How the pandemic will shape the near future | Bill Gates

Chris Anderson: Welcome, Bill Gates.

Çeviri: Helin Erden Gözden geçirme: Cihan Ekmekçi

Chris Anderson: Hoş geldin, Bill Gates.

Bill Gates: Thank you.

Bill Gates: Teşekkürler.

CA: Alright. It's great to have you here, Bill.

CA: Pekala. Seni burada görmek harika, Bill.

You know, we had a TED conversation about three months ago

Bildiğin gibi, bu pandemi hakkında üç ay kadar önce

about this pandemic,

bir TED sohbeti yapmıştık

and back then, I think fewer than -- I think that was the end of March --

ve o sırada -- sanırım Mart'ın sonuydu --

back then, fewer than 1,000 people in the US had died

ABD'de 1.000'den az,

and fewer than 20,000 worldwide.

dünya çapında da 20.000'den az kişi ölmüştü.

I mean, the numbers now are, like, 128,000 dead in the US

Bugünkü durum ise ABD'de yaklaşık 128.000 can kaybı,

and more than half a million worldwide,

dünya çapında da yarım milyondan fazla.

in three months.

Bu üç ay içinde oldu,

In three months.

üç ay içinde.

What is your diagnosis of what is possible for the rest of this year?

Bu yılın geri kalanında neler olabileceğine ilişkin teşhisin nedir?

You look at a lot of models.

Sen birçok modeli takip ediyorsun.

What do you think best- and worst-case scenarios might be?

Sence en iyi ve en kötü ihtimaller neler olabilir?

BG: Well, the range of scenarios, sadly, is quite large,

BG: İhtimallerin aralığı, maalesef, epey geniş.

including that, as we get into the fall,

Örneğin, sonbahara girdiğimizde

we could have death rates that rival the worst of what we had

Nisan dönemindeki en kötü ölüm oranımızla yarışacak bir ölüm oranımız olabilir.

in the April time period.

If you get a lot of young people infected,

Çok fazla genç insan enfekte olursa

eventually, they will infect old people again,

onlar da er geç, yeniden yaşlı insanları enfekte edecektir,

and so you'll get into the nursing homes,

sonra da virüs bakım evlerine, evsizler barınaklarına,

the homeless shelters,

ölümün çok fazla olduğu olduğu yerlere ulaşacaktır.

the places where we've had a lot of our deaths.

The innovation track, which probably we'll touch on --

Muhtemelen değineceğimiz yenilik konusunda,

diagnostics, therapeutics, vaccines --

-- tanı ve tedavi araçları, aşılar --

there's good progress there,

o konuda iyi gelişmeler var

but nothing that would fundamentally alter the fact

ancak hiçbir şey, ABD'de güz döneminin kötü olabileceği gerçeğini değiştirmiyor.

that this fall in the United States could be quite bad,

and that's worse than I would have expected a month ago,

Durum, bir ay önce beklediğimden daha kötü.

the degree to which we're back at high mobility,

Eski hareketliliğimize geri döndük, maske takmıyoruz

not wearing masks,

and now the virus actually has gotten into a lot of cities

ve şimdi virüs, daha önce fazla vaka görülmeyen şehirlere de ulaşmış durumda.

that it hadn't been in before in a significant way,

so it's going to be a challenge.

Yani, zorlu bir süreç olacak.

There's no case where we get much below the current death rate,

Şu anki ölüm oranımızın altına düşmemiz ihtimali söz konusu değil,

which is about 500 deaths a day,

ki bu günde 500 ölüm demek,

but there's a significant risk we'd go back up

ancak daha önce yaşadığımız,

to the even 2,000 a day that we had before,

günde 2.000'e yakın kayıp verdiğimiz noktaya yeniden gelme riskimiz çok fazla,

because we don't have the distancing,

çünkü sosyal mesafeye ve davranış değişikliklerine

the behavior change,

Nisan ve Mayıs'ta uyduğumuz kadar uymuyoruz.

to the degree that we had in April and May.

And we know this virus is somewhat seasonal,

Ayrıca bildiğimiz gibi, bu virüs bir miktar da mevsimsel,

so that the force of infection,

yani sıcaklığı, nemi ve evde geçirilen zamanı göz önüne alırsak

both through temperature, humidity, more time indoors,

enfeksiyonun gücü, sonbahara girdiğimizde daha kötü olacaktır.

will be worse as we get into the fall.

CA: So there are scenarios where in the US,

CA: ABD için düşünülen olası senaryolarda,

like, if you extrapolate those numbers forward,

yani, sayılara bakarak bazı tahminler yapıldığında ulaşılan sonuç,

we end up with, what,

more than a quarter of a million deaths, perchance,

eğer dikkatli olmazsak, bu yıl bitmeden bile

even this year if we're not careful,

çeyrek milyondan fazla ölüm olacağını gösteriyor.

and worldwide, I guess the death toll could, by the end of the year,

Dünya çapında da sanırım, yılın sonunda ölü sayısı milyonlarla ifade edilebilir.

be well into the millions, with an "s."

Is there evidence that the hotter temperatures of the summer

Yazın artan sıcaklığın bize yardımcı olduğuna dair kanıt var mı?

actually have been helping us?

BG: They're not absolutely sure,

BG: Tamamen emin değiller

but certainly, the IHME model definitely wanted to use the season,

ancak IHME modeli, Mayıs'ta durumun neden daha kötü olmadığını açıklayabilmek için

including temperature and humidity,

sıcaklık ve nem gibi mevsimsel faktörleri kesinlikle kullanmak istedi.

to try and explain why May wasn't worse than it was.

And so as we came out and the mobility numbers got higher,

Modeller, dışarıya çıkmamızın ve hareketlilik sayılarının artmasının

the models expected more infections and deaths to come out of that,

daha fazla enfeksiyon ve ölüme yol açmasını bekliyorlardı,

and the model kept wanting to say,

bu yüzden şöyle demek istediler:

"But I need to use this seasonality

"Mayıs'ta ve Haziran'da durumun neden olduğundan daha kötü olmadığını

to match why May wasn't worse,

anlamlandırmak için mevsimselliği kullanmam gerekiyor."

why June wasn't worse than it was."

And we see in the Southern Hemisphere,

Güney Yarım Küre'de bunu görüyoruz.

you know, Brazil,

Örneğin, mevsimleri tam tersi şekilde yaşayan Brezilya

which is the opposite season,

now all of South America is having a huge epidemic.

ve tüm Güney Amerika şimdi büyük bir salgın yaşıyor,

South Africa is having a very fast-growing epidemic.

Güney Afrika çok hızlı büyüyen bir salgın yaşıyor.

Fortunately, Australia and New Zealand,

Neyse ki Avustralya ve Yeni Zelanda'da, yani Güney Yarım Küre'nin son ülkelerinde

the last countries in the Southern Hemisphere,

are at really tiny case counts,

vaka sayıları çok az ve çabalamaya devam etmek zorunda olsalar da

and so although they have to keep knocking it down,

"On vakamız var, bu büyük bir sorun. Bunu çözmeliyiz," diyorlar.

they're talking about, "Oh, we have 10 cases,

that's a big deal, let's go get rid of that."

So they're one of these amazing countries that got the numbers so low

Bunlar, sayıları düşürmeyi başaran harika ülkelerden bazıları,

that test, quarantine and trace

öyle ki testler, karantina ve temas takibi

is working to get them, keep them at very near zero.

sayıları sıfıra yakın tutma konusunda işlerine yarıyor.

CA: Aided perhaps a bit by being easier to isolate

CA: Nüfus yoğunluğunun daha düşük olması

and by less density, less population density.

ve izolasyonun daha kolay olması da yardımcı olmuştur.

But nonetheless, smart policies down there.

Bununla beraber, zekice politikaları var.

BG: Yeah, everything is so exponential

BG: Her şey üstel değerlerle gelişiyor, yani biraz iyi çalışma çok yol katediyor.

that a little bit of good work goes a long way.

It's not a linear game.

Bu iş çizgisel değil.

You know, contact tracing, if you have the number of cases we have in the US,

Vaka sayınız ABD'deki kadar fazlaysa temas takibi yapmak çok önemli

it's super important to do,

but it won't get you back down to zero.

ancak vaka sayısını sıfırlamaz.

It'll help you be down,

Düşük sayılarda kalmanıza yardım eder ancak bu çok zorlayıcı olur.

but it's too overwhelming.

CA: OK, so in May and June in the US,

CA: Yani Mayıs ve Haziran'da,

the numbers were slightly better than some of the models predicted,

ABD'deki sayılar bazı modellerin tahmin ettiğinden daha iyiydi

and it's hypothesized that that might be partly because of the warmer weather.

ve bunun sebebinin kısmi olarak hava sıcaklığı olduğu varsayılıyor.

Now we're seeing, really, would you describe it

Şu an ABD'de gördüklerimizi, endişe verici bir vaka artışı olarak tanımlar mıydın?

as really quite alarming upticks in case rates in the US?

BG: That's right, it's --

BG: Doğru.

In, say, the New York area,

Örneğin, New York bölgesinde vakalar bir miktar azalmaya devam ediyor

the cases continue to go down somewhat,

but in other parts of the country,

ama ülkenin diğer kısımlarında, şu an özellikle de Güney'de

primarily the South right now,

you have increases that are offsetting that,

bunu dengeleyen artışlar var.

and you have testing-positive rates in young people

Ayrıca bu bölgelerdeki gençlerde testlerin pozitif çıkma oranı

that are actually higher than what we saw even in some of the tougher areas.

bazı riskli bölgelerde gördüğümüzden daha fazla.

And so, clearly, younger people have come out of mobility

Açıkça görülüyor ki gençlerin hareketliliği yaşlılardan daha çok arttı.

more than older people have increased their mobility,

so the age structure is right now very young,

Yani yaş yapısı şu an çok genç

but because of multigenerational households,

ancak maalesef çok kuşaklı haneler ve bakımevleri çalışanları yoluyla,

people work in nursing care homes,

unfortunately, that will work its way back,

hem etkinin ortaya çıkışındaki gecikme hem de bulaşıcılığın artması ile

both the time lag and the transmission,

yaşlılara geri dönecek ve ölüm oranı tekrar artacak,

back up into the elderly,

will start to push the death rate back up,

which, it is down --

şimdi 2.000'lerden 500'lere düşmüş durumda olsa bile.

way down from 2,000 to around 500 right now.

CA: And is that partly because there's a three-week lag

CA: Bunun bir sebebi de

vaka sayıları ile ölüm sayıları arasında üç haftalık bir gecikme olması mı?

between case numbers and fatality numbers?

And also, perhaps, partly because

Belki de kısmi olarak,

there have been some effective interventions,

bazı etkili müdahalelerin yapılmasından

and we're actually seeing the possibility

ve artık daha bilgili olduğumuz için

that the overall fatality rate is actually falling a bit

genel ölüm oranının biraz düşmesi olasılığını görebildiğimizden mi?

now that we've gained some extra knowledge?

BG: Yeah, certainly your fatality rate is always lower

BG: Evet, aşırı yüklenme olmadığında ölüm oranı her zaman daha düşük.

when you're not overloaded.

And so Italy, when they were overloaded,

Hastanelere aşırı yüklenme olduğunda İtalya, İspanya

Spain, even New York at the start,

hatta ilk zamanlarda New York ve kesinlikle Çin --

certainly China,

there you weren't even able to provide the basics,

buralarda oksijen gibi çok temel şeyleri bile sağlamaya imkan yoktu.

the oxygen and things.

A study that our foundation funded in the UK

Birleşik Krallık'ta yapılan, vakfımız tarafından finanse edilen bir çalışma

found the only thing other than remdesivir

iyileştiriciliği kanıtlanmış olan remdesivir dışında

that is a proven therapeutic,

işe yarayan bir madde buldu.

which is the dexamethasone,

Bu deksametazon ve ağır hastalarda ölüm riskini yüzde 20 düşürüyor.

that for serious patients,

is about a 20 percent death reduction,

and there's still quite a pipeline of those things.

Bu konularda yapılmış epey plan var.

You know, hydroxychloroquine never established positive data,

Hidroksiklorokin hiç pozitif veri oluşturmadı, yani o bitmek üzere.

so that's pretty much done.

There's still a few trials ongoing,

Hâlâ devam eden birkaç deneme var

but the list of things being tried,

ancak şu an denenen şeylerin listesini düşünürseniz,

including, eventually, the monoclonal antibodies,

ki bunlara monoklonal antikorlar da dahil,

we will have some additional tools for the fall.

sonbahar için daha çok aracımız olacak.

And so when you talk about death rates,

Yani ölüm oranından konu açılmışken iyi haber şu:

the good news is, some innovation we already have,

Bazı yenilikleri çoktan yaptık ve çok daha fazlası gelecek, sonbaharda bile.

and we'll have more, even in the fall.

We should start to have monoclonal antibodies,

Monoklonal antikorları denemeye başlamalıyız,

which is the single therapeutic that I'm most excited about.

beni en çok heyecanlandıran tedavi bu.

CA: I'll actually ask you to tell me a bit more about that in one sec,

CA: Aslında birazdan sana bunun detaylarını soracağım

but just putting the pieces together on death rates:

ama ölüm oranları konusunu toparlayacak olursak --

so in a well-functioning health system,

İyi işleyen bir sağlık sistemini ele alalım,

so take the US when places aren't overcrowded,

örneğin hastanelerin aşırı dolu olmadığı haliyle ABD,

what do you think

sence burada şu an tüm vakalar içinde ölüm yüzdesi yaklaşık olarak nedir?

the current fatality numbers are, approximately, going forward,

like as a percentage of total cases?

Are we below one percent, perhaps?

Yüzde birin altında olabilir mi?

BG: If you found every case, yes,

BG: Her vaka tespit edildiyse, evet.

you're well below one percent.

Yüzde birin kesinlikle altındadır.

People argue, you know, 0.4, 0.5.

İnsanlar yüzde 0,4 veya 0,5 olarak tahmin ediyor.

By the time you bring in the never symptomatics,

Asemptomatik geçirenleri de hesaba katarsak

it probably is below 0.5,

muhtemelen 0,5'in de altındadır ve bu iyi bir haber.

and that's good news.

This disease could have been a five-percent disease.

Ölüm oranı yüzde beş de olabilirdi.

The transmission dynamics of this disease

Bu hastalığın bulaşma dinamikleri,

are more difficult than even the experts predicted.

uzmanların tahmin ettiğinden bile daha karışık.

The amount of presymptomatic and never symptomatic spread

Asemptomatik ve semptom öncesi bulaşım miktarı

and the fact that it's not coughing,

ve "Galiba öksürüyorum," diye fark edilebilen bir tür öksürme olmaması --

where you would kind of notice, "Hey, I'm coughing" --

most respiratory diseases make you cough.

çoğu solunum hastalığı öksürük yapar.

This one, in its early stages, it's not coughing,

Bunun erken dönemlerde yaptığı ise öksürük değil,

it's singing, laughing, talking,

şarkı söylemek, gülmek, konuşmak --

actually, still, particularly for the super-spreaders,

hatta, özellikle süper yayıcılar, yani çok yüksek viral yük taşıyan insanlar

people with very high viral loads,

causes that spread,

virüsü bu şekilde yayıyor.

and that's pretty novel,

Bu çok yeni bir şey.

and so even the experts have to say, "Wow, this caught us by surprise."

Uzmanlar bile "Bu bizi gafil avladı," diyor.

The amount of asymptomatic spread

Asemptomatik yayılım miktarı ve öksürük olmaması

and the fact that there's not a coughing element

is not a major piece like the flu or TB.

grip ve tüberkülozda pek görülen şeyler değil.

CA: Yeah, that is devilish cunning by the virus.

CA: Evet, bu virüsün şeytani bir kurnazlığı.

I mean, how much is that nonsymptomatic transmission

Peki, asemptomatik bulaş, toplam bulaşın yüzde kaçına denk geliyor?

as a percentage of total transmission?

I've heard numbers it could be as much as half of all transmissions

Tüm bulaşın yarısının semptom öncesi bulaş olduğuna dair bazı sayılar duydum.

are basically presymptomatic.

BG: Yeah, if you count presymptomatics,

BG: Evet, eğer semptom öncesi olanlar sayılırsa

then most of the studies show that's like at 40 percent,

birçok araştırma bunun yüzde 40 olduğunu gösteriyor

and we also have never symptomatics.

ve bir de hiç semptom göstermeyenler var.

The amount of virus you get in your upper respiratory area

Üst solunum yoluna geçen virüs miktarı biraz bağlantısız.

is somewhat disconnected.

Some people will have a lot here and very little in their lungs,

Bazı insanların buralarında çok virüs olup akciğerlerinde çok az olabilir

and what you get in your lungs causes the really bad symptoms --

ve kötü semptomlara yol açan şey akciğerinize aldığınız virüs --

and other organs, but mostly the lungs --

ve diğer organlara ama çoğunlukla akciğerler --

and so that's when you seek treatment.

ve bu noktada tedaviye ihtiyacınız oluyor.

And so the worst case in terms of spreading

Yani, bulaş bakımından en kötü senaryo

is somebody who's got a lot in the upper respiratory tract

üst solunum yolunda çok fazla virüs olup akciğerinde neredeyse hiç olmayan kişiler,

but almost none in their lungs,

so they're not care-seeking.

çünkü hastaneye gitmiyorlar.

CA: Right.

CA: Doğru.

And so if you add in the never symptomatic

Bu durumda asemptomatikleri semptom öncesi olanlara eklersek

to the presymptomatic,

do you get above 50 percent of the transmission

bulaşın yüzde 50'den fazlası semptom göstermeyen insanlardan mı kaynaklanıyor?

is actually from nonsymptomatic people?

BG: Yeah, transmission is harder to measure.

BG: Bulaşı ölçmek daha zor.

You know, we see certain hotspots and things,

Bazı noktaları tespit edebiliyoruz ancak aşıyla ilgili büyük bir soru bu:

but that's a huge question with the vaccine:

Will it, besides avoiding you getting sick,

Aşı, hastalığı önlemesinin yanında,

which is what the trial will test,

ki bunu denemeler gösterecek,

will it also stop you from being a transmitter?

kişinin hastalığı başkasına bulaştırmasını da engelliyor mu?

CA: So that vaccine,

CA: Bu aşıyla ilgili önemli bir soru, bunu konuşalım

it's such an important question, let's come on to that.

But before we go there,

ama oraya gelmeden,

son birkaç ayda virüsle ilgili, onunla savaşma yollarımızı etkileyecek olan

any other surprises in the last couple months

that we've learned about this virus

that really impact how we should respond to it?

başka sürpriz bilgilerle karşılaştık mı?

BG: We're still not able to characterize who the super-spreaders are

BG: Hâlâ süper yayıcıların ayırt edici özelliklerini,

in terms of what that profile is,

genel profillerini tanımlayamadık

and we may never.

ve belki de hiç yapamayacağız.

That may just be quite random.

Belki de rastgele olan bir şeydir.

If you could identify them,

Eğer onları saptayabilseydik --

they're responsible for the majority of transmission,

bulaşın çoğundan, virüs yükü çok fazla olan bu birkaç insan sorumlu

a few people who have very high viral loads.

But sadly, we haven't figured that out.

ama maalesef, bunu henüz çözemedik.

This mode of transmission,

Bu bulaşma yoluna göre,

if you're in a room and nobody talks,

eğer hiç kimsenin konuşmadığı bir odadaysanız çok daha az bulaş olur.

there's way less transmission.

That's partly why, although planes can transmit,

Bu yüzden uçaklarda bulaş olsa bile,

it's less than you would expect just in terms of time proximity measures,

sadece yakınlık ölçümüne bakarak bekleyeceğinizden çok daha az

because unlike, say, a choir or a restaurant,

çünkü uçakta, koro veya restoran benzeri kapalı bir ortamda olacağından

you're not exhaling in loud talking

çok daha az yüksek sesli konuşma olur ve böyle bir ortamda solumazsınız.

quite as much as in other indoor environments.

CA: Hmm.

CA: Uçağa binip maske takmayı reddeden birinin etiği hakkında ne düşünüyorsun?

What do you think about the ethics of someone who would go on a plane

and refuse to wear a mask?

BG: If they own the plane, that would be fine.

BG: Eğer uçağın sahibi onlarsa sorun yok

If there's other people on the plane,

ama uçakta başkaları da varsa o insanları tehlikeye atmak demek.

that would be endangering those other people.

CA: Early on in the pandemic,

CA: Salgının başlarında, DSÖ insanlara maske takmaları önerisinde bulunmadı

the WHO did not advise that people wear masks.

They were worried about taking them away from frontline medical providers.

çünkü ön saflardaki sağlık çalışanlarına yetmeyeceğinden endişeleniyorlardı.

In retrospect, was that a terrible mistake that they made?

Şimdi bakıldığında bu yaptıkları çok büyük bir hata mıydı?

BG: Yes.

BG: Evet.

All the experts feel bad that the value of masks --

Tüm uzmanlar maskenin önemi konusunda pişman --

which ties back somewhat to the asymptomatics;

burada konu yine asemptomatiklere geliyor.

if people were very symptomatic,

Eğer insanlar Ebola'daki gibi çok semptomatik olsalardı,

like an Ebola,

then you know it and you isolate,

o zaman farkında olurdunuz ve kendinizi izole ederdiniz,

and so you don't have a need for a masklike thing.

yani maske gibi bir şeye ihtiyacınız olmazdı.

The value of masks,

Maskenin önemi düşünülünce

the fact that the medical masks was a different supply chain

tıbbi maskelerin normal maskelerden ayrı bir tedarik zincirinin olması,

than the normal masks,

normal maskelerin üretiminin kolayca yükseltilebilecek olması,

the fact you could scale up the normal masks so well,

the fact that it would stop that presymptomatic,

maske ile semptom öncesi ve asemptomatik bulaşın önlenebilecek olması --

never symptomatic transmission,

it's a mistake.

yani bu bir hataydı ama komplo değildi.

But it's not a conspiracy.

It's something that, we now know more.

Şimdi daha çok bilgi sahibiyiz.

And even now, our error bars on the benefit of masks

Şu an bile, maskelerin faydası konusundaki hata çubuklarımız

are higher than we'd like to admit,

kabul etmek istediğimizden fazla

but it's a significant benefit.

ama yine de kayda değer bir faydaları var.

CA: Alright, I'm going to come in with some questions

CA: Pekala, topluluğumuzdan gelen bazı soruları alacağım.

from the community.

Let's pull them up there.

Ekrana koyalım.

Jim Pitofsky, "Do you think reopening efforts in the US have been premature,

Jim Pitofsky soruyor: "Sizce normalleşme çalışmaları ABD için çok mu erken,

and if so, how far should the US go to responsibly confront this pandemic?"

eğer öyleyse, pandemi konusunda sorumlu davranmak kaydıyla

ne kadar ileri gidilmeli?"

BG: Well, the question of how you make trade-offs

BG: Bu soru, örneğin okula gitmenin yararları ile

between the benefits, say, of going to school

gidenlerin hastalanma riski arasında nasıl ödünleşim yaptığınız sorusu --

versus the risk of people getting sick because they go to school,

those are very tough questions

bunlar gerçekten zor sorular.

that I don't think any single person can say,

Hiçbir insanın çıkıp

"Bu ödünleşimi nasıl yapacağımızı biliyorum," diyebileceğini sanmıyorum.

"I will tell you how to make all these trade-offs."

The understanding of where you have transmission,

Bulaşın nerelerde sık olduğunu anlayabildiğimizi,

and the fact that young people do get infected

gençlerin de enfekte olabildiğini

and are part of the multigenerational transmission chain,

ve çok kuşaklı bulaş zincirinin bir parçası olduklarını düşününce

we should get that out.

bu ihtimali çıkarmalıyız.

If you just look at the health aspect,

Eğer yalnızca sağlık açısından düşünürsek gereğinden fazla normalleştik.

we have opened up too liberally.

Now, opening up in terms of mental health

Akıl sağlığı bakımından

and seeking normal health things like vaccines or other care,

veya aşılara ulaşım gibi normal sağlık hizmetleri bakımından düşünüldüğünde

there are benefits.

normalleşmenin faydaları var

I think some of our opening up has created more risk than benefit.

ancak bence normalleşmenin bir kısmı faydadan çok risk yarattı.

Opening the bars up as quickly as they did,

Örneğin barları bu kadar erken açmak,

you know, is that critical for mental health?

bu gerçekten akıl sağlığı için çok mu önemliydi?

Maybe not.

Belki de değildi.

So I don't think we've been as tasteful about opening up

Bence normalleşme konusunda pek başarılı olamadık

as I'm sure, as we study it,

ve eminim ki araştırmalar yaptıkça

that we'll realize some things we shouldn't have opened up as fast.

bu kadar hızlı normalleşmememiz gerektiğini fark edeceğiz.

But then you have something like school,

Bir yandan da okul durumu var,

where even sitting here today,

bugün burada otururken bile

the exact plan, say, for inner-city schools for the fall,

şehir içindeki okulların sonbahar planı ile ilgili,

I wouldn't have a black-and-white view

bu konudaki ödünleşimlerle ilgili net bir siyah ya da beyaz görüşe sahip olamam.

on the relative trade-offs involved there.

There are huge benefits to letting those kids go to school,

Çocukların okula gitmesine izin vermenin çok büyük yararları var

and how do you weigh the risk?

ama risk nasıl ölçülebilir ki?

If you're in a city without many cases,

Fazla vakası olmayan bir şehirdeyseniz

I would say probably the benefit is there.

ben yararın muhtemelen orada olduğunu söylerdim

Now that means that you could get surprised.

ama bu şaşırabileceğiniz anlamına da gelir.

The cases could show up, and then you'd have to change that,

Vakalar artabilir ve bu sefer bunu değiştirmeniz gerekir

which is not easy.

ki kolay bir şey değil.

But I think around the US,

Benim düşünceme göre, ABD genelinde

there will be places where that won't be a good trade-off.

okulları açmanın iyi bir ödünleşim olmayacağı çok yer olacaktır.

So almost any dimension of inequity,

Bu hastalık, adaletsizliğin her boyutunu daha da kötüleştirdi:

this disease has made worse:

job type, internet connection,

iş türü, internet bağlantısı, okulun çevrimiçi eğitim yapabilme gücü.

ability of your school to do online learning.

White-collar workers,

Beyaz yakalı çalışanlar --

people are embarrassed to admit it,

insanlar itiraf etmekten utansa da

some of them are more productive

bazıları şimdi daha üretken, evde çalışmanın yarattığı esnekliği seviyorlar

and enjoying the flexibility that the at-home thing has created,

and that feels terrible

ve diğer insanların birçok yönden zor durumda olduğunu bildiğinizde,

when you know lots of people are suffering in many ways,

ki çocuklarının okula gitmemesi buna dahil,

including their kids not going to school.

bu çok kötü bir his.

CA: Indeed. Let's have the next question.

CA: Kesinlikle. Sıradaki soruyu alalım.

[Nathalie Munyampenda] "For us in Rwanda,

[Nathalie Munyampenda] "Rwanda'da,

early policy interventions have made the difference.

bizim için fark yaratan şey erken müdahale politikaları oldu.

At this point, what policy interventions do you suggest for the US now?"

Bu noktada, ABD için ne tür politika müdahaleleri önerirsiniz?"

Bill, I dream of the day where you are appointed

Bill, senin koronavirüs lideri olarak atanıp

the coronavirus czar

halka konuşma yapma yetkisi alacağın günün hayalini kuruyorum.

with authority to actually speak to the public.

What would you do?

Sen ne yapardın?

BG: Well, the innovation tools

BG: Benim ve vakfın temel uzmanlık alanı yenilik araçları.

are where I and the foundation probably has the most expertise.

Clearly, some of the policies on opening up have been too generous,

Açıkça görülüyor ki, bazı normalleşme politikaları gereğinden fazla cömert

but I think everybody

ancak bu sonuca herkesin varabileceğini düşünüyorum.

could engage in that.

We need leadership

Liderliğe ihtiyaç var,

in terms of admitting that we've still got a huge problem here

hâlâ büyük bir sorunumuz olduğunu kabul etmek

and not turning that into almost a political thing

ve bunu siyasi bir şeye çevirip

of, "Oh, isn't it brilliant what we did?"

"Bu yaptığımız şey harika olmadı mı?" dememek gerek.

No, it's not brilliant,

Hayır, harika değil

but there's many people, including the experts --

ancak pek çok insan bu durumda, uzmanlar da dahil --

there's a lot they didn't understand,

anlamadıkları birçok şey var

and everybody wishes a week earlier whatever action they took,

ve herkes, nasıl bir adım atmış olursa olsun

they'd taken that a week earlier.

bunu bir hafta önce yapmış olmayı diliyor.

The innovation tools,

Yenilik araçları, vakfın antikorlar ve aşılarla ilgili çalışmaları,

that's where the foundation's work

on antibodies, vaccines,

bizim uzman olduğumuz konu bu.

we have deep expertise,

and it's outside of the private sector,

Özel sektör alanının dışındayız,

and so we have kind of a neutral ability to work with all the governments

bu yüzden seçtiğimiz tüm hükûmetlerle ve şirketlerle

and the companies to pick.

tarafsız olarak çalışma olanağımız var.

Particularly when you're doing break-even products,

Özellikle başabaş noktası ürünlerinde,

which one should get the resources?

kaynaklar hangisi için kullanılmalı?

There's no market signal for that.

Bunun için bir piyasa sinyali yok.

Experts have to say, "OK, this antibody deserves the manufacturing.

Uzmanlar "Tamam, bu antikor üretimi hak ediyor, şu aşı üretime layık," demeli,

This vaccine deserves the manufacturing,"

because we have very limited manufacturing for both of those things,

çünkü ikisi için de sınırlı imalatımız var

and it'll be cross-company, which never happens in the normal case,

ve bu şirketlerarası olacak, ki normalde bu asla olmaz.

where one company invents it

Normalde bir şirket icat eder

and then you're using the manufacturing plants of many companies

ve sen de, en iyi seçimden en yüksek hacmi elde etmek için

to get maximum scale of the best choice.

birçok şirketin üretim tesisini kullanırsın.

So I would be coordinating those things,

Yani ben böyle şeyleri koordine ederim

but we need a leader who keeps us up to date,

ancak yenilik tarafını motive etmenin yanında

is realistic

bizi gelişmelerden haberdar edebilecek,

and shows us the right behavior,

gerçekçi olacak ve bize doğru davranışı gösterecek bir lidere ihtiyacımız var.

as well as driving the innovation track.

CA: I mean, you have to yourself be a master diplomat

CA: Gerçekten bu konudaki konuşmalarına bakınca

in how you talk about this stuff.

sen de uzman diplomat olmalıymışsın.

So I appreciate, almost, the discomfort here.

Buradaki sıkıntıyı da takdir ediyorum.

But I mean, you talk regularly with Anthony Fauci,

Anthony Fauci'yle düzenli olarak görüşüyorsun,

who is a wise voice on this by most people's opinion.

o da çoğu insanın görüşüne göre bu konuda bilge bir ses

But to what extent is he just hamstrung?

ama onun da bir noktada eli kolu bağlı değil mi?

He's not allowed to play the full role

Bu koşullarda normalde oynayabileceği rolün tamamını oynamaya izni yok.

that he could play in this circumstance.

BG: Dr. Fauci has emerged where he was allowed to have some airtime,

BG: Doktor Fauci, konuşma yetkisinin olduğu bir zamanda ortaya çıktı

and even though he was stating things that are realistic,

ve ifadeleri gayet gerçekçi olmasına rağmen --

his prestige has stuck.

alanında saygın biri olarak, o şekilde açıkça konuşmaya hakkı vardı.

He can speak out in that way.

Typically, the CDC would be the primary voice here.

Genelde böyle durumlarda temel sözcü CDC olur.

It's not absolutely necessary,

Böyle bir zorunluluk yok

but in previous health crises,

ancak önceki sağlık krizlerinde CDC'deki uzmanların sözcü olmasına izin verilmişti.

you let the experts inside the CDC

be that voice.

They're trained to do these things,

Onlar bu işler için eğitim aldı,

and so it is a bit unusual here how much we've had to rely on Fauci

bu yüzden bu olayda CDC yerine Fauci'ye güvenmek zorunda olmamız

as opposed to the CDC.

alışılagelmiş bir durum değil.

It should be Fauci, who's a brilliant researcher,

Fauci dinlenmeli, o harika bir araştırmacı

so experienced, particularly in vaccines.

ve özellikle aşılar konusunda çok tecrübeli.

In some ways, he has become, taking the broad advice

Bazı yönlerden, kapsamlı tavsiyeler verme, yani epidemiyoloji tavsiyeleri verme

that's the epidemiology advice

and explaining it in the right way,

ve bunları doğru şekilde açıklama pozisyonuna geçti.

where he'll admit,

Gerektiğinde "Burada bir ikinci dalga olabilir,

"OK, we may have a rebound here,

and this is why we need to behave that way."

o yüzden bu şekilde davranmalıyız," diyebildi.

But it's fantastic that his voice has been allowed to come through.

Sesinin duyulmasına izin verilmesi şahane oldu.

CA: Sometimes.

CA: Bazen.

Let's have the next question.

Sıradaki soruyu alalım.

Nina Gregory, "How are you and your foundation

Nina Gregory, "Aşının bulunduğunu varsayarsak

addressing the ethical questions about which countries get the vaccine first,

siz ve vakfınız, hangi ülkede ilk aşılamanın yapılacağıyla ilgili

assuming you find one?"

etik soruları nasıl değerlendiriyorsunuz?"

And maybe, Bill, use this as a moment

Bill, belki bu fırsatı, aşı arayışının nerede olduğundan

to just talk about where the quest for the vaccine is

ve bu konudaki haberleri değerlendirirken düşünmemiz gereken anahtar noktalardan

and what are just some of the key things we should all be thinking about

as we track the news on this.

bahsetmek için kullanabilirsin.

BG: There's three vaccines that are,

BG: Eğer işe yararlarsa şimdilik üç aşı var:

if they work, are the earliest:

the Moderna, which unfortunately, won't scale very easily,

İlki Moderna, maalesef üretimi kolay olmayacak,

so if that works, it'll be mostly a US-targeted thing;

o yüzden işe yararsa çoğunlukla ABD odaklı olacak.

then you have the AstraZeneca, which comes from Oxford;

Diğer ikisi de Oxford'dan gelen AstraZeneca ve Johnson and Johnson.

and the Johnson and Johnson.

Those are the three early ones.

Bunlar en erken bulunan üç tanesi.

And we have animal data

Hayvanlardan gelen verilerimiz var,

that looks potentially good but not definitive,

potansiyel olarak iyi görünse de kesin değil,

özellikle de yaşlılarda işe yarayıp yaramayacağı kesin değil.

particularly will it work in the elderly,

and we'll have human data over the next several months.

Önümüzdeki birkaç ayda da insan verilerimiz olacak.

Those three will be gated by the safety and efficacy trial.

Bu üçü güvenlik ve etkinlik denemeleriyle sınırlandırılacak,

That is, we'll be able to manufacture those,

yani istediğimiz sayıda olmasa da, bunları imal edebileceğiz.

although not as much as we want.

We'll be able to manufacture those before the end of the year.

Bunları bu yıl bitmeden imal edebileceğiz.

Whether the Phase 3 will succeed

Üçüncü aşamanın başarılı olup olmayacağı

and whether it'll complete before the end of the year,

ve bunun yıl bitiminden önce tamamlanıp tamamlanmayacağı konusunda

I wouldn't be that optimistic about.

pek iyimser olamam.

Phase 3 is where you need to really look at all the safety profile

Üçüncü aşama, aşının güvenlik ve etkinlik profilinin iyice değerlendirildiği aşama.

and efficacy,

but those will get started.

İşte bunlara başlanacak.

And then there's four or five vaccines that use different approaches

Başka yaklaşımlar kullanan dört veya beş aşı daha var,

that are maybe three or four months behind that:

bunların süreci de üç dört ay geriden geliyor:

Novavax, Sanofi, Merck.

Novavax, Sanofi, Merck.

And so we're funding factory capacity for a lot of these --

Bunların çoğu için fabrika kapasitelerini finanse ediyoruz,

some complex negotiations are taking place right now on this --

bu konuda karmaşık müzakereler sürüyor --

to get factories that will be dedicated to the poorer countries,

Düşük ve orta gelirli denen,

daha yoksul ülkelere ayrılmış fabrikalar açma amacı var.

what's called low- and middle-income.

And the very scalable constructs

AstraZeneca ve Johnson and Johnson gibi ölçeklenebilir ürünlere odaklanacağız,

that include AstraZeneca and Johnson and Johnson,

we'll focus on those,

the ones that are inexpensive

bunların maliyeti daha az

and you can build a single factory to make 600 million doses.

ve kuracağınız tek bir fabrika 600 milyon doz üretebiliyor.

So a number of the vaccine constructs

Yani birçok aşı yapısı potansiyel aşamada.

are potential.

I don't see anything before the end of the year.

Bu yıl bitmeden önce tamamlanmasını beklemiyorum.

That's really the best case,

Bu gerçekten en iyi ihtimal.

and it's down to a few constructs now,

Şimdi seçenekler birkaç aşı yapısına indi

which, typically, you have high failure rates.

ve genelde yüksek hata oranı beklenir.

CA: Bill, is it the case

CA: Bill, eğer sen ve vakfın bu resimde olmasaydınız

that if you and your foundation weren't in the picture here

that market dynamics would likely lead to a situation

piyasa dinamikleri, iyi bir aşı adayı ortaya çıktığı anda

where, as soon as a promising vaccine candidate emerged,

zengin ülkelerin tüm mevcut arzı havada kapıştığı bir duruma yol açar mıydı?

the richer countries would basically snap up, gobble up

all available initial supply --

it just takes a while to manufacture these,

Bunları üretmek zaman alıyor

and there would be nothing for the poorer countries --

ve yoksul ülkelere pek bir şey kalmazdı --

but that what, effectively, you're doing

ancak senin, etkili bir şekilde yaptığın şey,

by giving manufacturing guarantees and capability

bu adaylardan bazılarına üretim garantisi ve imkanı vererek

to some of these candidates,

you're making it possible that at least some of the early vaccine units

en azından ilk aşı ünitelerinin bir kısmının

will go to poorer countries?

yoksul ülkelere gitmesini mümkün kılmak mı?

Is that correct?

Bu doğru mu?

BG: Well, it's not just us, but yes,

BG: Bunu tek yapan biz değiliz ama doğru,

we're in the central role there,

merkezi rolü biz oynuyoruz,

along with a group we created called CEPI, Coalition for Epidemic Preparedness,

CEPI, yani Epidemik Hazırlık Koalisyonu adını verdiğimiz grubumuz da bizimle.

and the European leaders agree with this.

Avrupa liderleri de bunu onaylıyor.

Now we have the expertise to look at each of the constructs

Bizim, bir yapıya bakıp şu soruları sorabilecek uzmanlığımız var:

and say, "OK, where is there a factory in the world

"Dünyanın neresinde bunu yapabilecek kapasitede bir fabrika var?

that has capacity that can build that?

Which one should we put the early money into?

İlk parayı hangisine yatırmalıyız?

What should the milestones be

Sermayeyi birinden diğerine aktarma kararımız için gereken ölçüt ne olmalı?"

where we'll shift the money over to a different one?"

Because the kind of private sector people

Bu işlerden anlayan bazı özel sektör çalışanlarını bünyemizde barındırdığımız

who really understand that stuff,

some of them work for us,

and we're a trusted party on these things,

ve bu konularda güvenilen bir taraf olduğumuz için

we get to coordinate a lot of it, particularly that manufacturing piece.

işin çoğunu, özellikle de üretim kısmını koordine edebiliyoruz.

Usually, you'd expect the US to think of this as a global problem

Genelde, ABD'den beklenen bunu küresel bir sorun olarak kabul etmesi

and be involved.

ve müdahale etmesi.

So far, no activity on that front has taken place.

Şimdiye kadar, bu yönde bir eylem olmadı.

I am talking to people in the Congress and the Administration

Kongre'deki ve yönetimdeki insanlarla

about when the next relief bill comes along

bir sonraki yardım fonunun ne zaman geleceğini,

that maybe one percent of that could go for the tools

belki bu paranın yüzde birini

tüm dünyaya yardım edebilecek araçlar için harcayabileceğimizi konuşuyorum.

to help the entire world.

And so it's possible,

Yani bu mümkün ama pek şansı yok.

but it's unfortunate,

and the vacuum here,

Buradaki boşluk, dünyanın buna pek alışık olmaması.

the world is not that used to,

and a lot of people are stepping in, including our foundation,

Birçok insan, bizim vakfımız da dahil, devreye giriyor,

to try and have a strategy,

yüksek ölüm yüzdeleri, olumsuz etkiler ve sağlık sistemlerinin çökmesi gibi

including for the poorer countries,

who will suffer a high percentage of the deaths and negative effects,

sorunlardan muzdarip olacak yoksul ülkeler için de bir strateji bulmaya çalışıyorlar.

including their health systems being overwhelmed.

Most of the deaths will be in developing countries,

Avrupa ve ABD'de yüksek ölüm sayıları görmemize rağmen

despite the huge deaths we've seen in Europe and the US.

ölümlerin çoğu gelişmekte olan ülkelerde olacak.

CA: I mean, I wish I could be a fly on the wall

CA: Keşke bir casus olup

and hearing you and Melinda talk about this,

Melinda ve seni bu konuda konuşurken dinleyebilseydim

because of all of the ethical ... "crimes," let's say,

Ne yaptığını bilmesi gereken liderler tarafından işlenen tüm ahlaki "suçlar" --

executed by leaders who should know better,

I mean, it's one thing to not model mask-wearing,

Demek istediğim, maske takma konusunda örnek olmamak başka,

but to not play a role in helping the world

ortak bir düşman varken ve tüm insanlık olarak cevap vermemiz gerekirken

when faced with a common enemy,

dünyaya yardım etmeye yanaşmamak

respond as one humanity,

and instead ...

ve hatta bunun yerine,

you know, catalyze a really unseemly scramble between nations

uluslar arasında, aşı için savaşmak gibi, yakışıksız çekişmeler başlatmak başka.

to fight for vaccines, for example.

That just seems -- surely, history is going to judge that harshly.

Bu çok -- elbette, tarih bunu acımasızca yargılayacaktır.

That is just sickening.

Bu çok mide bulandırıcı.

Isn't it? Am I missing something?

Öyle değil mi? Bir şey mi kaçırıyorum?

BG: Well, it's not quite as black-and-white as that.

BG: İşler bu kadar siyah beyaz değil.

The US has put more money out

Şu ana kadar ABD, temel aşı araştırmalarını fonlamak için

to fund the basic research on these vaccines

tüm ülkelerden fazla para harcadı

than any country by far,

and that research is not restricted.

ve bu araştırmalar kısıtlanmış değil.

There's not, like, some royalty that says, "Hey, if you take our money,

"Eğer paramızı alıyorsan ABD'ye kâr payı vermelisin," diyen bir imtiyaz yok.

you have to pay the US a royalty."

They do, to the degree they fund research,

Aslında, araştırmanın finanse edildiği derecede veriyorlar,

it's for everybody.

bu herkes için geçerli.

To the degree they fund factories, it's just for the US.

Fabrikaların finanse edildiği derecede ise, sadece ABD için.

The thing that makes this tough is that in every other global health problem,

Bu işi zorlaştıran şey ise, tüm küresel sağlık sorunlarında --

the US totally leads smallpox eradication,

çiçek hastalığı eradikasyonuna ABD öncülük etti,

the US is totally the leader on polio eradication,

çocuk felci eradikasyonu konusunda ABD liderdi,

with key partners -- CDC, WHO, Rotary, UNICEF, our foundation.

elbette CDC, DSÖ, Rotary, UNICEF ve vakfımız gibi partnerlerle birlikte.

So the world -- and on HIV,

Yani dünya -- HIV konusunda da,

under President Bush's leadership, but it was very bipartisan,

Başkan Bush'un liderliğinde -- ancak bu çift taraflı bir şeydi,

this thing called PEPFAR was unbelievable.

PEPFAR denilen şey de inanılmazdı.

That has saved tens of millions of lives.

Bu on milyonlarca hayat kurtardı.

And so it's that the world always expected the US

Durum şu ki, dünya her zaman ABD'den,

to at least be at the head of the table,

en azından masanın başında oturmasını bekledi,

financially, strategy, OK, how do you get these factories for the world,

finansal ve stratejik olarak ne yapılacak, fabrikalar dünyaya nasıl yayılacak --

even if it's just to avoid the infection coming back to the US

bunlar sadece enfeksiyonun ABD'ye geri dönmesini önlemek

or to have the global economy working,

veya küresel ekonomiyi canlı tutmak için olsa bile,

which is good for US jobs

ki ABD'deki işlerin ABD dışında talep görmesi de iyi bir şey.

to have demand outside the US.

And so the world is kind of --

Yani dünyanın tavrı biraz --

you know, there's all this uncertainty about which thing will work,

neyin işe yarayıp yaramayacağı hakkında belirsizlikler var

and there's this, "OK, who's in charge here?"

ve dünya "Peki, burada yetkili kim?" diye soruyor.

And so the worst thing, the withdrawal from WHO,

Şu ana kadar en kötü şey DSÖ'den çekilmekti.

that is a difficulty that hopefully will get remedied

Umarım bir noktada bu zorluğa bir çözüm bulunur,

at some point,

because we need that coordination

çünkü DSÖ'nün sağlayacağı koordinasyona ihtiyacımız var.

through WHO.

CA: Let's take another question.

CA: Başka bir soru alalım.

Ali Kashani, "Are there any particularly successful models

Ali Kashani, "Dünya çapında, pandemiyle başa çıkma konusunda

of handling the pandemic that you have seen around the world?"

özellikle başarılı bulduğunuz bir model var mı?"

BG: Well, it's fascinating that, besides early action,

BG: Erken önlem almak dışında, bazı etkileyici uygulamalar da var.

there are definitely things where you take people who have tested positive

Örneğin testi pozitif çıkanları alıp nabız oksimetrelerini takip ediyorsunuz.

and you monitor their pulse ox,

which is the oxygen saturation level in their blood,

Bu, kandaki oksijen doygunluğu seviyesini gösteriyor

which is a very cheap detector,

ve gerçekten çok ucuz bir detektör.

and then you know to get them to the hospitals fairly early.

Böylece onları hastaneye erken yatırmanız gerektiğini anlıyorsunuz.

Weirdly, patients don't know things are about to get severe.

Tuhaf bir şekilde, hastalar durumlarının ağırlaşmak üzere olduğunu hissetmiyor.

It's an interesting physiological reason that I won't get into.

İlginç bir fizyolojik sebebi var ama detayına girmeyeceğim.

And so Germany has quite a low case fatality rate

Almanya hastalarını bu şekilde takip ederek vaka ölüm oranlarını düşük tuttu.

that they've done through that type of monitoring.

And then, of course, once you get into facilities,

Elbette, tıbbi tesisler konusuna gelecek olursak

we've learned that the ventilator, actually, although extremely well-meaning,

ilk günlerde, kesinlikle iyi niyetle de olsa

was actually overused and used in the wrong mode

solunum cihazlarının gereğinden fazla ve yanlış modda kullanıldığını öğrendik.

in those early days.

So the health -- the doctors are way smarter about treatment today.

Yani doktorlar tedavi konusunda şimdi daha akıllıca davranıyor.

Most of that, I would say, is global.

Bence bunların çoğu küresel.

Using this pulse ox as an early indicator,

Nabız oksimetresi erken bir indikatör olarak daha yaygın kullanılacak

that'll probably catch on broadly,

but Germany was a pioneer there.

ama bunun öncüsü Almanya.

And now, of course, dexamethasone -- fortunately, it's cheap, it's oral,

Şimdi de tabii, deksametazon -- neyse ki ucuz bir şey, oral

we can ramp up manufacture.

ve üretimini artırmak mümkün.

That'll go global as well.

Bu da küresel olacak.

CA: Bill, I want to ask you something about

CA: Bill, senin için kişisel olarak tüm bu sürecin nasıl geçtiğini sormak istiyorum,

what it's been like for you personally through this whole process.

Because, weirdly, even though your passion and good intent on this topic

çünkü tuhaf bir şekilde, bu konudaki tutkun ve iyi niyetin

seems completely bloody obvious to anyone who has spent a moment with you,

seninle bir an bile geçirmiş biri için çok açık olsa da

there are these crazy conspiracy theories out there about you.

dışarıda senin hakkında çılgın komplo teorileri var.

I just checked in with a company called Zignal

Zignal adında, sosyal medya alanını takip eden bir şirketten kontrol ettim.

that monitors social media spaces.

They say that, to date, I think on Facebook alone,

Diyorlar ki, şu ana kadar, sadece Facebook üzerinde

more than four million posts have taken place

seni virüsle ilgili bir tür komplo teorisiyle bağdaştıran

that associate you with some kind of conspiracy theory around the virus.

dört milyondan fazla gönderi paylaşılmış.

I read that there was a poll that more than 40 percent of Republicans

Okuduklarıma göre, bir ankete katılan Cumhuriyetçilerin yüzde 40'ından fazlası

believe that the vaccine that you would roll out

senin halka sunacağın aşının her nasılsa insanların içine bir mikroçip yerleştirip

would somehow plant a microchip in people to track their location.

konumlarını takip edeceğine inanıyormuş.

I mean, I can't even believe that poll number.

Bu sayılara inanamıyorum.

And then some people are taking this seriously enough,

Bazı insanlar bunu gayet ciddiye de alıyor

and some of them have even been recirculated on "Fox News" and so forth,

ve hatta bazıları Fox News'te de çıktı.

some people are taking this seriously enough

Bazı insanlar bunu, gerçekten korkunç tehditler yağdıracak kadar ciddiye alıyor.

to make really quite horrible threats and so forth.

You seem to do a good job sort of shrugging this off,

Bunu kafana takmamak konusunda iyi iş çıkarıyorsun

but really, like, who else has ever been in this position?

ama gerçekten, kaç kişi böyle bir pozisyona düşmüştür ki?

How are you managing this?

Bununla nasıl baş ediyorsun?

What on earth world are we in

Nasıl bir dünyada yaşıyoruz ki böyle yanlış bilgiler ortalıkta dolaşabiliyor?

that this kind of misinformation can be out there?

What can we do to help correct it?

Bunu düzeltmek için ne yapabiliriz?

BG: I'm not sure.

Emin değilim.

And it's a new thing

Komplo teorilerinin olması da çok yeni bir şey.

that there's conspiracy theories.

I mean, Microsoft had its share of controversy,

Microsoft hakkında da münakaşalar oldu

but at least that related to the real world, you know?

ama onlar en azından gerçek dünyayla bağlantılıydı.

Did Windows crash more than it should?

Microsoft gereğinden fazla mı çöktü?

We definitely had antitrust problems.

Kesinlikle antitröst problemlerimiz oldu

But at least I knew what that was.

ama en azından bunların ne olduğunu biliyordum.

When this emerged, I have to say,

Bu çıktığında ise, söylemeliyim ki ilk tepkim dalga geçmek oldu.

my instinct was to joke about it.

People have said that's really inappropriate,

İnsanlar bunun uygunsuz olduğunu çünkü durumun ciddi olduğunu söylediler,

because this is a very serious thing.

It is going to make people less willing to take a vaccine.

insanların aşı olma isteğini kırabileceğini söylediler.

And, of course, once we have that vaccine,

Elbette, aşı üretildiği zaman, bir yönden maskeler gibi olacak:

it'll be like masks,

where getting lots of people,

özellikle de bulaşı önleyen bir aşı olursa,

particularly when it's a transmission-blocking vaccine,

olabildiğince çok insana ulaşmak, aşının geniş çapta sahiplenilmesini sağlamak

there's this huge community benefit

to widespread adoption of that vaccine.

toplum için çok büyük yarar sağlayacak.

So I am caught a little bit,

Yani buna biraz hazırlıksız yakalandım.

unsure of what to say or do,

Ne söyleyeceğimi ve yapacağımı bilmiyorum, çünkü bu komplo olayları benim için yeni

because the conspiracy piece is a new thing for me,

and what do you say

ve dedikodulara prim vermeden söyleyebileceğim ne var ki?

that doesn't give credence to the thing?

The fact that a "Fox News" commentator, Laura Ingraham,

Fox News sunucusu Laura Ingraham'ın,

was saying this stuff about me microchipping people,

insanları mikroçiplediğimden bahsettiğini düşününce

that survey isn't that surprising because that's what they heard

o anketin sonuçları hiç de şaşırtıcı gelmiyor

çünkü televizyonda duydukları şey bu.

on the TV.

It's wild.

Çok çılgınca.

And people are clearly seeking simpler explanations

Açıkça görülüyor ki insanlar gidip virüsbilim çalışmaktansa

than going and studying virology.

daha basit açıklamalar arıyorlar.

CA: I mean,

CA: TED apolitik bir oluşum ama gerçeğe inanıyoruz.

TED is nonpolitical,

but we believe in the truth.

I would say this:

O yüzden diyorum ki,

Laura Ingraham, you owe Bill Gates an apology and a retraction.

Laura Ingraham, Bill Gates'e bir özür ve tekzip borçlusun.

You do.

Kesinlikle öyle.

And anyone who's watching this

Şu an bunu izliyorsanız ve bir dakika bile olsa

who thinks for a minute that this man is involved in some kind of conspiracy,

bu adamın bir komployla ilgisi olduğunu düşündüyseniz

you want your head examined.

beyninizi kontrol ettirmelisiniz.

You are crazy.

Çıldırmış olabilirsiniz.

Enough of us know Bill over many years

Çoğumuz Bill'i uzun yıllardır tanıyoruz,

and have seen the passion and engagement in this to know

bu konudaki tutkusunu ve bağlılığını gördüğüm için söylüyorum:

that you are crazy.

Siz çıldırmışsınız.

So get over it,

O yüzden artık aşın bunu

and let's look at the actual problem of solving this pandemic.

ve pandemiyle mücadele gibi gerçek konulara geri dönelim.

Honestly.

Cidden söylüyorum.

If anyone in the chat here has a suggestion,

Eğer şu an sohbette olan birilerinin önerisi varsa

a positive suggestion for how you can,

bu komplo teorilerinden nasıl kurtulacağımızla ilgili

how do you get rid of conspiracies,

olumlu bir öneri --

because they feed on each other.

çünkü bunlar birbirini besliyor --

Now, "Oh, well I would say that, because I'm part of the conspiracy,"

"Bunu biliyorum çünkü ben de komplonun bir parçasıyım," falan diyorsanız yazın.

or whatever.

Like, how do we get back to a world

Bilginin güvenilir olduğu bir dünyaya nasıl geri döneceğiz?

where information can be trusted?

We have to do better on it.

Bu konuda iyileşmek zorundayız.

Are there any other questions out there from the community?

Topluluğumuzdan başka soru var mı?

Aria Bendix from New York City:

New York'tan Aria Bendix:

"What are your personal recommendations for those who want to reduce

"Vaka artışının ortasındayken enfekte olma riskini düşürmek isteyen biri için

their risk of infection amid an uptick in cases?"

kişisel olarak ne önerirsiniz?"

BG: Well, it's great if you have a job

BG: Eğer evde kalıp dijital görüşmelerle sürdürebileceğin bir işin varsa bu güzel.

that you can stay at your house and do it through digital meetings,

and even some of your social activities,

Bazı sosyal aktiviteler bile böyle yürütülebilir,

you know, I do video calls with lots of friends.

mesela ben arkadaşlarımla hep görüntülü konuşuyorum.

I have friends in Europe that, who knows when I'll see them,

Avrupa'da arkadaşlarım var, kim bilir onları ne zaman görebileceğim

but we schedule regular calls to talk.

ama konuşmak için düzenli görüşmeler ayarlıyoruz.

If you stay fairly isolated,

Eğer kendini izole edebiliyorsan fazla risk almıyorsundur.

you don't run much risk,

and it's when you're getting together with lots of other people,

Riski arttıran şey, iş için veya sosyal ortamlarda

either through work or socialization,

diğer insanlarla bir araya gelmek.

that drives that risk,

and particularly in these communities where you have increased cases,

Özellikle de vaka sayısı artan yerlerde, zorunlu tutulmayacak olmasına rağmen

even though it's not going to be mandated,

hopefully, the mobility numbers will show people responding

umuyorum ki, hareketlilik oranı insanların sorumlu davrandığını

and minimizing those kind of out-of-the-house contacts.

ve ev dışı teması en aza indirdiğini gösterir.

CA: Bill, I wonder if I could just ask you

CA: Bill, sana hayırseverlik hakkında soru sormak istiyorum.

just a little bit about philanthropy.

Obviously, your foundation has played a huge role in this,

Vakfının burada büyük rol oynadığı açık ama genel olarak hayırseverlik hakkında --

but philanthropy more generally.

You know, you've started this Giving Pledge movement,

Verme Sözü adında bir hareket başlattın,

recruited all these billionaires

ölümlerinden önce veya sonra

who have pledged to give away half their net worth

net varlıklarının yarısını bağışlamaya yemin eden milyarderleri birleştirdin

before or after their death.

But it's really hard to do.

ancak bunu yapmak çok zor.

It's really hard to give away that much money.

O kadar parayı bağışlamak gerçekten zor.

You yourself, I think,

Sanırım sen kendin de, Verme Sözü başladığından beri -- kaç yıl?

since The Giving Pledge was started --

what? 10 years ago or something, I'm not sure when --

On yıl önce olmalı, zamanını tam hatırlamıyorum --

but your own net worth, I think, has doubled since that period

ama o zamandan beri, dünyanın en önde gelen hayırseveri olmana rağmen

despite being the world's leading philanthropist.

net varlığın yaklaşık iki katına çıktı.

Is it just fundamentally hard to give away money effectively

Bu kadar parayı, dünyayı daha iyi bir yer yapmak adına

to make the world better?

etkili bir şekilde kullanmak zor mu

Or should the world's donors,

yoksa dünyanın bağışçıları, özellikle de gerçekten zengin olan bağışçıları,

and especially the world's really rich donors,

start to almost commit to a schedule,

bunun için bir program hazırlamalı mı?

like, "Here's a percentage of my net worth each year

Mesela, "İşte her yıl için net varlığımın bir yüzdesi.

that, as I get older,

Belki ben yaşlandıkça bu da artar.

maybe that goes up.

If I'm to take this seriously,

Eğer bu işi ciddiye alacaksam

I have to give away -- somehow, I've got to find a way

bu parayı vermeliyim -- bunu etkili bir şekilde yapmanın yolunu bulmalıyım."

of doing that effectively."

Is that an unfair and crazy question?

Bu adaletsizce ve çılgınca bir soru mu?

BG: Well, it'd be great to up the rate,

BG: Yüzdeyi arttırmak harika olur.

and our goal, both as the Gates Foundation or through The Giving Pledge,

Bizim hem Gates Vakfı hem Verme Sözü olarak temel hedefimiz

insanlara, kendilerini bağlı hissettikleri amaçlar bulmalarında yardımcı olmak.

is to help people find causes they connect to.

People give through passion.

İnsanlar tutkuları sayesinde verir.

Yes, numbers are important,

Evet, sayılar biraz önemli

but there's so many causes out there.

ama dışarıda çözülecek çok sorun var.

The way you're going to pick is you see somebody who's sick,

Seçimi şöyle yapacaksınız: Hasta birini göreceksiniz,

you see somebody who's not getting social services.

sosyal hizmetlerden yararlanamayan birini göreceksiniz,

You see something that helps reduce racism.

ırkçılığı azaltmaya yarayan bir şey göreceksiniz

And you're very passionate, and so you give to that.

ve bu konuda tutkulu olacaksınız, onun için para vereceksiniz.

And, of course,

Ayrıca, elbette bazı hayırseverlik eylemleri düzgün işlemeyecek.

some philanthropic gifts won't work out.

We do need to up the ambition level of philanthropists.

Hayırseverlerin heveslerini arttırmaya hala ihtiyacımız var.

Now, collaborative philanthropy

Senin de Audacious Project ile desteklediğin iş birlikçi hayırseverlik --

that you're helping to facilitate through Audacious,

there's four or five other groups that are getting philanthropists together,

hayırseverleri bir araya getiren dört beş grup daha var.

that is fantastic,

Bu harika, çünkü bu şekilde birbirlerinden öğreniyorlar,

because then they learn from each other,

they get confidence from each other,

birbirlerine güven veriyorlar,

they feel like, "Hey, I put in x, and the four other people put money in,

"Ben x kadar para koydum, dört kişi daha buna para koydu,

so I'm getting more impact,"

bu daha çok etki yaratacak," diye düşünüyorlar.

and hopefully, it can be made fun for them even when they find out,

Umarım, belli bir iyiliklerinin iyi gitmediğini öğrendiklerinde bile

OK, that particular gift didn't work out that well,

bu onlar için zevkli olabilir ve devam ederler.

but let's keep going.

So philanthropy, yes,

Yani hayırseverlik oranının yükseldiğini görmek isterim.

I would like to see the rate go up,

and people who do get going,

Devam eden insanlar için de eğlenceli, tatmin edici bir deneyim

it is fun,

it's fulfilling,

you pick which of the family members are partnered in doing it.

ve hangi aile bireyinin ortak olacağını seçebiliyorsunuz.

In my case, Melinda and I love doing this stuff together,

Kendim için konuşacak olursam

ben ve Melinda bunu birlikte yapmayı, birlikte öğrenmeyi seviyoruz.

learning together.

Some families, it will even involve the kids in the activities.

Bazı ailelerde, çocuklar bile aktivitelerde yer alıyor.

Sometimes the kids are pushing.

Bazen ittirici güç çocuklar oluyor.

When you have lots of money,

Gerçekten çok paranız olduğunda

you still think of a million dollars as a lot of money,

hâlâ milyon dolarların çok para olduğunu düşünürsünüz

but if you have billions,

ama milyarlarınız varsa yüzlerce milyonunu vermeniz gerekir.

you should be giving hundreds of millions.

So it's kind of charming that, in terms of your personal expenditure,

Kişisel harcamalarınızın aynı seviyede kalması çok büyüleyici.

you stay at the level you were at before.

That's societally quite appropriate.

Bu toplumun kabul edebileceği bir şey

But on your giving, you need to scale up

ancak verdiğiniz miktarı arttırmak zorundasınız, yoksa bu vasiyetiniz olur

or else it will be your will,

and you won't get to shape it and enjoy it quite that same way.

ve bu durumda yardımlarınızı istediğiniz gibi şekillendiremezsiniz

ve bundan o kadar da zevk almazsınız.

And so without --

we don't want to mandate it,

Bunu zorunlu tutmak istemiyoruz

but yes, both you and I want to inspire philanthropists

ama evet, sen de ben de hayırseverlere ilham vermek istiyoruz ki

to see that passion, to see those opportunities

tutkularını ve fırsatları geçmiştekinden çok daha hızlı görebilsinler,

significantly faster than in the past,

because whether it's race or disease, or all the other social ills,

çünkü ırkçılık, hastalık veya başka bir toplumsal sorun olması fark etmeksizin

the innovation of what philanthropy can go to and do quickly

hayırseverliğin hızlıca gidip yapabileceği yenilikler --

that, if it works, government can come in behind it and scale it up,

işe yaraması durumunda hükümet de peşinden gidip bunu yaygınlaştırabilir.

God knows we need solutions,

Tanrı biliyor ki çözüme ihtiyacımız var,

we need that kind of hope and progress

beklentilerimizi yüksek tutmaya,

that expectations are high

zor sorunları çözmemize yarayacak umuda ve ilerlemeye ihtiyacımız var.

that will solve very tough problems.

CA: I mean, most philanthropists, even the best of them,

CA: Çoğu hayırsever hatta en iyileri bile

find it hard to give away more than about a percent of their net worth every year,

her yıl net varlıklarının yüzde birinden fazlasını vermekte zorlanıyor

and yet the world's richest often have access

ancak dünyanın en zenginlerinin, genelde büyük yatırım fırsatlarına erişimi var.

to great investment opportunities.

Many of them are gaining wealth at seven to 10 percent plus per year.

Çoğunun varlığı, her geçen yıl yüzde yedi ile on arasında artıyor.

Isn't it the case that to have a real chance

Gerçekten varlığının yarısını verme şansın olması için, her yıl

of giving away half your fortune,

at some point you have to plan to give away five, six, seven, eight,

varlığının yüzde beş, altı, yedi, sekiz veya onunu vermeyi planlaman gerekmez mi?

10 percent of your net worth annually?

And that is, isn't that the logic of what should be happening?

Olması gereken şeyin mantığı bu değil mi?

BG: Yeah, there are people like Chuck Feeney,

BG: Evet, Chuck Feeney gibi

who set a good example and gave away all of his money.

parasının tümünü bağışlayıp iyi örnek teşkil eden insanlar var.

Even Melinda and I are talking about, should we up the rate that we give at?

Hatta Melinda ve ben de bağış oranımızı artırmalı mıyız diye düşünüyoruz.

As you say, we've been very lucky on the investment side

Dediğin gibi, yatırım konusunda işler birçok yönden iyi gidiyor.

through a variety of things.

Tech fortunes in general have done well,

Genel olarak teknoloji servetlerinin durumu iyi,

even this year,

hatta bu yıl bile, ki bu dünyada yaşananlara tezatlık oluşturuyor.

which is one of those great contrasts

in what's going on in the world.

And I do think there's an expectation that we should speed up,

Ben de hızlanmamız gerektiğine dair bir beklenti olduğunu düşünüyorum

and there's a reason to speed up,

ve hızlanmak için gerekçe de var,

and government is going to miss a lot of needs.

hükûmet birçok ihtiyacı gözden kaçıracak.

Yes, there's tons of government money out there,

Evet, hükûmetin çok parası var ama paranın iyi bir şekilde harcanmasına yardım etmek,

but helping it be spent well,

helping find places it's not stepping up,

ulaşmadığı yerlere ulaşmasını sağlamak --

and if people are willing to give to the developing world,

ve eğer insanlar gelişmekte olan ülkelere yardım etmeye isteklilerse

they don't have governments

o insanların, GSYİH'nin yüzde 15'i kadar çek yazabilecek hükûmetleri de yok,

that can print checks for 15 percent of GDP,

and so the suffering there broadly, just the economic stuff alone,

yani oradaki geniş çaplı sorunlar, pandemiyi bir kenara bırakın,

put aside the pandemic,

yalnız ekonominin yarattığı sorunlar bile çok üzücü.

is tragic.

It's about a five-year setback

Normalde ileriye giden bu ülkeler için bu durum beş yıl geriye gitmek demek,

in terms of these countries moving forward,

and in a few cases, it's tough enough that the very stability of the country

hatta bazıları için o kadar sıkıntılı ki ülkenin istikrarı bile tehlikede.

is in question.

CA: Well, Bill,

CA: Bill, Melinda ile yaptıklarınıza çok büyük saygı duyuyorum.

I'm in awe of what you and Melinda have done.

You walk this narrow path

Dar bir yolda yürüyorsunuz ve birçok şeyi dengelemeye çabalıyorsunuz

of trying to juggle so many different things,

and the amount of time that you dedicate to the betterment of the world at large,

ve dünyayı bütünüyle iyileştirmeye adadığınız zaman ve elbette para

and definitely the amount of money

and the amount of passion you put into it --

ve tüm bunlara duyduğunuz tutku --

I mean, it's pretty awesome,

bunlar harika şeyler

and I'm really grateful to you for spending this time with us now.

ve bize zamanını ayırdığın için sana çok minnettarım.

Thank you so much,

Çok teşekkürler ve gerçekten, bu yılın geri kalanında da

and honestly, the rest of this year,

your skills and resources are going to be needed more than ever,

senin becerilerin ve kaynaklarına her zamankinden çok ihtiyaç duyulacak,

so good luck.

o yüzden iyi şanslar.

BG: Well, thanks.

BG: Teşekkürler.

It's fun work and I'm optimistic, so thanks, Chris.

Bu eğlenceli bir iş ve ben iyimserim, teşekkürler Chris.