,

بۆ دۆزینەوەی وەڵامەکان هیچ هاوکێشەیەکی باوەڕپێکراو و قەدبڕمان نییە,

or determining that one exists.

یان دیارنییە کە وەلامێک هەیە.

And we're not even sure if it's possible for computers

و تەنانەت دڵنیا نین کە کۆمپیوتەرەکانیش بتوانن

to reliably find such solutions, either.

وەڵامێکی پەسەند بۆ ئەم کێشانە بدۆزنەوە.

This puzzle adds a twist to the Hamiltonian path problem

ئەم مەتەڵە پێچوکە بۆ کێشەی ڕێگای هامیلتۆن زیاد دەکات

in that you have to start and end at specific points.

کە خاڵی دەستپێک و کۆتایی ڕوون و دیارن.

But before you waste a ton of graph paper,

بەڵام پێش ئەوەی یەک تۆن کاغەزی گرافیکی بە فیڕۆ بدەی،

you should know that a true Hamiltonian path

دەبێت بزانیت کە ڕێگا ڕاستەقینەکەی هامیلتۆن

isn't possible with these end points.

بە خاڵە دەستپێک و سەرەتاییەکان مەحاڵە.

That's because the rooms form a grid with an even number of rooms on each side.

ئەمە لەبەر ئەوەی کە ژوورەکان تۆڕێک و ژمارەی جووت لە هەر لایەکدا دروستدەکەن.

In any grid with that configuration,

لە هەر تۆڕێکدا لەگەڵ ئەم شێووەپێدانە،

a Hamiltonian path that starts and ends in opposite corners is impossible.

ڕێگەی هامڵتۆنی مەحاڵ دەبێت کە خاڵی دەستپێک و کۆتایی لە گۆشەی پێچەوانەدا بن.

Here's one way of understanding why.

ئەوە ڕێگایەکە بۆتێگەیشتن لە بۆچی. بیر لە تەختەیەکی

Consider a checkerboard grid with an even number of squares on each side.

پشکنەرکە لە تۆڕێک چوارگۆشەی جوت ژمارە لە هەر گۆشەیەک پێکهاتووە بکە.

Every path through it will alternate black and white.

هەر ڕێچکەیەک بە خانەی ڕەش و سپیدا تێپەڕ دەبێت.

These grids will all also have an even total number of squares

هەروەها ژمارەی ئەو خانانەش جووتن

because an even number times and even number is even.

چونکە ئەنجامی لێکدانی ژمارەیەکی جووت لە ژمارەیەکی جووتی تر ژمارەیەکی جووتە.

So a Hamiltonian path on an even-sided grid that starts on black

کەواتە ڕێگەی هامڵتۆنی لەتۆڕێکی جووت دا لە خانەیەکی ڕەشەوە دەست پێدەکات

will have to end on white.

دەبووایە بە خانەیەکی سپی کۆتایی پێ بێت.

And one that starts on white will have to end on black.

و ئەگەر بە خانەیەکی سپی دەستی پێ کردبا دەبووایە بە خانەیەکی ڕەش کۆتایی پێ هاتبا.

However, in any grid with even numbered sides,

لەگەڵ ئەوەشدا، لە هەر تۆڕێکی کە لە ژمارەی جووت پێکهاتووە،

opposite corners are the same color,

گۆشە پێچەوانەکان هەمان ڕەنگن،

so it's impossible to start and end a Hamiltonian path on opposite corners.

بۆیە لە رێگەی هامڵتۆنی مەحاڵە کە خاڵی دەستپێک و کۆتایی لە گۆشەکاندا جیاواز بن.

It seems like you're out of luck,

وا دیارە کە هیچ هەلێکت نییە،

unless you look at the rules carefully and notice an important exception.

مەگەر جارێکی تر بە وردیەوە سەیری یاساکان بکەیەوە و تێبینی دەرهاتێکی گرنگ بکەیت.

It's true that once you activate the switch in a contaminated room,

ڕاستە ئەگەر فویزی ژوورێکی تووشبووت گۆڕی،

it's destroyed and you can never go back.

ژوورەکە وێران دەبێت و چیتر ناتوانیت بگەڕێیتەوە بۆ ئەو ژوورە .

But there's one room that wasn't contaminated - the entrance.

بەڵام ژوورێکمان هەیە کە هێشتا ئاڵودە نەبووە - چوونەژوورەوەکە.

This means that you can leave it once without pulling the switch

ئەمە مانای ئەوەیە کە دەتوانیت ژوورەکە جێبهێڵیت بەبێ گۆڕینی فویزەکە

and return there when you've destroyed either of these two rooms.

و دووبارە بگەڕێتەوە بۆ ئەوێ دوای لەناو بردنی هەر ژوورێک.

The corner room may have been contaminated

لەوانەیە ژووری گۆشەکە ئاڵوودە بێت

from the airlock opening, but that's okay

بەهۆی کرانەوەی فقڵی هەوایەکە، بەڵام هیچ کێشە نییە

because you can destroy the entrance after your second visit.

چونکە دەتوانیت چوونەژوورەوەکە کە بۆ جاری دووەم چوویتەوە لەناو ببەیت.

That return trip gives you four options for a successful route,

ئەم گەڕانەوەیە چوار بژاردەت بۆ گەشتێکی سەرکەوتوو پێدەدات،

and a similar set of options if you destroyed this room first.

و کۆمەڵێک بژاردەی هاوشێوە ئەگەر سەرەتا ئەم ژوورەت وێران کرد.

Congratulations. You've prevented an epidemic of apocalyptic proportions,

پیرۆزە. تۆ توانیت ڕێگە لە بڵاوبوونەوەی پەتایەک بگریت،

but after such a stressful episode, you need a break.

بەڵام دوای ئەم چیرۆکە پڕ لە ذڵەڕاوکێیە پێویستیت بە پشوویەک هەیە.

Maybe you should take up that recent job offer to become a traveling salesman.

لەوانەیە پێویست بکات ئۆفەری بوون بە فرۆشیاری گەشت قەبوڵ بکەی.