A coral reef love story | Ayana Elizabeth Johnson | TED

Translator: Thanh Phú Đỗ Reviewer: Nhu PHAM

I want to tell you a love story.

Tôi muốn kể cho bạn một chuyện tình.

But it doesn't have a happy ending.

Nhưng nó không có một kết thúc có hậu.

Once upon a time, I was a stubborn five-year-old

Ngày xửa ngày xưa, tôi - một đứa trẻ lên năm cứng đầu,

who decided to become a marine biologist.

quyết định sẽ trở thành một nhà hải dương học

Thirty-four years, 400 scuba dives and one PhD later,

34 năm sau, với 400 chuyến lặn biển và một bằng tiến sĩ,

I'm still completely enamored with the ocean.

tình yêu của tôi với đại dương vẫn vẹn nguyên.

I spent a decade working with fishing communities

Tôi dành cả thập kỷ làm việc với ngư dân vùng Caribe.

in the Caribbean,

counting fish, interviewing fishermen,

nghiên cứu về cá, phỏng vấn ngư dân

redesigning fishing gear and developing policy.

thiết kế ngư cụ và phát triển chính sách.

I've been helping to figure out what sustainable management can look like

Tôi giúp tìm ra cách quản lý bền vững

for places where food security, jobs and cultures

cho những địa phương mà cái ăn, cái mặc

all depend on the sea.

và văn hóa gắn liền với biển cả.

In the midst of all this, I fell in love.

Trong quãng thời gian này, tôi đã phải lòng

một loài cá.

With a fish.

There are over 500 fish species that live on Caribbean reefs,

Có hơn 500 loài cá sống ở rạn san hô vùng Caribe

but the ones I just can't get out of my head

nhưng tôi chỉ đem lòng yêu một loài.

are parrotfish.

Đó là cá mó

Parrotfish live on coral reefs all over the world,

Cá mó sống trong các rạn san hô trên toàn cầu,

there are 100 species,

có hơn 100 loài,

they can grow well over a meter long

có thể dài tới hơn một mét

and weigh over 20 kilograms,

và nặng hơn 20kg,

but that's the boring stuff.

nhưng đó là những con số khô khan đáng chán.

I want to tell you five incredible things about these fish.

Tôi muốn kể cho bạn năm điều tuyệt vời về loài cá này.

First, they have a mouth like a parrot's beak,

Đầu tiên, chúng có miệng giống vẹt,

which is strong enough to bite coral,

cứng đến nỗi có thể gặm cả san hô

although mostly they're after algae.

dù chúng thường ăn tảo để sống.

They are the lawn mowers of the reef.

Loài cá này là máy dọn cỏ của san hô.

This is key, because many reefs are overgrown with algae

Điều này có lợi, vì san hô thường bị tảo lấn át,

due to nutrient pollution from sewage and fertilizer

vì tảo phát triển mạnh nhờ vào những chất thải

that runs off of land.

và dư lượng phân bón từ đất liền

And there just aren't enough herbivores like parrotfish

và không có nhiều loài ăn thực vật như cá mó

left out on the reefs

còn sống trong các rạn san hô để tiêu diệt chúng.

to mow it all down.

OK, second amazing thing.

OK, điều tuyệt vời thứ hai.

After all that eating, they poop fine white sand.

Sau khi tiêu hóa, chúng thải ra cát trắng mịn.

A single parrotfish can produce over 380 kilograms

Một chú cá mó có thể sản sinh ra hơn 380kg

of this pulverized coral each year.

bột san hô mỗi năm.

Sometimes, when scuba diving,

Thi thoảng, khi lặn biển,

I would look up from my clipboard

tôi đưa mắt ra khỏi bìa kẹp hồ sơ

and just see contrails of parrotfish poop raining down.

và nhìn thấy dòng cát từ cá mó rơi xuống như mưa.

So next time you're lounging on a tropical white-sand beach,

Lần tới khi nằm dài ở bãi biển đầy cát trắng

maybe thank of parrotfish.

hãy nghĩ đến cá mó nhé.

(Laughter)

(tiếng cười)

Third, they have so much style.

Thứ ba, chúng có rất nhiều vẻ ngoài.

Mottled and striped, teal, magenta,

Vằn và sọc, xanh mòng két, đỏ tía

yellow, orange, polka-dotted,

vàng, cam, chấm bi,

parrotfish are a big part of what makes coral reefs so colorful.

cá mó đóng vai trò quan trọng

tạo nên vẻ sặc sỡ cho rạn san hô.

Plus, in true diva style,

Không chỉ vậy, với phong cách diva đích thực,

they have multiple wardrobe changes throughout their life.

chúng có nhiều trang phục để thay đổi suốt cả đời.

A juvenile outfit,

Trang phục vị thành niên,

an intermediate getup,

trung niên

and a terminal look.

cuối cùng, là ngoại hình đến cuối đời.

Fourth, with this last wardrobe change comes a sex change from female to male,

Thứ tư, trong lần thay đổi trang phục cuối,

chúng đổi luôn giới tính từ nữ sang nam,

termed sequential hermaphroditism.

gọi là lưỡng tính tuần tự.

These large males then gather harems of females to spawn.

Cá đực lớn sẽ giao phối với bầy cá cái để đẻ trứng.

Heterosexual monogamy is certainly not nature's status quo.

Chế độ một vợ một chồng chắc chắn không phải là hiện trạng tự nhiên.

And parrotfish exemplify some of the beauty

Và cá mó là ví dụ của vẻ đẹp giao phối đa dạng.

of diverse reproductive strategies.

Thứ năm, đáng kinh ngạc nhất,

Fifth, and the most incredible,

sometimes when parrotfish cozy up into a nook in the reef at night,

khi trú ngụ trong rạn san hô vào ban đêm,

they secrete a mucus bubble from a gland in their head

cá mó tiết ra một bọc nhầy từ một tuyến trong đầu,

that envelops their entire body.

bao bọc lấy toàn bộ cơ thể,

This masks their scent from predators

ngăn kẻ thù ngửi thấy,

and protects them from parasites,

bảo vệ khỏi vật kí sinh

so they can sleep soundly.

giúp chúng ngủ ngon hơn.

I mean, how cool is this?

Tôi nghĩ là điều này tuyệt vời làm sao!

(Laughter)

(tiếng cười)

So this is a confession of my love for parrotfish

Đây là lời tỏ tình của tôi dành cho cá mó.

in all their flamboyant,

Tôi yêu vẻ ngoài lòe loẹt,

algae-eating, sand-pooping, sex-changing glory.

cách chúng dọn sạch tảo, sinh ra cát trắng và thay đổi giới tính.

(Laughter)

(tiếng cười)

But with this love comes heartache.

Nhưng tôi cũng buồn cho chúng.

Now that groupers and snappers are woefully overfished,

Hiện nay, cá mú và cá hồng bị đánh bắt quá mức

fishermen are targeting parrotfish.

ngư dân đang nhắm đến cá mó.

Spearfishing took out the large species,

Những người lặn biển săn cá bắt cá lớn,

midnight blue and rainbow parrotfish are now exceedingly rare,

cá mó xanh dương đậm cầu vồng nay trở nên cực kì hiếm,

and nets and traps are scooping up the smaller species.

cá nhỏ thì bị dính vào các lưới và bẫy.

As both a marine biologist and a single person,

Là một nhà hải dương học độc thân,

I can tell you,

tôi có thể nói với bạn rằng không còn nhiều cá dưới đại dương đâu.

there aren't that many fish in the sea.

(Laughter)

(tiếng cười)

And then, there's my love for their home,

Và tôi yêu cả nơi ở của chúng,

the coral reef,

những rạn san hô

which was once as vibrant as Caribbean cultures,

đã từng rực rỡ như nền văn hóa vùng Caribe,

as colorful as the architecture,

đầy sắc màu như các công trình kiến trúc

and as bustling as carnival.

và nhộp nhịp như lễ hội.

Because of climate change,

Do thay đổi khí hậu,

on top of overfishing and pollution,

cùng với nạn đánh bắt quá mức và ô nhiễm,

coral reefs may be gone within 30 years.

các rạn san hô có thể sẽ biến mất trong 30 năm tới.

An entire ecosystem erased.

Cả hệ sinh thái sẽ bị xóa sổ.

This is devastating,

Điều này gây thiệt hại nặng nề vì hàng triệu người trên khắp thế giới

because hundreds of millions of people around the world

depend on reefs for their nutrition and income.

sống dựa vào san hô để có cái ăn và thu nhập.

Let that sink in.

Hãy hiểu điều đó.

A little bit of good news

Một chút tin tốt là, những nơi như

is that places like Belize, Barbuda and Bonaire are protecting these VIPs --

Belize, Barbuda và Borneo đang ra sức bảo vệ cá mó.

Very Important Parrotfish.

Also, more and more places are establishing protected areas

Nhiều khu vực bảo tồn được thiết lập

that protect the entire ecosystem.

để bảo vệ toàn hệ sinh thái.

These are critical efforts, but it's not enough.

Đây là những nỗ lực quan trọng, nhưng chưa đủ.

As I stand here today,

Khi tôi đứng đây hôm nay,

only 2.2 percent of the ocean is protected.

chỉ mới có 2.2% đại dương được bảo vệ.

Meanwhile, 90 percent of the large fish,

Trong khi đó, 90% cá lớn

and 80 percent of the coral on Caribbean reefs,

và 80% cá nhỏ ở các rạn san hô Caribe

is already gone.

đã biến mất.

We're in the midst of the sixth mass extinction.

Chúng ta đang ở giữa kỳ Đại tuyệt chủng lần sáu.

And we, humans, are causing it.

Và lần này là do chính chúng ta, con người, gây ra.

We also have the solutions.

Chúng ta cũng có giải pháp.

Đảo ngược biến đổi khí hậu và đánh bắt quá mức,

Reverse climate change and overfishing,

protect half the ocean

bảo vệ một nửa đại dương và ngăn chặn các chất ô nhiễm từ đất liền.

and stop pollution running from land.

But these are massive undertakings

Nhưng đó là những chiến lược quy mô lớn

requiring systemic changes,

cần thay đổi cả hệ thống

and we're really taking our sweet time getting around to it.

và chúng ta chưa thực sự hành động.

Each of us can contribute, though.

Dù vậy, mỗi chúng ta đều có thể góp phần,

With our votes, our voices, our food choices,

bằng bầu cử, bằng ngôn luận và lựa chọn thức ăn,

our skills and our dollars.

bằng kĩ năng và bằng tiền.

We must overhaul both corporate practices

Chúng ta phải thay đổi thói quen sinh hoạt

and government policies.

và chính sách nhà nước.

We must transform culture.

Chúng ta phải cải cách văn hóa.

Building community around solutions

Xây dựng cộng đồng hướng đến giải pháp

is the most important thing.

là điều quan trọng nhất.

I am never going to give up

Tôi sẽ không bao giờ bỏ cuộc

working to protect and restore this magnificent planet.

trong việc bảo vệ và khôi phục hành tinh xinh đẹp này.

Every bit of habitat we preserve,

Mỗi môi trường sống được bảo vệ,

every tenth of a degree of warming we prevent,

mỗi 0.1 độ ngăn chặn được trong sự nóng lên toàn cầu

really does matter.

đều rất quan trọng.

Thankfully, I'm not motivated by hope,

Động lực của tôi không phải là hy vọng

but rather a desire to be useful.

mà là khát khao đóng góp.

Because I don't know how to give an honest talk

Bởi tôi không biết kể câu chuyện

about my beloved parrotfish and coral reefs

về loài cá mó và những rạn san hô tôi yêu

sao cho có hậu.

that has a happy ending.

Xin cảm ơn.

Thank you.

(Applause)

(vỗ tay)