Kary Mullis: Celebrating the scientific experiment

Kary Mullis, bilim adamlarinin ne yaptiklari uzerine

Çeviri: alper bayrı Gözden geçirme: Sancak Gülgen

I'll just start talking about the 17th century.

Sadece 17. yuzyil hakkinda konusmaya baslayacagim.

I hope nobody finds that offensive.

Umarim hickimse konusmaya bu sekilde baslamami hakaret olarak algilamaz.

I -- you know, when I -- after I had invented PCR,

Ben -- sizinde bildiginiz gibi, PCR'i icat ettikten sonra

I kind of needed a change.

Benim bir nevi degisiklige ihtiyacim vardi.

And I moved down to La Jolla and learned how to surf.

Ve La Jolla kentine tasindim ve sorf yapmayi ogrendim.

And I started living down there on the beach for a long time.

Ve uzun bir sure icin orada, sahilde, yasamaya basladim.

And when surfers are out waiting

Ve sorf yapanlar disarida

for waves,

dalgalar icin beklerken,

you probably wonder, if you've never been out there, what are they doing?

daha once orada bulunmadiysaniz, muhtemelen bekleyenlerin ne yaptiklarini merak edersiniz.

You know, sometimes there's a 10-, 15-minute break out there

Tahmin edersiniz, bazen siz bir dalganin gelmesi icin beklerken

when you're waiting for a wave to come in.

10-15 dakikalik araliklar olur.

They usually talk about the 17th century.

Onlar (sorf yapanlar) genellikle 17. yuzyil hakkinda konusurlar.

You know, they get a real bad rap in the world.

Bilirsiniz, onlar dunyada gercekten kotu darbeler alirlar.

People think they're sort of lowbrows.

Insanlar, onlarin bir nevi kultursuz kimseler olduklarini dusunurler.

One day, somebody suggested I read this book.

Bir gun, bir kimse bana oneride bulundu, ben bu kitabi okudum.

It was called --

Kitabin adi --

it was called "The Air Pump,"

kitabin adi "Hava Pompasi,"

or something like "The Leviathan and The Air Pump."

ya da "Dev Gemi ve Hava Pompasi" gibi bir seydi.

It was a real weird book about the 17th century.

17. yuzyil hakkinda garip bir kitapti.

And I realized, the roots

Ve birşeyler hakkında düşünmenin tek doğal yolunun

of the way I sort of thought

Benim dusunce yolumun (koklerinin)

was just the only natural way to think about things.

kökleri üzerine düşünmek olduğunun farkına vardım.

That -- you know, I was born thinking about things that way,

Bu -- Bilirsiniz, Ben birşeyler hakkında bu yolla düşünmek için doğmuşum

and I had always been like a little scientist guy.

ve her zaman kucuk bir bilim adami gibi oldum.

And when I went to find out something,

Ve bir seyi ortaya cikarmak (kesif) icin gittigimde,

I used scientific methods. I wasn't real surprised,

Bilimsel yontemleri kullanırdım.

you know, when they first told me how --

Bilirsiniz, bana ilk kez nasıl bilim

how you were supposed to do science,

yapmam gerektiğini anlattıklarında hiç şaşırmadım.

because I'd already been doing it for fun and whatever.

Çünkü sadece zevk için ya da öylesine zaten (bilim) yapıyordum.

But it didn't -- it never occurred to me

Fakat olmadi --

that it had to be invented

350 yıl önce icat edilmiş şeylerin

and that it had been invented

icat edilmesi gerektigini

only 350 years ago.

hiç göremedim

You know, it was --

Bilirsiniz,

like it happened in England, and Germany, and Italy

Ingiltere Almanya, ve Italya yaklaşık

sort of all at the same time.

herbiri ayni zamanda.

And the story of that,

Ve bu hikayeyi

I thought, was really fascinating.

gerçekten büyüleyici buluyorum

So I'm going to talk a little bit about that,

Bu sebeple hakkinda biraz konusacagim,

and what exactly is it that scientists are supposed to do.

tam olarak bir bilim adamının yapması gerenler nelerdir.

And it's, it's a kind of --

Bilirsiniz

You know, Charles I got beheaded

İlk 17. yuzyilin baslarinda

somewhere early in the 17th century.

Charles'ın kafası kesildi.

And the English set up Cromwell

ve Ingilizler Cromwell'i kurdu

and a whole bunch of Republicans or whatever,

ve simdilerdeki cumhuriyetçilere benzemeyen

and not the kind of Republicans we had.

bir grup cumhuriyetçiyi yarattı.

They changed the government, and it didn't work.

Onlar hukumeti degistirdiler, ve bu ise yaramadi.

And

Ve

Charles II, the son,

Charles II, ogul,

was finally put back on the throne of England.

sonunda Ingiliz tahtina geri yerlestirilmisti.

He was really nervous, because his dad had been,

O gercek anlamda gergindi, cunku babasi,

you know, beheaded for being the King of England

bilirsiniz, Ingilterenin Krali oldugu icin kafasi kesilmisti

And he was nervous about the fact

Ve bar ve benzeri yerlerde

that conversations that got going

süregelen konusmalar nedeniyle gergindi

in, like, bars and stuff

bar ve benzeri yerlerde ki (konusmalar)

would turn to --

zamanla dönüşüyordu

this is kind of -- it's hard to believe,

bu aslında... inanilmasi guc belki

but people in the 17th century in England

fakat 17. yuzyilda Ingilteredeki insanlar

were starting to talk about, you know,

bar ve benzeri yerlerde

philosophy and stuff in bars.

felsefe ve benzeri konularda konuşuyorlardı.

They didn't have TV screens,

Televizyon ekranlari yoktu,

and they didn't have any football games to watch.

ve izleyecek futbol maclari yoktu.

And they would get really pissy,

Ve onların sinirlenmeleri gerçekti,

and all of a sudden people would spill out into the street and fight

İnsanlar birdenbire caddelere akar ve kavgalar yaparlardı

about issues like whether or not

Mesela Robert Boyle

it was okay if Robert Boyle

vakum pompası adında bir alet

made a device called the vacuum pump.

geliştirdi mi geliştirmedi mi diye.

Now, Boyle was a friend of Charles II.

Simdi, Boyle Charles II nin bir arkadasiydi

He was a Christian guy during the weekends,

Hafta sonlarinda hristiyan (dindar) bir adamdi

but during the week he was a scientist.

fakat hafta ici bilim adamiydi

(Laughter)

(gülüşmeler)

Which was -- back then it was

O zamanlar bu

sort of, you know, well, you know --

bir nevi, bilirsiniz, yani, bilirsiniz

if you made this thing -- he made this little device,

eger bunu yaptiysan -- o bu kucuk aleti gelistirdiysen

like kind of like a bicycle pump

bisiklet pompasi gibi bir sey ama

in reverse that could suck all the air out of --

isleyisi tam tersi, hava basmak yerine içerideki havayı tümüyle emebilen...

you know what a bell jar is? One of these things,

cam fanusun ne oldugunu bilir misiniz? Onun gibi bir sey,

you pick it up, put it down, and it's got a seal,

kaldırıp indirirsiniz, dışı mühürlüdür

and you can see inside of it,

ve icini gerebilirsiniz

so you can see what's going on inside this thing.

yani siz iceride neler olup bittigini gorebilirsiniz.

But what he was trying to do was to pump all the air out of there,

Fakat onun yapmaya calistigi sey butun havayi disariya pompalayabilmekti,

and see what would happen inside there.

ve aynı zamanda icinde neler olacagini gormekti.

I mean, the first -- I think one of the first experiments he did

Yani, oncelikle -- Bana kalirsa onun yaptigi ilk deney

was he put a bird in there.

iceriye bir kus koymak olmalı.

And people in the 17th century,

ve 17. yuzyildaki insanlar,

they didn't really understand the same way we do

onların gerçekleri anlama yöntemleri bizimkinden farklıydı

about you know, this stuff is

Bilirsiniz,

a bunch of different kinds of molecules,

bir amaç dahilince

and we breathe it in for a purpose and all that.

onlarca molekülü solurusuz, vesaire.

I mean, fish don't know much about water,

Yani, balik su hakkinda cok fazla bilgi sahibi degildir,

and people didn't know much about air.

ve insanlar da hava hakkinda cok fazla bigi sahibi degillerdi.

But both started exploring it.

Bunları onu kesfe basladi.

One thing, he put a bird in there, and he pumped all the air out,

Bir nokta, oraya bir kus koydu, ve butun havayi disari pompaladi,

and the bird died. So he said, hmm...

ve kus oldu. Ve o "hmmm..." dedi

He said -- he called what he'd done as making --

O -- yaptigi eylemi gelistirmek olarak adlandirdi --

they didn't call it a vacuum pump at the time.

o cihazı ilk anda vakum pompasi olarak adlandirmadilar.

Now you call it a vacuum pump; he called it a vacuum.

Simdi siz onu vakum pompasi olarak adlandiriyorsunuz; onu vakum olarak adlandirmisti

Right? And immediately,

Degil mi? Ve aniden,

he got into trouble with the local clergy

Yerli din adamlariyla basi belaya girdi

who said, you can't make a vacuum.

Vakum yapamazsin dediler.

Ah, uh --

Ah - uh --

(Laughter)

(gülüşmeler)

Aristotle said that nature abhors one.

Aristo "doğa tek olana karşıdır" demiştir.

I think it was a poor translation, probably,

Bence burada bir çeviri eksikliği olabilir.

but people relied on authorities like that.

fakat otoritelerce bu şekilde kabul edilmiş.

And you know, Boyle says, well, shit.

Ve Boyle demiş ki; evet, kahretsin

I make them all the time.

bunu hep yapıyorum

I mean, whatever that is that kills the bird --

Demek istediğim şu ki; kuşu öldüren

and I'm calling it a vacuum.

şeyi vakum olarak adlandırıyorum.

And the religious people said that

Din adamları dediler ki,

if God wanted you to make --

eğer tanrı senin vakum yapmanı isteseydi...

I mean, God is everywhere,

bilirsiniz tanrı her yerdedir.

that was one of their rules, is God is everywhere.

bu onların temel kuralıdır, tanrı heryerde.

And a vacuum -- there's nothing in a vacuum,

ve vakum, bilirsiniz, vakumda hiçbirşey yoktur.

so you've -- God couldn't be in there.

ve hiçbirşey yoksa, tanrı da yoktur.

So therefore the church said that you can't make a vacuum, you know.

Bu sebepten, kilise Boyle'ye vakum yapamazsın dedi.

And Boyle said, bullshit.

Boyle bunun zırva olduğunu

I mean, you want to call it Godless,

"tanrısız" demek isteyenin onlar olduğunu

you know, you call it Godless.

siz bilirsiniz

But that's not my job. I'm not into that.

bu benim işim değil, bunlar beni ilgilendirmez.

I do that on the weekend. And like --

ben haftasonları dindarım.

what I'm trying to do is figure out what happens

ve yapmayı sevdiğim şey olan biteni anlamaya çalışmak.

when you suck everything out of a compartment.

bir bölmeden herşeyi çıkarınca ne olduğunu görmek gibi.

And he did all these cute little experiments.

ve Boyle bunun gibi şirin deneylerini yapmaya devam etti.

Like he did one with -- he had a little wheel,

Tıpkı, kendi kendine dönebilmesi için hafifçe sabitlenmiş

like a fan, that was

pervane gibi küçük tekerlek

sort of loosely attached, so it could spin by itself.

ile yaptığı deney gibi.

He had another fan opposed to it

Başka bir pervaneyi karşına getirdi

that he had like a --

yaptığı şey...

I mean, the way I would have done this would be, like, a rubber band,

şey, bana kalsa bunu bir çeşit lastik bant ile yapardım.

and, you know, around a tinker toy kind of fan.

ve yaptığı geçmeli oyuncak setlerindeki bir fan kullanmış.

I know exactly how he did it; I've seen the drawings.

Tam olarak ne yaptığını çizimlerinden biliyorum.

It's two fans, one which he could turn from outside

Önceden hazırlanmış vakum ortamında

after he got the vacuum established,

karşılıklı duran iki pervaneden oluşan bir sistem kurdu.

and he discovered that if he pulled all the air out of it,

Ve ortamda hava olmadığı için

the one fan would no longer turn the other one, right?

biri döndürüldüğünde ikinci pervanenin bundan etkilenmemesini beklersiniz değil mi?

Something was missing, you know. I mean, these are --

Fakat birşeyler eksikti. Bilirsiniz

it's kind of weird to think that someone had to do an experiment to show that,

birilerinin bu etkiyi görmek için bu deneyi yapmış olması gariptir

but that was what was going on at the time.

ama o zamanlar işler böyle yürüyormuş.

And like, there was big arguments about it

Ve hatta bu konularda, yani...bilirsiniz kahve dükkanlarında ve içkili mekanlarda

in the -- you know, the gin houses and in the coffee shops and stuff.

büyük tartışmalar yaşanıyormuş.

And Charles

Ve Charles

started not liking that.

bu durumdan rahatsız olmaya başlamış.

Charles II was kind of saying, you know, you should keep that --

2. Charles bu konuların, insanlar, bilirsiniz

let's make a place where you can do this stuff

çok şey olmadan konuşabileceği

where people don't get so -- you know,

bir yer yapalım dedi.

we don't want the -- we don't want to get the people mad at me again. And so --

İnsanların bana tekrar sinir olmasını istemiyorum ve

because when they started talking about religion

Çünkü ne zaman din ve bilim ve benzeri şeyler

and science and stuff like that,

hakkında konuşmaya başlasalar

that's when it had sort of gotten his father in trouble.

babasıyla başları derde giriyordu.

ve sonra

And so,

Charles said, I'm going to put up the money

Charles ben parayı koyarım dedi

give you guys a building,

beyler siz binayı ayarlayın.

come here and you can meet in the building,

Böylece bu binada buluşabiliriz

but just don't talk about religion in there.

ama binada din konuşulmayacak.

And that was fine with Boyle.

Boyle bu fikre onay verdi.

He said, OK, we're going to start having these meetings.

Tamam, dedi. Toplantılara başlayalım.

Bilim adına konuşmak isteyen kim varsa...

And anybody who wants to do science is --

this is about the time that Isaac Newton was starting to whip out

o zamanlar Isaac Newton yeni yeni ilginç fikirlerle

a lot of really interesting things.

ortaya çıkıyordu.

And there was all kind of people that would come to the Royal Society,

Yeterince iyi giyinerek Royal Society üyesi olabiliyordunuz ve

they called it. You had to be dressed up pretty well.

bu toplulukta her çeşit insan vardı.

It wasn't like a TED conference.

Bir TED konferansı değildi tabii

That was the only criteria, was that you be --

Tek kritier bir beyefendi gibi

you looked like a gentleman, and they'd let anybody could come.

görünmeyi başarmaktı. Böylece katılabilirdiniz.

You didn't have to be a member then.

Üyelik falan da istemiyordu.

And so, they would come in and you would do --

Birisi gelip size birşeyler anlatacak olduğunda

Anybody that was going to show an experiment,

ya da bir deney yapmak istediğinde

which was kind of a new word at the time,

deney, o zamanlar için yeni bir kelime sayılır

demonstrate some principle,

bir bilimsel prensibi katılamak istese,

they had to do it on stage, where everybody could see it.

herkesin görebilmesi için sahneye çıkar,

So they were --

böylece herkes....

the really important part of this was,

burası önemli

you were not supposed to talk

orada, örneğin kesin yargılarla

about final causes, for instance.

konuşmamalısınız

And God was out of the picture.

ve tanrı algısı işin içinden çıkmış olur.

The actual nature of reality was not at issue.

Gerçeğin doğal halinin bir önemi yoktu.

You're not supposed to talk about the absolute nature of anything.

Kesin yargılarla asla konuşamazsınız.

You were not supposed to talk about anything

Hiçbirşey konuşamazsınız.

that you couldn't demonstrate.

görselleştiremeyeceğiniz hiçbir şeyi konuşamazsınız.

So if somebody could see it, you could say, here's how the machine works,

Eğer herkes gördüyse, işte bu makina da böyle çalışıyor diyebilirdiniz.

here's what we do, and then here's what happens.

işte burada böyle yapıyoruz, ve bunlar oluyor.

And seeing what happens, it was OK

Ve anlatıklarınız herkesçe görülür ise sorun yok.

to generalize,

Genelleyecek olursak,

and say, I'm sure that this will happen anytime

eminim bunu yaptığınızda

we make one of these things.

bunlar oluyor diyebiliyorsak,

And so you can start making up some rules.

Kurallar koymaya başlıyoruz.

You say, anytime you have a vacuum state,

Eğer vakum oluşturduğunuzda

you will discover that one wheel will not turn another one,

bir tekerin diğerini döndürmediğini bulursanız

if the only connection between them

ve aradaki bağıntı kesinse,

is whatever was there before the vacuum. That kind of thing.

etkinin sorumlusu vakumdan önce orada ne varsa odur, gibi birşey.

Candles can't burn in a vacuum,

Vakumda mum yanmaz.

therefore, probably sparklers wouldn't either.

belki muhtemelen kıvılcımda oluşmaz.

It's not clear; actually sparklers will,

Oluşur mu? evet kıvılcım oluşur

but they didn't know that.

fakat onlar bunu bilmiyordu.

They didn't have sparklers. But, they --

onlarda kıvılcım yoktu, ama onlar

(Laughter)

(gülüşmeler)

-- you can make up rules, but they have to relate

Kurallar koyabilirsin ama sadece

only to the things that you've been able to demonstrate.

gösterebileceğin öğelerle ilgili.

And most the demonstrations had to do with visuals.

ve gösterim görsel olmalı

Like if you do an experiment on stage,

eğer sahnede deney yapıp

and nobody can see it, they can just hear it, they would probably think you were freaky.

insanların görebileceği değil de duyabileceği şeyler yaparsanız, sizi ucube sanarlar.

I mean, reality is what you can see.

Demek istediğim gerçeklik görseldir.

That wasn't an explicit rule in the meeting,

Bu çok açık bir kural değildi.

but I'm sure that was part of it, you know. If people hear voices,

fakat eminim bu uygulanıyordu. Eğer insanlar sizi görmez de

and they can't see and associate it with somebody,

sadece sesinizi duyarsa, sizi muhtemelen orada olmayan

that person's probably not there.

birisi sanacaktır.

But the general idea that you could only --

Genel olarak sadece

you could only really talk about things in that place

deneyini yaptığınız ve orada olan

that had some kind of experimental basis.

şeyler hakkında konuşabilirdiniz.

It didn't matter what Thomas Hobbes,

Yerel filozof Thomas Hobbes'un ne

who was a local philosopher,

dediğinin hiç önemi yoktu çünkü

said about it, you know,

bilirsiniz

because you weren't going to be talking final causes.

temel sebeplerle ilgili konuşmazdınız.

What's happening here,

17. yy nin ortalarında

in the middle of the 17th century,

burada olanlar

was that what became my field --

bilim ve deney adına yapılanlarla

science, experimental science --

ilgilenmeye başladım

was pulling itself away,

olanlar amacını aşmaya başlamıştı

and it was in a physical way, because we're going to do it in this room over here,

çünkü tıpkı şu an burada olduğu gibi

but it was also what -- it was an amazing thing that happened.

muhteşem şeyler konuşuluyordu.

Science had been all interlocked

Bilimin güvenlik kilidi

with theology, and philosophy,

teoloji, felsefe ve

and -- and -- and mathematics,

aslında tam olarak bilim olmayan

which is really not science.

matematiktir.

But experimental science had been tied up with all those things.

Deneysel bilim hep bu olgularla çevrelenmiştir.

And the mathematics part

Matematiksel kısım ve

and the experimental science part

deneysel kısım

was pulling away from philosophy.

bilimi felsefeden ayırıyordu.

And -- things --

ve...yaşananlar...

we never looked back.

hiç geriye bakmadık.

It's been so cool since then.

O zamandan bu yana işler yolunda.

I mean, it just -- it just -- untangled a thing that was really impeding

Demek istediğim teknolojinin ilerlemesini engelleyen

technology from being developed.

neyse, ortadan kaldırılmış oldu.

And, I mean, everybody in this room --

Bence bu odadaki herkes...

now, this is 350 short years ago.

yani bundan sadece 350 yıl önceydi.

Remember, that's a short time.

Unutmayın bu kısa bir süredir.

It was 300,000, probably, years ago

300 000 yıl öncesine bakarsak

that most of us, the ancestors of most of us in this room

burdaki herkesin atasının

came up out of Africa and turned to the left.

Afrika'dan çıkıp sola dönenler olduğunu görürürüz.

You know, the ones that turned to the right, there are some of those

Afrikadan çıkıp sağa dönenler

in the Japanese translation.

şimdi japonca çeviriyi dinliyordur.

But that happened very -- a long time ago

Fakat bunlar 350 yıla

compared to

kıyasla

350 short years ago.

çok uzun zaman önceydi.

But in that 350 years,

Fakat bu son 350 yılda

the place has just undergone a lot of changes.

işler çok değişti.

In fact, everybody in this room probably,

Muhtemelen buradaki herkes

especially if you picked up your bag --

özellikle yanında çantası olanlar

some of you, I know, didn't pick up your bags --

kiminizin çantası yok

but if you picked up your bag, everybody in this room

Eğer 350 yıl önce çantanızdakilerin

has got in their pocket, or back in their room,

varlığı bilinseydi,

something

krallar onlara

that 350 years ago,

sahip olmak için

kings would have gone to war to have.

savaşlar açarlardı.

I mean, if you can think how important --

Yani uydular olmadan

If you have a GPS system and there are no satellites,

bir GPS aletine sahip olmanın ne önemi var diye düşünebilirsiniz

it's not going to be much use. But, like --

ne de olsa pek de işe yaramaz.

but, you know, if somebody had a GPS system

Fakat eğer GPS sistemi

in the 17th century

17.yy'da olsaydı

some king would have gotten together an army

krallar ordularını toplayıp

and gone to get it, you know. If that person --

savaşa girdiklerini görürdünüz. Eğer birinin ......

Audience: For the teddy bear? The teddy bear?

(dinleyici: oyuncak ayı, oyuncak ayı)

Kary Mullis: They might have done it for the teddy bear, yeah.

Evet, eğer bir oyuncak ayı için de yaparlardı.

But -- all of us own stuff.

Fakat...hepimizin sahip olduğu şeyler var.

I mean, individuals own things

Demek istediğim bugün bireylerin sahip oldukları

that kings would have definitely gone to war to get.

için o zaman krallar savaşa gidebilirdi.

And this is just 350 years.

Ve sadece 350 yıl öncesi.

Not a whole lot of people doing this stuff.

Herkes değil

You know, the important people --

Sadece önemli insanlar

you can almost read about their lives,

sizin bugün hayatlarını okuduğunuz kişiler

about all the really important people that made advances, you know.

bugüne gerçekten etkisi olmuş kişiler.

And, I mean --

Demek istediğim...

this kind of stuff, you know, all this stuff

bu çeşit şeyler, bunların hepsi

came from that separation

tüm yapmak istediklerimiz

of this little sort of thing that we do --

bir ayrıma gelmişti

now I, when I was a boy

Küçüklüğümde

was born sort of with this idea

bu fikir ile tanıştım

that if you want to know something --

bişeyi bilmek istediğinizde

you know, maybe it's because my old man was gone a lot,

bilirsinizi yaşlı babam pek ortalıkta olmazdı ve

and my mother didn't really know much science,

annem de bilimden pek anlamazdı

but I thought if you want to know something about stuff,

fakat bir konuda bilgi sahibi olmak isterdim

you do it -- you make an experiment, you know.

ve bilirsiniz...yapılması gereken şey deneydi.

You get -- you get, like --

Bilime karşı doğal

I just had a natural feeling for science

bir ilgi geliştirdim

and setting up experiments. I thought that was the way everybody had always thought.

deney düzenekleri kurdum. Bu konunun herkes için böyle olduğunu düşünmüştüm.

I thought that anybody with any brains will do it that way.

Herkesin beyni böyle çalışır sanmıştım.

It isn't true. I mean, there's a lot of people --

İşin aslı böyle değil. Birçok kişi

You know, I was one of those scientists that was --

Yani, ben geçen akşam yemeğinde

got into trouble the other night at dinner

post-modernisim hakkında konuşurken

because of the post-modernism thing.

başımı derde soktum.

And I didn't mean, you know -- where is that lady?

Bunu istemedim... Nerede şu hamın?

Audience: Here.

Dinleyici: Burada

(Laughter)

(Gülüşmeler)

KM: I mean, I didn't really think of that as an argument

Bunun bir tartışma değil

hoş bir fikir alışverişi olduğunu düşünmüştüm.

so much as just a lively discussion.

I didn't take it personally, but --

Bunu kişisel algılamadım ama...

I just -- I had -- I naively had thought,

Ben sadece... Safça şöyle düşündüm,

until this surfing experience started me into the 17th century,

beni 17 yy hakkında düşünmeye iten sörf olayı sonrasında

I'd thought that's just the way people thought,

insanların gerçekliği, gördükleri, duydukları,

and everybody did, and they recognized reality

ya da hissettikleri ile farkettiklerini anladım

by what they could see or touch or feel or hear.

Bu insanların düşünüş tarzı

At any rate, when I was a boy,

Küçüklüğmde...

I, like, for instance, I had this --

Mesela, şunu dinleyin...

I got this little book from Fort Sill, Oklahoma --

Fort Sill, Oklahoma'dan küçük bir kitap almıştım.

This is about the time that George Dyson's dad

George Dyson'ın babasının nükleer patlama

was starting to blow nuclear --

tasarladığı zamanlardı,

thinking about blowing up nuclear rockets and stuff.

nükleer patlamalar ve roketler hakkında düşünürdü.

I was thinking about making my own little rockets.

Ben de kendi roketlerimi yapmayı düşünürdüm.

And I knew that frogs -- little frogs --

Küçük kurbağaların

had aspirations of space travel,

hep uzay özlemi çektiğini

just like people. And I --

biliyordum

(Laughter)

(gülüşmeler)

I was looking for a --

4 fit yüksekliğinde Roketimi birkaç mil

a propulsion system

uzağa gönderebilecek

that would like, make a rocket, like,

bir tahrik sistemi

maybe about four feet high go up a couple of miles.

bulmaya çalışıyordum.

And, I mean, that was my sort of goal.

Yani bu benim hedefimdi.

I wanted it to go out of sight and then I wanted this little parachute

Görüş alanından çıkacak kadar uçsun, daha sonra paraşüt ile

to come back with the frog in it.

içinde kurbağa ile geri dönsün.

And -- I -- I --

Ve ben... ben...

I got this book from Fort Sill, Oklahoma,

Füze rampası olan Fort Sill'den

where there's a missile base.

bir kitap aldım.

They send it out for amateur rocketeers,

Amatör roket klübüne yolladım

and

ve

it said in there

dedim ki

do not ever heat a mixture of potassium perchlorate and sugar.

potasyum perklorit ile şekeri asla karıştırmayın.

(Laughter)

(gülüşmeler)

You know,

Bilirsiniz,

that's what you call a lead.

bu tam bir liderlik örneği.

(Laughter)

(gülüşmeler)

You sort of -- now you say, well, let's see if I can

Bunu duyunca, bakalım dedikleri oluyor mu dersiniz

get hold of some potassium chlorate and sugar, perchlorate and sugar,

hadi biraz potasyum klorit ver şeker, perklorit ve şeker karıştırıp

and heat it; it would be interesting to see what it is they don't want me to do,

bakalım yapmamamı istedikleri nedir acaba dersiniz,

and what it is going to -- and how is it going to work.

neler olacak, nasıl çalışacak.

And we didn't have --

O zamanlar annemin

like, my mother

arka bahçede yaptıklarımı

presided over the back yard

üst kattan ütü yaparak,

from an upstairs window,

gözetlediği

where she would be ironing or something like that.

gibi şahit olmadık.

And she was usually just sort of keeping an eye on,

Annem bize göz kulak olur,

and if there was any puffs of smoke out there,

eğer orada duman tüterken görürse

she'd lean out and admonish us all

pencereden çıkıp, gözünüzü çıkarmayın

not to blow our eyes out. That was her --

diye bizi azarlardı.

You know, that was kind of the worst thing that could happen to us.

Yani bu başımıza gelebilecek en kötü şeydi.

That's why I thought, as long as I don't blow my eyes out...

Ben de o zamanlar , gözümü çıkarmadığım

I may not care about the fact

sürece yaptıklarımın

that it's prohibited from heating this solution.

sorun olmayacağını düşünürdüm.

I'm going to do it carefully, but I'll do it.

Tamam, dikkatli şekilde yapacağım, ama yapacağım.

It's like anything else that's prohibited:

Eğer birşey yasaklı ise

you do it behind the garage.

onu garajınızın arkasında yapardınız.

(Laughter)

(gülüşmeler)

So, I went to the drug store

Eczaneye gittim

and I tried to buy some potassium perchlorate

ve bir miktar potasyum perklorit almaya çalıştım

and it wasn't unreasonable then for a kid

o zamanlar bir çocuğun eczaneye gidip

to walk into a drug store and buy chemicals.

kimyasallar almaya çalışması mantıksız gelmezdi.

Nowadays, it's no ma'am,

Şimdilerde bu imkansız.

check your shoes. And like --

ve sonra...

(Laughter)

(gülüşmeler)

But then it wasn't -- they didn't have any, but the guy had --

Fakat dükkanda yoktu

I said, what kind of salts of potassium do you have? You know.

ben de ne çeşit potasyumlarınız ve tuzlarınız var diye sordum.

And he had potassium nitrate.

adamın potasyum nitratı vardı.

And I said, that might do the same thing, whatever it is.

O herneyse aynı işi görebilir dedim.

I'm sure it's got to do with rockets or it wouldn't be in that manual.

Roketlerle ilgili birşey olduğuna emindim, olmazsa manualde adı geçmezdi.

And so I -- I did some experiments.

sonra bazı deneyler yaptım.

You know, I started off with little tiny amounts

Potasyum ve şekerin

of potassium nitrate and sugar,

küçük ölçekleriyle işe başladım

which was readily available,

evde hazır olanlarla

and I mixed it in different proportions,

farklı miktarları karıştırdım ve

and I tried to light it on fire.

ateşlenecek mi diye gözlemledim.

Just to see what would happen, if you mixed it together.

Karıştırınca neler olduğunu merak ediyordum.

Sonunda yandı

And it -- they burned.

It burned kind of slow, but it made a nice smell,

yavaşça yandı ve daha önce yaptığım

compared to other rocket fuels I had tried,

içinde sülfür olan roket yakıtlarına göre

that all had sulfur in them.

hoş bir koku çıktı.

And, it smelt like burnt candy.

Yanmış şeker gibi koktu.

And then I tried the melting business, and I melted it.

Sonra eritmeyi denedim ve erittim.

And then it melted into a little sort of syrupy liquid, brown.

Kahverengi bir şurup oluştu.

And then it cooled down to a brick-hard substance,

soğuduğunda tuğla gibi sert bir madde idi.

that when you lit that,

bunu ateşlediğinde ise

it went off like a bat.

yarasa gibi uçuşuyordu.

I mean, the little bowl of that stuff that had cooled down --

Yani bu kurumuş parça ateşlendiğinde

you'd light it, and it would just start dancing around the yard.

bahçenin içinde oraya buraya uçuşup dans ediyordu.

And I said, there

İşte dedim,

is a way to get a frog up to where he wants to go.

kurbağayı gitmek istediği yere götürecek şey.

(Laughter)

(gülüşmeler)

So I started developing --

Ve geliştirmeye başladım.

you know, George's dad had a lot of help. I just had my brother.

George'nin babası baya yardım etti. O arada kardeşim doğdu.

But I -- it took me about -- it took me about,

Fakat ben... yaklaşık....

I'd say, six months

altı ayımı aldı diyebilirim.

to finally figure out all the little things.

Sonunda taşlar yerine oturdu.

There's a lot of little things involved

Yakıt hazır olduktan sonra bile,

in making a rocket that it will actually work,

roketin uçmasını sağlayacak

even after you have the fuel.

onlarca ayrıntı vardır.

But you do it, by -- what I just--

Fakat bunları yapabilmek için

you know, you do experiments,

deneyler yapar ve

and you write down things sometimes,

sonuçları bir kenara yazarsınız

you make observations, you know.

yani, bilirsiniz, gözlemler yaparsınız

And then you slowly build up a theory

Ve yavaş yavaş,

of how this stuff works.

olayları anlamanızı sağlayan bir teori gelişir

And it was -- I was following all the rules.

Ben de kuralları izledim.

I didn't know what the rules were,

Kuralların olduğunu bilmiyorum fakat

I'm a natural born scientist, I guess,

sanırım doğuştan bilim adamıydım

or some kind of a throwback to the 17th century, whatever.

ya da 17.yy a gönderilmiştim, herneyse.

But at any rate, we finally did

Fakat sonunda yaptık,

have a device that would reproduceably

kurbağayı gökyüzüne gönderip,

put a frog out of sight

canlı olarak geri getirme işini

and get him back alive.

tekrarlanabilir olarak yapan bir cihaz geliştirdik.

And we had not --

Ve biz...

I mean, we weren't frightened by it.

gerçekten hiç korkmamıştık.

We should have been, because it made a lot of smoke

Aslında korkmalıydık, çünkü çok fazla duman

and it made a lot of noise,

ve ses vardı.

and it was powerful, you know.

ve gerçekten çok güçlüydü.

And once in a while, they would blow up.

Arada bir patlamalar oldu.

But I wasn't worried, by the way,

ama yine de kaygılanmadık.

about, you know,

Bilirsiniz

the explosion causing the destruction of the planet.

gezegeni yok edecek patlama değildi.

I hadn't heard about the 10 ways

Korkmamız gerektiği konusunda

that we should be afraid of the --

10 farklı senaryo vardı...

By the way,

Bu arada

I could have thought,

bunu yapmamalıyız diye

I'd better not do this because

düşünebilirdik

they say not to, you know.

yani yetkililerden

And I'd better get permission from the government.

izin almak daha iyi olabilir gibi geliyordu

If I'd have waited around for that,

fakat eğer bunu bekleseydik

I would have never -- the frog would have died, you know.

kurbağa eceliyle ölebilirdi.

At any rate, I bring it up because it's a good story,

Bu hikayeyi bugün anlatmamın nedeni,

and he said, tell personal things, you know, and that's a personal --

bana çıkmadan önce kişisel birşeyler anlat dediler...

I was going to tell you about the first night that I met my wife,

karımla tanıştığımız ilk günü anlatacaktım

but that would be too personal, wouldn't it.

ama o da fazla kişisel olmaz mıydı?

So, so I've got something else that's not personal.

ben de o kadar da kişisel olmayan bu hikayeyi buldum.

But that... process is what I think of as science,

Fakat bu...benim bilim dediğim işlem,

see, where you start with some idea,

bir fikir ile yola çıktığınızda

and then instead of, like, looking up,

...yerine, bildiğiniz tüm otoriterlerde

every authority that you've ever heard of

kaydı var mı diye ararsınız.

I -- sometimes you do that,

ben...bazen bunu ben de yapıyorum

if you're going to write a paper later,

eğer bir makale yazacaksam,

you want to figure out who else has worked on it.

daha önce üzerinde çalışılmış diye anlamaya çalışıyorum.

But in the actual process, you get an idea --

Fakat gerçekte bir fikriniz olduğunda

like, when I got the idea one night

bir gece aklınıza

that I could amplify DNA with two oligonucleotides,

iki oligonükleotit ile DNA çoğaltabilirim diye bir fikir gelirse

and I could make lots of copies of some little piece of DNA,

ve böylece DNA nın küçük bir bölümünün onlarca kopyasını yapabilirim

you know, the thinking for that

evime doğru 20 dakikalık

was about 20 minutes while I was driving my car,

sürüşüm esnasında sadece gitmek yerine

and then instead of going -- I went back and I did talk to people about it,

bunları düşünüyorum. Bunları etrafımdakilerle konuşuyorum

but if I'd listened to what I heard from all my friends who were molecular biologists --

eğer moleküler biyolog arkadaşlarımı dinleseydim,

I would have abandoned it.

bu fikri çoktan terkederdim.

You know, if I had gone back looking for an authority figure

Bir otoriteye bu iş olur mu

who could tell me if it would work or not,

olmaz mı diye sorsam

he would have said, no, it probably won't.

cevap muhtemelen, olmaz, olurdu.

Because the results of it were so spectacular

Çünkü sonuçlar o kadar etkileyici idi ki,

that if it worked it was going to change everybody's goddamn way of doing molecular biology.

eğer doğruluğu kesinleşirse, herkesin moleküler biyoloji konusunda düşünme tarzını kökten değiştirebilirdi.

Nobody wants a chemist to come in

Kimse bir kimyacının ortalıkta dolaşıp

and poke around in their stuff like that and change things.

diğerlerini dürtükleyip bildiklerini değiştirmesini istemez.

But if you go to authority, and you always don't --

Otorite size her zaman...

you don't always get the right answer, see.

Her zaman doğru yanıtı alamazsınız, anlatabildim mi?

But I knew, you'd go into the lab

Fakat eminim ki,

and you'd try to make it work yourself. And then you're the authority,

laba girip kendi deneyinizi yaparsanız, siz otorite olursunuz,

and you can say, I know it works,

ve çalışıp çalışmadığını bilirsiniz.

because right there in that tube

Çünkü hemen oracıkta

is where it happened,

deney tüpünün içinde olanlar,

and here, on this gel, there's a little band there

ve burada jelin üzerinde bant şeklinde birikenler

that I know that's DNA, and that's the DNA I wanted to amplify,

bunların DNA olduğunu biliyorum, ve onları çoğaltmak istedim,

so there! So it does work.

ve işte! Oldu, çalıştı.

You know, that's how you do science.

Bilirsiniz, işte bilim böyle yapılır.

And then you say, well, what can make it work better?

Ve kendinize, bunu nasıl daha iyi yaparım diye sorarsınız.

And then you figure out better and better ways to do it.

Ve hep daha iyi yapmanın bir yolunu bulurusunuz.

But you always work from, from like, facts

Deney yaparken, tıpkı sahenede yapmak gibi

that you have made available to you

her zaman size sağlanmış,

by doing experiments: things that you could do on a stage.

doğrular üzerinden hareket edersiniz.

And no tricky shit behind the thing. I mean, it's all --

Ve hiç hile yapamazsınız. Kastetiğim,

you've got to be very honest

eğer deneyiniz gerçekten çalışıyorsa,

with what you're doing if it really is going to work.

en dürüst halinizle yapmalısınız.

I mean, you can't make up results,

Yani, sonuçları uydurup,

and then do another experiment based on that one.

diğer deneyleri bu sonuçlar üzerinden yapamazsınız.

So you have to be honest.

Yani dürüst olmalısınız.

And I'm basically honest.

Ben temel olarak dürüstüm.

I have a fairly bad memory, and dishonesty would always get me in trouble,

Pek iyi bir hafızam yok, o yüzden sahtekarlık başımı hep belaya sokar.

if I, like -- so I've just sort of been naturally honest

Yani doğal bir dürüst ve

doğal bir meraklı olarak

and naturally inquisitive,

and that sort of leads to that kind of science.

bu tarz bilim yapmaya mecburdum.

Now, let's see...

şimdi, bakalım....

I've got another five minutes, right?

5 dakikam daha var, değil mi?

OK. All scientists aren't like that.

Tamam, bütün bilimadamları böyle değildir.

You know -- and there is a lot --

bilirsiniz... onlardan çok var...

(Laughter)

(gülüşmeler)

There is a lot -- a lot has been going on since

Çok var...ve Isaac Newton'dan

Isaac Newton and all that stuff happened.

beridir çokça oluyor.

One of the things that happened right around World War II

2. Dünya Savaşında

in that same time period before,

öncesinde

and as sure as hell afterwards,

ve eminim sonrasında

government got -- realized that scientists aren't strange dudes

devletler, bilimadamlarının deney tüplerine

that, you know, hide in ivory towers

fildişi kulelerini sığdıran

and do ridiculous things with test tube.

sahne soytarıları olmadığını farketmeye başladı.

Scientists, you know, made World War II

Bildiğiniz gibi, 2. Dünya Savaşını

as we know it quite possible.

bilimadamları yaptı denebilir.

They made faster things.

Herşeyi hızlandırdılar.

They made bigger guns to shoot them down with.

Karşıdakini indirmek için daha büyük silahlar yaptılar.

You know, they made drugs to give the pilots

Görev başında yığılıp kalmasınlar diye

if they were broken up in the process.

pilotlara verilecek ilaçlar yaptılar.

They made all kinds of -- and then finally one giant bomb

Bütün bunlar ve... sonunda herşeyi bitirecek

to end the whole thing, right?

dev bir bomba, öyle değil mi?

And everybody stepped back a little and said, you know,

Herkes bir adım geriye çekilip, evet,

we ought to invest in this shit,

bu lanet şeye yatırım yapmalıyız dedi

because whoever has got the most of these people

çünkü orada çalışan herkes

working in the places is going to have a dominant position,

en azından orduda daha iyi bir pozisyona geçecekti,

at least in the military, and probably in all kind of economic ways.

ya da daha iyi ekonomik koşullara sahip olacaktı.

And they got involved in it, and the scientific

Ve bu duruma dahil oldular,

and industrial establishment was born,

sanayi bilim işbirliği sağlanmış oldu.

and out of that came a lot of scientists

Ve o noktada para için

who were in there for the money, you know,

bu işi yapan onlarca bilimadamı

because it was suddenly available.

ortaya çıktı, çünkü bir anda ulaşılır hale gelmişti.

And they weren't the curious little boys

Ve onlar uzaya kurbağa gönderme peşinde

that liked to put frogs up in the air.

olan meraklı çocuklar değillerdi.

They were the same people that later went in to medical school, you know,

Onlar bu işte iyi para var diyerek, bilirsiniz,

because there was money in it, you know. I mean, later, then they all got into business --

tıp okuyan insanlardı. Sonradan hep iş hayatına atıldılar.

I mean, there are waves of -- going into your high school,

Demek istediğim insanlar liselere gelip,

person saying, you want to be rich, you know, be a scientist. You know, not anymore.

zengin olmak mı istiyorsun, o zaman bilimadamı ol diyordu. Artık öyle değil.

You want to be rich, you be a businessman.

Zengin olmak istiyorsan, iş adamı olursun.

But a lot of people got in it for the money and the power and the travel.

Fakat birçok kişi bunu para, güç ve seyahat için yapıyor.

That's back when travel was easy.

Bu seyahatın kolay olduğu zamandaydı.

And those people don't think --

Bu insanlar düşünmeden...

they don't --

Onlar...

they don't always tell you the truth, you know.

Her zaman size doğruyu söylemiyorlar.

There is nothing in their contract, in fact,

Bunun kontratları ile alakası yok,

that makes it to their advantage always,

size doğru söylemek,

to tell you the truth.

onların avantajına olduğununda bunu yapıyorlar.

And the people I'm talking about are people that like --

Ve insanlar... yani

they say that they're a member of the committee

Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli

called, say, the Inter-Governmental Panel on Climate Change.

komitesi üyesi gibi insanlar.

And they -- and they have these big meetings where they try to figure out

Bu adamlar, gezegenin zamanla ısındığını

how we're going to -- how we're going to continually prove

nasıl kanıtlayacaklarını konuştukları

büyük toplantılar yapıyorlar.

that the planet is getting warmer,

when that's actually contrary to most people's sensations.

Bu birçok kişinin algılarına aykırıdır.

I mean, if you actually measure

Yani bir süre

the temperature over a period --

sıcaklığı ölçersiniz

I mean, the temperature has been measured now

sanırım 50-60 yıldır sıcaklıklar

pretty carefully for about 50, 60 years --

düzgünce ölçülüyor

longer than that it's been measured,

bundan daha uzun zamandır ölçülüyor ama

but in really nice, precise ways,

güvenilir kısımları kullanmakta yarar var.

and records have been kept for 50 or 60 years,

ve 50 60 yıldır ölçülen kısım pek de

and in fact, the temperature hadn't really gone up.

yukarı gitmedi.

It's like, the average temperature

Ortalama sıcaklıklar

has gone up a tiny little bit,

belki birazcık artmıştır,

because the nighttime temperatures

bu da hava istasyonlarının ölçtüğü

at the weather stations have come up just a little bit.

gece sıcaklıklarından ötürü.

But there's a good explanation for that.

Buna da şöyle bir açıklama getirebilir.

And it's that the weather stations are all built outside of town,

Hava istasyonların eskiden hep şehir dışında kuruldu.

where the airport was, and now

havaalanları eskiden neredeydi, şimdi nerede,

the town's moved out there, there's concrete all around

şehir oraya taştı, ve tüm çevresi beton,

and they call it the skyline effect.

buna şehir silüeti etkisi deniyor.

And most responsible people

Bütün aklı başında adamlar

that measure temperatures realize

ölçüm yaparken, bu etkiden

you have to shield your measuring device from that.

korunmak gerektiğini bilir.

And even then, you know,

Ve, gün boyu ısınan binalar

because the buildings get warm in the daytime,

geceleri de bir süre

and they keep it a little warmer at night.

sıcak kalmaya devam eder.

So the temperature has been, sort of, inching up.

Ve sıcaklıklar bir miktar yukarı çıkmış olabilir.

It should have been. But not a lot. Not like, you know --

Böyle olmalı. Bunu ortaya ilk atan adam

the first guy -- the first guy that got the idea

yani bu fikirle ilk ortaya çıkan kişi

that we're going to fry ourselves here,

kendimizi kızartacağımızı düşündü,

actually, he didn't think of it that way.

aslında tam olarak öyle düşünmedi.

His name was Sven Arrhenius. He was Swedish, and he said,

O kişi Sven Arrhenius, bir İsveçli ve dedi ki,

if you double the CO2 level in the atmosphere,

eğer atmosferdeki CO2 oranını

which he thought might -- this is in 1900 --

1900 olduğunu düşündüğü oranın, iki katına çıkarırsanız

the temperature ought to go up about 5.5 degrees, he calculated.

ortalama sıcaklık 5.5 derece artabilir. Bunu hesaplamıştı.

He was thinking of the earth as, kind of like,

O dünyayı içinde bir şey olmayan

you know, like a completely insulated thing

tamamen izole edilmiş bir ortam gibi

with no stuff in it, really,

düşünmüştü.

just energy coming down, energy leaving.

Sadece enerji girişi ve çıkışı var şeklinde.

And so he came up with this theory,

Ve teorisi ile ortaya çıktı.

and he said, this will be cool,

Ve bu dedi ki bu çok hoş,

because it'll be a longer growing season in Sweden,

çünkü bu İsveç için daha uzun bir tarım sezonu demek.

you know, and the surfers liked it,

Bu fikri sörfçüler de sevdi,

the surfers thought, that's a cool idea,

çünkü okyanuslar bazen gerçekten

because it's pretty cold in the ocean sometimes, and --

çok soğuk olabiliyordu.

but a lot of other people later on

Sonradan birçok insan

started thinking it would be bad, you know.

bunun kötü de olabileceğini düşündü.

But nobody actually demonstrated it, right?

Fakat kimse bunu gerçekten kanıtlayamadı öyle değil mi?

I mean, the temperature as measured --

Yani bunu muhteşem internetinizle

and you can find this on our wonderful Internet,

NASA nın ya da ve ya metoroloji bürosunun

you just go and look for all NASAs records,

ortalama sıcaklık

and all the Weather Bureau's records,

kayıtlarına bakarak kontrol edebilrisiniz.

and you'll look at it yourself, and you'll see, the temperature has just --

Kendiniz bakacaksınız ve ne göreceksiniz, biliyor musunuz?

the nighttime temperature measured on the surface of the planet

sadece gece sıcaklıklarının, dünya yüzeyinde

has gone up a tiny little bit.

birazcık arttığını göreceksiniz.

So if you just average that and the daytime temperature, it looks like it went up

Ve bunun gündüz sıcaklıklarıyla ortalamasını aldığınızda

about .7 degrees in this century.

ortalama sıcaklığın yüzyıl içinde 0.7 derece artığını görürsünüz.

But in fact, it was just coming up --

Gerçek olan,

it was the nighttime; the daytime temperatures didn't go up.

sadece gece sıcaklıklarının artmasıydı.

Böylece... Arrhenius'un toerisi...

So -- and Arrhenius' theory --

and all the global warmers think --

ve bütün global ısınmacılar

they would say, yeah, it should go up in the daytime, too,

eğer bu sera etkisi ise gündüz sıcaklıkları da artmalı

if it's the greenhouse effect.

diye düşünmelilerdi.

Now, people like things that have, like, names like that,

İnsanlar isimleri olan şeyleri seviyor.

that they can envision it, right? I mean --

Ve kafalarında canlandırıyorlar,

but people don't like things like this, so -- most -- I mean,

bilirsiniz, insanlar

gerçek kanıtlar hakkında heycanlanmazlar.

you don't get all excited about things

like the actual evidence, you know,

örneğin 1990larda

which would be evidence for strengthening

tropik dolaşımın güçlenmesine

of the tropical circulation in the 1990s.

kanıt olabilecek gerçeklerle heycanlanmazlar.

It's a paper that came out in February,

Bu şubat yayınlanan bir makalede

and most of you probably hadn't heard about it.

muhtemelen henüz duymadınız.

"Evidence for Large Decadal Variability

"Tropik Yayılımsal Enerji Bütçesindeki

in the Tropical Mean Radiative Energy Budget."

On Yıllık Büyük Değişkenlikler"

Excuse me. Those papers were published by NASA,

Pardon, Bu makale NASA tarafından ve

and some scientists at Columbia, and Viliki

Columbia, Viliki ve Princtendaki

and a whole bunch of people, Princeton.

bir grup bilim adamı tarafından basıldı.

And those two papers came out in Science Magazine,

Şubat'ın birinde

February the first,

Science Magazine'de 2 makale yayınlandı.

and these -- the conclusion in both of these papers,

İkisinin de kapanış paragrafındaki ortak fikir

and in also the Science editor's, like,

editöründe katıldığı gibi

descriptions of these papers, for, you know,

bu yazıların içeriği

for the quickie,

kısaca

is that our theories about global warming

küresel ısınmanın

are completely wrong. I mean,

tamamen yanlış olduğu yönünde.

what these guys were doing,

Yani bu adamlar

and this is what -- the NASA people have been saying this for a long time.

NASA'nın uzun zamandır söylediği gibi

They say, if you measure the temperature of the atmosphere, it isn't going up --

diyolarki atmosferin ortalama sıcaklıkları artmıyor.

it's not going up at all. We've doing it very carefully now for 20 years,

Bu işi uydular kullanarak, 20 senedir çok dikkatli

from satellites, and it isn't going up.

şekilde yapıyoruz ve sıcaklıklar artmıyor.

And in this paper, they show something much more striking,

Bu yazılardaki çok daha vurucu bilgi

and that was that they did what they call a radiation --

onların yayılım dediği...

and I'm not going to go into the details of it, actually it's quite complicated,

çok ayrıntıya girmeyeceğim çünkü konu baya karışık.

but it isn't as complicated as they might make you think it is

Aslında karışık olmasının nedeni seçtikleri kelimeler

by the words they use in those papers. If you really get down to it, they say,

Birisi çıkıp şöyle anlatmalı,

the sun puts out a certain amount of energy --

güneş belli bir miktar enerji üretiyor,

we know how much that is --

ne kadarının

it falls on the earth, the earth gives back a certain amount.

dünya üzerine düştüğünü biliyoruz, ve bir kısmını geri yansıtıyor.

Isındığında

When it gets warm it generates --

it makes redder energy -- I mean, like infra-red,

daha kırmızı bir ışıma yapıyor, yani kızıl ötesi,

like something that's warm gives off infra-red.

yani ısınan şey daha çok kızıl ötesi ışıma yapar,

The whole business of the global warming --

Bu küresel ısınma olayı

trash, really,

saçmalık, cidden

is that -- if the -- if there's too much CO2 in the atmosphere,

Eğer...eğer gerçekten atmosferde çok fazla CO2 olsa

the heat that's trying to escape

ve kaçmaya çalışsan ısı tutulur ve

won't be able to get out. But the heat coming from the sun,

dışarı çıkmaz. Fakat güneşten gelen ısı

which is mostly down in the -- it's like 350 nanometers,

çoğunlukla 350 nanometre merkezli ışıma

which is where it's centered -- that goes right through CO2.

CO2 den geçip giriyor.

So you still get heated, but you don't dissipate any.

Ve ısınmaya devam ediyor ama hiç ısı kaybetmiyorsun.

Well, these guys measured all of those things.

Bu adamlar hepsini ölçtüler.

I mean, you can talk about that stuff,

Yani bu konularda konuşabilirsin,

and you can write these large reports, and you can get government money to do it,

uzun raporlar yazıp, hükümetden ödenek alabilirsin,

fakat bunlar.. ölçüldü,

but these -- they actually measured it,

and it turns out that in the last 10 years --

son 10 yıl içerisinde...

that's why they say "decadal" there --

bu sebeple 10 yıllık diyolar...

that the energy -- that the level

enerji, onların deyimiyle

of what they call "imbalance"

"dengesizlik"

has been way the hell over what was expected.

beklenenin çok üstünde.

Like, the amount of imbalance --

Dengesizliğin miktarı

meaning, heat's coming in and it's not going out

yani gelen ve giden ısı arasındaki fark

that you would get from having double the CO2,

CO2 nin iki katına çıktığında oluşmalıydı,

which we're not anywhere near that, by the way.

bu CO2 seviyesine yakın bile değiliz.

But if we did, in 2025 or something,

Bunu 2025 de yapsaydık,

have double the CO2 as we had in 1900,

yani CO2 miktarı gerçekten 1900 lerin iki katı olsaydı,

they say it would be increase the energy budget

bu eneji bütçesini büyütebilir denirdi,

by about -- in other words,

yani, başka deyişle,

one watt per square centimeter more

santimetre kare başına 1 watt fazla

would be coming in than going out.

gelen, giden enerji farkı olurdu.

So the planet should get warmer.

Ve gezegen bu durumda ısınmalı.

Well, they found out in this study -- these two studies

Bu çalışmada... iki farklı takım tarafından

by two different teams --

yapılan iki çalışmada...

that five and a half watts

1998 den 1999 a

per square meter

metrekarede 5.5 watt

had been coming in from 1998, 1999,

artış hesapladılar,

and the place didn't get warmer.

ama gezegen ısınmadı.

So the theory's kaput -- it's nothing.

Yani teori çöktü, bitti.

These papers should have been called,

Makaleler geri çağrılıp,

"The End to the Global Warming Fiasco," you know.

isimleri küresel ısınma fiyaskosu şeklinde değiştirilmeli.

They're concerned,

Bu konuda endişeliler ve

and you can tell they have very guarded conclusions in these papers,

makalelerinde çok korunaklı neticelere yer veriyorlar

because they're talking about big laboratories

çünkü korkmuş kişilerden aldıkları

that are funded by lots of money

çokça para ile

and by scared people.

büyük laboratuvarlardan konuşuyorlar.

You know, if they said, you know what?

Şöyle deseler, biliyor musunuz

There isn't a problem with global warming any longer,

artık küresel ısınma diye bir problem yok.

so we can -- you know, they're funding.

biliyorsunuz, parayı onlar veriyor.

And if you start a grant request with something like that,

Böyle bir önermeyle gelseniz ve

and say, global warming obviously hadn't happened...

kürüesel ısınma aslında hiç olmadı deseniz...

if they -- if they -- if they actually -- if they actually said that,

Eğer..eğer bunu....eğer bunu gerçekten demiş olsalar,

I'm getting out.

ben çıkıyorum.

(Laughter)

(gülüşmeler)

I'll stand up too, and --

Ben de ayağa kalkacağım.

(Laughter)

(gülüşmeler)

(Applause)

(alkışlar)

They have to say that.

Bunu söylemeliler.

They had to be very cautious.

Çok dikkatli olmaları gerek.

But what I'm saying is, you can be delighted,

Bana kalırsa rahat olabilirsiniz,

because the editor of Science, who is no dummy,

çünkü Science editörü, bir aptal değil.

and both of these fairly professional --

ve oldukça profesyoneller.

really professional teams, have really come to the same conclusion

Gerçekten profesyoneller olanlar,

and in the bottom lines in their papers

son satırda aynı sonuca ulaşıyorlar

they have to say, what this means is, that what we've been thinking,

Ön gördüğümüz küresel dolaşım modeli

was the global circulation model that we predict

ve buna bağlı dünyanın ısınması

that the earth is going to get overheated

tamamen yanlış,

that it's all wrong. It's wrong by a large factor.

büyük bir oranda yanlış.

It's not by a small one. They just --

Az bir farkla değil.

they just misinterpreted the fact that the earth --

Kimsenin bilmediği bir mekanizmayı gördüler

there's obviously some mechanisms going on

fakat bunın ısınmaya yol açtığı

that nobody knew about,

gibi yanlış bir yorum getirdiler,

because the heat's coming in and it isn't getting warmer.

çünkü ısı içeri giriyor ama ısınmaya neden olmuyor.

So the planet is a pretty amazing thing, you know,

Gezegen baya muhteşem birşey,

it's big and horrible -- and big and wonderful,

büyük ve korkunç, ve büyük ve muhteşem

and it does all kinds of things we don't know anything about.

ve bizim hiç bilmediğimiz onlarca şey yapıyor.

So I mean, the reason I put those things all together,

Yani bunları biraraya getirmemdeki sebep,

OK, here's the way you're supposed to do science --

İşte, bilim yapma şekli budur,

some science is done for other reasons, and just curiosity.

bazen bilim başka sebeplerden ve sadece meraktan yapılır.

And there's a lot of things like global warming,

Küresel ısınma gibi birçok konu var

and ozone hole and you know,

bilirsiniz, ozon deliği ve

a whole bunch of scientific public issues,

birçok toplumsal bilim konusu

that if you're interested in them,

eğer onlarla ilgileniyorsanız,

then you have to get down the details, and read the papers called,

"Tropik Yayılımsal Enerji Bütçesindeki On Yıllık Büyük Değişkenlikler"

"Large Decadal Variability in the..."

gibi makaleler okumalısınız

You have to figure out what all those words mean.

ve onların ne demek istediğini anlamalısınız

And if you just listen to the guys

eğer sadece birilerini dinlerseniz,

who are hyping those issues, and making a lot of money out of it,

sizi hipnotize edip, bundan çokça para kazanırlar,

you'll be misinformed, and you'll be worrying about the wrong things.

ve yanlış bilgilendirilmiş olursunuz. Ve aslında endişelenmemeniz gereken şeyler hakkında endişelenirsiniz.

Remember the 10 things that are going to get you. The -- one of them --

Dikkatli olmanız gereken 10 şey var, birincisi..

(gülüşmeler)

(Laughter)

And the asteroids is the one I really agree with there.

Asteroitler birinci sırada, bu konuda hemfkiriz.

I mean, you've got to watch out for asteroids. OK, thank you for having me here.

Yani, asteroitler konusunda dikkatli olmalısınız. Tamam, beni ağırladığınız için teşekkürler.

(alkışlar)

(Applause)