Stephen Petranek: 10 ways the world could end

Tłumaczenie: Tomasz Zawadzki Korekta: Michał Scheffs

The advances that have taken place in astronomy,

Postępy jakie uczyniły astronomia,

cosmology and biology, in the last 10 years,

kosmologia i biologia w ciągu ostatnich dziesięciu lat

are really extraordinary --

są naprawdę niebywałe --

to the point where we know more about our universe and how it works

aż do punktu, w którym wiemy więcej o wszechświecie i o tym jak działa więcej,

than many of you might imagine.

niż wiele z was mogłoby to sobie wyobrazić.

But there was something else that I've noticed

Ale coś innego zwróciło moją uwagę,

as those changes were taking place, as people were starting to find out that

gdy te zmiany się dokonywały, gdy ludzie zaczynali odkrywać, że

hmm ... yeah, there really is a black hole at the center of every galaxy.

hmm... no tak, czarne dziury rzeczywiście są w centrum każdej galaktyki.

The science writers and editors -- I shouldn't say science writers,

Piszący i redagujący naukę -- nie powinienem mówić piszący naukę,

I should say people who write about science --

a raczej piszący o nauce

and editors would sit down over a couple of beers,

-- oraz redaktorzy siadali przy kilku piwach,

after a hard day of work, and start talking about

po ciężkim dniu pracy i zaczynali rozmowy na temat

some of these incredible perceptions about how the universe works.

niektórych z tych nieprawdopodobnych poglądów na to jak działa wszechświat.

And they would inevitably end up in what I thought was a very bizarre place,

I nieuchronnie brnęli do punktu, który uważałem za bardzo dziwaczny,

which is ways the world could end very suddenly.

którym były sposoby w jakie świat mógł nagle przestać istnieć.

And that's what I want to talk about today. (Laughter)

I o tym chciałbym dzisiaj pomówić. (Śmiech)

Ah, you laugh, you fools. (Laughter)

Ach, śmiejcie się, głupcy. (Śmiech)

(Voice: Can we finish up a little early?)

Głos z widowni: Czy możemy skończyć dzisiaj nieco wcześniej?

(Laughter) Yeah, we need the time!

(Śmiech) Tak, przyda nam się ten czas!

Stephen Petranek: At first, it all seemed a little fantastical to me, but after challenging a lot of these ideas,

Początkowo wszystko to wydało mi się nieco fantastyczne, jednak po zderzeniu się z wieloma z tych pomysłów

I began to take a lot of them seriously. And then September 11 happened,

zacząłem wiele z nich traktować poważnie. I wtedy nastąpił 11 września

and I thought, ah, God,

i pomyślałem, o Boże,

I can't go to the TED conference and talk about how the world is going to end.

nie mogę pójść na spotkanie TED i mówić o tym jak skończy się świat.

Nobody wants to hear that. Not after this!

Nikt nie chce o tym słyszeć. Nie po czymś takim!

And that got me into a discussion with some other people, other scientists,

I to pchnęło mnie do dyskusji z innymi, innymi naukowcami,

about maybe some other subjects, and one of the guys I talked to,

na być może nieco inne tematy, i jeden z nich,

who was a neuroscientist, said,

neurolog, powiedział:

"You know, I think there are a lot of solutions to the problems you brought up,"

wiesz, myślę, że jest wiele rozwiązań do problemów, które poruszyłeś,

and reminds me of Michael's talk yesterday

i przypomina mi o wczorajszym wystąpieniu Michaela

and his mother saying you can't have a solution if you don't have a problem.

i o jego matce mówiącej, że bez problemu nie możesz mieć rozwiązania.

So, we went out looking for solutions to ways that the world might end tomorrow,

Zatem wyruszyliśmy na poszukiwania rozwiązań na wiele sposobów w jaki może skończyć się świat,

and lo and behold, we found them.

i oto stało się, znaleźliśmy je.

Which leads me to a videotape of a President Bush

Co kojarzy mi się z nagraniem prezydenta Busha

press conference from a couple of weeks ago.

z konferencji prasowej sprzed paru tygodni.

Can we run that, Andrew?

Czy możemy to pokazać, Andrew?

President George W. Bush: Whatever it costs to defend our security,

Prezydent Bush: "Jakakolwiek jest cena obrony naszego bezpieczeństwa,

and whatever it costs to defend our freedom, we must pay it.

i jakakolwiek jest cena obrony naszej wolności, musimy ją zapłacić."

SP: I agree with the president.

Zgadzam się z prezydentem.

He wants two trillion dollars to protect us from terrorists next year,

Chce dwóch trylionów dolarów na przyszłoroczną obronę przed terrorystami,

a two-trillion-dollar federal budget, which will land us back into deficit spending real fast.

dwóch trylionów budżetu federalnego, które wpakują nas bardzo szybko w wydatki deficytowe

But terrorists aren't the only threat we face.

-- jednak terroryści to nie jedyne zagrożenie.

There are really serious calamities staring us in the eye

Istnieją naprawdę poważne katastrofy, które przed nami stoją,

that we're in the same kind of denial about

którym zaprzeczamy tak samo

that we were about terrorism, and what could've happened on September 11.

jak niegdyś terroryzmowi i temu co mogło stać się 11 września.

I would propose, therefore, that if we took 10 billion dollars

I dlatego zaproponowałbym, że gdybyśmy wzięli 10 miliardów

from that 2.13 trillion dollar budget --

z tych 2.13 trylionów dolarów budżetu

which is two one hundredths of that budget --

-- co stanowi jedną -- lub 2/100 tego budżetu

and we doled out a billion dollars to each one of these problems

-- i wydali po miliardzie dolarów na każdy z problemów,

I'm going to talk to you about, the vast majority could be solved,

o których będę wam opowiadał -- znakomita większość zostałaby rozwiązana,

and the rest we could deal with. So, I hope you find this both fascinating --

a z resztą moglibyśmy sobie poradzić. Mam nadzieję, że okaże się to dla was fascynujące --

I'm fascinated by this kind of stuff, I gotta admit --

jestem zafascynowany takimi sprawami, muszę przyznać --

to me these are Richard's cockroaches.

dla mnie to jak karaluchy dla Richarda.

But I also hope, because I think the people in this room can literally change the world,

Ale mam też nadzieję -- bo uważam, że ludzie z tej sali mogą dosłownie zmieniać świat

I hope you take some of this stuff away with you,

-- mam nadzieję, że wyniesiecie stąd parę tych rzeczy

and when you have an opportunity to be influential,

i kiedy będziecie mieli okazję mieć na to wpływ,

that you try to get some heavy-duty money spent on some of these ideas.

to spróbujecie przekazać poważne pieniądze na niektóre z tych pomysłów.

So let's start. Number 10: we lose the will to survive.

Zacznijmy. Numer 10: Stracimy wolę przetrwania.

We live in an incredible age of modern medicine.

Żyjemy w niesamowitych czasach współczesnej medycyny;

We are all much healthier than we were 20 years ago.

wszyscy jesteśmy dużo zdrowsi niż 20 lat temu.

People around the world are getting better medicine --

Ludzie na całym świecie dostają coraz lepsze leki --

but mentally, we're falling apart.

ale psychicznie, rozpadamy się.

The World Health Organization now estimates

Światowa Organizacja Zdrowia szacuje,

that one out of five people on the planet is clinically depressed.

że na naszej planecie jedna osoba na pięć jest w klinicznej depresji.

And the World Health Organization also says that depression is the

I Światowa Organizacja Zdrowia mówi też, że depresja jest

biggest epidemic that humankind has ever faced.

największą epidemią z jaką kiedykolwiek zmierzyła się ludzkość.

Soon, genetic breakthroughs and even better medicine

Już niedługo odkrycia genetyki i jeszcze lepsze leki

are going to allow us to think of 100 as a normal lifespan.

pozwolą nam na myślenie o 100 latach jako normalnej długości życia.

A female child born tomorrow, on average -- median -- will live to age 83.

Dziecko płci żeńskiej urodzone jutro będzie żyło średnio -- mediana -- 83 lata.

Our life longevity is going up almost a year for every year that passes.

Długość naszego życia wzrasta prawie o rok z każdym mijającym rokiem.

Now the problem with all of this, getting older,

Problemem w tym całym starzeniu się

is that people over 65 are the most likely people to commit suicide.

jest, że ludzie powyżej 65 roku życia są najbardziej skłonni do samobójstw.

So, what are the solutions?

Jakie więc są rozwiązania?

We don't really have mental health insurance in this country,

Tak naprawdę nie mamy w tym kraju ubezpieczenia od zdrowia psychicznego,

and it's -- (Applause) -- it's really a crime.

co jest -- (Aplauz) -- jest prawdziwą zbrodnią.

Something like 98 percent of all people with depression,

Dla około 98 procent wszystkich ludzi z depresją --

and I mean really severe depression

I mam na myśli naprawdę głęboką depresję

-- I have a friend with stunningly severe depression

-- mam przyjaciela ze zdumiewająco głęboką depresją

-- this is a curable disease, with present medicine and present technology.

-- to uleczalna choroba, przy obecnej medycynie i obecnej technologii.

But it is often a combination of talk therapy and pills.

Ale to często połączenie terapii mówionej i tabletek.

Pills alone don't do it, especially in clinically depressed people.

Same tabletki nie dają rady, szczególnie z ludźmi w klinicznej depresji.

You ought to be able to go to a psychiatrist or a psychologist,

Powinno się móc pójść do psychiatry -- albo psychologa --

and put down your 10-dollar copay, and get treated,

wyłożyć swoje 10 dolarów dopłaty, i poddać się leczeniu,

just like you do when you got a cut on your arm. It's ridiculous.

tak samo, kiedy masz rozciętą rękę. To absurd.

Secondly, drug companies are not going to develop really sophisticated

Po drugie, koncerny farmaceutyczne nie stworzą naprawdę zaawansowanych

psychoactive drugs. We know that most mental illnesses have a biological

środków psychoaktywnych. Wiemy, że większość zaburzeń psychicznych ma biologiczną

component that can be dealt with.

komponentę, z którą można się uporać.

And we know just an amazing amount more about the brain now than we

I wiemy o mózgu o niebo więcej niż

did 10 years ago. We need a pump-push from the federal government,

dziesięć lat temu. Potrzebujemy wsparcia od rządu federalnego,

through NIH and National Science -- NSF --

poprzez NIH i National Science Foundation,

and places like that to start helping the drug companies

żeby takie placówki zaczęły wspierać firmy farmaceutyczne

develop some advanced psychoactive drugs.

w rozwijaniu zaawansowanych leków psychoaktywnych.

Moving on. Number nine -- don't laugh -- aliens invade Earth.

Idziemy dalej. Numer dziewięć -- nie śmiejcie się -- najazd obcych na Ziemię.

Ten years ago, you couldn't have found an astronomer --

10 lat temu nie udałoby się znaleźć na świecie astronoma --

well, very few astronomers -- in the world who would've told you that

a przynajmniej bardzo niewielu -- którzy przyznaliby, że

there are any planets anywhere outside our solar system.

istnieją jakiekolwiek planety gdziekolwiek poza naszym Układem Słonecznym.

1995, we found three. The count now is up to 80 --

W 1995 znaleźliśmy trzy, obecnie liczba ta wynosi 80,

we're finding about two or three a month.

znajdujemy około dwóch lub trzech każdego miesiąca.

All of the ones we've found, by the way, are in this little, teeny, tiny corner where we live,

Przy okazji, wszystkie znalezione przez nas leżą w małym, drobnym zakątku, w którym żyjemy,

in the Milky Way. There must be millions of planets in the Milky Way,

w Drodze Mlecznej. Muszą istnieć miliardy planet na Drodze Mlecznej,

and as Carl Sagan insisted for many years,

i jak nalegał przez wiele lat Carl Sagan,

and was laughed at for it, there must be billions and billions in the universe.

i był przez to wyśmiewany, muszą istnieć miliardy i miliardy we Wszechświecie.

In a few years, NASA is going to launch four or five telescopes out to Jupiter,

W ciągu kilku lat NASA wystrzeli cztery lub pięć teleskopów w stronę Jowisza,

where there's less dust, and start looking for Earth-like planets,

gdzie jest mniej pyłu, i rozpocznie poszukiwania podobnych do Ziemi planet,

which we cannot see with present technology, nor detect.

których nie możemy dostrzec, ani wykryć, przy pomocy obecnej technologii.

It's becoming obvious that the chance that life does not exist elsewhere in the universe,

Staje się oczywiste, że szansa na nieistnienie życia gdzieś we Wszechświecie,

and probably fairly close to us, is a fairly remote idea.

i to najpewniej dosyć blisko nas, to mało prawdopodobny pogląd.

And the chance that some of it isn't more intelligent than ours is also a remote idea.

I szansa na to, że któreś z nich nie jest bardziej inteligentne od naszego także jest mało prawdopodobne.

Remember, we've only been an advanced civilization --

Pamiętajcie, że jesteśmy zaawansowaną cywilizacją --

an industrial civilization, if you would -- for 200 years.

cywilizacją industrialną, można powiedzieć -- od 200 lat,

Although every time I go to Pompeii, I'm amazed that they had

jakkolwiek zawsze jestem zdumiony kiedy odwiedzam Pompeje, że oni też mieli

the equivalent of a McDonald's on every street corner, too.

odpowiednik McDonald's na każdym rogu ulicy.

So, I don't know how much civilization really has progressed since AD 79,

Zatem nie wiem tak naprawdę jak bardzo cywilizacja rozwinęła się od 79 n.e.,

but there's a great likelihood. I really believe this,

ale jest wielce możliwe -- naprawdę w to wierzę,

and I don't believe in aliens, and I don't believe there are any aliens on the Earth

a nie wierzę w kosmitów, ale -- i nie wierzę, że na Ziemi są jacyś kośmici,

or anything like that. But there's a likelihood that we will confront a

czy coś takiego. Ale jest prawdopodobieństwo, że napotkamy

civilization that is more intelligent than our own.

cywilizację, która będzie bardziej inteligentna od naszej.

Now, what will happen? What if they come to, you know,

Zatem, co się stanie? Co jeśli przyjadą, żeby, wiecie,

suck up our oceans for the hydrogen?

wyssać nasze oceany dla wodoru?

And swat us away like flies, the way we swat away flies when we go into

I będą odganiać nas jak muchy, w podobny sposób jak my odganiamy muchy kiedy wkraczamy do

the rainforest and start logging it.

lasów deszczowych i zaczynamy je wycinać.

We can look at our own history. The late physicist Gerard O'Neill said,

Możemy spojrzeć na naszą własną historię -- świętej pamięci fizyk Gerard O'Neill powiedział:

"Advanced Western civilization has had a destructive effect

"Postęp zachodniej cywilizacji miał destruktywny wpływ

on all primitive civilizations it has come in contact with,

na wszystkie prymitywne cywilizacje, z którymi się zetknął,

even in those cases where every attempt was made

nawet w tych przypadkach, gdzie podjęto wszelkie starania,

to protect and guard the primitive civilization."

by uchronić i strzec owej cywilizacji prymitywnej."

If the aliens come visiting, we're the primitive civilization.

Przy wizycie kosmitów, jesteśmy cywilizacją prymitywną.

So, what are the solutions to this? (Laughter)

Zatem jakie są na to rady? (Śmiech)

Thank God you can all read!

Dzięki Bogu, umiecie czytać!

It may seem ridiculous, but we have a really lousy history of anticipating things like this

Może się to wydawać śmieszne, ale mamy naprawdę kiepską historię przewidywania takich spraw

and actually being prepared for them.

i bycia faktycznie na nie przygotowanymi.

How much energy and money does it take to actually have a plan

Ile faktycznie energii i pieniędzy kosztuje posiadanie planu

to negotiate with an advanced species?

negocjacji z zaawansowanymi gatunkami?

Secondly -- and you're going to hear more from me about this --

Po drugie, i usłyszycie ode mnie więcej na ten temat --

we have to become an outward-looking, space-faring nation.

musimy stać się patrzącym naprzód, zdolnym do lotów kosmicznych narodem.

We have got to develop the

Musimy oswoić się

idea that the Earth doesn't last forever,

z myślą, że Ziemia nie będzie trwać wiecznie,

our sun doesn't last forever.

nasze Słońce nie będzie trwać wiecznie --

If we want humanity to last forever, we have to colonize the Milky Way.

jeśli chcemy, żeby ludzkość trwała wiecznie, musimy skolonizować Drogę Mleczną.

And that is not something that is beyond comprehension at this point.

I to nie jest coś co jest w tym momencie poza zasięgiem.

(Applause)

(Aplauz)

It'll also help us a lot, if we meet an advanced civilization along the way,

Bardzo pomoże nam także to, że spotkamy po drodze zaawansowaną cywilizację,

if we're trying to be an advanced civilization. Number eight --

jeśli staramy się być zaawansowaną cywilizacją. Numer osiem --

(Voice: Steve, that's what I'm doing after TED.) (Laughter) (Applause)

Głos z widowni: Steve, to jest to co robię po TED. (Śmiech i Oklaski)

SP: You've got it! You've got the job.

Załapałeś! Masz pracę.

Number eight: the ecosystem collapses.

Numer osiem: Upadek ekosystemu.

Last July, in Science, the journal Science,

Ubiegłego czerwca w "Science", magazynie "Science",

19 oceanographers published a very, very unusual article.

19 oceanografów opublikowało bardzo, bardzo nietypowy artykuł --

It wasn't really a research report; it was a screed.

nie był to tak naprawdę naukowy raport, był to elaborat.

They said, we've been looking at the oceans for a long time now,

Powiedzieli, obserwowaliśmy oceany już od długiego czasu,

and we want to tell you they're not in trouble, they're near collapse.

i chcemy wam powiedzieć, że nie są w tarapatach, są bliskie rozpadu.

Many other ecosystems on Earth are in real, real danger.

Wiele innych ekosystemów na Ziemi jest naprawdę, naprawdę zagrożonych.

We're living in a time of mass extinctions that exceeds the fossil record

Żyjemy w czasach masowego wymierania, które przewyższa zapis kopalny

by a factor of 10,000.

10'000 razy.

We have lost 25 percent of the unique species in Hawaii in the last 20 years.

Straciliśmy 25 procent unikalnych gatunków Hawajskich w ciągu ostatnich 20 lat,

California is expected to lose 25 percent of its species in the next 40 years.

przewiduje się, że Kalifornia straci 25 procent swoich gatunków w ciągu kolejnych 40 lat.

Somewhere in the Amazon forest is the marginal tree.

Gdzieś w Puszczy Amazońskiej jest drzewo graniczne.

You cut down that tree, the rain forest collapses as an ecosystem.

Ścinasz to drzewo, las deszczowy załamuje się jako ekosystem.

There's really a tree like that out there. That's really what it comes to.

Naprawdę jest tam takie drzewo. Do tego to się sprowadza.

And when that ecosystem collapses, it could take a major ecosystem with it,

I kiedy ten ekosystem upada, może pociągnąć za sobą główny ekosystem,

like our atmosphere. So, what do we do about this? What are the solutions?

taki jak nasza atmosfera. Zatem co możemy z tym zrobić? Jakie są rozwiązania?

There is some modeling of ecosystems going on now.

Odbywa się obecnie pewne modelowanie ekosystemów.

The problem with ecosystems is that we understand them so poorly,

Problem z ekosystemami polega na tym, że rozumiemy je tak słabo,

that we don't know they're really in trouble until it's almost too late.

że nie wiemy, że są w tarapatach, dopóki nie jest już prawie za późno.

We need to know earlier that they're getting in trouble,

Musimy wiedzieć wcześniej, że popadają w kłopoty,

and we need to be able to pump possible solutions into models.

i musimy być zdolni wtłaczać możliwe rozwiązania w modele.

And with the kind of computing power we have now,

I z rodzajem mocy obliczeniowej, którą dysponujemy

there is, as I say, some of this going on, but it needs money.

-- coś z tego, tak jak mówiłem, już się dzieje, jednak potrzebne są pieniądze.

National Science Foundation needs to say -- you know,

National Science Foundation musi powiedzieć -- wiecie,

almost all the money that's spent on science in this country

prawie wszystkie pieniądze wydane na naukę w tym kraju

comes from the federal government, one way or another.

pochodzą z rządu federalnego, tak czy inaczej.

And they get to prioritize, you know?

I mogą ustawiać priorytety, wiecie?

There are people at the National Science Foundation

Są ludzie w National Science Foundation,

who get to say, this is the most important thing.

którzy mogą powiedzieć, że jest to najważniejsza sprawa.

This is one of the things they ought to be thinking more about.

To jest jedna ze spraw, o których powinni więcej myśleć.

Secondly, we need to create huge biodiversity reserves on the planet,

Po drugie, musimy stworzyć na tej planecie olbrzymie rezerwaty bioróżnorodności,

and start moving them around.

i zacząć je rozprzestrzeniać.

There's been an experiment for the last four or five years on the Georges Bank,

W ciągu ostatnich czterech czy pięciu lat przeprowadzano eksperyment na Georges Bank --

or the Grand Banks off of Newfoundland. It's a no-take fishing zone.

inaczej Wielkich Brzegach Nowej Fundlandii. Jest to strefa zakazu łowienia.

They can't fish there for a radius of 200 miles.

Nie można tam łowić w promieniu 200 mil.

And an amazing thing has happened: almost all the fish have come back,

I stała się rzecz niezwykła -- prawie wszystkie ryby powróciły,

and they're reproducing like crazy. We're going to have to start doing this

i rozmnażają się jak szalone. Będziemy musieli zacząć robić to

around the globe. We're going to have to have no-take zones.

na całym świecie. Będziemy musieli mieć strefy zakazu.

We're going to have to say, no more logging in the Amazon for 20 years.

Będziemy musieli powiedzieć, że nie można wycinać w Amazonii przez 20 lat.

Let it recover, before we start logging again.

Pozwólmy jej wyzdrowieć, zanim znowu zaczniemy wycinkę.

(Applause)

(Aplauz)

Number seven: particle accelerator mishap.

Numer siedem: Wypadek przy akceleratorze cząstek.

You all remember Ted Kaczynski, the Unabomber?

Pamiętacie wszyscy Teda Kaczynskiego, Unabombera?

One of the things he raved about was that a particle accelerator experiment

Jedną z rzeczy, o których wrzeszczał, było to że eksperyment z przyspieszaniem cząstek

could go haywire and set off a chain reaction that would destroy the world.

mógł wymknąć się spod kontroli i wyzwolić reakcję łańcuchową, która zniszczy świat.

A lot of very sober-minded physicists, believe it or not,

Wielu bardzo trzeźwo myślących fizyków, uwierzcie lub nie,

have had exactly the same thought.

pomyślało dokładnie o tym samym.

This spring -- there's a collider at Brookhaven, on Long Island --

Tej wiosny, jest zderzacz w Brookhaven, w Long Island --

this spring, it's going to have an experiment in which it creates black holes.

tej wiosny będą tam eksperymenty, w których wytwarza się czarne dziury.

They are expecting to create little, tiny black holes.

Spodziewają się, że stworzą malutkie czarne dziury.

They expect them to evaporate. (Laughter)

Spodziewają się, że wyparują. (Śmiech)

I hope they're right. (Laughter)

Mam nadzieję, że mają rację. (Śmiech)

Other collider experiments -- there's one that's going to take place next summer

Inne eksperymenty ze zderzaczami -- jest jeden, który odbędzie się przyszłego lata

at CERN -- have the possibility of creating something called strangelets,

w CERN -- stwarzają możliwość tworzenia tak zwanych dziwadełek,

which are kind of like antimatter. Whenever they hit other matter, they destroy it

które są tak jakby antymaterią, która kiedy zderza się z inną materią, niszczy ją,

and obliterate it. Most physicists say that the accelerators we have now

i unicestwia. Większość fizyków twierdzi, że akceleratory, które mamy teraz

are not really powerful enough to create black holes and strangelets

nie są na tyle potężne, by tworzyć czarne dziury i dziwadełka,

that we need to worry about, and they're probably right.

którymi powinniśmy się przejmować, i pewnie mają rację.

But, all around the world, in Japan, in Canada,

Ale -- na całym świecie, w Japonii, w Kanadzie --

there's talk about this, of reviving this in the United States.

mówi się o tym -- o wznowieniu tego w Stanach Zjednoczonych.

We shut one down that was going to be big.

Zamknęliśmy jeden, który miał być duży.

But there's talk of building very big accelerators.

Ale mówi się o budowaniu bardzo dużych akceleratorów.

What can we do about this? What are the solutions?

Co możemy z tym zrobić? Jakie są rozwiązania?

We've got the fox watching the henhouse here.

Mamy tu powierzanie owcy wilkowi.

We need to -- we need the advice of particle physicists to talk about particle physics

Musimy -- potrzebujemy rad fizyków cząstek, by mówić o fizyce cząstek

and what should be done in particle physics,

i co powinno być zrobione w fizyce cząstek,

but we need some outside thinking and watchdogging

ale potrzebujemy trochę myślenia od zewnątrz i pilnowania

of what's going on with these experiments.

tego co dzieje się z tymi eksperymentami.

Secondly, we have a natural laboratory surrounding the Earth.

Po drugie, mamy naturalne laboratorium otaczające Ziemię.

We have an electromagnetic field around the Earth,

Mamy pole elektromagnetyczne dokoła Ziemi,

and it's constantly bombarded by high-energy particles, like protons.

i jest ono ciągle bombardowane cząstkami o wysokiej energii, takimi jak protony.

And in my opinion, we don't spend enough time

I nie poświęcamy -- moim zdaniem -- wystarczająco dużo czasu

looking at that natural laboratory and figuring out first what's safe to do on Earth.

na obserwację tego naturalnego laboratorium i dowiedzenie się co można bezpiecznie robić na Ziemi.

Number six: biotech disaster.

Numer sześć: Katastrofa biotechnologiczna.

It's one of my favorite ones, because we've done several stories on Bt corn.

To jedna z moich ulubionych, bo napisaliśmy kilka relacji na temat modyfikowanej genetycznie kukurydzy BT.

Bt corn is a corn that creates its own pesticide to kill a corn borer.

Kukurydza ta tworzy swój własny pestycyd, żeby zabić ćmę-szkodnika.

You may of heard of it -- heard it called StarLink,

Być może o tym słyszeliście -- nazwano to Starling,

especially when all those taco shells were taken out of the supermarkets

szczególnie kiedy te wszystkie tortille zostały wycofane z supermarketów

about a year and a half ago.

jakieś półtora roku temu.

This stuff was supposed to only be feed for animals in the United States,

Miało to służyć tylko do żywienia zwierząt w Stanach Zjednoczonych,

and it got into the human food supply, and somebody should've figured out

i dostało się to do ludzkich zasobów żywności, i ktoś powinien był wpaść na to,

that it would get in the human food supply very easily.

że dostanie się bardzo łatwo do ludzkich zasobów żywności.

But the thing that's alarming is a couple of months ago, in Mexico,

Ale niepokojące jest to, że kilka miesięcy temu w Meksyku,

where Bt corn and all genetically altered corn is totally illegal,

gdzie kukurydza BT jest całkowicie nielegalna,

they found Bt corn genes in wild corn plants.

znaleziono geny kukurydzy BT w dzikiej kukurydzy.

Now, corn originated, we think, in Mexico.

Kukurydza wywodzi się, jak sądzimy, z Meksyku.

This is the genetic biodiversity storehouse of corn.

Jest to magazyn genetycznej bioróżnorodności kukurydzy.

This brings back a skepticism that has gone away recently,

I to przywodzi z powrotem sceptycyzm, od którego ostatnio się odeszło,

that superweeds and superpests could spread around the world,

według którego super-chwasty i super-szkodniki mogą rozprzestrzenić się na całym świecie

from biotechnology, that literally could destroy the world's food supply

poprzez biotechnologię, co mogłoby dosłownie zniszczyć zasób żywności świata

in very short order.

w bardzo krótkim czasie.

So, what do we do about that?

Zatem co z tym zrobimy?

We treat biotechnology with the same scrutiny we apply to nuclear power plants.

Traktujemy biotechnologię z takim samym nadzorem, który stosujemy przy elektrowniach jądrowych.

It's that simple. This is an amazingly unregulated field.

To naprawdę proste. To niesamowicie nieuregulowana dziedzina.

When the StarLink disaster happened, there was a battle between the

W czasie katastrofy Starling trwała wojna pomiędzy

EPA and the FDA over who really had authority, and over what parts of this,

EPA i FDA o to kto tak naprawdę ma nad tym władzę, i nad którym obszarem,

and they didn't get it straightened out for months. That's kind of crazy.

i nie wyprostowali tego przez długie miesiące. To trochę szalone.

Number five, one of my favorites: reversal of the Earth's magnetic field.

Numer pięć, jeden z moich ulubionych: Odwrócenie pola magnetycznego Ziemi.

Believe it or not, this happens every few hundred thousand years,

Uwierzcie lub nie, coś takiego dzieje się co kilkaset tysięcy lat,

and has happened many times in our history.

i zdarzyło się wiele razy w naszej historii --

North Pole goes to the South, South Pole goes to the North, and vice versa.

Biegun Północny wędruje na Południowy, Biegun Południowy wędruje na Północny, i vice versa.

But what happens, as this occurs,

Ale co dzieje się, gdy coś takiego się zdarza,

is that we lose our magnetic field around the Earth over the period of about 100 years,

to że tracimy nasze pole magnetyczne otaczające Ziemię na okres około 100 lat,

and that means that all these cosmic rays and particles

i to oznacza, że wszystkie promienie i cząstki kosmiczne,

that are to come streaming at us from the sun,

które idą strumieniem wprost na nas ze Słońca,

that this field protects us from, are -- well, basically, we're gonna fry. (Laughter)

od których to pole nas chroni, one -- cóż, zasadniczo się usmażymy. (Śmiech)

(Voice: Steve, I have some additional hats downstairs.)

Głos z widowni: Steve, mam piętro niżej dodatkowe czapki.

SP: So, what can we do about this? Oh, by the way, we're overdue.

I co możemy z tym zrobić? Ach, przy okazji, mamy zaległości --

It's been 780,000 years since this happened.

minęło 780'000 lat od kiedy to się zdarzyło.

So, it should have happened about 480,000 years ago.

Więc -- powinno się to było zdarzyć około 480'000 lat temu.

Oh, and here's one other thing.

Ach, i jeszcze jedna sprawa

Scientists think now our magnetic field may be diminished by about five percent.

-- naukowcy sądzą, że nasze pole magnetyczne mogło zmniejszyć się o około pięć procent.

So, maybe we're in the throes of it.

Zatem być może jest ono konające.

One of the problems of trying to figure out how healthy the Earth is,

Jednym z problemów przy próbach ocen jak zdrowa jest Ziemia

is that we have -- you know, we don't have good weather data from 60 years ago,

jest to, że mamy -- wiecie, nie mamy dobrych danych na temat pogody sprzed 60 lat,

much less data on things like the ozone layer.

nie mówiąc o danych na temat rzeczy takich jak warstwa ozonowa.

So, there's a fairly simple solution to this.

Mamy więc dość proste rozwiązanie.

There's going to be a lot of cheap rocketry that's going to come online

Wkrótce pojawi się w sieci dużo taniej techniki rakietowej,

in about six or seven years

w ciągu sześciu lub siedmiu lat,

that gets us into the low atmosphere very cheaply.

bardzo tanio wprowadzającej nas w niskie warstwy atmosfery.

You know, we can make ozone from car tailpipes.

Wiecie, możemy pozyskiwać ozon z samochodowych rur wydechowych.

It's not hard: it's just three oxygen atoms.

Nie jest to trudne -- to tylko trzy atomy tlenu.

If you brought the entire ozone layer down to the surface of the Earth,

Jeśli przyciągnęlibyśmy całą warstwę ozonową do powierzchnię Ziemi,

it would be the thickness of two pennies, at 14 pounds per square inch.

miałaby grubość dwóch jednocentówek, po 14 funtów na cal kwadratowy.

You don't need that much up there.

Tam na górze nie potrzeba tego aż tak dużo.

We need to learn how to repair and replenish the Earth's ozone layer.

Musimy nauczyć się jak naprawiać i uzupełniać warstwę ozonową Ziemi.

(Applause)

(Aplauz)

Number four: giant solar flares.

Numer cztery: Olbrzymie rozbłyski słoneczne.

Solar flares are enormous magnetic outbursts from the Sun

Rozbłyski słoneczne to ogromne magnetyczne wybuchy Słońca,

that bombard the Earth with high-speed subatomic particles.

które bombardują Ziemię podatomowymi cząstkami o wysokiej prędkości.

So far, our atmosphere has done, and our magnetic field has done

Jak dotąd nasza atmosfera spisała się -- i nasze pole magnetyczne spisało się --

pretty well protecting us from this.

całkiem nieźle, broniąc nas przed nimi.

Occasionally, we get a flare from the Sun that causes havoc

Czasami zdarza się na Słońcu rozbłysk, który sieje spustoszenie

with communications and so forth, and electricity.

w łączności i tak dalej, i zasilaniu.

But the alarming thing is that astronomers recently have been studying

Ale rzeczą niepokojąco jest to, że astronomowie badali ostatnio

stars that are similar to our Sun,

gwiazdy podobne do Słońca,

and they've found that a number of them, when they're about the age of our Sun,

i odkryli, że pewna ich liczba, gdy osiągają wiek podobny do naszego Słońca,

brighten by a factor of as much as 20. Doesn't last for very long.

jaśnieją nawet do 20 razy. Nie trwa to zbyt długo.

And they think these are super-flares, millions of times more powerful

I sądzą oni, że są to super-rozbłyski, miliony razy bardziej potężne

than any flares we've had from our Sun so far.

niż rozbłyski, które zdarzały się na Słońcu do tej pory.

Obviously, we don't want one of those. (Laughter)

Oczywiście nie chcemy jednego z nich. (Śmiech)

There's a flip side to it. In studying stars

Jest i druga strona medalu -- w trakcie badań nad gwiazdami

like our Sun, we've found that they go through periods of diminishment,

takimi jak nasze Słońce odkryliśmy, że przechodzą one przez okresy wygasania,

when their total amount of energy that's expelled from them

gdy wyrzucana przez nie całkowita energia

goes down by maybe one percent.

spada może o jeden procent.

One percent doesn't sound like a lot, but it would cause one hell of an ice age here.

Jeden procent nie brzmi na zbyt wiele, ale wywołałoby to tutaj katastrofalną epokę lodowcową.

So, what can we do about this?

Zatem co możemy na to poradzić?

(Laughter) Start terraforming Mars. This is one of my favorite subjects.

(Śmiech) Zacząć terraformowanie Marsa. To jeden z moich ulubionych tematów,

I wrote a story about this in Life magazine in 1993.

napisałem o tym opowiadanie w magazynie "Life" w 1993.

This is rocket science, but it's not hard rocket science.

Jest to kosmiczna technologia, ale nie jest to technologia trudna.

Everything that we need to make an atmosphere on Mars,

Wszystko czego potrzebujemy, by stworzyć atmosferę na Marsie,

and to make a livable planet on Mars, is probably there.

i stworzyć nadającą się do życia planetę na Marsie, prawdopodobnie tam jest.

And you just, literally, have to send little nuclear factories up there

I musisz tylko, dosłownie, wysyłać tam małe fabryki jądrowe,

that gobble up the iron oxide on the surface of Mars and spit out the oxygen.

które pobierają tlenek żelaza z powierzchni Marsa i wypuszczają tlen.

The problem is it takes 300 years to terraform Mars, minimum.

Problemem jest to, że terraformowanie Marsa zajęłoby minimum 300 lat.

Really more like 500 years to do it right.

Tak naprawdę coś bliżej 500 lat, żeby zrobić to dobrze.

There's no reason why we shouldn't start now. (Laughter)

Nie ma powodu, dla którego nie mielibyśmy zacząć już teraz. (Śmiech)

Number three -- isn't this stuff cool? (Laughter)

Numer trzy -- czy to wszystko nie jest fajne? (Śmiech)

A new global epidemic. People have been at war with germs

-- Nowa globalna epidemia. Ludzie są w nieustannej wojnie z zarazkami

ever since there have been people,

od kiedy tylko ludzie istnieli,

and from time to time, the germs sure get the upper hand.

i od czasu do czasu zarazki zdobywają przewagę.

In 1918, we had a flu epidemic in the United States that killed 20 million people.

W 1918 roku mieliśmy w Stanach Zjednoczonych epidemię grypy, która zabiła 20 milionów ludzi.

That was back when the population was around 100 million people.

Było to w czasach, gdy populacja liczyła około 100 milionów ludzi.

The bubonic plague in Europe, in the Middle Ages,

Dżuma w Europie, w Średniowieczu,

killed one out of four Europeans.

zabiła jednego z czterech Europejczyków.

AIDS is coming back. Ebola seems to be rearing its head

Powraca AIDS; Ebola zdaje się podnosić łeb

with much too much frequency,

ze zbyt dużą częstotliwością,

and old diseases like cholera are becoming resistant to antibiotics.

i stare choroby takie jak cholera stają się odporne na antybiotyki.

We've all learned what -- the kind of panic that can occur

Wszyscy nauczyliśmy się jaką panikę może wywołać

when an old disease rears its head, like anthrax.

powrót starej choroby takiej jak wąglik.

The worst possibility is that a very simple germ, like staph,

Możliwością najgorszą jest, że bardzo prosty zarazek, jak gronkowiec,

for which we have one antibiotic that still works, mutates.

na który mamy jeszcze jeden działający antybiotyk, ulegnie mutacji.

And we know staph can do amazing things.

I wiemy, że gronkowiec potrafi niesamowite rzeczy.

A staph cell can be next to a muscle cell in your body and borrow genes from it

Komórka gronkowca może leżeć przy komórce mięśnia twojego ciała i pożyczać od niej geny,

when antibiotics come, and change and mutate.

kiedy pojawią się antybiotyki, oraz zmienić się i mutować.

The danger is that some germ like staph will be --

Grozi nam, że zarazek taki jak gronkowiec będzie --

will mutate into something that's really virulent, very contagious,

zmutuje się w coś naprawdę zjadliwego, bardzo zaraźliwego,

and will sweep through populations before we can do anything about it.

i wyniszczy populacje zanim będziemy mogli coś na to poradzić.

That's happened before. About 12,000 years ago,

Zdarzało się to już wcześniej. Około 12'000 lat temu,

there was a massive wave of mammal extinctions in the Americas,

wystąpiła olbrzymia fala wymierania ssaków w obu Amerykach,

and that is thought to have been a virulent disease.

i sądzi się, że była to zjadliwa choroba.

So, what can we do about it?

Co zatem możemy na to poradzić?

It is nuts. We give antibiotics -- (Applause) --

To szaleństwo. Dajemy antybiotyki -- (Aplauz) --

every cow, every lamb, every chicken, they get antibiotics every day, all.

każdej krowie, każdej owcy, każdej kurze, dostają antybiotyki codziennie,

You know, you go to a restaurant, you eat fish, I got news for you,

wszystkie -- wiecie, idziesz do restauracji, jesz ryby, i mam dla ciebie niespodziankę,

it's all farmed. You know, you gotta ask when you go to a restaurant if it's a wild fish,

wszystkie są hodowlane. Wiesz, musicie pytać idąc do restauracji czy to dzikie ryby,

cause they're not going to tell you. We're giving away the code.

bo nie powiedzą ci tego sami. Zdradzamy nasz kod --

This is like being at war and giving somebody your secret code.

to jak w trakcie wojny, gdy zdradzasz komuś swój tajny kod.

We're telling the germs out there how to fight us.

Podpowiadamy zarazkom jak z nami walczyć.

We gotta fix that. We gotta outlaw that right away.

Musimy to naprawić. Musimy to z marszu zdelegalizować.

Secondly, our public health system, as we saw with anthrax, is a real disaster.

Po drugie, nasza służba zdrowia, jak to widzieliśmy przy wągliku, to prawdziwa katastrofa.

We have a real, major outbreak of disease in the United States,

Mamy naprawdę wielki wybuch choroby w Stanach Zjednoczonych,

we are not prepared to cope with it.

i nie jesteśmy przygotowani, żeby sobie z nim poradzić.

Now, there is money in the federal budget, next year,

Dalej, mamy pieniądze z budżetu federalnego, w przyszłym roku,

to build up the public health service.

na rozbudowę publicznej służby zdrowia.

But I don't think to any extent that it really needs to be done.

Ale w żadnym wypadku nie uważam, że naprawdę trzeba to zrobić.

Number two -- my favorite -- we meet a rogue black hole.

Numer dwa -- mój ulubiony -- napotykamy zbłąkaną czarną dziurę.

You know, 10 years ago, or 15 years ago, really,

Wiecie, 10 lat temu -- albo 15 lat temu, tak naprawdę --

you walk into an astronomy convention, and you say,

wchodzisz na zjazd astronomów, i mówisz im:

"You know, there's probably a black hole at the center of every galaxy,"

"Wiecie, prawdopodobnie w centrum każdej galaktyki jest czarna dziura",

and they're going to hoot you off the stage.

i wszyscy wygwizdują cię ze sceny.

And now, if you went into one of those conventions and you said,

A teraz gdyby weszło się na jeden z tych zjazdów i powiedziało:

"Well, I don't think black holes are out there," they'd hoot you off the stage.

"No cóż, nie sądzę, że tam są jakieś czarne dziury", to wygwizdano by cię ze sceny.

Our comprehension of the way the universe works is really --

Nasze zrozumienie tego jak działa Wszechświat jest naprawdę --

has just gained unbelievably in recent years.

wzrosło niebywale w ostatnich latach.

We think that there are about 10 million dead stars in the Milky Way alone, our galaxy.

Uważamy, że istnieje około 10 milionów martwych gwiazd w samej Drodze Mlecznej -- naszej galaktyce.

And these stars have compressed down to maybe something like 12, 15 miles wide,

I te gwiazdy uległy kompresji do może blisko 12, 15 mil szerokości,

and they are black holes. And they are gobbling up everything around them,

i stały się czarnymi dziurami. I pochłaniają wszystko wokół siebie,

including light, which is why we can't see them.

włącznie ze światłem, przez co nie możemy je zobaczyć.

Most of them should be in orbit around something.

Większość z nich powinna być na okrążającej coś orbicie.

But galaxies are very violent places, and things can be spun out of orbit.

Jednak galaktyki to bardzo gwałtowne miejsca, i rzeczy mogą zostać wybite z orbit,

And also, space is incredibly vast.

a także, kosmos jest niewiarygodnie olbrzymi.

So even if you flung a million of these things out of orbit,

Więc nawet jeśli wyrzuciłoby się milion takich rzeczy z orbit,

the chances that one would actually hit us is fairly remote.

szanse na rzeczywiste zderzenie są dosyć odległe.

But it only has to get close, about a billion miles away, one of these things.

Ale -- wystarczy, że się zbliży; na około miliarda mil, jedna z nich.

About a billion miles away, here's what happens to Earth's orbit:

W odległości około miliarda mil, z orbitą Ziemi dzieje się co następuje --

it becomes elliptical instead of circular.

staje się eliptyczna, zamiast kolistej.

And for three months out of the year,

I przez trzy miesiące w ciągu roku

the surface temperatures go up to 150 to 180.

temperatury powierzchni wzrastają do od 150 do 180;

For three months out of the year, they go to 50 below zero.

przez trzy miesiące w roku spadają do 50 poniżej zera.

That won't work too well. What can we do about this?

To nie zadziała najlepiej. Co możemy z tym zrobić?

And this is my scariest. (Laughter)

I tu będę straszył najbardziej -- (Śmiech)

I don't have a good answer for this one.

Nie mam na to dobrej odpowiedzi.

Again, we gotta think about being a colonizing race.

Raz jeszcze, musimy myśleć o sobie jako rasie kolonizującej.

And finally, number one: biggest danger to life as we know it, I think,

I wreszcie, numer jeden -- największe zagrożenie dla życia jakie znamy, jak sądzę,

a really big asteroid heads for Earth.

naprawdę duża asteroida zdąża w kierunku Ziemi.

The important thing to remember here -- this is not a question of if,

Jest tutaj ważna sprawa do zapamiętania -- to nie kwestia czy,

this is a question of when, and how big.

tylko pytanie kiedy, i jak duża.

In 1908, just a 200-foot piece of a comet

W 1908 -- kometa o średnicy zaledwie 200 stóp --

exploded over Siberia and flattened forests for maybe 100 miles.

eksplodowała na Syberii i rozpłaszczyła lasy na odległość 100 mil.

It had the effect of about 1,000 Hiroshima bombs.

Miała taki sam efekt jak około 1'000 bomb z Hiroszimy.

Astronomers estimate that little asteroids like that come about every hundred years.

Astronomowie szacują, że tak małe asteroidy pojawiają się raz na każde sto lat

In 1989, a large asteroid passed 400,000 miles away from Earth.

w 1989 duża asteroida przeleciała 400'000 mil obok Ziemi.

Nothing to worry about, right?

Nie ma się czym martwić, prawda?

It passed directly through Earth's orbit. We were in that that spot six hours earlier.

Przeleciała bezpośrednio przez Ziemską orbitę. Byliśmy w tym miejscu sześć godzin wcześniej.

A small asteroid, say a half mile wide, would touch off firestorms

mała asteroida, powiedzmy szeroka na pół mili, wyzwoliłaby burze ognia,

followed by severe global cooling from the debris kicked up --

po czym nastąpiłoby ciężkie globalne ochłodzenie wskutek rozpylonego gruzu --

Carl Sagan's nuclear winter thing.

jak nuklearna zima Carla Sagana --

An asteroid five miles wide causes major extinctions.

asteroida szeroka na pięć mil powoduje poważne wyginięcia --

We think the one that got the dinosaurs was about five miles wide.

sądzimy, że ta, która dopadła dinozaury była szeroka na pięć mil.

Where are they? There's something called the Kuiper belt,

Gdzie one są? Jest coś co nazywamy Pasem Kuipera,

which -- some people think Pluto's not a planet,

który -- niektórzy myślą, że Pluton to nie planeta,

that's where Pluto is, it's in the Kuiper belt.

tam gdzie jest Pluton, jest właśnie w Pasie Kuipera.

There's also something a little farther out, called the Oort cloud.

Jest też coś nieco dalej, co nazywa się Chmurą Oorta.

There are about 100,000 balls of ice and rock -- comets, really --

Jest tam około 100'000 kul lodowych i skalnych -- komet, tak naprawdę --

out there, that are 50 miles in diameter or more,

które mają po 50 lub więcej mil średnicy,

and they regularly take a little spin,

i regularnie biorą mały zakręt

in towards the Sun and pass reasonably close to us.

w kierunku Słońca i przelatują znacząco blisko nas.

Of more concern, I think, is the asteroids that exist between Mars and Jupiter.

Większym zagrożeniem są, uważam, asteroidy istniejące między Marsem a Jowiszem.

The folks at the Sloan Digital Sky Survey told us last fall --

Ludzie z Sloan Digital Sky Survey powiedzieli nam ostatniej jesieni --

they're making the first map of the universe, three-dimensional map of the universe --

tworzą oni pierwszą mapę Wszechświata -- trójwymiarową mapę Wszechświata.

that there are probably 700,000 asteroids between Mars and Jupiter

że jest prawdopodobnie 700'000 asteroid pomiędzy Marsem a Jupiterem,

that are a half a mile big or bigger.

które są duże na pół mili lub więcej.

So you say, yeah, well, what are really the chances of this happening?

A więc pytacie się, cóż, jaka jest naprawdę szansa na takie zdarzenie?

Andrew, can you put that chart up?

Andrew, czy możesz wyświetlić tę tabelę?

This is a chart that Dr. Clark Chapman at the Southwest Research Institute

To jest tabela, którą Dr Clark Chapman z Southwestern Research Institute

presented to Congress a few years ago.

zaprezentował Kongresowi kilka lat temu.

You'll notice that the chance of an asteroid-slash-comet impact killing you

Zauważycie, że szansa na to, że zginiesz od zderzenia z asteroidą lub kometą

is about one in 20,000, according to the work they've done.

wynosi jeden do 20'000, zgodnie z wynikami ich pracy.

Now look at the one right below that.

A teraz spójrzcie na ten poniżej.

Passenger aircraft crash, one in 20,000.

Katastrofa samolotu pasażerskiego, jeden do 20'000.

We spend an awful lot of money trying to be sure that we don't die in airplane accidents,

Wydajemy strasznie dużo pieniędzy próbując upewnić się, że nie zginiemy w katastrofach lotniczych,

and we're not spending hardly anything on this. And yet, this is completely preventable.

i na to nie wydajemy prawie nic. A jednak, można temu w pełni zapobiec.

We finally have, just in the last year, the technology to stop this cold.

W końcu mamy, od zeszłego roku, technologię na powstrzymanie tego przeziębienia.

Could we have the solutions?

Czy możemy mieć rozwiązania?

NASA's spending three million dollars a year, three million bucks --

NASA wydaje trzy miliony dolarów rocznie -- trzy miliony dolców --

that is like pocket change -- to search for asteroids.

to jak drobne -- na szukanie asteroid.

Because we can actually figure out every asteroid that's out there,

Bo możemy rzeczywiście zorientować się w każdej asteroidzie,

and if it might hit Earth, and when it might hit Earth.

i czy mogłaby uderzyć w Ziemię, i kiedy mogłaby uderzyć w Ziemię.

And they're trying to do that.

I oni próbują to robić.

But it's going to take them 10 years, at spending three million dollars a year,

Ale zajmie im to 10 lat przy wydatkach rzędu trzech milionów dolarów,

and even then, they claim they'll only have about 80 percent of them catalogued.

i nawet w tym przypadku utrzymują, że mieliby skatalogowane tylko około 80 procent z nich.

Comets are a tougher act.

Komety to trudniejsze zadanie.

We don't really have the technology to predict comet trajectories,

Nie mamy tak naprawdę technologii przewidującej trajektorie komet,

or when one with our name on it might arrive.

albo kiedy mogłaby się pojawić ta z dedykacją dla nas.

But we would have lots of time, if we see it coming.

Ale mielibyśmy mnóstwo czasu, jeśli będziemy wiedzieć, że nadchodzi.

We really need a dedicated observatory.

Naprawdę potrzebujemy dedykowanego obserwatorium.

You'll notice that a lot of comets are named after people you never heard of,

Zauważycie, że wiele komet jest nazywanych imionami ludzi, o których nigdy nie słyszeliście --

amateur astronomers? That's because nobody's looking for them, except amateurs.

astronomowie-amatorzy? To dlatego, że nikt ich nie szuka, oprócz amatorów.

We need a dedicated observatory that looks for comets.

Potrzebujemy dedykowanego obserwatorium, które będzie wypatrywać komet.

Part two of the solutions: we need to figure out how to blow up an asteroid,

Druga część rozwiązania -- musimy wymyślić jak wysadzić asteroidę,

or alter its trajectory. Now, a year ago, we did an amazing thing.

lub zmienić jej trajektorię. I tutaj, rok temu, zrobiliśmy coś zdumiewającego.

We sent a probe out to this asteroid belt,

Wysłaliśmy sondę do tego pasa asteroid,

called NEAR, Near Earth Asteroid Rendezvous.

nazwaną NEAR, czyli Near Earth Asteroid Rendezvous (Spotkanie Asteroidy Bliskiej Ziemi).

And these guys orbited a 30 -- or no, about a 22-mile long asteroid called Eros.

I ci goście okrążyli długą na 30 -- albo nie, około 22 mil asteroidę Eris.

And then, of course, you know, they pulled one of those sneaky NASA things,

I wtedy oczywiście, wiecie, wyciągnęli jedne z tych chytrych gadżetów NASA

where they had extra batteries and extra gas aboard and everything,

z dodatkowymi bateriami, i dodatkowym paliwem na pokładzie i całą resztą,

and then, at the last minute, they landed.

i w ostatniej minucie wylądowali --

When the mission was over, they actually landed on the thing.

kiedy misja już tak naprawdę się skończyła, wylądowali na niej.

We have landed a rocket ship on an asteroid. It's not a big deal.

Wylądowaliśmy rakietą na asteroidzie. To żadna poważna sprawa.

Now, the trouble with just sending a bomb out for this thing

Teraz, problem w wysłaniu tam po prostu bomby

is that you don't have anything to push against in space, because there's no air.

jest taki, że w kosmosie na ma od czego się odepchnąć, bo nie ma powietrza.

A nuclear explosion is just as hot,

Wybuch jądrowy jest tak samo gorący,

but we don't really have anything big enough to melt a 22-mile long asteroid,

ale nie mamy tak naprawdę nic wystarczająco dużego, żeby asteroida długa na 22 mile się stopiła.

or vaporize it, would be more like it.

Albo wyparowała, coś bardziej w tym stylu.

But we can learn to land on these asteroids that have our name on them

Ale możemy nauczyć się lądować na tych asteroidach, które są nam przeznaczone

and put something like a small ion propulsion motor on it,

i doczepiać coś w rodzaju małego, jonowego silnika napędowego,

which would gently, slowly, after a period of time, push it into a different trajectory,

które delikatnie, powoli, po jakimś czasie, przepchnąłby ją w inną trajektorię,

which, if we've done our math right, would keep it from hitting Earth.

która, jeśli dobrze to policzymy, powstrzymałaby ją od uderzenia w Ziemię.

This is just a matter of finding 'em, going there, and doing something about it.

To tylko kwestia znalezienia ich, pójścia tam i zrobienia z tym czegoś.

I know your head is spinning from all this stuff.

Wiem, że kręci wam się w głowach od tego wszystkiego.

Yikes! So many big threats!

Jejku! tyle wielkich zagrożeń!

The thing, I think, to remember, is September 11.

Sprawą do zapamiętania jest, moim zdaniem, 11 września.

We don't want to get caught flat-footed again.

Nie chcemy znowu być przyłapani bez przygotowania.

We know about this stuff.

Wiemy o tym wszystkim.

Science has the power to predict the future in many cases now.

Nauka ma moc przewidywania przyszłości w bardzo wielu sprawach.

Knowledge is power.

Wiedza to potęga.

The worst thing we can do is say, jeez, I got enough to worry about

Najgorsze, co możemy zrobić, to powiedzieć: jej, mam wystarczająco na głowie

without worrying about an asteroid. (Laughter)

i bez martwienia się o asteroidy.

That's a mistake that could literally cost us our future.

To błąd, który może kosztować nas dosłownie naszą przyszłość.

Thank you.

Dziękuję.