How turtle shells evolved... twice - Judy Cebra Thomas

Translator: bnar muhamad Reviewer: mabbast chato

Meet Odontochelys semitestacea.

ئۆدۆنتۆچیلی سیمتێستاسیا بناسە.

This little creature spends its days splashing in Late Triassic swamps

ئەم بوونەوەرە بچووکە ڕۆژەکانی لە زەلکاوی تریاسییە دواکەوتوەکان بەسەردەبات

with a host of other reptiles.

لەگەڵ کۆمەڵێک خشۆکی تردا.

Under the surface lies its best defense against attack:

لە ژێر ڕوودا باشترینی بەرگری لە دژی هێرش:

a hard shell on its belly.

کەلەڕەقی سەر سکەکەی.

Odontochelys is an early ancestor of the turtle.

ئۆدۆنتۆچیلیز باوباپیرانی لە زووە کیسەڵە.

Its half-shelled body illustrates an important point about the modern turtle:

جەستەی نیوە توێکڵە خاڵی گرنگ دەربارەی کیسەڵی مۆدێرن:

it actually has two shells that develop totally separately

لەڕاستیدا دوو توێکڵی هەیە کە گەشە دەکەن بە تەواوی بە جیا

while the turtle is still an embryo.

لە کاتێکدا کیسەڵەکە هێشتا کۆرپەلەیە.

Both are extensions of the animal’s skeleton,

هەردووکیان درێژکراوەی ئاژەڵەکانن ئێسکە پەیکەر،

and together they are made of almost 60 bones.

و پێکەوە دروست دەکرێن نزیکەی ٦۰ ئێسک.

Like other embryos,

وەک کۆرپەلەکانی تر،

turtle embryos are made of undifferentiated cells

کۆرپەلەی کیسەڵ دروست کراوە لە خانە جیانەکراوەکان

that become specific cell types,

کە دەبنە جۆری تایبەتی خانە،

and then organs and tissues,

پاشان لە ناو کۆشەکان و شانەی،

through gene activity and communication between cells.

لە ڕێگەی چالاکی جین و پەیوەندی لە نێوان خانەکاندا

At first, turtle embryos look very similar to those of other reptiles,

لە سەرەتادا کۆرپەلەی کیسەڵ زۆر لەیەک دەچن وەک خشۆکەکانی تر،

birds, and mammals,

باڵندە و شیردەرەکان،

except for a bulge of cells called the carapacial ridge.

جگە لە هەڵئاوساوی خانەیەک کە پێی دەوترێت ئەو سەروکێ کەرپا.

The ridge expands around the body between the neck and lower back,

ڕیجلەکە بە دەوری جەستەدا فراوان دەبێت لە نێوان مل و خوارەوەی پشت،

creating a disc shape.

دروستکردنی شێوەی دیسک.

It guides the formation of the upper part of the turtle’s shell,

ڕێبەری پێکهێنانی بەشی سەرەوە دەکات لە توێکڵی کیسەڵەکە،

called the carapace, likely by attracting the cells that will become ribs.

بە قاووغ ناودەبری، بە ویرای ڕاکێشانی ئەو خانانەی دەبنە پەراسوو.

Instead of curving downwards to make a regular rib cage,

لە جیاتی پێچکردن بۆ خوارەوە بۆ دروستکردنی قەفەزی پەراسووی ئاسایی،

the ribs move outwards towards the carapacial ridge.

پەراسووەکان بەرەو دەرەوە دەجوڵێنە بەرەو ئەو سەروکەتە.

They then secrete a signaling protein

دواتر پرۆتینی ئاماژەپێکەر دەپارێزن

that converts surrounding cells into bone-forming cells.

کە خانەکانی دەوروبەر دەگۆڕێت بۆ ناو خانەکانی دروستکردنی ئێسک.

These fifty bones grow until they meet and connect with sutures.

ئەم پەنجا ئێسکانە گەورە دەبن تا ئەبینن و پەیوەندی بە سوچەوە بکەین.

A ring of bone solidifies the carapace’s edges.

ئەڵقەیەک لە ئێسکی ڕەق بە لێوارەکانی کیسەڵەکە.

The outer layer of skin cells produces the scales, known as scutes,

چینی دەرەوەی خانەکانی پێست بەرهەم دەهێنێت پێوەرەکان، بە قاووغ ناسراوە،

that cover the carapace.

کە کیسەڵەکە دادەپۆشیت.

The development of the bottom half of the shell, the plastron,

گەشەکردنی نیوەی خوارەوە لە توێکڵەکەدا، تەونی،

is driven by neural crest cells,

لەلایەن خانەی توێکڵە دەمارەوە لێئەدرا،

which can produce a variety of different cell types including neurons,

کە دەتوانێت جیاوازیەکیک بەرهەم بهێنێت جۆری خانە لەوانە دەمارە خانە،

cartilage and bone.

کرکراگە و ئێسک.

A thick shield of these cells spreads across the belly,

قەڵغانێکی ئەستووری ئەو خانانە بە دەوری سکدا بڵاو بۆتەوە،

coming together in regions that produce nine plate-like bones.

پێکەوە هاتن لەو هەرێمانەی کە بەرهەم دەهێنن نۆ ئێسکی وەک قاپ.

Eventually, these connect to the carapace by sutures.

لە کۆتایدا ئەمانە پەیوەندی بە چەند سوتەیەک.

A turtle’s shell has obvious advantages for guarding against predators,

توێکڵی کیسەڵەکە سوودی ئاشکرای هەیە بۆ پارێزگاری کردن لە دژی ڕاوکەرەکان.

but the rigid casing also presents some challenges.

بەڵام داپۆشەری سەختیش پێشکەش دەکات هەندێک لە بەربەرەکانییەکان.

As the turtle grows,

کە کیسەڵەکە گەشە دەکات.

the sutures between the bones of the carapace and plastron spread.

دووکانی نێوان ئێسکەکان لە کیسەڵ و پلەی پۆلەسرۆن بڵاو بۆتەوە.

Most mammals and reptiles rely on a flexible rib cage

زۆربەی مادە شیردەرەکان و خشۆکەکان پشت دەبەستن بە قەفەزی پەراسووی نەرم

that expands to allow them to breathe,

کە فراوان دەبێت بۆ ئەوەی هەناسەیان بدات،

but turtles use abdominal muscles attached to the shell instead:

بەڵام کیسەڵەکان ماسولکەی ناو دەم بەکاردێنن لە جیاتی ئەوە بە توێکڵەوە هاوپێچ کراوە:

one to breathe in, and one to breathe out.

بۆ ئەوەی هەناسەیەک بدات و یەکێک بۆ هەناسەدان.

So how did the shell evolve?

کەواتە چۆن توێکڵەکە گەشەی کرد؟

Though there are still gaps in the fossil record,

هەرچەندە هێشتا کەلێن هەیە لە تۆماری بەبەرد،

the first step seems to have been a thickening of the ribs.

یەکەم هەنگاو وا دیارە پەراسوو سووچ و ئەستوور.

The oldest known turtle ancestor,

کۆنترین باوباپیرانی کیسەڵ،

a creature called Eunotosaurus africanus,

بوونەوەرێک بە ناوی یونۆتۆسۆراوس ئەفریقی،

lived 260 million years ago and looked almost nothing like a modern turtle,

۲٦۰ ملیۆن ساڵ لەمەوپێش ژیاوە و سەیرکراوە نزیکەی هیچ شتێک وەک کیسەڵێکی مۆدێرن،

but it had a set of broad, flat ribs

بەڵام کۆمەڵێک پەراسووی پان و تەختی هەبوو

that anchored the muscles of its powerful forearms.

کە ماسولکەکانی لەنگەر ئەکردەوە لە باوکە بەهێزەکەی.

Eunotosaurus was likely a burrowing creature,

ئونۆتۆسارۆس لەوانەیە بوونەوەرێکی زۆر گەورە بوبێت،

digging homes for itself in what’s now southern Africa.

هەڵکەندنی خانوو بۆ خۆی لە چیدا ئێستا باشوری ئەفریقا.

Odontochelys semitestacea illustrates another, later step in turtle evolution,

ئۆدۆنتۆچیلیس سێمیستاسیا روونی دەکاتەوە ، دواتر هەنگاو دەنێت لە پەرەسەندنی کیسەڵ

with thick ribs like Eunotosaurus plus a belly plate for protection.

لەگەڵ پەراسووی ئەستووری وەک یونۆتۆسۆرۆس لەگەڵ قاپێکی سک بۆ پاراستن.

Our first fossil evidence of the full shell characteristic of modern turtles

یەکەم بەڵگەی بەبەردبووی ئێمە لە پڕ تایبەتمەندی توێکڵی کیسەڵی مۆدێرن

is about 210 million years old,

نزیکەی ۲۱۰ ملیۆن ساڵە،

and belongs to a species called Proganochelys quenstedti,

و هی جۆرەکە بەناوی پرۆگانۆچلیس کوینستێدی،

whose ribs had fused.

کە پەراسووەکانی هەڵشکاون.

Proganochelys could move between water and land.

پرۆگانۆچلیس توانی بجوڵێنێت لە نێوان ئاو و زەویدا.

Unlike modern turtles, it couldn’t retract its head into its shell,

بە پێچەوانەی کیسەڵە مۆدێرنەکان، نەیتوانی لێ بسەپێ سەری بۆ ناو توێکڵەکەی

but had defensive spines on its neck.

بەڵام خولانەوەی بەرگری لە ملیدا هەبوو.

Modern turtle shells are almost as diverse as the turtles themselves.

بە پێچەوانەی کیسەڵە مۆدێرنەکان، نەیتوانی لێ بسەپێ سەری بۆ ناو توێکڵەکەی.

Sea turtles have flatter, lighter shells for streamlined gliding through the water.

کیسەڵەکانی دەریا ماستاویان هەیە، توێکڵی کاڵتر بۆ خلیسکانی ئاو

Land-dwelling tortoises, meanwhile,

کیسەڵەکانی زەوی، هاوکات،

have domed shells that can slip free of predators’ jaws

توێکڵی داپۆشراویان هەیە کە دەتوانێت بە خۆڕایی لە چاوی راوکەر بیپارێزت

and help them turn right-side up if they fall on their backs.

و یارمەتیان دەدات بۆ ئەوەی بەرەو لای ڕاست دەرکەون ئەگەر بکەونە سەر پشت.

Leatherback and softshell turtles

پێستی پشت و کیسەڵی نەرم

have shells without the ring of bone around the edge of the carapace

توێکڵی هەیە بەبێ ئەڵقەی ئێسک لە دەوروبەری لێواری قاووغ

or the tough scutes covering it,

یان ئەو توندانەی کە دایدەپۆشن،

making it easier for them to squeeze into tight spaces.

ئاسانتری کردیە بۆیان تا لە پۆشایە تەسکەکان بکوشرێن.