Biodiesel: The afterlife of oil - Natascia Radice

Translator: shna araz Reviewer: Daban Q. Jaff

Just a minute ago,

تەنها دەقەیەک پێش ئێستا،

this oil helped make a delicious meal possible.

ئەم ڕۆنە یارمەتی دا ژەمێکی خۆش دروست بکەیت.

But now, it's just some nasty goop.

بەڵام ئێستا، ئەوە تەنها هەندێک گۆپی پیسە.

What should we do with it?

پێویستە چی بکەین لەگەڵی؟

Well, the easiest thing would be

باشە، ئاسانترین شت کە بکرێت

to pour it down the drain;

بۆ ئەوەی بیڕێژین بۆ ناو ئاوەڕۆ;

that makes it seem like it's gone,

کە وادەکات وا دەرکەوێ کە ڕۆیشتبێت،

but it's not really gone.

بەڵام لە ڕاستیدا نەڕۆیشتوە.

Instead, it's collecting bits of food

لەجیاتی، ئەوە کۆکردنەوەی وردکە خۆراکە

and other random stuff,

وە شتە هەڕەمەکیەکانی تر،

producing monstrous, greasy blockages

بەرهەمهێنانی پارچەی گەورەو چەور

that clog not only your own drain

ئەو قلشە تەنها بۆ ئاوەڕۆیەکەی تۆ نییە

but entire sewage systems,

بەڵام تەواوی سیستەمە ئاویەکان،

causing flooding and pollution.

دەبێتە هۆی لافاو و پیسبوون.

Many places have laws for proper disposal of grease,

زۆرلە شوێنەکان یاسایان هەیە بۆ لابردنی چەوری گونجاو،

but we can go one step further.

بەڵام دەتوانین یەک هانگاو زیاتر بڕۆین.

Instead of just throwing it away safely,

لەجیاتی ئەوەی بەساغی فڕێی بدەیت،

we can turn it into something useful.

دەتوانین بیکەینە شتێکی بەسود.

And if you're wondering

هەروەها ئەگەر تۆ پرسیار دەکەیت

what anyone could possibly want

ئەوەی کە هەر کەسێک لەوانەیە بیەوێت

with a bunch of digusting, used cooking oil,

لەگەڵ کەمێک بەکارهێنانی ڕۆنی چێشت لێنان

the answer is: biodiesel.

وەڵامەکە ئەوەیە; بایۆ دیزڵ.

You've probably heard of diesel engines.

تۆ لەوانەیە گوێت لە مەکینەی دیزڵ بوبێت.

They power farming and construction equipment,

ئەوان هێزی کشتوکاڵ و کەلوپەلی بیناسازیان هەیە،

trucks, buses, ships, trains, backup generators,

بارهەڵگرەکان، پاسەکان، کەشتیەکان، شەمەندەفەرەکان،پێکهێنەری مۆلیدەکان،

and even some cars.

هەروەها تەنانەت هەندێک سەیارەکان.

Most of the fuel that feeds these engines

زۆربەی ئەو سوتەمەنیانەی کە ئەم بزوێنەرانە بەکاریدێنن

is refined from petroleum,

لە بەنزینەوە وەرگیراوە،

which comes from long-dead dinosaurs

کە لە دایناسوڕە درێژە مردووەکان پەیدا بووە

and other ancient fossils.

هەروەها پاشماوەی کۆنی تر.

But diesel fuel can also be derived from

بەڵام سوتەمەنی دێزڵ دەتوانێت دروست ببێت لە

more recently-dead organisms,

زیاتر لەم دواییانەدا_ ماددە ئەندامیەکان،

like plants and animals.

وەک و ڕووەکەکان و ئاژەڵەکان.

And this type of fuel is what we call biodiesel.

هەروەها ئەو جۆرە سوتەمەنیە ئەوەیە کە ئێمە پێی دەڵێین بایۆ دیزڵ.

Biodiesel is a biodegradable energy source,

بایۆ دیزڵ سەرچاوەی ووزەیە،

made from plant oils or animal fats,

لە ڕۆنی ڕوەک دروستکراوە یان چەوری ئاژەڵ،

that can usually be burned in regular diesel engines.

کە بەزۆری دەسوتێنرێت لە بزوێنەری دیزڵ.

You guessed it,

تۆ پێشبینی دەکەیت،

it's the 'bio' version of diesel.

ئەوە چاپی "بایۆلۆجی; دێزڵە.

It's cleaner than normal diesel,

ئەوە خاوێنترە لە دێزڵی ئاسایی،

so there has been a push to generate it

کەواتە پاڵنەرێک هەبووە بۆ دروستکردنی ئەو

from crops like soybeans.

لە دانەوێڵەکان وەک سۆیا.

Now, growing plants for fuel,

ئێستا، ڕوەکی گەشەسەندوو بۆ سوتەمەنی،

instead of food, comes with its own problems.

لەجیاتی خواردن، لەگەڵ کێشەی خۆی دێت.

But fortunately, we already have some oils and fats right here.

بەڵام خۆشبەختانە، ئێمە هەندێک ڕۆن و چەوریمان هەیە لێرە.

Preparing your used cooking grease for recycling

ئامەدە کردنی چەوری چێشتلێنانی بەکارهاتوو بۆ دووبارە بەکارهێنانەوە

is easy.

ئەوە ئاسانە.

First, let it cool down to room temperature.

یەکەم، با سارد بێت بۆ پلەی گەرمی ژوور.

Then, transfer it to a clean container.

دواتر، بیگوازەوە بۆ دەفری پاک.

You can use any old bottles you have lying around,

دەتوانیت هەر بتڵێکی کۆن بەکاربێنیت کە لە دەورەبەرت هەیە،

like milk jugs,

وەک قوتوی شیر،

as long as they're completely empty,

هەتاکو ئەوان بە ئاسانی بەتاڵ بن،

rinsed, and dried.

بشورێن، هەروەها وشک ببن.

Use a funnel to avoid spills

ڕەحەتی بەکاربێنە بۆ ئەوەی نەڕژێت

and a sieve to filter out any small food particles.

هەروەها هێرەگێک بۆ پاڵاوتنی هەر تەنە خۆراکێکی بچووک.

You can even add bacon grease

تەنانەت دەتوانیت چەوری پشتی بەراز زیاد بکەیت

and other animal fats

هەروەها چەوری ئاژەڵی تریش

or the excess oil from canned food,

یان ڕۆنی زیاد لە پێویست لە خواردنی قوتوو،

like tuna or sardines,

وەک ماسی تونا یان ماسی ساردین،

just make sure it's really oil and not brine.

تەنها دڵنیا بە لەوەی کە بەڕاستی ڕۆنە نەک میز.

So, what happens now that your oil is safely contained?

کەواتە، ئێستا چی ڕودەدات کە ڕۆنەکەت سەلامەتە؟

Well, many cities have recycling services

باشە، زۆربەی شارەکان خزمەتگوزاری دوبارەبەکارهێنانەوەیان هەیە

that will pick up large amounts of grease

کە بڕێکی زۆر چەوری کۆدەکاتەوە

from restaurants and other establishments.

لە چێشتخانە و دەزگاکانی ترەوە.

But there are locations

بەڵام شوێن هەیە

where individuals can drop off their containers, as well.

تاکەکان دەتوانن دەفرەکانیان فڕێدەن ،هەروەها.

All of this grease will end up at a processing plant,

هەموو چەوریەکان بە پڕۆسەی چاندن کۆتایی دێت،

where it can be converted to useable biodiesel.

لە شوێنێک کە دەکرێت بگۆڕدرێت بۆ بایۆدیزڵ.

How does this conversion work?

ئەم گۆڕینە چۆن کاردەکات؟

Well, all these oils and fats you donated

باشە، هەموو ئەو ڕۆن هەروەها چەورییەی تۆ بەخشیت

are made up of triglycerides,

لە تریگلەیسێد دروست کراون،

a glycerol molecule connected to

گەردیلەی گریکڕۆڵ بەستراوەتەوە بە

three fatty acid chains.

سێ زنجیرەی ترشی چەوری.

To convert fats to fuel,

بۆ گۆڕینی چەوری بۆ سوتەمەنی،

they react with an alcohol,

ئەوان پەیوەندیان هەیەلەگەڵ ئەلکهول،

usually methanol or ethanol,

زۆربەی کات میسانۆڵ و ئیسانۆڵ،

which produces long-chain esters and glycerol.

کە زنجیرەی درێژ خوێی ئەندامی بەرهەم دێنێت هەروەها گلیسڕۆڵ.

To compare, here are some molecules

بۆ بەراوردکردنی، ئەمانە چەند گەردیلەیەکن

of regular diesel fuel.

لە سوتەمەنی دیزڵی ئاسایی.

Now, here are the molecules we created

ئیستا، ئەوە ئەو گەردیلانەن کە دروستمان کردوون

by breaking apart the triglycerides.

بە شکاندنی بەشێک لە تریگلەیسەریدەکان.

Glycerol is the odd man out,

گلیسڕۆڵ شتێکی نامۆیە،

so it's removed at the end of the process.

بۆیە لە کۆتایی پڕۆسەکە لادەبرێت.

But look at these esters!

بەڵام سەیری ئەم خوێیە ئەندامیانە بکە!

If you squint, their structures look pretty similar

ئەگەر تۆ سەیریکەیت، پێکهاتەکانیان زۆر لە یەک دەچن

to those of the long-chain hydrocarbons in regular diesel.

بۆ ئەوانەی کە هایدرۆکاربۆنی زنجیرەی درێژن لە دیزڵی ئاسایی.

And diesel engines, with a few small modifications,

هەروەها بزوێنەری دیزڵ، لەگەڵ چەند گۆڕینێکی بچووک،

can also be made to squint

هەروەها دەکرێت بۆ سکوینت

and burn these esters like regular diesel fuel.

هەروەها ئەم خوێیە ئەندامیانە بسوتێنن وەک سوتەمەنی دیزڵی ئاسایی.

Et voila! Biodiesel.

ئێت ڤایۆ! بایۆدیزڵ.

Now, you might be wondering whether all this hassle

ئێستا، لەوانەیە تۆ بپرسیت کە ئایا ئەم هەموو مشتومڕە

over recycling used cooking oil

لەسەر دووبارە بەکارهێنانەوەی ڕۆنی چێشت لێنان

is even worth it.

تەنانەت شایەنی ئەوەیە.

After all, how much energy can it possibly generate?

لەدوای هەموو ئەمانە، دەتوانیت چەند وزە بەرهەمبهێنێت؟

Well, if all the grease that New Yorkers throw away in one day

باشە، ئەگەر هەموو چەوریەی کە نییویۆرکەکان فڕێیاندا لە یەک ڕۆژدا

were converted to jet fuel,

کاتێک گۆڕدرا بۆ سوتەمەنی خەڵوزی ڕەش،

it would be enough to power several hundred flights

ئەوە بەس دەبێت بۆ پێدانی هێز بە سەدەها گەشت

from New York to Los Angeles.

لە نیویۆرکەوە بۆ لۆس ئەنجلس.

And let's not forget that using waste oil

هەروەها با لەبیری نەکەین بەکارهێنانی ڕۆن زیاد لە پێویست

instead of burning more fossil fuels

لەجیاتی سوتاندنی سوتەمەنی زیاتری پاشماوەی بەبەردبوو

will limit our negative effects on the environment.

کاریگەری نەرێنی لەسەر ژینگەکەمان دروست دەکات.

Recycling used cooking grease

دووبارە بەکارهێنانەوەی ڕۆنی چێشتلێنان

turns goop into good.

لە خراپ دەگۆڕێت بۆ باش.

By contributing a little bit,

بەتێکەڵ کردنی کەمێک،

individuals and businesses can help create

تاکەکان هەروەها بازرگانەکان دەتوانن یارمەتی دروستکردنی

an alternative, stable source of diesel oil,

جێگرەوەیەک بدەن، سەرچاوەیەکی جێگیر بۆ ڕۆنی دێزڵ،

while protecting the environment

لەکاتێکدا پاراستنی ژینگەکەمان

and keeping our cities cleaner.

هەروەها پارێزگاریکردن لە خاوێنی شارەکانمان.

And that's pretty slick.

هەروەها ئەوە زۆر جوانە.