Why I risked my life to expose a government massacre | Anjan Sundaram

Translator: Hung Tran Phi Reviewer: Sharon Nguyen

What does it mean to be a witness?

Thế nào là làm một nhân chứng?

Why is it important to bear witness

Vì sao đứng ra làm chứng cho những khổ đau

to people's suffering,

của ai đó lại quan trọng,

especially when those people are isolated from us?

nhất là những người bị xã hội cô lập?

And what happens when we turn away?

Sẽ thế nào nếu ta quay lưng lại với họ?

Three years ago, I traveled to the Central African Republic

3 năm trước, tôi có đến Cộng hòa Trung Phi

to report on its ongoing war.

để ghi lại cuộc chiến đang diễn ra.

I'd heard warnings of massacres

Tôi từng nghe cảnh báo về nạn thảm sát

in the country's jungles and deserts,

trong những khu rừng và hoang mạc,

but no one could locate these massacres

nhưng không ai biết được chúng xảy ra ở đâu

or tell me who was killed, or when.

hay nói được ai đã bị giết, vào khi nào.

I drove into this war

Tôi dấn thân vào cuộc chiến

with little information.

trong trạng thái mù mờ.

I witnessed scenes that were tragic and unreal,

Tôi từng chứng kiến những cảnh bi kịch và hoang đường,

and only at the end did I realize

và chỉ khi chuyến đi kết thúc, tôi mới nhận ra

that I had witnessed the slow preparation of ethnic cleansing.

tôi đã chứng kiến giai đoạn manh nha của cuộc thanh trừng bộ tộc.

The Central African Republic is a country of about five million people

Cộng hòa Trung Phi chỉ có 5 triệu dân

the size of Texas

diện tích chỉ cỡ bang Texas,

in the center of Africa.

nằm ở trung tâm châu Phi.

The country has known chronic violence since French colonial rule ended in 1960.

Nước này trải qua bạo lực triền miên từ sau thời kì Pháp thuộc năm 1960.

The war I reported on

Trận chiến mà tôi đưa tin

was between the minority Muslim government,

là trận chiến giữa nhà nước Hồi giáo thiểu số,

called the Seleka,

còn gọi là Seleka,

and citizen militias,

với những dân quân,

mostly Christian,

hầu hết là người Thiên chúa giáo,

called the anti-balaka.

được gọi là Anti-balaka.

The first sign of the impending cleansing

Dấu hiệu đầu tiên của cuộc thanh trừng

was the breakdown of trust within communities.

là sự sụp đổ niềm tin trong cộng đồng.

Three days after I arrived in the country,

3 ngày sau khi đến đất nước này,

I watched the small city of Gaga be abandoned.

tôi đã đứng nhìn thành phố nhỏ Gaga bị bỏ hoang

A battle was about to break out.

Trận chiến sắp sửa nổ ra.

And to save themselves,

Và để tự cứu mình,

many people were working as government spies,

nhiều người đã trở thành mật vụ của chính phủ,

identifying friends and neighbors

họ chọn ra trong số bạn bè và hàng xóm của mình

to be killed.

những người phải chết.

Cities and towns,

Các thành phố và thị trấn,

any place with humans, had become unsafe.

nơi nào có người, nơi đó có nguy hiểm.

So people moved to the jungle.

Thế là họ chuyển vào rừng ở.

I felt strangely isolated

Tôi thấy kì lạ khủng khiếp

as pigs and livestock moved into the empty homes.

vì đám lợn và gia súc lại vào ở trong nhà bỏ hoang.

In a war zone,

Trong vùng chiến sự,

you know that you are near the killing when people have left.

dấu hiệu của một cuộc thảm sát là khi mọi người đã rời đi.

The war moved across the jungle and reached Gaga,

Cuộc chiến quét qua khu rừng rồi đến Gaga,

and I was surrounded by the thunder of bombs.

còn tôi thì bị bao vây bởi những trận bom dội vang như sấm.

Government forces drove into the jungle to attack a town sheltering a militia.

Quân của chính phủ tràn vào rừng để đánh vào chỗ ẩn náu của dân quân.

I rode on motorcycle for hours,

Tôi phải chạy xe máy nhiều giờ,

crossing jungle streams and tall elephant grass,

băng qua những dòng suối và đám cỏ voi,

but I only got to the town

nhưng khi tôi đến được chỗ ẩn nấp,

after the government had burned it

thì nó đã bị chính phủ thiêu rụi,

and its people were gone.

còn mọi người thì biến mất.

To see if I could speak to someone,

Để xem còn ai ở đó không,

I shouted out that I was a friend, that I would not hurt them.

tôi gào lên rằng tôi là bạn, và tôi sẽ không hại họ.

A woman in a red shirt ran out of the forest.

Có một phụ nữ mặc áo đỏ chạy ra từ khu rừng.

Others cautiously emerged from the trees

Những người khác thì bước ra từ sau những thân cây

and asked, "Est-ce les gens savent?"

và hỏi, "Est-ce les gens savent?"

"Do people know?"

nghĩa là "Có ai biết không?"

The question surprised me.

Câu hỏi làm tôi ngạc nhiên.

Their children were hungry and sick,

Lũ trẻ thì đói và bệnh tật,

but they didn't ask for food or medicine.

nhưng họ không đòi đồ ăn hay thuốc uống.

They asked me,

Họ chỉ hỏi tôi,

"Do people know what is happening to us?"

"Có ai biết chúng tôi đang gặp chuyện này không?"

I felt helpless as I wrote down their question.

Khi viết câu hỏi của họ xuống, tôi thấy mình thật bất lực.

And I became determined

Và tôi quyết rằng

that this moment in their lives

khoảnh khắc này trong đời họ

should not be forgotten.

sẽ không thể bị quên lãng.

In bearing witness to their crisis,

Khi chứng kiến sự khủng hoảng của họ,

I felt a small communion with these people.

tôi bỗng có chút đồng cảm với những con người này.

From far away, this war had felt like a footnote in world news.

Với người xem tin thời sự, cuộc chiến này chỉ là một dòng tin vắn.

As a witness,

Còn với tôi, một nhân chứng,

the war felt like history unfolding.

cuộc chiến này giống như lịch sử được phơi bày.

The government denied that it was committing any violence,

Chính phủ chối bỏ mọi hành vi bạo lực,

but I continually drove through towns

trong khi mọi thị trấn mà tôi lái xe qua,

where people described government massacres

hết người này đến người kia kể về những cuộc thảm sát của chính quyền

from a day or a week before.

xảy ra hôm qua, hoặc một tuần trước đó.

I felt overwhelmed

Tôi thấy choáng váng

and tried to calm myself.

và cố gắng trấn tỉnh lại.

As I reported on these massacres,

Khi đưa tin về những cuộc thảm sát này,

I bought and ate

Tôi phải mua,

và ăn

little sweets,

những viên kẹo nhỏ, cố tìm vị ngọt quen thuộc và dễ chịu của chúng.

seeking the familiar comfort of their taste.

Central Africans ate these sweets

Người Trung Phi ăn những viên kẹo này,

để làm dịu cơn đói,

to ease their hunger,

leaving a trail of thousands of plastic wrappers as they fled.

để lại hàng nghìn vỏ kẹo trên đường tháo chạy.

On the few radio stations still operating in the country,

Ở vài đài phát thanh còn hoạt động ở nước này,

I mostly heard pop music.

tôi hầu như chỉ nghe thấy nhạc Pop.

As the war mounted,

Khi trận chiến leo thang,

we received less information about the massacres.

ta biết được ít tin tức hơn về những vụ thảm sát.

It became easier to feel a sense of normalcy.

Nên dễ thấy đó là chuyện thường hơn.

I witnessed the effect of this missing information.

Tôi đã chứng kiến hậu quả của sự thiếu vắng thông tin này.

Two weeks later, I slowly and anxiously

2 tuần sau, một cách chậm rãi và bồn chồn,

drove into an isolated militia headquarters,

tôi lái xe vào trụ sở cô lập dân quân,

a town called PK100.

là một thị trấn có tên PK100.

Here, Christian fighters told me

Ở đây, những người lính đạo Thiên Chúa nói với tôi

that all Muslims were foreigners,

rằng những tín đồ đạo Hồi đều là người nước ngoài,

evil and allied with the government.

xấu xa và thông đồng với Chính phủ.

They likened Muslims to animals.

Họ cho rằng người Hồi giáo cũng giống như thú vật.

Without neutral observers or media

Vì không có nhân chứng trung lập hay phương tiện truyền thông

to counter this absurd narrative,

để đối chứng những lời lẽ nực cười này,

it became the single narrative in these camps.

nó trở thành câu chuyện duy nhất trong những khu trại này.

The militias began to hunt down Muslims,

Dân quân bắt đầu săn lùng người Hồi giáo,

and emptied the capital, Bangui,

và quét sạch thủ đô Bangui,

of nearly 140,000 Muslims

nơi ở của gần 140,000 người Hồi giáo

chỉ trong vài tháng.

in just a few months.

Most of the killing and fleeing of Muslims went unrecorded by witnesses.

Hầu hết những vụ thảm sát và tháo chạy của người Hồi giáo không được ghi lại.

I'm telling you about my reporting in the Central African Republic,

Tôi đang kể cho mọi người về bản tin của tôi ở Cộng hòa Trung Phi,

but I still ask myself why I went there.

nhưng tôi vẫn tự hỏi vì sao tôi đến đó.

Vì sao tôi lại đặt mình vào nguy hiểm?

Why put myself at risk?

I do this work

Tôi làm việc này

because I feel that ignored people in all our communities

vì tôi cảm thấy rằng những người bị ta bỏ rơi trong xã hội

tell us something important

sẽ cho ta biết những điều quan trọng

about who we are.

về việc chúng ta là ai.

Khi thông tin bị bỏ sót,

When information is missing,

people have the power to manipulate reality.

con người có quyền bóp méo thực tại,

Without witnesses,

Khi không có nhân chứng,

we would believe that those thousands of massacred people are still alive,

ta sẽ tin rằng hàng nghìn người đã bị sát hại kia vẫn còn sống,

that those hundreds of burned homes are still standing.

rằng hàng trăm ngôi nhà đã cháy thành tro kia vẫn tồn tại.

A war zone can pass

Một vùng chiến sự có thể

for a mostly peaceful place

trông giống như một nơi yên bình

when no one is watching.

khi không ai quan sát kỹ.

And a witness can become precious,

Một nhân chứng cũng đủ quý giá,

and their gaze most necessary,

và những gì họ thấy lại cần thiết hơn bao giờ hết

when violence passes silently,

một khi bạo lực lặng lẽ kéo qua,

unseen and unheard.

không ai thấy, và không ai nghe.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

( Vỗ tay)