Why don’t poisonous animals poison themselves? - Rebecca D. Tarvin

Translator: bnar muhamad Reviewer: Daban Q. Jaff

One fine day,

یەکێک لە رۆژە خۆشەکان،

when Charles Darwin was still a student at Cambridge,

کاتێک چارلس داروین هێشتا قوتابی بوو لە کامبریج،

the budding naturalist tore some old bark off a tree

سروشت ناسە تازەکە هەندێک لە توێکڵی دارەکەی دڕی

and found two rare beetles underneath.

و لە ژێرەوە دوو قالۆچەی دەگمەنی دۆزیەوە،

He’d just taken one beetle in each hand when he spotted a third beetle.

ئەو تەنها یەک قالۆچەی هەبوو لە هەر دەستێک کاتێک سێیەم قاڵۆچەی بەدیکرد.

Stashing one of the insects in his mouth for safekeeping,

شاردنەوەی مێروولەکە لە دەمیدا بۆ پاراستنی سەلامەتی،

he reached for the new specimen –

ئەو گەیشتە نموونە نوێیەکە -

when a sudden spray of hot, bitter fluid scalded his tongue.

کاتێک پرژانێکی لە ناکاوی گەرم، ئاوێکی گەرمی شلی تاڵ.

Darwin’s assailant was the bombardier beetle.

داروین هێرشکەرەکە بەهۆی بۆردومانی قالۆچەوە بوو.

It’s one of thousands of animal species,

یەکێک لە هەزارن جۆری ئاژەڵ،

like frogs,

وەک بۆقەکان،

jellyfish,

ماسی جەلی،

salamanders,

مارمێلکەکان،

and snakes,

و مارەکان،

that use toxic chemicals to defend themselves –

کە مادەی کیمیای ژەهراوی بەکار دەهێنن بۆ بەرگریکردنیان -

in this case, by spewing poisonous liquid from glands in its abdomen.

ئەمە هۆیەکە، بە هەڵرشتنی شلەی ژەهراوی رژێنەکان لە ناو لەشی.

But why doesn’t this caustic substance, ejected at 100 degrees Celsius,

بەڵام بۆچی ئەم مادە نادرووستە، بە ۱۰۰ پلەی سەدی دەرناکات،

hurt the beetle itself?

قالۆچەکە خۆی بریندار دەکات؟

In fact, how do any toxic animals survive their own secretions?

لە راستیدا، چۆن هەر ئاژەڵێکی ژەهراوی لە نهێنیەکانی خۆی رزگاری دەبێت؟

The answer is that they use one of two basic strategies:

وڵامەکە ئەوەیە کە ئەوان یەکێک لە دوو پلانی بنەرەتی بە کار دەهێنن:

securely storing these compounds

بە سەلامەتی ئەم ئاوێتانە دەپارێزن

or evolving resistance to them.

یان بەرگری لە هەڵگەرانەوە بۆیان.

Bombardier beetles use the first approach.

قالۆچەی وێرانکەر یەکەمین نزیک بوونەوە ئەنجام دەدەن.

They store ingredients for their poison in two separate chambers.

ئەوان پێکهاتەی ژەهرەکانیان لە دوو خانەی جیادا کۆدەکەنەوە.

When they’re threatened, the valve between the chambers opens

کاتێک هەرەشەیان لێ دەکرێت، بەینەکە لەنێوان خانەکاندا دەکرێنەوە

and the substances combine in a violent chemical reaction

و مادەکان تێکەڵ بوون لە کاردانەوە توندووتیژی کیمیای

that sends a corrosive spray shooting out of the glands,

کە پرژانێکی داخوراو دەنێرن بۆ دەرەوەی رژێنەکان،

passing through a hardened chamber that protects the beetle’s internal tissues.

تێپەربوون بە ناو خانەیەکی رەق کە پارێزگاری لە شانە ناوەکیەکانی قالۆچەکە دەکات.

Similarly, jellyfish package their venom safely

بە هەمان شێوە، ماسی جەلی بە سەلامەتی گورزە ژەهرەکەیان

in harpoon-like structures called nematocysts.

وەک پێکهاتەیەک کە پێی دەگوترێت نیماتۆسیتس.

And venomous snakes store their flesh-eating, blood-clotting compounds

و مارەکان ژەهرەکانیان بۆ نێچیرەکانیان کۆدەکەنەوە تێکەڵەیەکی خوێن مەین

in specialized compartments that only have one exit:

لە بەشی تایبەتمەند کە تەنها یەک دانەی هەیە:

through the fangs and into their prey or predator.

بە ناو کەڵبەکان بۆ نێچیر یان راوکەرەکانیان.

Snakes also employ the second strategy: built-in biochemical resistance.

هەروها مارەکان دووەم ستراتیژی بەکار دەهێنن: چەسپاندنی کیمیای بنیاتنراو

Rattlesnakes and other types of vipers manufacture special proteins

ماری زەنگۆڵدار و جۆرەکانی تری ماری ژەهراوی پرۆتینی تایبەت دروستدەکەن.

that bind and inactivate venom components in the blood.

کە پێکهاتەکانی ژەهر لە خوێندا ناچالاک دەکەن

Meanwhile, poison dart frogs have also evolved resistance to their own toxins,

لە هەمان کاتدا، بۆق دەرهاویشتەی ژەهراویە هەروها بەرگری ژەهری خۆیان گەشە پێکردوە

but through a different mechanism.

بەڵام لە رێگەی میکانزمی جیاوەزەوە.

These tiny animals defend themselves using hundreds of bitter-tasting compounds

ئەم ئاژەڵە بچوکانە بەرگری لە خۆیان دەکەن بە بەکارهێنانی سەدان تێکەڵەی تاڵ

called alkaloids

پێی دەگوترێت ئەلکالۆید

that they accumulate from consuming small arthropods like mites and ants.

کە ئەوان کۆیان کردەوە بۆ لە ناوبردنی جومگەدارە بچووکەکان و مێرووەکان

One of their most potent alkaloids is the chemical epibatidine,

یەکێک لە بەتواناترین مادە تفتەکان کە مادەی کیمیای ئپیباتیدینە

which binds to the same receptors in the brain as nicotine

کە بەهەمان وەرگر لە مێشکەوە گرێدراوە، وەک مادەی ژەهراوی(نیکۆتین)

but is at least ten times stronger.

بەڵام بە لایەنی کەمەوە دەجار بەهێزترە،

An amount barely heavier than a grain of sugar would kill you.

برێکی زۆر قورستر لە دەنکە شەکرێک دەتکوژێت،

So what prevents poison frogs from poisoning themselves?

کەواتە چی رێگری لە بۆقە ژەهراویەکان دەگرێت لە ژەهراوی بوونی خۆیان؟

Think of the molecular target of a neurotoxic alkaloid as a lock,

بیر لە گەردیلەی ئەلکالیۆدی دەماری بکەوە وەک قفڵ

and the alkaloid itself as the key.

و ئەلکالیۆد خۆی وەک کلیلێکە.

When the toxic key slides into the lock,

کاتێک کلیلی ژەهراوی لە قفڵدا دەجوڵێت

it sets off a cascade of chemical and electrical signals

ئەو لە زنجیرەی کیمیای و نیشانەی کارەبای دادەخات

that can cause paralysis,

کە دەبێتە هۆی ئفلیجی،

unconsciousness,

بێهۆشی،

and eventually death.

و لە کۆتایدا مردن.

But if you change the shape of the lock, the key can’t fit.

بەڵام ئەگەر شێوەی قفڵ بگۆرین، کلیلەکە گونجاو نابێت.

For poison dart frogs and many other animals with neurotoxic defenses,

و بۆ بۆقی دارتی ژەهراوی و چەندین ئاژەڵی تر لەگەڵ بەرگری دەماری ژەهراوی،

a few genetic changes alter the structure of the alkaloid-binding site

هەندێک لە گۆرانکاری بۆماوەی جێگای پێکهاتەی ئەلکالیۆدی بەناچاری دەگۆرێت

just enough to keep the neurotoxin from exerting its adverse effects.

تەنها پاراستنی دەماری ژەهر بەسە بۆ لەکارخستنی کاریگەریە خراپەکانی.

Poisonous and venomous animals

ژەهر و ئاژەڵی پیس

aren’t the only ones that can develop this resistance:

تەنها ئەوانە بەس نین بۆ پەرەپێدانی بەرگری:

their predators and prey can, too.

راوکەرەکانیان و نێچیرەکانیان دەتوانن.

The garter snake, which dines on neurotoxic salamanders,

ماری گارتەر کە خۆراکی سەرەکیان لە سەر دەمارە ژەهری مارمێلکەیە،

has evolved resistance to salamander toxins

بەرگری لە ژەهری مارمێلکە گەشەدەکات

through some of the same genetic changes as the salamanders themselves.

لە رێگەی هەندێک گۆرانکاری بۆماوەی هاوشێوەی مارمێلکەکان خۆیان.

That means that only the most toxic salamanders can avoid being eaten—

واتە تەنیا ژەهراویترین مارمێلکەکان خۆیان لە خواردن بەدوور دەگرن ــ

and only the most resistant snakes will survive the meal.

و تەنها بەرگریکەرترین مارەکان لە ژەمێکدا رزگاریان دەبێت.

The result is that the genes providing the highest resistance and toxicity

ئەنجامەکە ئەوەیە کە چینە بۆماوەیەکان بەرزترین بەرگری ژەهراوی بوون تۆمار دەکەن

will be passed on in greatest quantities to the next generations.

بە گەورەترین بڕدا تێدەپەرێت بۆ رەچەڵەکی داهاتوو.

As toxicity ramps up, resistance does too,

وەک ژەهراووی بوون بەرز دەبێت، بەرگریش دەکات،

in an evolutionary arms race that plays out over millions of years.

لە پێشبرکێیەکی گەشەسەندنی چەک کە زیاتر لە ملیۆنەها ساڵ یاری دەکات.

This pattern appears over and over again.

ئەم نموونەیە دووبارە و دووبارە دەردەکەوێت

Grasshopper mice resist painful venom from scorpion prey

مشکی گیاسهۆپەر بەرهەڵستی ژەهری ئازاربەخش دەکات لە نێچیری دووپشکدا

through genetic changes in their nervous systems.

لە رێگەی گۆرانکاری بۆماوەی لە سیستەمە بۆماوەیەکانیان.

Horned lizards readily consume harvester ants,

مارمێلکەی شاخدار بە ئاسانی مێروولەی دروێنەکەر دەخۆن،

resisting their envenomed sting with specialized blood plasma.

بەرگری دەکەن لە پێوەدانی ژەهر لەگەڵ پلازمای خوێن.

And sea slugs eat jellyfish nematocysts,

و ماسی دەریای جێلیفیش ماسی دەریای نەماتۆسیست دەخوات

prevent their activation with compounds in their mucus,

رێگری لە چالاکردنیان دەکات لە گەڵ تێکەڵەیەک لە ناو لینجیدا

and repurpose them for their own defenses.

دووبارە بۆ مەبەستی بەرگری خۆیان.

The bombardier beetle is no exception:

قالۆچەی وێرانکەی بەدەر نیە لەو دەرهاویشتنە:

the toads that swallow them

ئەو تۆوانەی کە قووتیان دەدات،

can tolerate the caustic spray that Darwin found so distasteful.

ئەوە دەتوانێت کە ئەو پرژانەی داروین زۆر پێی نابەدڵ بوو قبوڵی بکات.

Most of the beetles are spit up hours later,

زۆربەی قالۆچەکان لە چەند کاتژمێرێکدا دەترسێن،

amazingly alive and well.

سەرسورهێنەرە بە زیندووی و باشی.

But how do the toads survive the experience?

بەڵام چۆن ئەمرۆ لەم شارەزایە رزگاریان دەبێت؟

That is still a mystery.

کە هێشتا نهێنیە.