The other "Golden Rule" - David L. Hu

Translator: Hwma Hiwa Reviewer: Ibrahim A. Ahmed

A cat’s bladder can only store a golf ball’s worth of urine.

میزڵدانی پشیلە تەنھا بە ئەندازەی تۆپێکی گۆڵف میز ھەڵدەگرێت.

For humans, it’s a coffee mug and for elephants, a kitchen trash can.

هی مرۆڤەکان بە ئەندازەی کوپێکی قاوە و هی فیلەکان بەئەندازەی تەنەکەخۆڵێکی چێشتخانە.

An elephant’s bladder is 400 times the size of a cat’s,

ھەروەھا میزڵدانی فیل ٤٠٠جار لە میزڵدانی پشیلە گەورەترە،

but it doesn’t take an elephant 400 times longer to pee.

بەڵام فیل ٤٠٠ ئەوەندەی پشیلەی پێناچێت بۆ میزکردن.

So, how does this work?

کەوایە، ئەم کارە چۆنە؟

The answer lies in what scientists call the “Other Golden Rule.”

وەڵامەکە لەو شتە دایە کە زاناکان پێی دەڵێن "یاسا زێڕینەکەی تر."

It applies to mammals, which pee out some of their wastes in a yellowy liquid.

ئەوەش بەسەر ئەو شیردەرانە جێبەجێ دەبێت کە بەشێوەی شلەیەکی زەردباو میز دەکەنە دەرەوە.

Other classes of animals use different systems and methods to excrete waste.

جۆرەکانی تری ئاژەڵ ڕێگا و سیستمی جیاواز بەکاردەھێنن بۆ دەرکردنی پاشەڕۆکانیان.

The Rule describes how urinary organs and forces change with body size,

یاساکە باس لەوە دەکا چۆن ئەندامەکانی میزکردن و پاڵنەرەکان دەگۆڕێن بەپێی قەبارەی لاشە،

enabling a range of mammals to achieve similarly rapid relief.

کە وا لە شیردەرە جۆراوجۆرەکان دەکات حەسانەوەیەکی خێراو هاوشێوەیان هەبێت.

There are two main factors contributing to urination speed:

دوو هۆکاری سەرەکی ھەیە کە پەیوەندییان بە خێرایی میزکردنەوە هەیە:

bladder pressure and gravity.

پەستانی میزڵدان و هێزی کێشکردنی زەوی.

Bladder pressure is created when mammals contract their muscles

پەستانی میزڵدان کاتێک درووست دەبێت کە شیردەرەکان ماسوولکەکانیان گرژ دەکەن

to squeeze urine out.

بۆ گوشینی میز بۆ دەرەوە.

This pressure is equal to the applied muscular force per unit area but,

ئەم پەستانە یەکسانە بە ھێزی بەکارهێنراوی ماسولکە بۆ ھەر یەکەیەکی ڕووبەر بەڵام،

since these factors scale proportionally,

لەبەر ئەوەی ئەم هۆکارانە بە ڕێژەیی دەپێورێن،

bladder pressure doesn’t actually change much depending on body size.

پەستانی میزڵدان لەڕاستیدا بەپێی قەبارەی لاشە زۆر ناگۆڕێت.

Meanwhile, the effects of gravity do vary across species.

هاوکات، کاریگەرییەکانی ھێزی کێشکردنی زەوی بەپێی جۆری ئاژەڵەکان دەگۆڕێن.

Mammals have a pipe-like organ called the urethra

شیردەرەکان ئەندامێکی شێوە بۆڕییان ھەیە پێی دەگوترێت میزەڕۆ (بۆڕی میز)

that transports urine from a higher elevation to a lower one—

کە میز لە شوێنێکی بەرزەوە بۆ شوێنێکی نزم دەگوازێتەوە—

specifically, from the bladder down to where urine exits the body.

بەتایبەتی، لە میزڵدانەوە بۆ ئەو شوێنەی کە میز لە لاشە دەچێتە دەرەوە.

In doing so, the urethra harnesses the power of Torricelli’s Law,

بەوشێوەیە، میزەڕۆ جڵەوی ھێزی یاسای تۆریچێلی دەکات،

which states that flow rate increases with container height.

کە دەڵێت ڕێژەی تەوژمی ڕۆیشتن زیاد دەبێت بەپێی بەرزی دەفری شلەکە.

Take these two containers holding the same volume of liquid.

سەیری ئەم دوو دەفرە بکە کە ھەمان قەبارەی شلەیان تێدایە.

When identically punctured at the bottom,

کاتێک وەکویەک لەژێرەوە کون دەکرێن،

the vertical container drains nearly twice as fast.

دەفرە ستوونییەکە بەنزیکی دوو ئەوەندە خێراتر بەتاڵ دەبێتەوە.

This is because the water’s falling from a greater elevation difference.

ئەمەش لەبەرئەوەی ئاوەکە لە بەرزییەکی زۆرتر دێتە خوارەوە.

By transporting urine from high to low, the urethra has a similar effect.

بە گواستنەوەی میز لە شوێنێکی بەرزەوە، بۆ نزم میزەڕۆ کاریگەریەکی هاوشێوەی ھەیە.

The urethra is probably not perfectly vertical,

ڕەنگە میزەڕۆ بەتەواوی ستوونی بەبێت،

so its length doesn’t tell us exactly how far the urine falls.

بۆیە درێژییەکەی بەتەواوی پێمان ناڵێت میز چەند دوور دەڕوات.

However, it’s a good approximation.

ھەرچەندە، ئەوە لێکچوونێکی باشە.

The urethra’s diameter also affects flow rate.

تیرەی بازنەیی میزەڕۆ کاریگەری لەسەر ڕێژەی تەوژمی شلەکەش دەکات.

When that vertical container’s exit hole has a larger diameter,

کاتێک کونی دەرچەی دەفرە ستونییەکە تیرەیەکی بازنەی گەورەتری ھەبێت،

the water drains out even faster.

ئاوەکە تەنانەت بەخێراییەکی زیاتریش دێتە خوارەوە.

The length and diameter of an animal’s urethra varies

درێژی و تیرەی بازنەیی میزەڕۆی هەر ئاژەڵێک جیاوازە و دەگۆڕێت

depending on its species and whether it has a penis or vagina.

بەپێی جۆری ئاژەڵەکە، ھەروەھا بەپێی ئەوەی ئاخۆ ئاژەڵەکە چووکی هەیە یان زێ.

For example, a female elephant has a meter-long urethra

بۆ نموونە، فیلێکی مێ بۆری میزەکەی مەترێک درێژە

with a thirty-five millimeter diameter.

ھەروەھا بە تیرەی بازنەیی ٣٥میلیمەتر.

A person with a vagina has a urethra that is more than 20 times shorter

مرۆڤێک بە ئەندامی مێینەوە میزەڕۆیەکەی٢٠جار لەوە کورترە

and 5 times thinner.

ھەروەھا پینج (٥) جار باریکترە.

The elephant’s longer, wider urethra is what allows it to urinate

فیل بەهۆی میزەڕۆیە درێژ و فراوانەکەیەتی کە دەتوانێت میزبکات

for a comparable amount of time as a human.

بەهەمان ماوەی ئەو کاتەی کە مرۆڤێک لە میزکردن بەسەری دەبات.

Indeed, if an elephant had the urethra of a housecat,

لەڕاستیدا، ئەگەر فیل میزەڕۆیەکەی وەکو ھی پشیلەیەکی ماڵی بێت،

it might take it about 2 hours to drain its bladder.

ڕەنگە دوو کاتژمێری بوێت ھەتا میزڵدانەکەی بەتاڵ دەکاتەوە.

It’s hypothesized that the Other Golden Rule

گریمانەی ئەوە دەکرێت کە یاسا زێڕینەکەی تر پارێزراوە

is conserved because quicker pees may both reduce vulnerability to predators

چونکە خێرایی میزکردن ڕەنگە هەم ببێتە ھۆی کەمکردنەوە و لاوازی ئاژەڵە گۆشتخۆرەکان

and flush out disease-causing pathogens.

هەمیش ئەو میکڕۆب و بەکتریایانە فڕێدەداتە دەرەوە کە هۆکاری دوستبوونی نەخۆشین.

But the Rule has limitations.

بەڵام یاساکە چەند لاوازییەکی ھەیە.

It’s only been shown to apply to non-aquatic mammals.

تەنھا بەسەر شیردەرە نائاوییەکاندا جێبەجێ دەبێت.

And the Rule doesn’t apply to mammals under three kilograms.

ھەروەھا یاساکە بەسەر ئەو شیردەرانەدا جێبەجێ نابێت کە لەخوار سێ کیلۆ گرامەوەن.

They actually pee in droplets, not continuous streams,

کە لەڕاستیدا بەشێوەی دڵۆپەی بچووک میز دەکەن نەک لە شێوەی پەلامیز،

because surface tension breaks up their tiny jets of urine.

چونکە گرژی ڕووکاری دەرەوە فیچقە میزەکەیان پەرشوبڵاو دەکاتەوە.

Even within non-aquatic mammals above three kilograms,

تەنانەت لە نێوان شیردەرە نائاوییەکانیش کە لەسەرووی ٣ کیلۆگرامەوەن،

different behaviors disrupt the Other Golden Rule.

ڕەفتارە جیاوازەکان ڕێگرە لەبەردەم یاسا زێڕینەکەی تر.

Male dogs don’t always fully empty their bladders

سەگە نێرەکان ھەرگیز بەتەواوی میزڵدانی خۆیان بەتاڵ ناکەنەوە

and will instead tinkle in short spurts to mark their territory.

لەجیاتی ئەوە بە کەم کەم میزەکەیان دەکەن بۆئەوەی سنورەی ناوچەکەیان دیاری بکەن.

Male pandas sometimes pee in handstands, marking bark higher up on trees

پاندا نێرەکان ھەندێکجار بەوەستان لەسەردەست میز دەکەن، توێکڵی دار لەبەرزی نیشانە دەکەن

in order to broadcast their scent to potential mates.

بۆ ئەوەی بۆنەکەیان پەرشوبڵاو بکەنەوە بۆ ڕەگەزی بەرامبەر.

Handstand pees take longer because urine must work against gravity.

میزکردن لەسەر دەست ماوەیەکی زۆرتری پێدەچێت چونکە دەبێت دژی ھێزی کێشکردن بوەستیتەوە.

Underwater pees are also lengthier

میزکردن لەژێر ئاو بەھەمان شێوە درێژترە

because the external water pressure counteracts the internal forces

چونکە پەستانی ئاوی دەرەکی بەرهەڵستی هێزی پاڵنەری ناوەوە دەکات

resulting from elevation difference.

بەهۆی جیاوازی بەرزییەوە.

Whether it’s with the intensity of a fire hydrant or a squirt gun,

جا ھێزی بۆری ئاوی ئاگر کوژاندنەوەی هەبێت یاخود هی دەمانچەیەکی ئاوی،

this system swiftly delivers our urine to the outside world.

ئەم سیستمە بەخێرایی میزەکانمان دەگوازێتەوە بۆ جیھانی دەرەوە.