The Surprising Psychology Behind Your Urge to Break the Rules | Paul Bloom | TED

Translator: Thắng Nghiêm Reviewer: Mai Tran

About 1,600 years ago,

Khoảng 1,600 năm trước,

St. Augustine wrote "The Confessions,"

St. Augustine đã viết quyển sách “Lời thú tội”,

which was the story of his youthful descent into sin

là câu chuyện của ông về thời tuổi trẻ sa vào tội lỗi

and his later conversion to Christianity.

và sự cải đạo sang Cơ Đốc Giáo sau này.

Và cuốn thứ hai của quyển “Lời Thú Tội” có một lời mở đầu tuyệt vời:

And book two of “The Confessions” has a great beginning:

"I propose now to set down my past wickedness

“Tôi xin hãy khắc ghi quá khứ xấu xa

and a carnal corruption of my soul."

và sự suy đồi xác thịt của tâm hồn tôi.”

So you expect sex.

Bạn cho rằng đó là tình dục.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But to the disappointment of readers over the centuries,

Nhưng trước thất vọng của độc giả qua nhiều thế kỷ,

the sin that Augustine talks about... isn’t carnal at all.

thì tội lỗi mà Augustine nói tới... không hẳn là xác thịt.

It has to do with pears.

Đó là về những quả lê.

He and his friends break into an orchard

Ông và những người bạn của mình lẻn vào một vườn cây ăn quả

and they steal some pears.

và họ trộm vài quả lê.

And that was it.

Và chỉ vậy thôi.

They didn’t have anything against the person who owned the orchard.

Bọn họ không hề có khúc mắc gì với người chủ khu vườn.

They weren’t hungry; they threw the pears to pigs.

Họ không đói; họ ném những quả lê cho mấy con lợn.

What stunned Augustine and disturbed him

Nhưng điều khiến Augustine choáng và phiền não

was that he seemed to be motivated by a desire just to do wrong.

là dường như ông ấy bị thôi thúc bởi một khao khát làm điều sai trái.

He writes, "If any part of one of those pears passed my lips,

Ông viết, “Nếu tôi được nếm bất kì phần nào của một trong những quả lê ấy,

it was the sin that gave it flavor.

thì đó hẳn là hương vị của tội lỗi.

I had no motivation for wickedness except wickedness itself.

Tôi không có động lực nào cho sự gian ác ngoại trừ chính sự gian ác đó.

I was foul and I loved it."

Tôi đã phạm lỗi và tôi yêu điều đó.”

(Laughter)

(Tiếng cười)

Now I'm a psychologist

Tôi hiện là một nhà tâm lý học

and I was interested in real-life stories of perverse actions,

và tôi đã hứng thú với những câu chuyện đời thực về các hành động hư hỏng,

so I started The Perversity Project

nên tôi đã bắt đầu Dự án Nghịch Cảnh

where I invited people to send me stories about perverse things that they did.

nơi tôi đã mời mọi người chia sẻ các câu chuyện về việc ngang ngược mà họ đã làm.

I defined these acts as

Tôi gọi những hành vi này là

"when you choose to do something you know is wrong,

“khi bạn chọn làm điều mà bạn biết đó là sai,

morally or otherwise,

-về đạo đức hay mặt khác-

at least, in part, because it's wrong."

ít nhất, phần nào, bởi vì nó sai.”

So one of the first stories I got was,

Vì vậy một trong các câu chuyện đầu tiên tôi nhận được là

"Flirted with a woman's boyfriend knowing fully well he liked me.

“Tán tỉnh bạn trai của một cô gái biết chắc rằng anh ta thích tôi.

I knew I could steal him if I wanted, but I didn't want to do that.

Tôi biết tôi có thể dụ dỗ được anh ta, nhưng tôi đã không muốn làm thế.

I just wanted her to feel uncomfortable

tôi chỉ muốn cô ta cảm thấy khó chịu

whenever the three of us were in the same room."

bất cứ khi nào ba chúng tôi ở cùng phòng.”

(Laughter)

(Tiếng cười)

"Causing people pain is wrong, but that's exactly why I did it."

“Khiến người khác đau là sai, nhưng đó chính xác là lí do vì sao tôi làm vậy.”

And in fact, this is the plot of the Dolly Parton song "Jolene."

Và thực ra, đây là cốt truyện của bài hát “Jolene” của Dolly Parton.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Đôi khi nó tự hủy hoại bản thân.

Sometimes it's self destructive.

Một chàng trai trẻ đã viết gửi tôi, “Khi trượt băng trên mặt hồ,

A young man wrote to me, "Ice skating on a pond,

dark unfrozen spot 30 yards out,

có một chỗ tối không đóng băng cách 30 thước,

instead of avoiding it, I skate towards it,

thay vì tránh nó, tôi trượt thẳng về phía đó

knowing but wondering, knowing but wondering...

biết mà còn thắc mắc.. biết mà còn thắc mắc..

and splash!"

và bụp!”

(Laughter)

(Tiếng cười)

Now psychologists have long been interested

Các nhà tâm lí học đã quan tâm từ lâu

in these sort of violent, disruptive, perverse acts

trong các loại hành động bạo lực này, các hành vi phá rối, ngang ngược

and the kinds of people who do them.

và các kiểu người làm những hành động đó.

An example people often give is the Joker from the “Batman” comics.

Một ví dụ mọi người thường lấy là Joker trong truyện tranh “Batman”.

In Christopher Nolan's film "The Dark Knight,"

Trong bộ phim của Christopher Nolan “Kị sĩ bóng đêm,”

Alfred, Batman’s butler, describes the Joker by saying,

Alfred, quản gia của Batman, miêu tả Joker bằng cách nói,

"Some men can't be bought, bullied, reasoned or negotiated with.

“Một vài người không thể bị mua chuộc, bắt nạt, lí luận hoặc thương lượng.

Some men just want to watch the world burn."

Một vài người chỉ muốn thấy thế giới bùng cháy.”

And psychologists have thought up a "need for chaos" scale

Và các nhà tâm lý học đã nghĩ ra thang đo “nhu cầu hỗn loạn”

that gives you a bunch of statements

là cái đã đưa ra cho bạn một loạt các tuyên bố

and how much you agree with them

và mức độ bạn đồng ý với chúng

will tell you how much you want to watch the world burn.

sẽ cho bạn biết bạn muốn xem thế giới cháy tới mức nào.

So do this quietly in your head.

Nên bạn hãy lặng lẽ làm điều này trong đầu.

"I need chaos around me.

“Tôi cần sự hỗn loạn quanh mình.

It's too boring if nothing is going on."

Nó quá nhàm chán nếu chẳng có gì xảy ra.”

"Sometimes I just like destroying beautiful things."

“Đôi khi tôi chỉ muốn hủy diệt những thứ đẹp đẽ.”

Nhưng không phải tất cả các câu chuyện tôi nhận được đều có bản chất đó.

But not all the stories I got had that kind of nature.

Some were a little bit more benign.

Một số lành tính hơn một chút.

Here's one of my favorites.

Đây là một trong những truyện tôi thích.

"On one occasion in my early 20s, I was out with a friend.

“Một lần vào đầu những năm 20 tuổi, tôi đã ra ngoài với một người bạn.

He decided to get himself an ice cream

Anh ấy đã quyết định mua cho mình một que kem

and before he had a chance to try it, I stuck my finger in it."

và trước khi anh ấy có cơ hội thử nó, tôi đã thọt ngón tay vào.”

(Laughter)

(Tiếng cười)

"I tried to play it off as a joke,

“Tôi đã cố xem nó như một trò đùa,

but really I had the sudden thought,

nhưng tôi đột nhiên đã có một suy nghĩ,

’Man, it would be -- messed up

’Trời đất, nó sẽ -- rối tung lên

if I just jammed my finger in his ice cream.'"

nếu tôi đút ngón tay của mình vào trong que kem của anh ấy’.”

Someone else wrote me, "When I was in a professional choir,

Một người khác đã viết, “Khi tôi còn trong dàn hợp xướng chuyên nghiệp,

at every concert,

ở mọi buổi hòa nhạc,

I felt the desire to sing a few notes very incorrectly on purpose.

tôi đã có cảm giác ham muốn cố ý hát sai hẳn vài nốt.

To this day, I don't completely understand why."

Cho tới hôm nay, tôi vẫn hoàn toàn không hiểu vì sao.”

Someone else wrote me, and this is kind of the sweetest, saddest

Một người khác viết, và đây là một ví dụ nhỏ khác ngọt ngào nhất, buồn nhất

little example of modest perversity:

về sự ngang ngược:

“Sometimes I walk on the grass instead of the path

“Đôi khi tôi đi trên cỏ thay vì trên đường

just because I know it's wrong."

chỉ vì tôi biết điều đó là sai.”

(Laughter)

(Tiếng cười)

Now a lot of perversity makes the world worse.

Giờ có nhiều sự ngang ngược khiến thế giới tệ hơn.

I wouldn't want an Uber driver

Tôi không muốn một tài xế Uber

who scores high on a "need for chaos" scale.

là người đạt điểm cao trên thang đo “nhu cầu hỗn loạn”.

And I don't want a friend or a colleague either.

Và tôi cũng không muốn một người bạn hay một đồng nghiệp.

But sometimes, I'll suggest to you,

Nhưng đôi khi, tôi sẽ cho bạn thấy,

perversity can be clever, creative, beautiful.

sự ngang ngược có thể rất khéo léo, sáng tạo, đẹp đẽ.

And there are some examples from art.

Và đây là một vài ví dụ từ nghệ thuật.

There was an illustrious art exhibition in New York City in 1917, and they said,

Có một cuộc triển lãm nghệ thuật lừng lẫy ở New York năm 1917, và họ đã nói,

“Bạn có thể gửi đến bất kì gì bạn muốn, chúng tôi sẽ nhận tất cả.”

"You could send in anything you want, we'll accept everything."

So Marcel Duchamp sent in a urinal, described [as] a fountain,

Nên Marcel Duchamp đã gửi một bồn tiểu, được mô tả [như] một đài phun nước,

and they rejected it.

They said, "No, no, we just accept artwork."

và họ đã từ chối.

Họ nói “Không, không, chúng tôi chỉ chấp nhận tác phẩm nghệ thuật.”

But Duchamp insisted it was artwork

Nhưng Duchamp khăng khăng nó là tác phẩm nghệ thuật

and the resulting controversy turned out to be one of the pivotal moments

và kết quả tranh cãi đó là một trong các khoảnh khắc then chốt

in the history of modern art.

của lịch sử nghệ thuật đương đại.

Or take Banksy.

Hay như Banksy,

A few years ago,

Vài năm trước,

Banksy sold a painting “Girl with Balloon” at Sotheby’s, at auction,

Banksy đã bán bức tranh “Cô gái với quả bóng bay” ở Sotheby’s, trong buổi đấu giá,

and he set up the frame so that the moment the painting was sold,

và ông ấy thiết lập cái khung sao cho vào thời điểm bức tranh bị bán,

the moment the gavel went "boom,"

thời điểm chiếc búa phát ra tiếng “bùm,”

a machine in the frame shredded the painting halfway through,

một cái máy trong khung đã cắt xuyên qua nửa bức tranh,

horrifying the audience.

làm khán giả khiếp đảm.

But... getting on the front pages of newspapers all over the world.

Nhưng...nó đã lên trang nhất của nhiều bài báo trên thế giới.

Later on, describing it, Banksy quotes a Russian anarchist who says,

Sau đó, khi mô tả nó, Banksy trích dẫn một người Nga theo chủ nghĩa vô chính phủ,

"The urge to destroy is also a creative urge."

người đó nói “Sự thôi thúc để phá hủy cũng là sự thôi thúc sáng tạo.”

Or take comedy.

Hay như hài kịch.

Perversity is part and parcel of comedy.

Nghịch cảnh là một phần tất yếu của hài kịch.

So much of what's funny

Rất nhiều điều hài hước

is when people do things that are irrational or immoral.

xảy ra khi con người làm điều phi lí hoặc vô đạo đức.

In the right hands, perversity is such a source of joy.

Một mặt, nghịch cảnh là căn nguyên của niềm vui.

Perversity can also be powerful.

Nghịch cảnh cũng có thể rất mạnh mẽ.

Rory Sutherland wrote,

Rory sutherland từng viết,

"Irrational people are much more powerful than rational people."

“Những người vô lý thì mạnh mẽ hơn nhiều so với những người lý trí.”

He gave two reasons why this is so.

Ông ấy đưa ra hai lí do tại sao điều này lại như vậy.

The first is, their threats are so much more convincing.

Một là, các mối đe dọa của họ có sức thuyết phục nhiều hơn.

Suppose I'm in a confrontation with you

Giả sử như tôi đang cãi nhau với bạn

and you threaten me

và bạn đe dọa tôi

and you’re a rational, reasonable... person.

và bạn là một người lí trí, biết điều...

So I know your threats ...

Nên tôi hiểu sự đe dọa của bạn ...

Woman: Ehh.

Người phụ nữ: Ehh

(Laughter)

(Tiếng cười)

PB: Well, I know your threats are going to be normal, proportional and reasonable.

PB: Tôi biết các mối đe dọa của bạn là bình thường, cân đối và hợp lý.

But, if as somebody is hinting here, you’re a perverse agent,

Nhưng, nếu có một ai ở đây gợi ý, bạn là một người ngang ngược,

I have no idea what you're capable of

Tôi sẽ không biết bạn có thể làm gì

and you're far more frightening to me.

và với tôi bạn đáng sợ hơn rất nhiều.

Second reason is, if you're wholly predictable,

Li do thứ hai là, nếu như bạn cực kì dễ đoán,

people learn to hack you.

mọi người sẽ học cách qua mặt bạn.

So again, if you're rational and I have to outsmart you,

Vì vậy một lần nữa, nếu bạn lí trí và tôi phải thông minh hơn bạn,

figure out what you're going to do next,

biết được điều bạn sẽ làm tiếp theo,

I figure you’ll do the rational thing.

tôi biết bạn sẽ làm điều hợp lí.

If you're perverse, you're harder to predict.

Nếu như bạn ngang ngược, bạn khó đoán hơn.

And so harder to hack.

Và khó qua mặt hơn.

Edgar Allan Poe, describing perversity,

Edgar Allan Poe, mô tả sự hư hỏng,

described, talked about imps,

được mô tả, nói về các tiểu yêu,

little magical demons in our heads that cause us to do terrible things.

những con yêu tinh bé nhỏ trong đầu ta lôi kéo chúng ta làm điều tồi tệ.

But like I said, I'm a psychologist, I don't believe in imps.

Nhưng như đã nói, tôi là một nhà tâm lí, tôi không tin vào quỷ.

I think what we do has reasons, has motivations.

Tôi cho rằng những gì chúng ta làm đều có lí do và động cơ.

And I think for perverse actions there is a range of them.

Và tôi nghĩ rằng có hàng loạt các hành động hư hỏng.

One of them was mentioned by Augustine.

Một trong số đó được đề cập bởi Augustine.

So later on, after describing the incident with the pears, he writes,

Vì vậy, sau khi miêu tả sự cố với những quả lê, ông viết,

"I would not have done it by myself.

“Tôi sẽ không tự mình làm việc đó.

My satisfaction did not lie in the pears, it lay in the crime itself,

Sự thỏa mãn của tôi không nằm ở quả lê, chúng nằm trong chính tội ác,

committed in league with a gang of sinners."

được gây ra bởi một nhóm tội nhân.”

The social force drove him.

Lực lượng xã hội đã lay động anh ấy.

And there are other things, too.

Và có những thứ khác nữa.

One force that really interests me

Một lực lượng khiến tôi thực sự quan tâm

goes under many names: self-governance, freedom,

dưới nhiều tên gọi: tự quản, tự do,

liberty, agency.

tự do, tự quyết.

Call it autonomy.

Gọi nó là quyền tự trị.

Call it a desire to be free to do what you want,

Gọi nó là mong muốn được tự do làm những gì bạn muốn,

free of the constraints of other people

tự do khỏi sự trói buộc của người khác

and free also of the constraints of rationality and morality.

và cũng là tự do khỏi ràng buộc của lí trí và đạo đức.

And Jonah Berger gives a nice example of this.

Và Jonah Berger đưa ra một ví dụ rất hay.

He talks about the Tide Pod challenge of a few years ago,

Ông ấy nói về thử thách Tide Pod vài năm trước,

where many teenagers,

nơi các thanh thiếu niên,

instead of using these as detergent products,

thay vì sử dụng chúng như sản phẩm tẩy rửa,

bit into them and sometimes consumed them.

họ cắn chúng và đôi khi ăn chúng.

Now, as you might imagine,

Bây giờ, như bạn có thể tưởng tượng,

Procter and Gamble, who own the products,

Procter và Gamble, nhà sở hữu sản phẩm,

were incredibly unhappy about this

thì rất không vui về việc này

and they set up an extremely expensive ad campaign

và họ chạy một chiến dịch quảng cáo cực đắt đỏ

designed to stop people from consuming these products.

được thiết kế để ngăn chặn mọi người ăn những sản phẩm này.

And one of their campaigns involved a ... popular football player

Và một trong số các chiến dịch của họ có liên quan đến... một cầu thủ nổi tiếng

known as Gronk.

biết đến với cái tên Gronk.

So the ad would begin,

Và quảng cáo bắt đầu,

"Hey, Gronk, is eating the pods ever a good idea?"

“Này, Gronk, việc ăn các viên giặt đó có bao giờ là ý tưởng tốt không?”

And Gronk responds, "No, no, no."

Và Gronk đáp, “Không, không, không.”

Berger points out, when this ad came up,

Berger chỉ ra, khi quảng cáo xuất hiện,

consumption of the pots shot up.

sự tiêu thụ của các cái chậu tăng vọt.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Not down.

Chưa hết.

"Nobody's going to tell me what to do.

“Không ai bảo tôi phải làm gì.

Who is this Gronk telling me what to do?

Gronk là ai mà bảo tôi phải làm gì?

I want to be an autonomous, free being."

Tôi muốn là một người tự chủ, tự do”

And psychologists call this reactance.

Và các nhà tâm lí học gọi đây là sự phản kháng.

This means it's "an unpleasant feeling

Điều này nghĩa là “cảm xúc không dễ chịu

that emerges when people experience a threat to

lộ ra khi con người trải nghiệm mối đe dọa

or loss of their free behaviors."

hoặc là mất đi các hành vi tự do của họ.”

And there's a wealth of laboratory studies looking at reactance.

Và có rất nhiều phòng thí nghiệm nghiên cứu đang xem xét sự phản kháng này.

So they test the idea

Vậy nên họ thử nghiệm ý tưởng

that what you try to do is reestablish the threatened freedom.

trong đó những gì bạn cố gắng thực hiện là thiết lập lại sự tự do bị đe dọa.

And so one of the studies, for instance, looks at binge-drinking ads

Và một trong các nghiên cứu, ví dụ, xem quảng cáo về việc uống say mèm

and finds that when binge drinking ads are particularly heavy-handed,

và phát hiện ra rằng khi những quảng cáo này đặc biệt mạnh tay,

people often respond by drinking more. ...

thì mọi người thường phản ứng bằng cách uống thêm. ...

"I'm going to reestablish my freedom."

“Tôi sẽ thiết lập lại sự tự do của mình.”

"I'm going to do what I want."

“Tôi sẽ làm điều tôi muốn.”

Or take threats of reprisal.

Hoặc đe dọa trả thù.

There's a lovely study by a team of political scientists

Có một nghiên cứu dễ mến bởi một nhóm các nhà khoa học chính trị

which asked you, asked the subjects,

đã yêu cầu bạn, đã yêu cầu các đối tượng,

to imagine that they’re an ambassador to a country

hãy tưởng tượng rằng họ là đại sứ cho một quốc gia

and they're deciding whether or not to have sanctions

và họ đang quyết định liệu có ban hành các lệnh cấm vận

towards that country.

cho quốc gia đó hay không.

Trong một trường hợp, nhà độc tài nói

In one condition, the dictator says

"If you do sanctions towards our country, that's OK, I won't do anything."

“Nếu bạn cấm vận đất nước chúng tôi, điều đó tốt thôi, tôi sẽ không làm gì cả.”

In the second condition, the dictator says,

Trường hợp thứ hai, nhà độc tài nói,

"If you do sanctions towards our country,

“Nếu bạn cấm vận đất nước chúng tôi,

I will unleash terrorist attacks against you."

tôi sẽ tung ra các cuộc tấn công khủng bố chống lại bạn.”

What's the stunning finding from this is that in the second condition,

Sự phát hiện tuyệt vời từ điều này là ở trong tình huống thứ hai,

not the first,

không phải cái đầu tiên,

they were more likely to do it.

họ có xu hướng làm vậy nhiều hơn.

A lot of our perverse actions are in response to people

Rất nhiều hành động tồi tệ của chúng ta nằm trong sự phản ứng lại những người

telling us not to do what we want to do,

bảo chúng ta đừng làm điều mà chúng ta muốn làm,

and it makes us want all the more to do that thing.

và nó khiến chúng ta càng muốn làm điều đó hơn nữa.

I think there are two lessons from the study of perversity.

Tôi nghĩ có hai bài học chính từ việc nghiên cứu về nghịch cảnh.

One is to appreciate its role in everyday life.

Một là chấp nhận vai trò của nó trong đời sống thường ngày.

It's really worth knowing that there are people out there

Nó thì thực sự đáng giá để biết rằng có những người ngoài kia

who really do want to watch the world burn.

là những người thực sự rất muốn xem thế giới bùng cháy.

And I think it's also worth knowing that each and every one of us,

Và tôi nghĩ rằng nó cũng xứng đáng để biết rằng mỗi một người chúng ta,

at some point in our life,

ở một thời điểm nào đó trong đời,

wants to watch the world burn at least a little bit.

muốn xem thế giới bùng cháy ít nhất là một chút.

(Laughter)

(Tiếng cười)

I think it's worth knowing,

Tôi nghĩ nó xứng đáng để biết rằng,

at least for consequential decisions like choosing who to vote for,

ít nhất cho những quyết định mang tính hậu quả việc lựa chọn ai để bỏ phiếu,

that people aren't just motivated by material self-interest

trong đó mọi người thì không chỉ bị thôi thúc bởi tư lợi vật chất

or by an affiliation to social and political group.

hay bởi liên kết xã hội chính trị.

Sometimes people want to be autonomous beings,

Đôi khi mọi người muốn tự chủ,

they want to be free.

họ muốn được tự do.

And telling these people, "What you're doing is stupid,"

Và nói với những người này rằng, “Việc bạn đang làm là ngu xuẩn,′

"what you're doing is irrational,"

“việc bạn đang làm là phi lý,”

"what you're doing is immoral,"

“việc bạn đang làm là vô đạo đức,”

có thể có những hiệu ứng nghịch lý trong việc thúc đẩy họ hành động

can have the paradoxical effect of motivating them to do

exactly what you don't want them to do.

theo chính xác những gì mà bạn không muốn họ làm.

The second lesson of perversity has to do with our everyday lives.

Bài học thứ hai của nghịch cảnh liên quan tới cuộc sống thường ngày của chúng ta.

A lot of perversity is awful.

Có nhiều sự hư hỏng thì kinh khủng.

I think the world would be better off without it.

Tôi nghĩ thế giới sẽ tốt hơn khi không có chúng.

But I think we've seen a little bit that perversity could be funny.

Nhưng tôi nghĩ chúng ta đã thấy được sự sai trái cũng có thể rất hài hước.

It could be clever.

Nó có thể rất thông minh.

I think it can make the world a better place.

Tôi nghĩ nó có thể làm cho thế giới trở thành một nơi tốt đẹp hơn.

And so I guess I'd suggest

Và vì thế tôi nghĩ tôi sẽ gợi ý

that a life with a little bit of perversity in it,

rằng một cuộc sống với một chút hư hỏng,

a life where sometimes you put your finger into your friend's ice cream,

một cuộc sống mà đôi khi bạn cho ngón tay của mình vào que kem của bạn mình,

is a life that's a lot more interesting.

là một cuộc sống thú vị hơn nhiều.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)