The Surprising Psychology Behind Your Urge to Break the Rules | Paul Bloom | TED

Çeviri: Aysima Köse Gözden geçirme: Ozay Ozaydin

About 1,600 years ago,

Yaklaşık 1600 yıl önce, Augustinus “İtiraflar” kitabını yazdı.

St. Augustine wrote "The Confessions,"

which was the story of his youthful descent into sin

Kitap, kendisinin gençliğinde günaha düşmesini,

and his later conversion to Christianity.

ve daha sonra Hristiyan olmasını anlatıyor.

And book two of “The Confessions” has a great beginning:

“İtiraflar”ın ikinci kitabının başı harika:

"I propose now to set down my past wickedness

“Geçmişte yaptığım iğrençlikleri

ve ruhumu kirleten bedensel günahlarımı hatırlamak istiyorum.”

and a carnal corruption of my soul."

So you expect sex.

Seksle ilgili sanıyorsunuz.

(Laughter)

(Gülme sesleri)

But to the disappointment of readers over the centuries,

Ama yüzyıllardır okuyucular hayal kırıklığına uğruyor,

the sin that Augustine talks about... isn’t carnal at all.

çünkü Augustinus’un bahsettiği günahın cinsellikle hiç alakası yok.

It has to do with pears.

Armutlarla alakası var.

He and his friends break into an orchard

O ve arkadaşları bir bahçeye giriyorlar,

and they steal some pears.

ve armut çalıyorlar.

And that was it.

Bu kadar.

They didn’t have anything against the person who owned the orchard.

Bahçenin sahibiyle bir alıp veremedikleri yoktu. Aç da değillerdi.

They weren’t hungry; they threw the pears to pigs.

Armutları domuzlara attılar.

What stunned Augustine and disturbed him

Fakat Augustinus’u afallatan ve rahatsız eden şey,

was that he seemed to be motivated by a desire just to do wrong.

yanlış bir şey yapmayı arzulamış olmasıydı.

He writes, "If any part of one of those pears passed my lips,

Diyor ki, “Dudaklarıma bu meyvelerden birkaçının tadı değmişse,

it was the sin that gave it flavor.

onlara bu tadı veren sadece günahımdı.

I had no motivation for wickedness except wickedness itself.

kötülüğümün sebebi kötülükten başka bir şey değildi.

I was foul and I loved it."

Bu budalalıktı, ama ben budalalığı sevdim.”

(Laughter)

(Gülme sesleri)

Now I'm a psychologist

Ben bir psikoloğum, ve gerçek ahlaksızlık hikayeleriyle ilgileniyordum.

and I was interested in real-life stories of perverse actions,

O yüzden Ahlaksızlık Projesi’ne başladım.

so I started The Perversity Project

where I invited people to send me stories about perverse things that they did.

İnsanları, yaptıkları ahlaksız şeyleri bana anlatmaya davet ettim.

I defined these acts as

Bu eylemleri şöyle tanımladım:

"when you choose to do something you know is wrong,

“Ahlaki veya başka bir açıdan yanlış olduğunu bildiğiniz bir şeyi,

morally or otherwise,

at least, in part, because it's wrong."

kısmen de olsa, yanlış olduğu için yapmak”

So one of the first stories I got was,

İlk duyduğum hikayelerden biri şuydu,

"Flirted with a woman's boyfriend knowing fully well he liked me.

“Bir kadının sevgilisiyle, benden hoşlandığını bilerek flört ettim.

I knew I could steal him if I wanted, but I didn't want to do that.

İstesem onu elde edebileceğimi biliyordum, ama istemedim.

I just wanted her to feel uncomfortable

Sadece üçümüz beraber olduğumuzda, kadının rahatsız hissetmesini istedim.”

whenever the three of us were in the same room."

(Laughter)

(Gülme sesleri)

"Causing people pain is wrong, but that's exactly why I did it."

“İnsanlara acı vermek yanlış, ama tam da bu yüzden bunu yaptım.”

And in fact, this is the plot of the Dolly Parton song "Jolene."

Hatta bu, Dolly Parton’ın “Jolene” şarkısının konusu.

(Laughter)

(Gülme sesleri)

Sometimes it's self destructive.

Bazı kişiler de kendine zarar veriyordu.

A young man wrote to me, "Ice skating on a pond,

Genç bir adam bana yazdı, “Gölde buz pateni yapıyordum,

dark unfrozen spot 30 yards out,

27 metrelik donmamış bir alan vardı,

instead of avoiding it, I skate towards it,

etrafından dolanmak yerine oraya kaydım,

knowing but wondering, knowing but wondering...

ne olacağını biliyordum ama merak ediyordum...

and splash!"

ve cup!”

(Laughter)

(Gülme sesleri)

Now psychologists have long been interested

Psikologlar her zaman bu tarz şiddetli, yıkıcı, ahlaksız eylemlere

in these sort of violent, disruptive, perverse acts

ve bunları yapan insanlara ilgi duymuştur.

and the kinds of people who do them.

An example people often give is the Joker from the “Batman” comics.

Genelde verilen bir örnek, “Batman” çizgi romanlarından Joker karakteri.

In Christopher Nolan's film "The Dark Knight,"

Christopher Nolan’ın filmi “Kara Şövalye”de,

Alfred, Batman’s butler, describes the Joker by saying,

Batman’in uşağı Alfred, Joker’i şöyle tanımlar,

"Some men can't be bought, bullied, reasoned or negotiated with.

“Bazı insanlar satın alınabilir, korkutulabilir veya ikna edilebilir.

Some men just want to watch the world burn."

Bazılarıysa sadece dünya yanarken oturup izlemek ister.”

And psychologists have thought up a "need for chaos" scale

Psikologlar bir “kaos ihtiyacı” ölçeği hazırladı.

that gives you a bunch of statements

Bu ölçekte bazı durumlar var ve bu durumlara ne kadar hak verdiğiniz,

and how much you agree with them

will tell you how much you want to watch the world burn.

dünyanın yanışını izlemeyi ne kadar istediğinizi gösteriyor.

So do this quietly in your head.

Kafanızda hesaplayın.

"I need chaos around me.

“Kaosa ihtiyacım var, hiçbir şey olmaması çok sıkıcı.”

It's too boring if nothing is going on."

"Sometimes I just like destroying beautiful things."

“Bazen güzel şeyleri mahvetmeyi seviyorum.”

But not all the stories I got had that kind of nature.

Ama duyduğum hikayelerin hepsi bu şekilde değildi.

Some were a little bit more benign.

Bazıları daha masumdu.

Here's one of my favorites.

İşte en sevdiklerimden biri.

"On one occasion in my early 20s, I was out with a friend.

“20′li yaşlarımın başında bir arkadaşımla dışardaydım.

He decided to get himself an ice cream

Arkadaşım dondurma aldı ve daha o tadına bakamadan,

and before he had a chance to try it, I stuck my finger in it."

ben parmağımı dondurmanın içine soktum.”

(Laughter)

(Gülme sesleri)

"I tried to play it off as a joke,

“Şaka yaptığımı söyleyerek sıyrılmaya çalıştım,

but really I had the sudden thought,

ama aslında şöyle bir düşünceye kapılmıştım,

’Man, it would be -- messed up

‘Parmağımı dondurmaya soksam dondurma iğrenç olur.’”

if I just jammed my finger in his ice cream.'"

Someone else wrote me, "When I was in a professional choir,

Bir başkası bana şunu yazdı, “Profesyonel bir korodayken,

at every concert,

her konserde birkaç notayı bilerek yanlış söylemek isterdim.

I felt the desire to sing a few notes very incorrectly on purpose.

To this day, I don't completely understand why."

Bugün hala, nedenini anlayamıyorum.”

Someone else wrote me, and this is kind of the sweetest, saddest

Bir başkası şunu yazdı, ve bu çok tatlı, çok üzücü küçük bir ahlaksızlık örneği:

little example of modest perversity:

“Sometimes I walk on the grass instead of the path

“Bazen, sırf yanlış olduğu için

just because I know it's wrong."

kaldırım yerine çimenden yürüyorum.”

(Laughter)

(Gülme sesleri)

Now a lot of perversity makes the world worse.

Ahlaksızlıkların birçoğu bu dünyayı kötüleştiriyor.

I wouldn't want an Uber driver

“Kaos ihtiyacı” ölçeğinde yüksek puan alan bir taksi sürücüsü istemezdim.

who scores high on a "need for chaos" scale.

And I don't want a friend or a colleague either.

Bir arkadaş veya iş arkadaşı da istemezdim.

But sometimes, I'll suggest to you,

Ama şunu söyleyeyim,

ahlaksızlık bazen zekice, yaratıcı ve güzel olabilir.

perversity can be clever, creative, beautiful.

And there are some examples from art.

Sanatta bazı örnekler var.

There was an illustrious art exhibition in New York City in 1917, and they said,

1917′de New York’ta ünlü bir sanat sergisi bir açıklama yaptı,

“İstediğinizi gönderebilirsiniz, her şeyi kabul edeceğiz.”

"You could send in anything you want, we'll accept everything."

So Marcel Duchamp sent in a urinal, described [as] a fountain,

Marcel Duchamp, süs havuzu olarak tanımladığı bir pisuar gönderdi,

and they rejected it.

ve reddettiler.

They said, "No, no, we just accept artwork."

“Hayır, hayır, sadece sanat eserlerini kabul ediyoruz,” dediler.

But Duchamp insisted it was artwork

Ama Duchamp, bunun sanat eseri olduğu konusunda ısrar etti,

and the resulting controversy turned out to be one of the pivotal moments

ve bu tartışma, modern sanat tarihinde bir dönüm noktası oldu.

in the history of modern art.

Or take Banksy.

Ya da Banksy.

A few years ago,

Birkaç yıl önce, “Kırmızı Balonlu Kız” tablosunu,

Banksy sold a painting “Girl with Balloon” at Sotheby’s, at auction,

Sothebys’de açık artırmayla sattı ve çerçeveyi öyle bir ayarladı ki,

and he set up the frame so that the moment the painting was sold,

the moment the gavel went "boom,"

tablo satıldığı an, tokmak vurulduğu an

a machine in the frame shredded the painting halfway through,

çerçevedeki bir makine tablonun yarısını lime lime etti,

horrifying the audience.

seyirciler şok olmuştu.

But... getting on the front pages of newspapers all over the world.

Ama bu, dünyanın her yerinde gazetelerin ilk sayfasındaydı.

Later on, describing it, Banksy quotes a Russian anarchist who says,

Daha sonra Banksy, bunu açıklarken Rus bir anarşistten alıntı yaptı,

"The urge to destroy is also a creative urge."

“Yok etme dürtüsü de yaratıcı bir dürtüdür.”

Or take comedy.

Ya da komedi.

Perversity is part and parcel of comedy.

Ahlaksızlık komedinin bir parçasıdır.

So much of what's funny

İnsanlar mantıksız veya ahlaksız bir şey yaptığında, bu komiktir.

is when people do things that are irrational or immoral.

In the right hands, perversity is such a source of joy.

Doğru ellerde, ahlaksızlık tam bir neşe kaynağıdır.

Perversity can also be powerful.

Ahlaksızlık güçlü de olabilir.

Rory Sutherland wrote,

Rory Sutherland demiş ki,

"Irrational people are much more powerful than rational people."

“Mantıksız insanlar mantıklı insanlardan çok daha güçlüdür.”

He gave two reasons why this is so.

Bunu iki sebebe dayandırmış.

The first is, their threats are so much more convincing.

İlki, tehditleri çok daha ikna edicidir.

Düşünün, sizinle karşı karşıyayım,

Suppose I'm in a confrontation with you

beni tehdit ediyorsunuz,

and you threaten me

and you’re a rational, reasonable... person.

ama mantıklı, makul bir insansınız.

So I know your threats ...

Yani tehditleriniz-

Kadın: Ehh.

Woman: Ehh.

(Gülme sesleri)

(Laughter)

PB: Well, I know your threats are going to be normal, proportional and reasonable.

PB: Tehditlerinizin normal, orantılı ve makul olacağını biliyorum.

But, if as somebody is hinting here, you’re a perverse agent,

Ama, burada birinin ima ettiği gibi, ahlaksız biriyseniz,

I have no idea what you're capable of

neler yapabileceğinize dair hiçbir fikrim olmaz,

and you're far more frightening to me.

ve daha korkutucu olursunuz.

Second reason is, if you're wholly predictable,

İkinci sebepse, eğer ne yapacağınızı tahmin etmek kolaysa,

people learn to hack you.

insanlar sizi çözebilir.

So again, if you're rational and I have to outsmart you,

Yani, eğer mantıklı biriyseniz

figure out what you're going to do next,

ve ne yapacağınızı kestirmem gerekirse,

I figure you’ll do the rational thing.

mantıklı olanı yapacağınızı bilirim.

If you're perverse, you're harder to predict.

Ahlaksızsanız, tahmin edilemezsiniz.

And so harder to hack.

Sizi çözmek zor olur.

Edgar Allan Poe, describing perversity,

Edgar Allan Poe, ahlaksızlığı tanımlarken iblislerden bahseder,

described, talked about imps,

little magical demons in our heads that cause us to do terrible things.

kafamızın içinde, korkunç şeyler yapmamıza sebep olan küçük şeytanlar.

But like I said, I'm a psychologist, I don't believe in imps.

Ama dediğim gibi, ben bir psikoloğum, iblislere inanmam.

I think what we do has reasons, has motivations.

Bence yaptıklarımızın sebepleri, gerekçeleri var.

And I think for perverse actions there is a range of them.

Bence ahlaksız eylemlerin birçok sebebi var.

One of them was mentioned by Augustine.

Augustinus, birinden bahsetmişti.

So later on, after describing the incident with the pears, he writes,

Armut olayını anlattıktan sonra diyor ki,

"I would not have done it by myself.

“Tek başıma olsaydım yapmazdım.

O meyvelerde zevkime hitap eden bir şey yoktu, zevkime hitap eden şey,

My satisfaction did not lie in the pears, it lay in the crime itself,

committed in league with a gang of sinners."

günahkarlar çetesiyle birlikte işlemiş olduğum suçun kendisiydi.”

The social force drove him.

Sosyal baskı onu zorladı.

And there are other things, too.

Başka şeyler de var.

One force that really interests me

Gerçekten ilgimi çeken bir kuvvetin, birçok ismi var:

goes under many names: self-governance, freedom,

öz yönetim, özgürlük, hürriyet.

liberty, agency.

Call it autonomy.

İster bağımsızlık deyin.

Call it a desire to be free to do what you want,

İster özgür olma, istediğini yapma arzusu deyin.

free of the constraints of other people

Diğer insanların, ve mantığın, ahlakın kısıtlamalarından kurtulma isteği.

and free also of the constraints of rationality and morality.

And Jonah Berger gives a nice example of this.

Jonah Berger bu konuda güzel bir örnek veriyor.

He talks about the Tide Pod challenge of a few years ago,

Birkaç yıl önce yapılan bir Bulaşık Tableti deneyinden bahsediyor.

where many teenagers,

Birçok genç, tabletleri temizlik ürünü olarak kullanmak yerine,

instead of using these as detergent products,

bit into them and sometimes consumed them.

ısırdı ve hatta yuttu.

Now, as you might imagine,

Tahmin edebileceğiniz üzere,

Procter and Gamble, who own the products,

ürünlerin sahibi olan P&G markası bundan hiç memnun olmadı,

were incredibly unhappy about this

and they set up an extremely expensive ad campaign

insanların bu ürünleri tüketmesini önlemek için

designed to stop people from consuming these products.

son derece pahalı bir reklam kampanyası düzenlediler.

And one of their campaigns involved a ... popular football player

Kampanyalarından birinde ünlü futbol oyuncusu Gronk da vardı.

known as Gronk.

So the ad would begin,

Reklam şöyle başlıyor,

"Hey, Gronk, is eating the pods ever a good idea?"

“Hey, Gronk, bulaşık tabletlerini yemek hiç iyi bir fikir mi?”

And Gronk responds, "No, no, no."

Gronk cevaplıyor, “Hayır, hayır, hayır.”

Berger points out, when this ad came up,

Berger şuna dikkat çekiyor, bu reklam yayınlandığında,

consumption of the pots shot up.

tabletlerin tüketimi fırladı.

(Laughter)

(Gülme sesleri)

Not down.

Düşmedi.

“Kimse bana ne yapacağımı söyleyemez.

"Nobody's going to tell me what to do.

Who is this Gronk telling me what to do?

Gronk kim ki bana ne yapacağımı söylüyor?

I want to be an autonomous, free being."

Ben bağımsız, özgür bir varlığım.”

And psychologists call this reactance.

Biz psikologlar buna tepkinlik deriz.

This means it's "an unpleasant feeling

Anlamı şu, “insanların özgür davranışları tehdit altında olduğunda ortaya çıkan,

that emerges when people experience a threat to

or loss of their free behaviors."

hoş olmayan bir his”

And there's a wealth of laboratory studies looking at reactance.

Tepkinlikle ilgili birçok laboratuvar çalışması var.

So they test the idea

Tehdit altındaki özgürlüğünüzü yeniden sağlamaya çalıştığınız fikrini

that what you try to do is reestablish the threatened freedom.

test ediyorlar.

And so one of the studies, for instance, looks at binge-drinking ads

Örneğin bir çalışma, aşırı içki içmeyle ilgili reklamları araştırıyor

and finds that when binge drinking ads are particularly heavy-handed,

ve şu sonuca ulaşıyor, bu reklamlar çok katı, sert olduğunda

people often respond by drinking more. ...

insanlar daha çok içiyorlar.

"I'm going to reestablish my freedom."

“Özgürlüğümü yeniden sağlayacağım.”

"I'm going to do what I want."

“Ne istersem yaparım.″

Or take threats of reprisal.

Ya da intikam tehditleri.

There's a lovely study by a team of political scientists

Bir grup siyaset bilimcinin yaptığı harika bir çalışma var.

which asked you, asked the subjects,

Katılımcılardan, bir ülkeye elçi olarak gittiklerini düşünmeleri isteniyor

to imagine that they’re an ambassador to a country

and they're deciding whether or not to have sanctions

ve o ülkeye yaptırım uygulayıp uygulamayacaklarına karar verecekler.

towards that country.

In one condition, the dictator says

Bir durumda, diktatör diyor ki

"If you do sanctions towards our country, that's OK, I won't do anything."

“Eğer ülkemize yaptırım uygularsan sorun değil, bir şey yapmam.”

In the second condition, the dictator says,

İkinci durumdaysa, diktatör diyor ki

"If you do sanctions towards our country,

“Eğer ülkemize yaptırım uygularsan

I will unleash terrorist attacks against you."

ben de size terör saldırısı düzenlerim.”

What's the stunning finding from this is that in the second condition,

Şaşırtıcıdır ki, ikinci durumda, evet, birincide değil,

not the first,

katılımcılar daha çok yaptırım uyguladı.

they were more likely to do it.

A lot of our perverse actions are in response to people

Birçok ahlaksız eylem,

bize yapmak istediğimiz şeyi yapmamamızı söyleyen kişilere bir cevaptır

telling us not to do what we want to do,

and it makes us want all the more to do that thing.

o şeyi yapmayı daha çok isteriz.

I think there are two lessons from the study of perversity.

Bence ahlaksızlık çalışmasından alınacak 2 ders var.

One is to appreciate its role in everyday life.

Birisi, ahlaksızlığın günlük hayattaki rolünü takdir etmek.

It's really worth knowing that there are people out there

Ortalıkta gerçekten dünyanı yanışını izlemek isteyen insanlar olduğunu

who really do want to watch the world burn.

bilmemiz gerekiyor.

And I think it's also worth knowing that each and every one of us,

Bence şunu da bilmemiz gerekiyor, her birimiz hayatımızın bir noktasında

at some point in our life,

dünyanın yanarken oturup izlemek istemişizdir, azıcık bile olsa.

wants to watch the world burn at least a little bit.

(Laughter)

(Gülme sesleri)

I think it's worth knowing,

Şunu da bilmemiz gerekiyor,

at least for consequential decisions like choosing who to vote for,

belli sonuçları olan bir karar verirken, mesela kime oy vereceğimizi seçmek gibi,

that people aren't just motivated by material self-interest

sadece maddi çıkarlarımızı gözetmiyoruz,

ya da sadece bir sosyal veya siyasi grupla ilişkimizi gözetmiyoruz.

or by an affiliation to social and political group.

Sometimes people want to be autonomous beings,

Bazen sadece bağımsız varlıklar olmak istiyoruz, özgür olmak istiyoruz.

they want to be free.

And telling these people, "What you're doing is stupid,"

Böyle kişilere “Yaptığın şey aptalca,”

"what you're doing is irrational,"

“yaptığın şey mantıksız,”

"what you're doing is immoral,"

“yaptığın şey ahlaksızca,” demek, paradoksal bir etkiye yol açabilir.

can have the paradoxical effect of motivating them to do

Tam da yapmalarını istemediğiniz şeyi yapmalarına sebep olabilirsiniz.

exactly what you don't want them to do.

The second lesson of perversity has to do with our everyday lives.

Ahlaksızlıktan çıkarılacak ikinci ders, günlük yaşamlarımızla alakalı.

A lot of perversity is awful.

Birçok ahlaksızlık korkunçtur.

I think the world would be better off without it.

Onlar olmasa dünya daha iyi bir yer olurdu.

But I think we've seen a little bit that perversity could be funny.

Ama bence komik olabilecek ahlaksızlıklar da gördük.

It could be clever.

Zekice de olabilir.

I think it can make the world a better place.

Bence dünyayı daha iyi bir yer de yapabilir.

And so I guess I'd suggest

Bu yüzden şunu söylüyorum,

that a life with a little bit of perversity in it,

içinde birazcık ahlaksızlık olan bir hayat,

a life where sometimes you put your finger into your friend's ice cream,

bazen arkadaşınızın dondurmasına parmağınızı soktuğunuz bir hayat,

is a life that's a lot more interesting.

çok daha ilginç bir hayattır.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkış sesleri)