Stephen Petranek: 10 ways the world could end

Çeviri: Gülce Topal Gözden geçirme: Yunus ASIK

Son 10 yılda astronomi, kozmoloji ve

biyoloji alanında gerçekleşen ilerlemeler

gerçekten olağanüstü.

The advances that have taken place in astronomy,

Evrenimiz ve onun nasıl işlediği hakkında

cosmology and biology, in the last 10 years,

çoğunuzun hayal edebileceğinden daha fazla bildiğimiz noktadayız.

are really extraordinary --

Ama fark ettiğim başka bir şey var, bu değişiklikler

gerçekleşirken insanlar şunu keşfetmeye başladılar:

to the point where we know more about our universe and how it works

"Hmm... evet, gerçekten her galaksinin merkezinde bir kara delik var."

than many of you might imagine.

Bilim yazarları ve editörler -- bilim yazarları değil,

But there was something else that I've noticed

bilim hakkında yazan insanlar demeliyim --

as those changes were taking place, as people were starting to find out that

ve editörler zor bir iş gününün ardından

hmm ... yeah, there really is a black hole at the center of every galaxy.

birkaç birayla oturur ve evrenin nasıl çalıştığı ile ilgili

bu inanılmaz algılardan bazıları hakkında konuşmaya başlar.

The science writers and editors -- I shouldn't say science writers,

I should say people who write about science --

Kaçınılmaz olarak, benim de çok ilginç olduğunu düşündüğüm o noktaya gelirlerdi:

and editors would sit down over a couple of beers,

after a hard day of work, and start talking about

dünyayı aniden sona erdirecek şeyler.

some of these incredible perceptions about how the universe works.

Benim de bugün bahsetmek istediğim şey bu. (Kahkahalar)

And they would inevitably end up in what I thought was a very bizarre place,

Ya, gülüyorsunuz, aptallar. (Kahkahalar)

which is ways the world could end very suddenly.

(Ses: Biraz erken bitirebilir miyiz?)

And that's what I want to talk about today. (Laughter)

(Kahkahalar) Tabi, zamana ihtiyacımız var!

Ah, you laugh, you fools. (Laughter)

Önce, her şey bana biraz fantastik geldi ama böyle birçok fikirle uğraştıktan sonra

çoğunu ciddiye almaya başladım. Daha sonra 11 Eylül yaşandı ve kendi kendime

(Voice: Can we finish up a little early?)

(Laughter) Yeah, we need the time!

dedim ki, "Of, Tanrım, TED konferansına

gidip dünyanın nasıl sona erebileceği hakkında konuşamam.

Stephen Petranek: At first, it all seemed a little fantastical to me, but after challenging a lot of these ideas,

Kimse bunu duymak istemez. Bu olaydan sonra hem de!"

I began to take a lot of them seriously. And then September 11 happened,

Bu beni bazı insanlarla, bilim insanlarıyla, başka konularla da ilgili

and I thought, ah, God,

bir tartışmaya soktu ve konuştuğum adamlardan biri

I can't go to the TED conference and talk about how the world is going to end.

bir nörologdu, ve dedi ki:

Nobody wants to hear that. Not after this!

"Bilirsin, ortaya attığın problemlerin birçok çözümü olduğunu düşünüyorum."

And that got me into a discussion with some other people, other scientists,

ve bana Michael'in dünkü konuşmasıyla

about maybe some other subjects, and one of the guys I talked to,

annesinin eğer bir problemin yoksa bir çözümün de yoktur sözünü hatırlattı.

who was a neuroscientist, said,

Neyse, yarın dünyanın sonunu getirebilecek sorunların çözümlerini

"You know, I think there are a lot of solutions to the problems you brought up,"

bulmak için araştırmaya çıktık ve şu işe bakın, bulduk da.

and reminds me of Michael's talk yesterday

Bu beni Başkan Bush'un birkaç hafta önceki

and his mother saying you can't have a solution if you don't have a problem.

So, we went out looking for solutions to ways that the world might end tomorrow,

basın toplantısının video kaydına götürdü.

Andrew, onu oynatabilir miyiz?

Başkan George W. Bush: Güvenliğimizi ve özgürlüğümüzü savunmak

and lo and behold, we found them.

Which leads me to a videotape of a President Bush

ne kadara masraflı olursa olsun, bunu karşılamalıyız.

Başkana katılıyorum.

press conference from a couple of weeks ago.

Gelecek yıl bizi teröristlerden korumak için iki trilyon dolar istedi,

Can we run that, Andrew?

President George W. Bush: Whatever it costs to defend our security,

iki trilyon dolar federal bütçe, ki bize bütçe açığı olarak hızlıca geri dönecek.

and whatever it costs to defend our freedom, we must pay it.

Fakat, teröristler karşımıza çıkan tek tehlike değil.

SP: I agree with the president.

He wants two trillion dollars to protect us from terrorists next year,

Gözümüzün içine bakan çok ciddi felaketler var ve

a two-trillion-dollar federal budget, which will land us back into deficit spending real fast.

biz de terörizmde yaptığımız gibi,

11 Eylül'de olmuş olabilecek şeyler gibi bunları inkar ediyoruz.

But terrorists aren't the only threat we face.

Bu yüzden, önerim şu olurdu, eğer bu 2.13 trilyon dolarlık bütçeden

There are really serious calamities staring us in the eye

that we're in the same kind of denial about

10 milyar dolar alsaydık

that we were about terrorism, and what could've happened on September 11.

-- ki bu miktar istenen bütçenin iki yüzde biri --

I would propose, therefore, that if we took 10 billion dollars

ve şimdi size bahsedeceğim her bir problem için de bir milyar dolar

ayırsaydık büyük çoğunluğu çözülmüş olabilirdi,

from that 2.13 trillion dollar budget --

which is two one hundredths of that budget --

geri kalanları da hallederdik. Yani, umarım bunu büyüleyici bulursunuz

and we doled out a billion dollars to each one of these problems

-- itiraf etmeliyim, bu tarz şeyler beni büyüler --

bana göre bunlar Richard'ın karafatmaları.

I'm going to talk to you about, the vast majority could be solved,

and the rest we could deal with. So, I hope you find this both fascinating --

Ama ayrıca, bu odadaki insanların dünyayı gerçekten değiştirebileceğine inanıyorum.

I'm fascinated by this kind of stuff, I gotta admit --

Umarım bunlardan bir şeyler çıkarırsınız

to me these are Richard's cockroaches.

ve etkili olma fırsatı bulduğunuz zaman

But I also hope, because I think the people in this room can literally change the world,

bu fikirlerden bazılarına biraz harcama yapmayı denersiniz.

Neyse, haydi başlayalım. 10 Numara: yaşama içgüdümüzü yitireceğiz.

I hope you take some of this stuff away with you,

and when you have an opportunity to be influential,

Modern tıbbın inanılmaz çağında yaşıyoruz.

that you try to get some heavy-duty money spent on some of these ideas.

Hepimiz 20 yıl önce olduğumuzdan daha sağlıklıyız.

So let's start. Number 10: we lose the will to survive.

Dünyadaki insanlar daha iyi bir tıp hizmeti alıyor

fakat ruhsal olarak dağılıyoruz.

We live in an incredible age of modern medicine.

Dünya Sağlık Örgütü, şu anda gezegendeki

We are all much healthier than we were 20 years ago.

beş insandan birinin klinik açıdan depresyonda olduğunu tahmin ediyor.

People around the world are getting better medicine --

Ayrıca Dünya Sağlık Örgütü,

but mentally, we're falling apart.

depresyonun insanoğlunun karşılaştığı en büyük salgın olduğunu belirtiyor.

The World Health Organization now estimates

that one out of five people on the planet is clinically depressed.

Yakında genetik buluşlar ve daha da iyi tıbbi koşullar

And the World Health Organization also says that depression is the

100 yaşına kadar yaşamanın normal olduğunu düşünmemizi sağlayacak.

biggest epidemic that humankind has ever faced.

Yarın doğacak bir kız çocuğu ortalama 83 yaşına kadar yaşayacak.

Soon, genetic breakthroughs and even better medicine

are going to allow us to think of 100 as a normal lifespan.

Yaşam süremiz geçen her yıl neredeyse bir yıl daha uzuyor.

Şimdi tüm sorun yaşlanmak.

A female child born tomorrow, on average -- median -- will live to age 83.

Şöyle ki, 65 yaş üstü insanlar intihar olasılığı en yüksek insanlardır.

O zaman, çözüm yolları nedir?

Our life longevity is going up almost a year for every year that passes.

Bu ülkede gerçek manada ruh sağlığı sigortamız yok

ve bu -- (Alkışlar) -- bu gerçekten bir suç.

Now the problem with all of this, getting older,

is that people over 65 are the most likely people to commit suicide.

Depresyonlu insanların yaklaşık yüzde 98'i ki ciddi anlamda bir depresyondan

bahsediyorum burada.

So, what are the solutions?

Çok ciddi depresyonda olan bir arkadaşım var.

We don't really have mental health insurance in this country,

and it's -- (Applause) -- it's really a crime.

Bu, bugünkü tıp ve teknoloji ile tedavi edilen bir hastalık.

Something like 98 percent of all people with depression,

Ama genelde bir konuşma terapisi ve ilaç kombinasyonuyla oluyor.

and I mean really severe depression

İlaçlar tek başlarına tedavi edemez, özellikle klinik açıdan depresif olanları.

-- I have a friend with stunningly severe depression

Bir psikiyatrist ya da psikoloğa gidip 10 dolarlık bir

-- this is a curable disease, with present medicine and present technology.

ödeme yaparak tedavi olabilmelisiniz,

But it is often a combination of talk therapy and pills.

tıpkı kolunuzda bir kesik olduğunda yaptığınız gibi. Komik.

Pills alone don't do it, especially in clinically depressed people.

İkincisi, ilaç şirketleri aşırı komplike psikoaktif ilaçlar geliştirmeyecek.

You ought to be able to go to a psychiatrist or a psychologist,

Çoğu ruhsal hastalığın alakalı olduğu

and put down your 10-dollar copay, and get treated,

just like you do when you got a cut on your arm. It's ridiculous.

bir biyolojik öğe olduğunu biliyoruz.

Secondly, drug companies are not going to develop really sophisticated

Beyin hakkında 10 yıl önce bildiğimizden çok çok daha

fazlasını biliyoruz. Ulusal Sağlık Enstitüsü

psychoactive drugs. We know that most mental illnesses have a biological

Ulusal Bilim Vakfı ve bunun gibi yerler vasıtasıyla ilaç şirketlerinin

component that can be dealt with.

bazı ileri seviye psikoaktif ilaçlar

And we know just an amazing amount more about the brain now than we

geliştirmelerini teşvik etmek için federal hükümetin desteğine ihtiyacımız var.

did 10 years ago. We need a pump-push from the federal government,

Devam ediyorum. 9 Numara -- gülmeyin -- uzaylı istilası.

through NIH and National Science -- NSF --

On yıl önce, dünyada bizim güneş sistemimiz dışında

and places like that to start helping the drug companies

herhangi bir yerde bir gezegen vardır diyecek bir astronot

develop some advanced psychoactive drugs.

-- birkaç astronot hariç -- bulamazdınız.

Moving on. Number nine -- don't laugh -- aliens invade Earth.

1995'te üç tane bulduk. Sayı şu anda 80 ve

Ten years ago, you couldn't have found an astronomer --

ayda iki ya da üç tane daha buluyoruz.

well, very few astronomers -- in the world who would've told you that

Bu arada, bulduklarımızın hepsi yaşadığımız bu ufak, küçük,

there are any planets anywhere outside our solar system.

minicik bir yer olan Samanyolu'nda. Bu galakside milyonlarca gezegen olmalı.

1995, we found three. The count now is up to 80 --

Carl Sagan'ın yıllardır ısrar ettiği gibi

we're finding about two or three a month.

ve bunun için alay edildi, evrende milyarlarca ve milyarlarca olmalı.

All of the ones we've found, by the way, are in this little, teeny, tiny corner where we live,

in the Milky Way. There must be millions of planets in the Milky Way,

Birkaç yıl içinde, NASA daha az toz bulunan Jüpiter'e

dört ya da beş teleskop fırlatacak ve bugünkü teknolojiyle göremediğimiz

and as Carl Sagan insisted for many years,

ya da keşfedemediğimiz Dünya benzeri gezegenler aramaya başlayacak.

and was laughed at for it, there must be billions and billions in the universe.

Açıkça görünüyor ki, evrende bir yerde yaşam olmama şansı

In a few years, NASA is going to launch four or five telescopes out to Jupiter,

where there's less dust, and start looking for Earth-like planets,

oldukça uzak bir ihtimal, ve bize oldukça yakın olabilir.

which we cannot see with present technology, nor detect.

Ayrıca, bazılarının bizden daha zeki olmama şansı da oldukça uzak bir ihtimal.

It's becoming obvious that the chance that life does not exist elsewhere in the universe,

Hatırlayın, daha 200 yıldır gelişmiş

bir medeniyetiz, isterseniz endüstriyel medeniyet diyelim.

and probably fairly close to us, is a fairly remote idea.

Pompei'ye her gittiğimde her köşebaşında McDonalds'ın muadilini

And the chance that some of it isn't more intelligent than ours is also a remote idea.

yapmış olmalarına şaşırıyorum.

yani, M.S. 79'dan beri medeniyetin ne kadar geliştiğini bilmiyorum,

Remember, we've only been an advanced civilization --

fakat olasılık yüksek.

an industrial civilization, if you would -- for 200 years.

Şuna gerçekten inanıyorum ki, bu arada uzaylılara inanmıyorum

Although every time I go to Pompeii, I'm amazed that they had

the equivalent of a McDonald's on every street corner, too.

ve dünyada da uzaylı olduğuna inanmıyorum ya da böyle şeylere,

So, I don't know how much civilization really has progressed since AD 79,

ama bizden daha zeki bir medeniyet ile karşılaşma şansımız var.

but there's a great likelihood. I really believe this,

Şimdi, ne olacak? Bilirsiniz, ya gelip tüm okyanuslarımızı

and I don't believe in aliens, and I don't believe there are any aliens on the Earth

hidrojen için kuruturlarsa?

Bizi de tıpkı yağmur ormanlarına girip ağaçları kesmeye

or anything like that. But there's a likelihood that we will confront a

başladığımız zaman böceklere yaptığımız gibi ezerlerse?

civilization that is more intelligent than our own.

Kendi tarihimize bakabiliriz. Merhum fizikçi Gerard O'Neill demiş ki:

Now, what will happen? What if they come to, you know,

suck up our oceans for the hydrogen?

"Gelişmiş Batı medeniyeti temasa geçtiği

And swat us away like flies, the way we swat away flies when we go into

tüm ilkel medeniyetlerin üstünde yıkıcı bir etkiye sahiptir,

the rainforest and start logging it.

her hamlenin ilkel medeniyeti korumak ve yönlendirmek

We can look at our own history. The late physicist Gerard O'Neill said,

olduğu durumlarda bile."

"Advanced Western civilization has had a destructive effect

Uzaylılar ziyarete gelirse eğer, ilkel medeniyet biziz.

on all primitive civilizations it has come in contact with,

O zaman, bunun çözümü nedir? (Kahkahalar)

even in those cases where every attempt was made

to protect and guard the primitive civilization."

Tanrıya şükürler olsun hepiniz okuyabiliyorsunuz!

If the aliens come visiting, we're the primitive civilization.

Komik görünebilir, ama bu tarz şeyleri öngörmek ve hazırlıklı olmakla ilgili

So, what are the solutions to this? (Laughter)

gerçekten berbat bir geçmişimiz var.

Aslında gelişmiş türlerle anlaşmak için bir plana sahip olmak

Thank God you can all read!

ne kadar enerji ve para gerektirir?

It may seem ridiculous, but we have a really lousy history of anticipating things like this

İkinci olarak -- bununla ilgili biraz daha konuşacağım --

and actually being prepared for them.

Dışa dönük ve uzayı araştıran bir millete dönüşmek zorundayız.

How much energy and money does it take to actually have a plan

Dünya'nın ve

Güneş'imizin sonsuza kadar yaşamayacağı fikrini

to negotiate with an advanced species?

geliştirmek zorundayız.

Eğer insan soyunun devamını istiyorsak, Samanyolu'nu kolonileştirmek zorundayız.

Secondly -- and you're going to hear more from me about this --

we have to become an outward-looking, space-faring nation.

Bu da, bu noktada anlayışımızın ötesinde bir şey değil.

We have got to develop the

idea that the Earth doesn't last forever,

(Alkışlar)

our sun doesn't last forever.

If we want humanity to last forever, we have to colonize the Milky Way.

Eğer yolumuz üzerinde gelişmiş bir medeniyetle karşılaşırsak ve gelişmiş bir

medeniyet olmaya çalışıyorsak bize çok yardımı olurdu. 8 numara:

And that is not something that is beyond comprehension at this point.

(Ses: Steve, TED'den sonra bunu yapıyorum) (Kahkahalar) (Alkışlar)

(Applause)

SP: Başardın! İşi sen aldın.

It'll also help us a lot, if we meet an advanced civilization along the way,

Sekiz Numara: Ekosistemin çöküşü.

if we're trying to be an advanced civilization. Number eight --

Geçen Temmuz, Science'da, Science dergisinde,

(Voice: Steve, that's what I'm doing after TED.) (Laughter) (Applause)

19 denizbilimci çok çok sıradışı bir makale yayınladı.

Aslında bir araştırma raporu değildi; uzun bir yazıydı.

SP: You've got it! You've got the job.

Diyorlar ki, uzunca bir süredir okyanusları araştırıyoruz ve

Number eight: the ecosystem collapses.

Last July, in Science, the journal Science,

şu anda bir sorun olmadığını ama çöküşe çok az kaldığını söylemek istiyoruz.

Dünyadaki diğer ekosistemlerin çoğu da ciddi, çok ciddi bir tehlike içinde.

19 oceanographers published a very, very unusual article.

It wasn't really a research report; it was a screed.

Bir kitlesel yok oluş döneminde yaşıyoruz,

They said, we've been looking at the oceans for a long time now,

ki bu fosil kayıtlarını 10.000 kat aşıyor.

and we want to tell you they're not in trouble, they're near collapse.

Son 20 yılda Havai'deki nadir türlerin yüzde 25'ini kaybettik.

Many other ecosystems on Earth are in real, real danger.

Gelecek 40 yıl içindeyse Kaliforniya sahip olduğu türlerin yüzde 25'ini kaybedecek.

We're living in a time of mass extinctions that exceeds the fossil record

by a factor of 10,000.

Amazon'da bir yerde sıradışı bir ağaç düşünün.

We have lost 25 percent of the unique species in Hawaii in the last 20 years.

O ağacı kesiyorsunuz ve yağmur ormanları bir ekosistem olarak çöküyor.

California is expected to lose 25 percent of its species in the next 40 years.

Böyle bir ağaç gerçekten var. Yaşanacak şey de tam olarak bu.

Bu ekosistem çöktüğü zaman büyük bir ekosistemi de kendiyle sürükleyebilir,

Somewhere in the Amazon forest is the marginal tree.

tıpkı atmosferimiz gibi. Öyleyse, bununla ilgili ne yapabiliriz? Çözümler nedir?

You cut down that tree, the rain forest collapses as an ecosystem.

There's really a tree like that out there. That's really what it comes to.

Şimdilerde ekosistemlerin bazı modellemeleri var.

And when that ecosystem collapses, it could take a major ecosystem with it,

Ekosistemler ile ilgili sorun şu, onları o kadar az anlıyoruz ki

like our atmosphere. So, what do we do about this? What are the solutions?

çok geç olana kadar gerçekten sorun var mı fark edemiyoruz.

Sorun oluşuyorsa daha önceden bilebilmeliyiz

There is some modeling of ecosystems going on now.

ve bu modellerde olası çözümleri deneyebilmeliyiz.

The problem with ecosystems is that we understand them so poorly,

Şu anda sahip olduğumuz bilgisayar gücü ile

that we don't know they're really in trouble until it's almost too late.

söylediğim gibi, bazıları devam ediyor, ama paraya ihtiyaç var.

We need to know earlier that they're getting in trouble,

Ulusal Bilim Vakfı demeli ki, bilirsiniz

bu ülkede bilime harcanan tüm para

and we need to be able to pump possible solutions into models.

o ya da bu şekilde federal hükümetten gelir.

And with the kind of computing power we have now,

Öncelik vermek zorundalar, bilirsiniz?

there is, as I say, some of this going on, but it needs money.

UBV'de en önemli

şeyin bu olduğunu söyleyen insanlar var. Bu, hakkında daha fazla

National Science Foundation needs to say -- you know,

düşünmeleri gereken şeylerden sadece biri.

almost all the money that's spent on science in this country

İkincisi, gezegende büyük biyoçeşitlilik rezervleri yaratmalı

comes from the federal government, one way or another.

ve onları hareket ettirmeye başlamalıyız.

Son dört-beş yıldır Georges kıyısında ya da Newfoundland'in Büyük Kıyıları'nda

And they get to prioritize, you know?

There are people at the National Science Foundation

who get to say, this is the most important thing.

bir deney yapılıyor. Orası deniz koruma alanı.

This is one of the things they ought to be thinking more about.

320 km çapında bir alanda balık tutulamaz.

Secondly, we need to create huge biodiversity reserves on the planet,

Şaşırtıcı bir şey oluyor: neredeyse tüm balıklar geri geliyor

and start moving them around.

There's been an experiment for the last four or five years on the Georges Bank,

ve deliler gibi ürüyorlar. Dünya çapında bunu yapmaya başlamak zorunda kalacağız.

or the Grand Banks off of Newfoundland. It's a no-take fishing zone.

Deniz koruma alanları oluşturmalıyız.

20 yıl boyunca Amazon'da ağaç kesmek yok demek zorundayız. Bırakın da,

They can't fish there for a radius of 200 miles.

tekrar kesmeye başlamadan önce iyileşsin.

And an amazing thing has happened: almost all the fish have come back,

(Alkışlar)

and they're reproducing like crazy. We're going to have to start doing this

around the globe. We're going to have to have no-take zones.

Yedi Numara: Parçacık hızlandırıcı kazası.

We're going to have to say, no more logging in the Amazon for 20 years.

Hepiniz bombacı Ted Kaczynski'yi hatırlarsınız.

Let it recover, before we start logging again.

Övdüğü şeylerden biri de rayından çıkıp bir reaksiyon zincirini tetikleyerek

(Applause)

dünyayı yerle bir edecek bir parçacık hızlandırıcı deneyiydi.

Number seven: particle accelerator mishap.

Birçok aklı başında fizikçi de,

You all remember Ted Kaczynski, the Unabomber?

ister inanın ister inanmayın, tam anlamıyla aynı düşüncede.

One of the things he raved about was that a particle accelerator experiment

Bu bahar -- Long Island Brookhaven'da bir çarpıştırıcı var --

bu bahar, kara delikler oluşturacak bir deney yapılacak.

could go haywire and set off a chain reaction that would destroy the world.

Küçük, ufacık kara delikler yaratmayı umuyorlar.

A lot of very sober-minded physicists, believe it or not,

have had exactly the same thought.

Buharlaşmalarını bekliyorlar. (Kahkahalar)

This spring -- there's a collider at Brookhaven, on Long Island --

this spring, it's going to have an experiment in which it creates black holes.

Umarım haklıdırlar. (Kahkahalar)

They are expecting to create little, tiny black holes.

Diğer deneyler -- gelecek yaz CERN'de gerçekleşecek olan var --

They expect them to evaporate. (Laughter)

bir çeşit karşıt madde olan strangelet isimli şeyi yaratma ihtimali var.

Başka bir maddeye çarptıkları zaman onu imha ediyorlar.

I hope they're right. (Laughter)

Çoğu fizikçi bugün sahip olduğumuz hızlandırıcıların endişe verecek

Other collider experiments -- there's one that's going to take place next summer

kara delikler ve strangeletler yaratmak için

at CERN -- have the possibility of creating something called strangelets,

yeterince güçlü olmadığını söylüyorlar ve muhtemelen haklılar.

which are kind of like antimatter. Whenever they hit other matter, they destroy it

Fakat, tüm dünyada, Japonya'da, Kanada'da bunun

and obliterate it. Most physicists say that the accelerators we have now

Amerika'da canlanacağı söylentileri var.

Büyük olacak bir tanesini kapattık.

are not really powerful enough to create black holes and strangelets

Ama çok büyük çarpıştırıcıların inşa edildiği söylentileri var.

that we need to worry about, and they're probably right.

Bununla ilgili ne yapabiliriz? Çözüm nedir?

But, all around the world, in Japan, in Canada,

Burada kümesi gözetleyen bir tilki var.

Parçacık fiziği ve neler yapılması gerektiği ile ilgili parçacık

there's talk about this, of reviving this in the United States.

We shut one down that was going to be big.

But there's talk of building very big accelerators.

fizikçilerinin tavsiyesine ihtiyacımız var

ama aynı zamanda bu deneylerde ne olduğu hakkında bazı

What can we do about this? What are the solutions?

We've got the fox watching the henhouse here.

dış düşüncelere ve gözlemcilere de ihtiyacımız var.

We need to -- we need the advice of particle physicists to talk about particle physics

İkincisi, dünyayı çevreleyen doğal bir laboratuvarımız var.

Dünyanın etrafındaki elektromanyetik alan

and what should be done in particle physics,

sürekli olarak protonlar gibi yüksek hızlı parçacıklar tarafından bombalanıyor.

but we need some outside thinking and watchdogging

Bana göre, bu doğal laboratuvara yeterince zaman ayırmadık ve

of what's going on with these experiments.

Secondly, we have a natural laboratory surrounding the Earth.

dünyada neyin yapılmasının güvenli olduğunu anlayamadık.

We have an electromagnetic field around the Earth,

and it's constantly bombarded by high-energy particles, like protons.

Altı numara: biyoteknoloji felaketi. En sevdiklerimden biri, çünkü

And in my opinion, we don't spend enough time

genetiği değiştirilmiş mısır ile ilgili birkaç hikaye öğrendik.

Bt mısır, mısır bitini öldürecek böcek zehrini kendisi yaratır.

looking at that natural laboratory and figuring out first what's safe to do on Earth.

Duymuşsunuzdur, özellikle StarLink markası

Number six: biotech disaster.

bir buçuk yıl önce tüm o tako cipsleri

It's one of my favorite ones, because we've done several stories on Bt corn.

Bt corn is a corn that creates its own pesticide to kill a corn borer.

süpermarketlerden toplattı.

Bu ürünle sadece Birleşik Devletler'deki hayvanlar beslenecekti ama

You may of heard of it -- heard it called StarLink,

insanların yiyeceklerine de girdi ve biri onun yiyeceklere nasıl bu kadar

especially when all those taco shells were taken out of the supermarkets

kolay girdiğini keşfetmiş olmalı.

Ama birkaç ay önce korkutucu bir şey şu oldu; Bt mısır ve

about a year and a half ago.

This stuff was supposed to only be feed for animals in the United States,

her türlü genetiği değiştirilmiş mısırın kullanılmasının illegal olduğu Meksika'da,

and it got into the human food supply, and somebody should've figured out

yabani mısırlarda da Bt mısır genleri bulundu.

that it would get in the human food supply very easily.

Mısır'ın Meksika kökenli olduğunu düşünüyoruz.

But the thing that's alarming is a couple of months ago, in Mexico,

Mısırın genetik biyoçeşitlilik deposudur.

where Bt corn and all genetically altered corn is totally illegal,

Bu kısa zaman önce kaybolan bir şüpheyi geri getiriyor:

they found Bt corn genes in wild corn plants.

Now, corn originated, we think, in Mexico.

süper yabani otlar ve süper böceklerin dünyaya yayılması,

This is the genetic biodiversity storehouse of corn.

ve dünya yiyecek tedariğini çok kısa sürede

This brings back a skepticism that has gone away recently,

tahrip etmesi.

Öyleyse, bununla ilgili ne yapalım?

that superweeds and superpests could spread around the world,

Biyoteknolojiye tıpkı nükleer santrallere yaptığımız denetlemeyi yapmalıyız.

from biotechnology, that literally could destroy the world's food supply

Bu kadar kolay. Biyoteknoloji çok kontrolsüz bir alan.

in very short order.

StarLink faciası olduğu zaman EPA ve FDA arasında kimin yetkili

So, what do we do about that?

olduğu ve hangi alanlar üzerinde yetkiye sahip oldukları hakkında bir savaş vardı

We treat biotechnology with the same scrutiny we apply to nuclear power plants.

ve aylarca toparlanamadılar. Biraz çılgınca evet.

It's that simple. This is an amazingly unregulated field.

Beş Numara, en sevdiklerimden: Dünya manyetik alanının yer değiştirmesi.

When the StarLink disaster happened, there was a battle between the

EPA and the FDA over who really had authority, and over what parts of this,

İster inanın ister inanmayın, bu birkaç bin yılda bir olur

ve tarihimizde de birçok kez yaşanmıştır.

and they didn't get it straightened out for months. That's kind of crazy.

Kuzey kutbu güneye gider ya da tam tersi güney kutbu kuzeye gider.

Number five, one of my favorites: reversal of the Earth's magnetic field.

Bu gerçekleşirse olacak şey

yaklaşık 100 yıl içinde Dünya'nın etrafındaki manyetik alanı kaybederiz

Believe it or not, this happens every few hundred thousand years,

and has happened many times in our history.

North Pole goes to the South, South Pole goes to the North, and vice versa.

ve bu, manyetik alanın bizi koruduğu

tüm kozmik ışınlar ve parçacıkların güneşten bize doğru

But what happens, as this occurs,

akmaya başlayacağı anlamına gelir, yani açıkçası, kızartma olacağız. (Kahkahalar)

is that we lose our magnetic field around the Earth over the period of about 100 years,

and that means that all these cosmic rays and particles

that are to come streaming at us from the sun,

(Ses: Steve, alt katta birkaç yedek şapkam var.)

that this field protects us from, are -- well, basically, we're gonna fry. (Laughter)

SP: Peki bununla ilgili ne yapabiliriz? Ah, bu arada, geç kaldık.

Bu olay yaşanalı 780.000 yıl oldu.

Yani, 480.000 yıl önce gerçekleşmeliydi.

Ah, bir şey daha var.

(Voice: Steve, I have some additional hats downstairs.)

Bilim insanları manyetik alanımızın yüzde beş küçüldüğünü düşünüyor.

SP: So, what can we do about this? Oh, by the way, we're overdue.

It's been 780,000 years since this happened.

Bu yüzden, belki de bunun eşiğindeyizdir.

So, it should have happened about 480,000 years ago.

Oh, and here's one other thing.

Dünya'nın ne kadar sağlıklı olduğunu anlamaya çalışırken çıkan sorunlardan biri

Scientists think now our magnetic field may be diminished by about five percent.

ozon tabakasının geçmişi hakkında çok az veriye sahip olmamız, ki 60 yıl öncesinin

hava durumu hakkında bile yeterli verimiz yok.

So, maybe we're in the throes of it.

O yüzden, bunun çok basit bir çözümü var.

One of the problems of trying to figure out how healthy the Earth is,

Altı, yedi yıl içerisinde çok ucuz maliyetli

is that we have -- you know, we don't have good weather data from 60 years ago,

bir roket geliştirilecek ve

bizi alt atmosfere çok ucuza ulaştıracak.

much less data on things like the ozone layer.

Bilirsiniz, araba egzoz borusundan ozon yapabiliriz.

So, there's a fairly simple solution to this.

Zor değil: sadece üç oksijen atomu.

There's going to be a lot of cheap rocketry that's going to come online

Eğer tüm ozon tabakasını dünya yüzeyine indirirseniz

in about six or seven years

that gets us into the low atmosphere very cheaply.

iki penny kalınlığında olacaktır, inç kare başına 14 pound.

Yukarılarda çok fazla malzemeye gerek yok.

You know, we can make ozone from car tailpipes.

Ozon tabakasını tamir etmeyi ve yenilemeyi öğrenmeliyiz.

It's not hard: it's just three oxygen atoms.

(Alkışlar)

If you brought the entire ozone layer down to the surface of the Earth,

Dört numara: dev güneş patlamaları.

it would be the thickness of two pennies, at 14 pounds per square inch.

Güneş'ten Dünya'yı yüksek hızlı atomaltı parçacıklarla bombalayan

You don't need that much up there.

We need to learn how to repair and replenish the Earth's ozone layer.

büyük manyetik kopmalara güneş patlamaları denir.

(Applause)

Şimdiye kadar, atmosferimiz ve manyetik alanımız

Number four: giant solar flares.

bizi bundan koruyarak iyi iş çıkarmıştır.

Solar flares are enormous magnetic outbursts from the Sun

Ara sıra, Güneş'ten iletişime ve elektriğe

that bombard the Earth with high-speed subatomic particles.

hasar veren bir patlama gelir.

So far, our atmosphere has done, and our magnetic field has done

Fakat endişe verici olan şey şu ki; son zamanlarda astronomlar

pretty well protecting us from this.

Güneş'imize benzer yıldızlarla

çalışıyorlar ve onlardan birkaçının, Güneş'imizin yaşlarındayken,

Occasionally, we get a flare from the Sun that causes havoc

20 katı kadar parladığını buldular. Çok uzun sürmüyorlar.

with communications and so forth, and electricity.

But the alarming thing is that astronomers recently have been studying

Bunların şimdiye kadar güneşten aldığımız patlamalardan

stars that are similar to our Sun,

milyon kere daha güçlü süper-patlamalar olduğunu düşünüyorlar.

and they've found that a number of them, when they're about the age of our Sun,

Tabi ki, bunlardan bir tane istemeyiz. (Kahkahalar)

brighten by a factor of as much as 20. Doesn't last for very long.

Madalyonun bir de diğer yüzü var.

Güneş'e benzer yıldızlarla çalışırken, kendilerinden atılan toplam enerji

And they think these are super-flares, millions of times more powerful

than any flares we've had from our Sun so far.

diyelim yüzde bir azaldığında, yıldızların küçülme periyotlarına

Obviously, we don't want one of those. (Laughter)

girdiklerini öğrendik.

Yüzde bir kulağa fazla gelmeyebilir ama dünyada tam bir buz çağına sebep olabilir.

There's a flip side to it. In studying stars

like our Sun, we've found that they go through periods of diminishment,

Bununla ilgili ne yapabiliriz?

(Kahkahalar) Mars'ı dünyalaştırın. En sevdiğim konulardan biri.

when their total amount of energy that's expelled from them

1993 yılında Life dergisine bu konuda bir makale yazdım.

goes down by maybe one percent.

Bu roket bilim, ama zor bir roket bilim değil.

One percent doesn't sound like a lot, but it would cause one hell of an ice age here.

Mars'ta bir atmosfer yaratmak ve Mars'ı yaşanabilir kılmak

So, what can we do about this?

(Laughter) Start terraforming Mars. This is one of my favorite subjects.

için gereken her şey, muhtemelen orada.

I wrote a story about this in Life magazine in 1993.

Sadece, abartmadan söylüyorum, Mars'a yüzeyindeki demir oksiti emip

This is rocket science, but it's not hard rocket science.

yerine oksijen püskürtecek küçük nükleer fabrikalar göndermelisiniz.

Everything that we need to make an atmosphere on Mars,

and to make a livable planet on Mars, is probably there.

Sorun şu ki, Mars'ı dünyalaştırmak için en az 300 yıl gerekir.

And you just, literally, have to send little nuclear factories up there

Tam olarak yapmak içinse gerçekte 500 yıl.

Şimdi neden başlamadığımızın ise bir nedeni yok. (Kahkahalar)

that gobble up the iron oxide on the surface of Mars and spit out the oxygen.

Üç numara -- havalı değil mi ama? (Kahkahalar)

The problem is it takes 300 years to terraform Mars, minimum.

Really more like 500 years to do it right.

Yeni bir küresel salgın. İnsanlık oldu olalı mikroplarla

There's no reason why we shouldn't start now. (Laughter)

savaş halinde ve

zaman zaman mikroplar tamamen üstünlük sağlıyorlar.

Number three -- isn't this stuff cool? (Laughter)

1918'de, Birleşik Devletler'de 20 milyon insanı öldüren bir grip salgını yaşadık.

Bu nüfusun 100 milyon kadar olduğu zamanlardaydı.

A new global epidemic. People have been at war with germs

ever since there have been people,

Orta Çağlarda, bubonik veba

and from time to time, the germs sure get the upper hand.

Avrupa'da her dört kişiden birini öldürdü.

In 1918, we had a flu epidemic in the United States that killed 20 million people.

AIDS geri dönüyor. Ebola sık sık tekrardan

That was back when the population was around 100 million people.

ortaya çıkıyor gibi görünüyor

The bubonic plague in Europe, in the Middle Ages,

ve kolera gibi eski hastalıklar antibiyotiklere dirençli hale geliyor.

killed one out of four Europeans.

Eski bir hastalık baş gösterdiğinde

AIDS is coming back. Ebola seems to be rearing its head

oluşan panik havasını hepimiz öğrendik, şarbon gibi.

with much too much frequency,

En kötü senaryo şu, stafilokok gibi, ki hala ona karşı etkili bir antibiyotik var,

and old diseases like cholera are becoming resistant to antibiotics.

We've all learned what -- the kind of panic that can occur

basit bir mikrobun mutasyona uğraması. Biz stafilokok'un muhteşem

when an old disease rears its head, like anthrax.

şeyler yapabildiğini biliyoruz.

The worst possibility is that a very simple germ, like staph,

Bir Stafilokok hücresi vücudunuzdaki bir kas hücresinin yanında olabilir ve

ondan genler alabilir, antibiyotik geldiğinde de değişir ve mutasyona uğrar.

for which we have one antibiotic that still works, mutates.

Tehlike şu ki stafilokok gibi mikroplar

öldürücü ve çok bulaşıcı bir şeye evrilecektir ve

And we know staph can do amazing things.

A staph cell can be next to a muscle cell in your body and borrow genes from it

biz daha hiçbir şey yapamadan halkın arasında hızla yayılacaktır.

when antibiotics come, and change and mutate.

Bu daha önce de oldu. Yaklaşık 12.000 yıl

önce Amerika'da, memelilerde kitlesel bir soy tükenmesi gerçekleşti

The danger is that some germ like staph will be --

will mutate into something that's really virulent, very contagious,

ve bunun sebebinin ölümcül bir hastalık olduğu düşünülüyor.

and will sweep through populations before we can do anything about it.

Peki ne yapabiliriz?

Delilik. Antibiyotik veririz. (Alkışlar)

That's happened before. About 12,000 years ago,

there was a massive wave of mammal extinctions in the Americas,

Her inek, her kuzu, her tavuk, her gün antibiyotik alır.

and that is thought to have been a virulent disease.

Bir restorana gidip, balık yediniz,

So, what can we do about it?

ki hepsi çiftlik balığı. Bir restorana gittiğinizde balık denizden mi diye

It is nuts. We give antibiotics -- (Applause) --

sormalısınız çünkü size söylemeyeceklerdir. Parolayı veriyoruz.

every cow, every lamb, every chicken, they get antibiotics every day, all.

Bu savaşta olup da birine gizli parolanızı vermek gibi bir şey.

Oradaki mikroplara bizimle nasıl savaşacaklarını söylüyoruz.

You know, you go to a restaurant, you eat fish, I got news for you,

it's all farmed. You know, you gotta ask when you go to a restaurant if it's a wild fish,

Bunu düzeltmeliyiz. Bunu derhal yasadışı ilan etmeliyiz.

İkinci olarak, halk sağlığı sistemimiz şarbon olayında da olduğu gibi tam bir felaket.

cause they're not going to tell you. We're giving away the code.

This is like being at war and giving somebody your secret code.

Birleşik Devletler'de gerçek, büyük bir salgın hastalık var ve

We're telling the germs out there how to fight us.

bununla başa çıkmaya hazırlıklı değiliz.

We gotta fix that. We gotta outlaw that right away.

Gelecek yıl halk sağlığı sistemi

Secondly, our public health system, as we saw with anthrax, is a real disaster.

oluşturmak için federal bütçede para var.

Ama gerçekten bunun yapılması gerektiğini düşünmüyorum.

We have a real, major outbreak of disease in the United States,

İki numara: -- favorim -- kocaman bir kara delikle karşılaşacağız.

we are not prepared to cope with it.

Bilirsiniz, 10 ya da 15 yıl önce, aslında bir astronomi

Now, there is money in the federal budget, next year,

to build up the public health service.

toplantısına katılsanız ve deseniz ki:

But I don't think to any extent that it really needs to be done.

"Muhtemelen her galaksinin merkezinde bir kara delik vardır."

Sizi yuhalayarak sahneden indirirlerdi.

Number two -- my favorite -- we meet a rogue black hole.

Şimdi, bu toplantılardan birine katılıp da

"Kara deliklerin olduğunu düşünmüyorum." derseniz sizi yuhalayarak indirirler.

You know, 10 years ago, or 15 years ago, really,

Evrenin çalışmasını anlama kapasitemiz

you walk into an astronomy convention, and you say,

"You know, there's probably a black hole at the center of every galaxy,"

son yıllarda inanılmaz ilerledi.

and they're going to hoot you off the stage.

And now, if you went into one of those conventions and you said,

Bizim galaksimizde, sadece Samanyolu'nda 10 milyon ölü yıldız olduğunu düşünüyoruz.

"Well, I don't think black holes are out there," they'd hoot you off the stage.

Our comprehension of the way the universe works is really --

Bu yıldızlar 19-24 km genişliğinde bir şeylere dönüştüler, bu şeyler

has just gained unbelievably in recent years.

kara deliklerdi ve çevrelerinde ışık dahil her şeyi

We think that there are about 10 million dead stars in the Milky Way alone, our galaxy.

yalayıp yutuyorlar ki görülememelerinin sebebi de bu.

Çoğunun bir şeyin etrafında yörüngede olması gerekiyordu.

And these stars have compressed down to maybe something like 12, 15 miles wide,

Fakat galaksiler bayağı hiddetli yerler ve bazı şeyler yörünge dışına itilebilir.

and they are black holes. And they are gobbling up everything around them,

Ayrıca, uzay inanılmaz bir şekilde çok geniş.

including light, which is why we can't see them.

Yani, milyonlarca şeyi yörüngesinden fırlatsanız bile

Most of them should be in orbit around something.

bir tanesinin gelip de bize çarpması biraz uzak bir ihtimal.

But galaxies are very violent places, and things can be spun out of orbit.

Bu şeylerin bize yakınlaşması yeterli, yaklaşık bir milyar mil kadar.

And also, space is incredibly vast.

So even if you flung a million of these things out of orbit,

Bir milyar millik bir mesafede Dünya yörüngesinde yaşanacaklar:

the chances that one would actually hit us is fairly remote.

dairesel yerine eliptik hale gelecek.

But it only has to get close, about a billion miles away, one of these things.

Yılın üç ayında,

yüzey sıcaklıkları 150'den 180'e çıkacak.

Başka bir üç ayında ise sıfırın altında 50'ye düşecek.

About a billion miles away, here's what happens to Earth's orbit:

Pek iyi sayılmaz. Bu konuda ne yapabiliriz?

it becomes elliptical instead of circular.

En korktuğum şey de bu. (Kahkahalar)

And for three months out of the year,

the surface temperatures go up to 150 to 180.

Bunun için iyi bir cevabım yok.

For three months out of the year, they go to 50 below zero.

That won't work too well. What can we do about this?

Yeniden, kolonileştirici bir ırk olmayı düşünmeliyiz.

And this is my scariest. (Laughter)

Son olarak, bir numara: bence, bildiğimiz gibi, en büyük tehlike

I don't have a good answer for this one.

Dünya'ya yönelmiş çok büyük bir asteroit.

Burada sorulacak önemli şey: olur mu olmaz mı sorusu değil,

Again, we gotta think about being a colonizing race.

ne zaman ve ne kadar büyük olur sorusu.

And finally, number one: biggest danger to life as we know it, I think,

1908'de bir kuyrukluyıldızın sadece 61 metrelik bir parçası

a really big asteroid heads for Earth.

Sibirya üzerinde patladı ve belki 161 kilometrelik ormanı dümdüz etti.

The important thing to remember here -- this is not a question of if,

Yaklaşık 1000 Hiroşima bombası kadar etkisi oldu.

this is a question of when, and how big.

Astronomlar bu tarz küçük asteroidlerin yüzyılda bir geldiğini tahmin ediyorlar.

In 1908, just a 200-foot piece of a comet

exploded over Siberia and flattened forests for maybe 100 miles.

1989'da geniş bir asteroid dünyanın 643.000 km uzağından geçti.

It had the effect of about 1,000 Hiroshima bombs.

Endişelenecek bir şey yok, değil mi?

Astronomers estimate that little asteroids like that come about every hundred years.

Doğruca Dünya'nın yörüngesinden geçti. Altı saat önce tam olarak o noktadaydık.

In 1989, a large asteroid passed 400,000 miles away from Earth.

Küçük bir asteroid, diyelim ki 800 km genişliğinde,

Nothing to worry about, right?

It passed directly through Earth's orbit. We were in that that spot six hours earlier.

aşırı küresel soğumanın takip ettiği ateş fırtınalarına sebep olur.

Carl Sagan'ın nükleer kış olayı.

8 km genişliğindeki bir asteroid büyük yok oluşlara sebep olur.

A small asteroid, say a half mile wide, would touch off firestorms

Dinozorları yok edenin 8 km genişliğinde olduğunu düşünüyoruz.

Neredeler? Kuiper kuşağı olarak adlandırılan bir şey var,

followed by severe global cooling from the debris kicked up --

-- bazı insanlar Plüton'un gezegen olmadığını düşünür --

Carl Sagan's nuclear winter thing.

An asteroid five miles wide causes major extinctions.

işte, Plüton Kuiper kuşağındadır.

We think the one that got the dinosaurs was about five miles wide.

Ayrıca daha da uzakta bir Oort bulutu var.

Oradaysa yaklaşık 100.000 tane buz ve taş topu var -- kuyrukluyıldızlar aslında --

Where are they? There's something called the Kuiper belt,

which -- some people think Pluto's not a planet,

bunlar 80 km çapında ya da daha fazla ve düzenli olarak

that's where Pluto is, it's in the Kuiper belt.

güneşe doğru küçük turlar yaparak

There's also something a little farther out, called the Oort cloud.

bizim epey yakınımızdan geçiyorlar.

There are about 100,000 balls of ice and rock -- comets, really --

Bence, asıl önemli olan Mars ve Jüpiter arasındaki asteroidler.

out there, that are 50 miles in diameter or more,

and they regularly take a little spin,

in towards the Sun and pass reasonably close to us.

Geçen sonbahar Sloan Dijital Hava Araştırması'ndaki araştırmacılar

--bunlar evrenin ilk haritasını, üç boyutlu haritasını yapıyorlar -- bize

Of more concern, I think, is the asteroids that exist between Mars and Jupiter.

Mars ve Jüpiter arasında muhtemelen 800 metrelik ya da daha büyük

700.000 asteroid olduğunu söylediler.

The folks at the Sloan Digital Sky Survey told us last fall --

they're making the first map of the universe, three-dimensional map of the universe --

Şimdi siz "Tamam, iyi de bunun olma ihtimali nedir ki?" diyeceksiniz.

that there are probably 700,000 asteroids between Mars and Jupiter

Andrew, şu tabloyu açabilir misin?

that are a half a mile big or bigger.

Bu Southwest Araştırma Enstitüsü'nden Dr. Clark Chapman'ın

So you say, yeah, well, what are really the chances of this happening?

birkaç yıl önce kongrede sunduğu bir tablo.

Bir asteroid ya da kuyrukluyıldız çarpmasının, yaptıklara hesaba göre

Andrew, can you put that chart up?

sizi öldürme şansının 20.000'de bir olduğunu fark edeceksiniz.

This is a chart that Dr. Clark Chapman at the Southwest Research Institute

Hemen şu alttakine bakın.

Uçak yolculuğu kazası, 20.000'de bir.

presented to Congress a few years ago.

You'll notice that the chance of an asteroid-slash-comet impact killing you

Bir uçak kazasında ölmeyeceğimizden emin olmak için tonlarca para harcıyoruz

is about one in 20,000, according to the work they've done.

ama bu durum için neredeyse hiçbir şey yapmıyoruz, oysaki bu tamamen önlenebilir.

Now look at the one right below that.

Passenger aircraft crash, one in 20,000.

Sadece geçen yıl, nihayet bu soğumayı durduracak teknolojiye ulaştık.

We spend an awful lot of money trying to be sure that we don't die in airplane accidents,

Çözümleri görebilir miyiz?

NASA bir yılda asteroid aramaya üç milyon dolar harcıyor, ki bu para

and we're not spending hardly anything on this. And yet, this is completely preventable.

asteroid aramak için bozuk para kadar bir miktar.

Çünkü aslında, oradaki bütün asteroidlerin Dünya'ya çarpıp çarpmayacağını ya da

We finally have, just in the last year, the technology to stop this cold.

Could we have the solutions?

ne zaman çarpabileceğini anlayabiliriz ve zaten onlar da bunun

NASA's spending three million dollars a year, three million bucks --

için uğraşıyorlar.

Ama senede sadece üç milyon dolar harcarlarsa bunu yapmak 10 yıllarını

that is like pocket change -- to search for asteroids.

alacak ve hatta yapsalar bile, sadece yüzde 80'i kataloglanmış olacak diyorlar.

Because we can actually figure out every asteroid that's out there,

Kuyrukluyıldızlar ise daha zorlu.

and if it might hit Earth, and when it might hit Earth.

Kuyrukluyıldız gidişatını veya adımızın yazılı olduğu bir

And they're trying to do that.

tanesinin ne zaman ulaşacağını tahmin edecek teknolojimiz yok.

But it's going to take them 10 years, at spending three million dollars a year,

Eğer geleceğini anlayabilseydik önlem için bol zamanımız olurdu.

and even then, they claim they'll only have about 80 percent of them catalogued.

Gerçekten kendini işine adamış bir rasathaneye ihtiyacımız var.

Comets are a tougher act.

Birçok kuyrukluyıldızın adının hiç duymadığınız insanların,

We don't really have the technology to predict comet trajectories,

amatör astronomların olduğunu fark edeceksiniz.

or when one with our name on it might arrive.

Çünkü amatörler dışında kimse onları aramıyor.

Kuyrukluyıldızlara adanmış bir rasathaneye ihtiyacımız var.

But we would have lots of time, if we see it coming.

We really need a dedicated observatory.

Çözümün ikinci kısmı: bir asteroidi patlatmanın veya yörüngesini değiştirmenin

You'll notice that a lot of comets are named after people you never heard of,

bir yolunu bulmalıyız. Bir yıl önce müthiş bir şey yaptık.

amateur astronomers? That's because nobody's looking for them, except amateurs.

Yakın Dünya Asteroid Randevusu, YDAR, diye

We need a dedicated observatory that looks for comets.

adlandırılan asteroid kuşağına bir keşif robotu gönderdik

Part two of the solutions: we need to figure out how to blow up an asteroid,

ve bu 48, yo hayır, 35 km uzunluğundaki bir asteroidi yörüngesine oturttu.

or alter its trajectory. Now, a year ago, we did an amazing thing.

Sonraysa, bilirsiniz, gemideki ekstra batarya ve gaz gibi sinsi

We sent a probe out to this asteroid belt,

called NEAR, Near Earth Asteroid Rendezvous.

NASA şeylerini bir anda ortaya çıkarttılar

And these guys orbited a 30 -- or no, about a 22-mile long asteroid called Eros.

ve son dakikada inişi gerçekleştirdiler.

Görev bittiğinde, inişi gerçekten başarmışlardı.

Bir asteroidin üzerine roket gemisi indirdik. Çok da büyük bir mesele değil.

And then, of course, you know, they pulled one of those sneaky NASA things,

Şimdi problem oraya bir bomba göndermek,

where they had extra batteries and extra gas aboard and everything,

çünkü uzayda hava olmadığından ittirebileceğiniz bir şey de yok.

and then, at the last minute, they landed.

When the mission was over, they actually landed on the thing.

Nükleer bir patlama çok sıcak olabilir

We have landed a rocket ship on an asteroid. It's not a big deal.

fakat 35 kmlik bir asteroidi eritecek kadar büyük bir şeye de sahip değiliz,

Now, the trouble with just sending a bomb out for this thing

veya buharlaştıracak, böylesi daha doğru.

is that you don't have anything to push against in space, because there's no air.

Ama isimlendirdiğimiz bu asteroidlere inmeyi öğrenebilir ve üzerine küçük bir

A nuclear explosion is just as hot,

iyon tahrik motoru gibi bir şey yerleştirebiliriz,

but we don't really have anything big enough to melt a 22-mile long asteroid,

bu da eğer hesabımızı doğru yaparsak, bir süre sonra nazikçe ve yavaşça

or vaporize it, would be more like it.

But we can learn to land on these asteroids that have our name on them

onu farklı bir yörüngeye iter ve Dünya'ya çarpmasını engeller.

Bu sadece hepsini bulup, oraya gitme ve bunlarla ilgili bir şeyler yapma meselesi.

and put something like a small ion propulsion motor on it,

Biliyorum kafanız tüm bu şeylerden dolayı dönüyor.

which would gently, slowly, after a period of time, push it into a different trajectory,

Hadi be! Büyük tehditler çok fazla!

which, if we've done our math right, would keep it from hitting Earth.

Bence, hatırlanması gereken şey 11 Eylül.

Tekrar hazırlıksız yakalanmak istemeyiz.

This is just a matter of finding 'em, going there, and doing something about it.

Bu tarz şeyleri biliyoruz.

Bilim şu anda gelecekteki çoğu vakayı tahmin edebilecek güçte.

I know your head is spinning from all this stuff.

Yikes! So many big threats!

Bilgi güçtür.

Yapabileceğimiz en kötü şey, ahh bir astroidden daha fazla

The thing, I think, to remember, is September 11.

We don't want to get caught flat-footed again.

endişeleneceğim şeyler var demek. (Kahkahalar)

We know about this stuff.

Science has the power to predict the future in many cases now.

Açıkçası bu geleceğimize mal olabilecek bir hata.

Knowledge is power.

The worst thing we can do is say, jeez, I got enough to worry about

Teşekkür ederim.

without worrying about an asteroid. (Laughter)

That's a mistake that could literally cost us our future.

Thank you.