Does "The Wonderful Wizard of Oz" have a hidden message? - David B. Parker

Translator: mabbast chato Reviewer: Zhila Mawlood

In the summer of 1963,

لە هاوینی ساڵی ١٩٦٣ دا،

a high school teacher changed the way the world looked at "The Wizard of Oz."

مامۆستایەکی خوێندنگەی ئامادەیی تێڕوانینی جیهانی لەبارەی" جادووگه‌ری ئۆز" گۆڕی.

His name was Henry Littlefield,

ناوی هێنری لیتڵفیڵد بوو،

and he was teaching an American history class.

و وانەی مێژووی ئەمریکای دەگوتەوە.

He'd made it to the late 19th century, a time called The Gilded Age,

لە کۆتایەکانی سەدەی ١٩، ئەم سەردەمە ناسرابوو بە سەردەمی زێڕین، ئەم کارەی کرد،

but he was struggling to keep his class interested

بەڵام تێیده‌كۆشی تا سەرنجی خوێندکارەکانی ڕابکێشێت

in the complex social and economic issues of the time.

لەو سەردەمە باروودۆخی کۆمەڵایەتی ناجێگیربو و گرفتی ئابوریش هەبوو.

Then one night, while he was reading

پاشان شەوێک، لەکاتێکدا

"The Wonderful Wizard of Oz" to his daughters,

" جادووگه‌ری سەرسوڕهێنەری ئۆز"ی بۆ کچەکانی دەخوێندەوە،

he had an idea.

بیرۆکەیەکی لا دروستبوو.

In the 1890s, farmers wanted to add silver to the gold standard

لە ١٨٩٠دا، جووتیارەکان زیویان بۆ ستانداردی زێڕ زیاد دەکرد

to put more money in circulation

تا پارەی زیاتر بخەنە ناو سوڕەکەوە

and make it easier for farmers to borrow.

و جووتیارەکان ئاسانتر قەرزبکەن.

In the book, Dorothy walked to the Emerald City on the Yellow Brick Road

لە پەرتووکەکە، دۆرۆسی لە ڕێگای خشتە زەردەکەوە بۆ شاری ئیمڕاڵد دەڕوات

in her silver shoes.

بە پێڵاوە زیویەکانی.

The movie's ruby red slippers started out as silver.

پێڵاوەکانی ناو فلیمەکەش وەکو یاقوتی سوورن پێش ئەوەی ڕەنگیان بۆ زیوی بگۆڕێن.

Silver and gold on the road to prosperity.

زیو و زێڕ له‌ ڕێگان بۆ خۆشگوزەرانیی.

L. Frank Baum had published the book in 1900

ئێڵم فڕانک باوم پەرتووکەکەی لە ساڵی ١٩٠٠ بڵاوکردەوە

at the height of The Gilded Age,

لەوکاتەی سەردەمی زێرین لە درۆپکەدا بوو،

and the analogy didn't seem out of the question.

و وادەرنەدەکەوت پێویستی بە گفتوگۆ و مشومڕ بێت.

No one else had seen these connections,

کەسی دیکە ئەم پەیوەندیانەیان نەبینیوە،

but that didn't deter Littlefield.

بەڵام ئەم بۆ لیتڵفیڵد نەبووە بەربەست.

He taught his class about The Gilded Age using the book,

خوێندکارەکانی لەبارەی سەردەمی زێڕین بە بەکارهێنانی پەرتووکەکە فێردەکرد،

and soon he and his students were finding more connections.

و زوو ئەو و خوێندکارەکانی پەیوەندی زیاتریان دۆزیەوە.

For instance, in the late 1890s,

بۆنموونە، لە کۆتایەکانی ١٨٩٠ دا،

the U.S. had recently recovered from the Civil War

ئەمریکا، تازە لە شەڕی ناوخۆ ڕزگاریبووبوو

and integrated vast new territories,

و هەرێمی نوێی گەورەی لە خۆی کۆکردەوە،

bringing an era of prosperity for some.

بۆ هەندێک چه‌رخێکی خۆشگوزەرانی هێنا.

But while industry and finance in the North and East prospered,

بەڵام لەکاتێکدا پیشەسازی و سیستەمی ئابوری لە باکور و ڕۆژهەڵات سەرکەوتوو بوو،

farmers across the South and Midwest struggled.

جووتیارەکانی باشور و ڕۆژئاوای ناوەڕاستیش ئازاریان دەچەشت.

This led to the Populist movement,

ئەمەش بووە هۆی سەرهەڵدانی جوڵانەوەی پۆپۆلیستی،

uniting farmers and workers against urban elites.

جووتیار و کرێکارەکان یەکیانگرت دژ بە شارنشینەکان.

By 1896, the movement had grown into the People's Party,

لە ١٨٩٦دا، ئەندامانی پارتە سیاسیەکان پەیوەندیان بە جوڵانەوەکەوە کرد،

and its support of Democrat Williams Jennings Bryan

و پشتگیری ویلیام جینینگس برایانی دیموکراتیان کرد

put him in reach of the presidency.

تا ببێت بە سەرۆکی وەزیران.

Meanwhile in Oz, claimed Littlefield,

لەکاتێکدا لە ئۆز، لیتڵفیڵد بانگەشەی ئەوەی دەکرد

Dorothy is a typical American girl

دۆرۆسی کچێکی سادەی ئەمریکیە

whose hard life in Kansas is literally turned upside down

لە کانساس ژیانێکی کولەمەرگی دەژی بەتەواوەتی

by powerful forces outside her control.

لەلایەن هێزێکی زۆر بەهێزەوە کە لە دەرەوه‌ی کۆنتڕۆڵی خۆیه‌تی وێرانکراوە.

The munchkins are the common people oppressed by the Witch of the East,

مەنچکینس کەسانێکی ئاسایی بوون لەلایەن جادووگەری ڕۆژهەلاتەوە،

banks and monopolies.

و خاوەن موڵکەکان و بازرگانەکانەوە ستەمیان لێدەکرێت.

The Scarecrow is the farmer,

سکیریکڕۆ جووتیارێکە،

considered naive but actually quite resourceful,

وەکو ساویلکەیەک سەیردەکرا بەڵام زۆر بەسودبوو،

the Tin Woodman is the industrial worker dehumanized by factory labor,

تین وودمان کرێکاری پیشەسازی بوو بەهۆی کارەکەیه‌وه‌ وەکو مرۆڤ سەیرنەدەکرا،

and the Cowardly Lion is William Jennings Bryan

و شێرە ترسنۆکەکە ویلیام جینینگس برایانە

who could be an influential figure if only he were brave enough

کەوا دەیتوانی ببێتە بە کەسێکی کاریگەر ئەگەر تەنها ئەوەندە ئازایەتی هەبوایە

to adopt the Populist's radical program.

پێشڕەوی پرۆگرامی شۆڕشگێڕی پۆپۆلیستی بکردایە.

Together, they travel along a golden yellow road

بەیەکەوە، لە ڕێگایه‌ زەردە زێڕینەکە گەشتیان دەکرد به‌ره‌و

towards a grand city whose ruler's power turns out to be built on illusions.

شارێکی مەزن كه‌ دەسەڵاتی فەرمانڕەواکه‌ی دەرکەوت لە خەیاڵەکان سەرچاوەی گرتووە.

Littlefield published some of these observations in an essay.

لیتڵفیڵد هەندێک تێبینیکردنی لە وتارێک بڵاوکردەوە.

His claim that this fantasy was actually a subversive critique

بانگەشەی ئەوەی دەکرد کەوا لەڕاستیدا ئەم خه‌یاڵە وتارێکی تێکدەرانەی

of American capitalism appealed to many people in 1960s.

سیستەمی سەرمایەداری ئەمریکیە کە لە ساڵی ١٩٦٠ بەسەر زۆر خەڵک سەپاندبووی.

Other scholars took up the theme,

زانای دیکە بیرۆكه‌كه‌یان وەرگرت،

and the proposed analogies and connections multiplied.

و لێکچواندنەکانیان پێشکەش کرد و پەیوەندیەکانیان زیاد کرد.

They suggested that Dorothy's dog Toto

پێشنیاری ئەوەیان کرد سەگەکەی دۆرۆسی بەناوی تۆتۆ

represented the teetotalers of the prohibition party.

نوێنەرایەتی ئەو کەسانەی وازیان لە شەڕاب خواردنەوە هێناوە دەکات.

Oz was clearly the abbreviation for ounces,

ئۆز بەڕوونی دیارە کورتکراوەی ئاونسە،

an important unit in the silver debate.

یەکه‌یەکی گرینگە لە پێکهاتەی زیو دا.

The list goes on.

لیستەکە بەم شێوەیە بەردەوامە.

By the 1980s, this understanding of the book was accepted so widely

لە ساڵی ١٩٨٠دا، ئەم تێگەیشتنەی پەرتووکەکە بەشێوەیەکی فراوان قبووڵکرا

that several American history textbooks

کەوا هەندێک پەرتووکی مێژووی ئەمریکا

mentioned it in discussions of late 19th century politics.

لە مشومڕە سیاسیەکانی کۆتایی سەدەی ١٩ باسکراوە.

But is the theory right?

بەڵام ئایا ئەم تیۆرە ڕاستە؟

L. Frank Baum's introduction claims the book is just an innocent children's story.

پێشەکیەکی ئێڵ. فڕانک بانگەشەی ئەوە دەکات ئەم پەرتووکەی چیرۆکی منداڵێکی بێتاوانە.

Could he have been deliberately throwing people off the trail?

ئایا دەکرێت بە مه‌به‌ست ئاڕاستەی کەسەکانی گۆڕی بێت؟

And is it fair to second guess him so many decades later?

و ئایا ڕەوایە دووباره‌ خه‌مڵاندنی بۆ بكرێت چەند دەیەیەک دواتر؟

There's no definitive answer,

وه‌ڵامێکی یەکلایکەرەوە نییە،

which is part of why authorial intent

بەهۆی ئەمە بەشەشەوەیە مەبەستی نووسەر

is a complex, tangled, fun question to unravel.

پرسیاری ئالۆز و بێسەروبەر، و گاڵتەجاڕییه‌ تا لێکدانەوەی بۆ بکرێت.

And some recent scholars have interpreted "The Wonderful Wizard of Oz"

هەندێک زانای ئەم سەردەمە لێکدانەوەیان بۆ" جادووگه‌ری سەرسوڕهێنەری ئۆز" کردەوە

in the opposite way as Littlefield.

کەوا بەتەواوەتی پێچەوانەی لیتڵفیڵدە.

They claim it's a celebration of the new urban consumer culture.

بانگەشەی ئەوە دەکەن، ئەوە ئاهەنگگێڕانی کلتوری بەکاربەری شارنشینی نوێیە.

Historian William Leach argued that the dazzling Emerald City of Oz

مێژوو نووس ویلیام لیچ مشتومڕی ئەوە دەکات کەوا شاری بریسقەداری ئۆز

was meant to acclimate people to the shiny, new America.

واتا هانی خەڵک دەدات بۆ و ئەمریکای بریسكه‌دار، ونوێ.

In the end, all we know for sure is that Baum,

لەکۆتاییدا، ئەوەی بەتەواوەتی لێی دڵنیاین ئەوەیە باوم،

inspired by European folk legends,

لەلایەن ئەفسانەی نێو خەڵکی ئەوروپاوە ئیلهامیکردوە

had set out to create one for American children.

دەستیکردوە بە دروستکردنی دانەیەک بۆ منداڵانی ئەمریکا.

And whether or not he intended any hidden meanings,

ئەگەر مەبەستی شاراوەی تێدابێت یان نا.

its continuing relevance suggests he succeeded

به‌رده‌وامیی گرنگییه‌كه‌ی ده‌ریده‌خات كه‌ سه‌ركه‌وتوو بووه‌

in creating a fairytale America can call its own.

لە دروستکردنی چیرۆکی ئەفسانەیی کەوا ئەمریکا بڵێت ئەمه‌ هی خۆمە.