The paradox of efficiency | Edward Tenner

Translator: phan lan Reviewer: Huong Pham

Who doesn't love efficiency?

Ai mà không thích sự hiệu quả?

I do.

Tôi thì cực thích.

Efficiency means more for less.

Hiệu quả là làm ít được nhiều.

More miles per gallon, more light per watt,

Đi được xa hơn với mỗi lít xăng, sáng hơn với mỗi oát,

more words per minute.

nhiều từ hơn trong mỗi phút.

More for less is the next best thing

Làm ít được nhiều là điều tuyệt vời nhất

to something for nothing.

sau ngồi mát ăn bát vàng.

Algorithms, big data, the cloud are giving us more for less.

Các thuật toán, dữ liệu lớn, đám mây đang giúp ta làm ít được nhiều.

Are we heading toward a friction-free utopia

Liệu ta đang tiến tới một xã hội không tưởng

or toward a nightmare of surveillance?

hay cơn ác mộng bị giám sát?

I don't know.

Tôi không rõ nữa.

My interest is in the present.

Điều tôi quan tâm là hiện tại.

And I'd like to show you

Và tôi muốn cho các bạn thấy

how the past can help us understand the present.

cách quá khứ có thể giúp ta hiểu về hiện tại.

There's nothing that summarizes

Chẳng có gì tổng hợp

both the promise and the danger of efficiency

cả những hứa hẹn và nguy hiểm của sự hiệu quả

like the humble potato.

bằng củ khoai tây bé nhỏ.

The potato originated in the Andes

Khoai tây bắt nguồn từ dãy Andes

and it spread to Europe from the ancient Inca.

và lan đến châu Âu nhờ người Inca cổ.

The potato is a masterpiece of balanced nutrition.

Khoai tây là một kiệt tác của sự cân bằng dinh dưỡng.

And it had some very powerful friends.

Và nó có vài người bạn rất quyền lực.

King Frederick the Great of Prussia

Quốc vương Frederick của Đế quốc Phổ là tín đồ đầu tiên.

was the first enthusiast.

He believed that the potato could help

Ông tin rằng khoai tây có thể giúp

increase the population of healthy Prussians.

làm tăng số dân Phổ khỏe mạnh.

And the more healthy Prussians,

Và càng nhiều người dân Phổ khỏe mạnh,

the more healthy Prussian soldiers.

nghĩa là càng nhiều lính Phổ khỏe mạnh.

And some of those healthy Prussian soldiers

Và vài người trong số đó

captured a French military pharmacist named Parmentier.

đã bắt một dược sĩ quân đội Pháp tên Parmentier.

Parmentier, at first, was appalled

Lúc đầu Parmentier phát hoảng

by the morning, noon and night diet

bởi chế độ ăn sáng, trưa và tối toàn khoai tây dành cho tù binh,

fed to POWs of potatoes,

but he came to enjoy it.

nhưng ông dần thích thú.

He thought they were making him a healthier person.

Ông nghĩ chúng khiến ông trở thành một người khỏe mạnh hơn.

And so, when he was released,

Vậy nên, khi được thả,

he took it on himself to spread the potato to France.

ông tự lãnh trách nhiệm truyền bá khoai tây tới Pháp.

And he had some powerful friends.

Và ông có vài người bạn quyền lực.

Benjamin Franklin advised him to hold a banquet,

Benjamin Franklin khuyên ông tổ chức một bữa tiệc lớn,

at which every dish included potatoes.

tại đó mỗi món ăn đều có kèm khoai tây.

And Franklin was a guest of honor.

Và Franklin là một khách mời danh dự.

Even the king and queen of France

Thậm chí đức vua và hoàng hậu của Pháp

were persuaded to wear potatoes,

cũng bị thuyết phục để đeo khoai tây,

potato flowers, pardon me.

xin lỗi, hoa khoai tây trên người.

(Laughter)

(Cười)

The king wore a potato flower in his lapel,

Đức vua cài hoa khoai tây trên áo,

and the queen wore a potato flower in her hair.

và hoàng hậu thì cài hoa khoai tây trên tóc.

That was a truly great public relations idea.

Đó quả thật là một ý tưởng quan hệ công chúng tuyệt vời.

But there was a catch.

Nhưng đó lại là cái bẫy.

The potato was too efficient for Europe's good.

Khoai tây quá hiệu quả cho lợi ích của Châu Âu.

In Ireland, it seemed a miracle.

Ở Ai-len, nó gần như là một phép màu.

Potatoes flourished, the population grew.

Khoai tây phát triển mạnh, dân số tăng.

But there was a hidden risk.

Nhưng có một nguy cơ tiềm ẩn.

Ireland's potatoes were genetically identical.

Khoai tây của Ai-len có một đặc tính di truyền.

They were a very efficient breed, called the Lumper.

Chúng là một giống rất hiệu quả, được gọi là Lumper.

And the problem with the Lumper

Và vấn đề với Lumper là bệnh tàn rụi từ Nam Mỹ

was that a blight from South America

that affected one potato

mà một cây khoai tây bị bệnh sẽ ảnh hưởng tất cả.

would affect them all.

Britain's exploitation and callousness played a role,

Sự bóc lột tàn nhẫn của người Anh là một phần nguyên nhân,

but it was because of this monoculture

nhưng chính sự độc canh là lý do

that a million people died

dẫn đến một triệu người chết

and another two million were forced to emigrate.

và hai triệu người khác buộc phải di cư.

A plant that was supposed to end famine

Loài cây tưởng chừng sẽ kết thúc nạn đói

created one of the most tragic ones.

lại tạo ra một trong những nạn đói kinh khủng nhất.

The problems of efficiency today

Ngày nay, những vấn đề về sự hiệu quả

are less drastic but more chronic.

ít nghiêm trọng nhưng lại dai dẳng hơn.

They can also prolong the evils

Chúng cũng có thể kéo dài những tai họa

that they were intended to solve.

mà chúng phải giải quyết.

Take the electronic medical records.

Như hồ sơ bệnh án điện tử.

It seemed to be the answer to the problem of doctors' handwriting,

Nó có vẻ là câu trả lời cho vấn đề về chữ viết của bác sĩ,

and it had the benefit

và nó đem lại lợi ích trong việc

of providing much better data for treatments.

cung cấp dữ liệu tốt hơn nhiều cho việc điều trị.

In practice, instead, it has meant

Thực tế thì ngược lại, nó làm tăng gấp nhiều lần các thủ tục điện tử

much more electronic paperwork

and physicians are now complaining that they have less,

và các y sĩ phàn nàn rằng họ đang có ít đi

rather than more time to see patients individually.

thay vì nhiều thời gian hơn để thăm khám từng bệnh nhân.

The obsession with efficiency can actually make us less efficient.

Nỗi ám ảnh về sự hiệu quả thật ra khiến chúng ta kém hiệu quả hơn.

Efficiency also bites back with false positives.

Nó còn gây phản tác dụng bằng các báo động giả.

Hospitals have hundreds of devices registering alarms.

Các bệnh viện có hàng trăm thiết bị có gắn báo động.

Too often, they're crying wolf.

Thường thì, chúng đều đang báo động giả.

It takes time to rule those out.

Mất thời gian để phân biệt chính xác.

And that time results in fatigue, stress and, once more,

Và khoảng thời gian đó tạo ra sự mệt mỏi, căng thẳng và một lần nữa,

the neglect of the problems of real patients.

gây sao lãng những vấn đề của những bệnh nhân thật sự.

There are also false positives in pattern recognition.

Cũng có những báo động giả trong nhận dạng mẫu.

A school bus, viewed from the wrong angle,

Xe buýt trường học, từ góc nhìn xiên,

can resemble a punching bag.

có thể giống như một bao cát.

So precious time is required

Cần có thời gian để loại bỏ việc nhận dạng nhầm.

to eliminate misidentification.

False negatives are a problem, too.

Nhận định sai cũng là một vấn đề.

Algorithms can learn a lot -- fast.

Các thuật toán có thể nhận biết nhanh hơn.

But they can tell us only about the past.

Nhưng chúng chỉ có thể cho ta biết về quá khứ.

So many future classics get bad reviews, like "Moby Dick,"

Nhiều tác phẩm kinh điển tương lai từng bị đánh giá thấp, như "Moby Dick,"

or are turned down by multiple publishers,

hay bị từ chối bởi nhiều nhà xuất bản,

like the "Harry Potter" series.

như loạt truyện "Harry Potter."

It can be wasteful to try to avoid all waste.

Sẽ thật lãng phí khi cố tránh mọi sự lãng phí.

Efficiency is also a trap when the opposition copies it.

Sự hiệu quả cũng là một cái bẫy khi bị đối thủ bắt chước.

Take the late 19th-century

Lấy khẩu pháo 75 mm thể kỷ 19 của Pháp làm ví dụ.

French 75-millimeter artillery piece.

It was a masterpiece of lethal design.

Nó từng là một cỗ máy giết người kiệt xuất.

This piece could fire a shell every four seconds.

Khẩu pháo này có thể bắn một viên đạn mỗi bốn giây.

Nhưng điều đó cũng không quá đặc biệt.

But that wasn't so unusual.

What was really brilliant was that because of the recoil mechanism,

Điều thật sự tài tình nằm ở cơ chế giật lùi,

it could return to the exact same position

khẩu pháo có thể trả về chính xác vị trí cũ

without having to be reaimed.

mà không cần nhắm bắn lại.

So the effective rate of firing was drastically increased.

Thế là tỷ lệ bắn trúng tăng chóng mặt.

Now, this seemed to be a way for France

Nó có vẻ là một giải pháp cho Pháp

to defeat Germany the next time they fought.

để đánh bại Đức trong trận chiến tới.

But, predictably, the Germans were working

Nhưng có thể dự đoán được người Đức cũng đang làm những điều tương tự.

on something very similar.

So when the First World War broke out,

Vậy nên, khi Thế chiến thứ nhất bùng nổ,

the result was the trench warfare

chiến tranh chiến hào đã kéo dài hơn mong đợi.

that lasted longer than anybody had expected.

A technology that was designed to shorten the war, prolonged it.

Một công nghệ được thiết kế để rút ngắn trận chiến đã kéo dài nó.

The biggest cost of all may be missed opportunities.

Cái giá lớn hơn cả có lẽ là làm lỡ mất nhiều cơ hội.

The platform economy connecting buyers and sellers

Kinh tế nền tảng đang kết nối người mua và người bán,

can be a great investment,

có thể là một sự đầu tư tuyệt vời,

and we have seen that in the last few weeks.

và chúng ta đã thấy điều đó trong vài tuần qua.

Companies that are still losing hundreds of millions of dollars

Những công ty vẫn đang lỗ hàng trăm triệu đô-la

may be creating billionaires with initial public offerings.

có thể tạo nên những tỷ phú bằng việc phát hành cổ phiếu.

But the really difficult inventions

Nhưng những phát minh khó khăn nhất

are the physical and chemical ones.

thuộc về vật lý và hóa học.

They mean bigger risks.

Chúng là những rủi ro lớn hơn.

They may be losing out, because hardware is hard.

Chúng có thể đang thất thế, vì phần cứng là thứ khó nhai.

It's much harder to scale up a physical or chemical invention

Việc tăng quy mô của một phát minh vật lý hay hóa học khó hơn nhiều

than it is a software-based invention.

so với một phát minh trên cơ sở phần mềm.

Think of batteries.

Hãy nghĩ về những cục pin.

Lithium-ion batteries in portable devices and electric cars

Pin Li-ion trong các thiết bị di động và xe hơi chạy bằng điện

are based on a 30-year-old principle.

đang dựa trên một nguyên lý 30 năm tuổi.

How many smartphone batteries today

Có bao nhiêu pin điện thoại thông minh ngày nay

will last a full day on a single charge?

có thể duy trì suốt một ngày trong một lần sạc?

Yes, hardware is hard.

Vâng, phần cứng rất khó.

It took over 20 years for the patent

Mất hơn 20 năm để bằng sáng chế

on the principle of dry photocopying,

cho phương pháp in khô,

by Chester Carlson in 1938,

của Chester Carlson năm 1938,

to result in the Xerox 914 copier introduced in 1959.

dẫn đến máy photocopy Xerox 914 trình làng năm 1959.

The small, brave company, Haloid in Rochester, NY

Công ty nhỏ, gan dạ Haloid ở Rochester, New York

had to go through what most corporations would never have tolerated.

đã phải trải qua điều mà phần lớn các công ty sẽ chẳng bao giờ chấp nhận.

There was one failure after another,

Thất bại hết lần này đến lần khác,

and one of the special problems was fire.

và một trong những vấn đề đặc biệt là cháy nổ.

In fact, when the 914 was finally released,

Thực tế, khi 914 được tung ra thị trường,

it still had a device that was called a scorch eliminator

nó vẫn có một thiết bị gọi là thiết bị loại trừ cháy sém

but actually it was a small fire extinguisher built in.

nhưng thực chất nó là một đồ chữa cháy nhỏ được cài đặt sẵn.

My answer to all these questions is: inspired inefficiency.

Câu trả lời của tôi cho tất cả mọi vấn đề này là: sự kém hiệu quả đầy cảm hứng.

Data and measurement are essential, but they're not enough.

Phép đo và dữ liệu là cần thiết nhưng không đủ.

Let's leave room for human intuition and human skills.

Hãy dành vài chỗ cho trực giác và kỹ năng con người.

There are seven facets of inspired inefficiency.

Sự kém hiệu quả đầy cảm hứng có bảy mặt.

First, take the scenic route, say yes to serendipity.

Đầu tiên, chọn một tuyến đường thơ mộng, đánh cược vào vận may.

Wrong turns can be productive.

Nhầm đường có khi lại bội thu.

Once, when I was exploring the east bank of the Mississippi,

Có lần, khi đang khám phá bờ đông sông Mississippi,

I took the wrong turn.

tôi đã đi nhầm đường.

I was approaching a toll bridge crossing the great river,

Tôi đang tiến đến một cây cầu thu phí bắt ngang qua dòng sông lớn này,

and the toll collector said I could not turn back.

và nhân viên thu phí nói tôi không được quay đầu.

So I paid my 50 cents -- that's all it was at the time --

Vậy là tôi trả 50 xu, giá tại thời điểm đó,

and I was in Muscatine, Iowa.

và tôi đã ở Muscatine, Iowa.

I had barely heard of Muscatine,

Trước đó tôi gần như chưa từng nghe về Muscatine,

but it proved to be a fascinating place.

nhưng nó quả là một nơi tuyệt vời.

Muscatine had some of the world's richest mussel beds.

Muscatine có vài bãi trai thuộc hàng dồi dào nhất thế giới.

A century ago, a third of the world's buttons

Một thế kỉ trước, 1/3 số nút áo trên thế giới

were produced in Muscatine,

được sản xuất tại Muscatine,

1.5 billion a year.

1,5 tỷ cái mỗi năm.

The last plants have closed now,

Những nhà máy cuối cùng giờ đã đóng cửa,

but there is still a museum of the pearl button industry

nhưng vẫn có một bảo tàng về ngành công nghiệp sản xuất khuy trai

that's one of the most unusual in the world.

một trong những bảo tàng hiếm có nhất trên thế giới.

But buttons were only the beginning.

Nhưng những nút áo chỉ là sự bắt đầu.

This is the house in Muscatine

Chính căn nhà ở Muscatine

where China's future president stayed in 1986,

nơi vị chủ tịch tương lai của Trung Quốc từng ở năm 1986,

as a member of an agricultural delegation.

như một thành viên của một phái đoàn nông nghiệp.

It is now the Sino-US Friendship House,

Giờ nó là Nhà Hữu nghị Mỹ-Trung,

and it's a pilgrimage site for Chinese tourists.

và nó là nơi hành hương của các du khách Trung Quốc.

How could I have foreseen that?

Sao tôi có thể đoán trước điều đó?

(Laughter)

(Cười)

Second, get up from the couch.

Thứ hai, thoát khỏi sự thoải mái.

Sometimes it can be more efficient

Đôi khi sẽ hiệu quả hơn khi thách thức bản thân.

to do things the hard way.

Consider the internet of things.

Như Internet Vạn Vật.

It's wonderful to be able to control lights,

Thật tuyệt vời khi có thể kiểm soát các ánh đèn,

set the thermostat, even vacuum the room

thiết lập bộ điều nhiệt, thậm chí hút bụi căn phòng

without leaving one's seat.

mà không phải nhấc chân khỏi chỗ.

But medical research has shown

Nhưng các nghiên cứu y học đã chỉ ra

that actually fidgeting, getting up, walking around

rằng thật ra việc cử động, đứng dậy, đi lòng vòng

is one of the best things you can do for your heart.

là một trong những điều tuyệt nhất bạn có thể làm cho trái tim của mình.

It's good for the heart and the waistline.

Nó tốt cho tim mạch và vòng eo.

Third, monetize your mistakes.

Thứ ba, biến sai lầm của bạn thành tiền.

Great forms can be created

Những khuôn mẫu tuyệt vời có thể được tạo ra

by imaginative development of accidents.

bởi sự phát triển sáng tạo của những tai nạn bất ngờ.

Tad Leski, an architect of the Metropolitan Opera

Tad Leski, một kiến trúc sư của Nhà hát Metropolitan

at Lincoln Center,

tại Trung tâm Lincoln,

was working on a sketch and some white ink fell on the drawing.

đang làm bản phác thảo và vài giọt mực trắng rơi xuống bản vẽ.

Other people might just have thrown it away,

Những người khác có thể sẽ vứt nó đi,

but Leski was inspired to produce a starburst chandelier

nhưng Leski đã lấy cảm hứng để sản xuất chiếc đèn chùm starburst

that was probably the most notable of its kind of the 20th century.

loại đèn gần như nổi tiếng nhất của thế kỉ 20.

Fourth, sometimes try the hard way.

Thứ tư, đôi lúc hãy thử thách bản thân.

It can be more efficient to be less fluent.

Có thể sẽ hiệu quả hơn khi ít thành thạo, lưu loát.

Psychologists call this desirable difficulty.

Các nhà tâm lý học gọi đó là sự khó khăn mong muốn.

Taking detailed notes with a keyboard

Ghi chú chi tiết với bàn phím

would seem to be the best way to grasp what a lecturer is saying,

có vẻ như là cách tốt nhất để nắm được bài giảng,

to be able to review it verbatim.

để có thể xem lại bài giảng một cách chính xác nhất.

However, studies have shown that when we have to abbreviate,

Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi chúng ta phải viết tắt,

when we have to summarize what a speaker is saying,

phải tổng kết những gì người khác nói,

when we're taking notes with a pen or a pencil on paper,

khi chúng ta đang ghi chú bằng bút trên giấy,

we're processing that information.

chúng ta đang xử lý thông tin.

We're making that our own,

Chúng ta đang biến nó theo ý mình,

and we are learning much more actively

và chúng ta đang học một cách chủ động hơn rất nhiều

than when we were just transcribing

so với khi chỉ sao chép lại những gì đã được nói ra.

what was being said.

Fifth, get security through diversity.

Thứ năm, thỏ khôn đào ba hang.

Monoculture can be deadly.

Độc canh có thể chí mạng.

Remember the potato?

Các bạn còn nhớ khoai tây chứ?

It was efficient until it wasn't.

Nó đã hiệu quả đến khi nó không còn hiệu quả.

Diversity applies to organizations, too.

Sự đa dạng cũng áp dụng cho các tổ chức.

Software can tell what has made people in an organization succeed in the past.

Phần mềm có thể cho biết điều gì khiến cho

những người trong một tổ chức thành công trong quá khứ.

And it's useful, sometimes, in screening employees.

Và nó hiệu quả, đôi lúc, trong việc sàng lọc nhân sự.

But remember, the environment is constantly changing,

Nhưng hãy nhớ, môi trường không ngừng thay đổi,

and software, screening software, has no way to tell,

và phần mềm, phần mềm sàng lọc, không có cách nào cho biết,

and we have no way to tell,

và chúng ta cũng không cách nào biết, ai sẽ có ích trong tương lai.

who is going to be useful in the future.

So, we need to supplement whatever the algorithm tells us

Vậy nên, chúng ta cần phải bổ sung cho các thuật toán

by an intuition and by looking for people

bằng trực giác và bằng việc tìm những người

with various backgrounds and various outlooks.

có tiểu sử đa dạng và cái nhìn đa chiều.

Sixth, achieve safety through redundancy and human skills.

Sáu, sống yên ổn nghĩ tới ngày gian nguy.

Why did two 737 Max aircraft crash?

Tại sao hai chiếc máy bay 737 Max lại rơi?

We still don't know the full story,

Chúng ta vẫn không biết rõ mọi chuyện,

but we know how to prevent future tragedies.

nhưng chúng ta biết cách để ngăn chặn những thảm kịch tương lai.

We need multiple independent systems.

Chúng ta cần nhiều hệ thống độc lập.

If one fails, then the others can override it.

Nếu một cái bị lỗi, những cái khác có thể bỏ qua nó.

We also need skilled operators to come to the rescue

Chúng ta cũng cần những điều phối viên giỏi để cứu nguy

and that means constant training.

và nó đồng nghĩa với việc không ngừng rèn luyện.

Seventh, be rationally extravagant.

Bảy, phung phí một cách hợp lý.

Thomas Edison was a pioneer of the film industry,

Thomas Edison là người mở đường cho ngành điện ảnh

as well as of camera technology.

cũng như công nghệ ghi hình.

Nobody has done more for efficiency than Thomas Edison.

Không ai từng cống hiến nhiều cho sự hiệu quả hơn ông.

But his cost cutting broke down.

Nhưng việc giảm chi phí của ông không hiệu quả.

His manager hired a so-called efficiency engineer,

Quản lý của ông thuê một người được gọi là kỹ sư hiệu quả,

who advised him to save money

người đã khuyên ông tiết kiệm tiền

by using more of the film stock that he'd shot,

bằng cách sử dụng kho phim mà ông đã quay nhiều hơn,

having fewer retakes.

quay lại ít hơn.

Well, Edison was a genius,

Edison là một thiên tài,

but he didn't understand the new rules of feature films

nhưng ông không hiểu những luật mới về các đặc điểm của phim

and the fact that failure was becoming the price of success.

và thực tế là thất bại đã trở thành cái giá của thành công.

On the other hand, some great directors, like Erich Von Stroheim,

Nói cách khác, vài nhà làm phim kiệt xuất, như Erich Von Stroheim thì ngược lại.

were the opposite.

They were superb dramatists,

Họ là những nhà soạn kịch tài ba,

and Stroheim was also a memorable actor.

và Stroheim cũng là một nam diễn viên đáng nhớ.

But they couldn't live within their budgets.

Nhưng họ không thể sống bằng thu nhập của mình.

So that was not sustainable.

Nó không đủ.

It was Irving Thalberg, a former secretary with intuitive genius,

Irving Thalberg, một cựu thư ký với năng lực trực giác thiên tài,

who achieved rational extravagance.

đã có được sự phung phí hợp lý.

First at Universal, and then at MGM,

Đầu tiên tại Universal, rồi tại MGM,

becoming the ideal of the Hollywood producer.

trở thành nhà sản xuất phim lý tưởng của Hollywood.

Summing up, to be truly efficient,

Tóm lại, để trở nên thật sự hiêu quả,

we need optimal inefficiency.

chúng ta cần sự kém hiệu quả tốt nhất có thể.

The shortest path may be a curve

Con đường ngắn nhất có thể là đường vòng

rather than a straight line.

chứ không phải đường thẳng.

Charles Darwin understood that.

Charles Darwin hiểu điều đó.

When he encountered a tough problem,

Khi ông chạm trán một vấn đề khó,

he made a circuit of a trail,

ông đã tạo nên một vòng đường mòn,

the sandwalk that he'd built behind his house.

con đường Sandwalk ông lập nên sau nhà.

A productive path can be physical, like Darwin's,

Một con đường năng suất có thể hữu hình, như của Darwin,

or a virtual one, or an unforeseen detour

hay một con đường không thực, hoặc một lối rẽ bất ngờ

from a path we had laid out.

từ con đường chúng ta đã đặt ra.

Too much efficiency can weaken itself.

Quá hiệu quả có thể làm giảm hiệu suất.

But a bit of inspired inefficiency can strengthen it.

Nhưng một ít sự kém hiệu quả đầy cảm hứng có thể tăng cường nó.

Sometimes, the best way to move forward

Đôi khi, cách tốt nhất để tiến lên là đi theo một vòng tròn.

is to follow a circle.

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)