Kary Mullis: Celebrating the scientific experiment

Tłumaczenie: Jerzy Perydzenski Korekta: Rysia Wand

I'll just start talking about the 17th century.

Zacznę mówić o XVII wieku.

I hope nobody finds that offensive.

Mam nadzieję nikogo nie urazić.

I -- you know, when I -- after I had invented PCR,

Po tym, jak wynalazłem PCR,

I kind of needed a change.

potrzebowałem zmiany.

And I moved down to La Jolla and learned how to surf.

Przeniosłem się do La Jolla i nauczyłem się surfować.

And I started living down there on the beach for a long time.

Długo mieszkałem na plaży.

And when surfers are out waiting

Kiedy surferzy czekają na fale,

for waves,

pewnie zastanawiacie się,

you probably wonder, if you've never been out there, what are they doing?

co takiego robią?

You know, sometimes there's a 10-, 15-minute break out there

Czasem przez 10 - 15 minut

when you're waiting for a wave to come in.

czeka się na nadejście fali.

They usually talk about the 17th century.

Przeważnie rozmawiają o XVII wieku.

You know, they get a real bad rap in the world.

Świat niesprawiedliwie ich ocenia.

People think they're sort of lowbrows.

Uchodzą za nieco prymitywnych.

One day, somebody suggested I read this book.

Pewnego dnia ktoś polecił mi książkę.

It was called --

Była zatytułowana: "Pompa powietrzna",

it was called "The Air Pump,"

Była zatytułowana: "Pompa powietrzna",

or something like "The Leviathan and The Air Pump."

czy też "Lewiatan i pompa powietrzna".

It was a real weird book about the 17th century.

Naprawdę dziwna książka o XVII wieku.

And I realized, the roots

Zdałem sobie sprawę,

of the way I sort of thought

że to, jak rozumuję,

was just the only natural way to think about things.

to jedyny naturalny sposób myślenia.

That -- you know, I was born thinking about things that way,

Ja się z nim urodziłem.

and I had always been like a little scientist guy.

Zawsze byłem małym naukowcem.

And when I went to find out something,

Kiedy chciałem się czegoś dowiedzieć,

I used scientific methods. I wasn't real surprised,

używałem naukowych metod. Nie zdziwiłem się,

you know, when they first told me how --

kiedy po raz pierwszy powiedziano mi,

how you were supposed to do science,

jak należy uprawiać naukę.

because I'd already been doing it for fun and whatever.

Zajmowałem się nią dla zabawy od dawna.

But it didn't -- it never occurred to me

Ale nigdy nie przyszło mi do głowy,

that it had to be invented

że to zostało wynalezione

and that it had been invented

że to zostało wynalezione

only 350 years ago.

zaledwie 350 lat temu.

You know, it was --

Wydarzyło się to w Anglii, Niemczech i Włoszech

like it happened in England, and Germany, and Italy

Wydarzyło się to w Anglii, Niemczech i Włoszech

sort of all at the same time.

mniej więcej w tym samym czasie.

And the story of that,

To fascynująca historia.

I thought, was really fascinating.

To fascynująca historia.

So I'm going to talk a little bit about that,

Opowiem zatem o niej

and what exactly is it that scientists are supposed to do.

i o tym, co powinni robić naukowcy.

And it's, it's a kind of --

A zaczyna się tak:

You know, Charles I got beheaded

Karol I został ścięty

somewhere early in the 17th century.

gdzieś na początku XVII wieku.

And the English set up Cromwell

Anglicy wybrali Cromwella

and a whole bunch of Republicans or whatever,

i gromadę Republikanów,

and not the kind of Republicans we had.

ale nie takich, jak u nas.

They changed the government, and it didn't work.

Zmienili rząd i to się nie sprawdziło.

And

Karol II, syn,

Charles II, the son,

Karol II, syn,

was finally put back on the throne of England.

objął w końcu tron Anglii.

He was really nervous, because his dad had been,

Był nerwowy, bo jego ojca ścięto

you know, beheaded for being the King of England

właśnie za to, że był królem Anglii.

And he was nervous about the fact

Martwiły go też rozmowy

that conversations that got going

prowadzone w barach

in, like, bars and stuff

prowadzone w barach

would turn to --

i to, w co mogły się obrócić.

this is kind of -- it's hard to believe,

Trudno w to uwierzyć,

but people in the 17th century in England

ale ludzie XVII-wiecznej Anglii

were starting to talk about, you know,

zaczynali rozmawiać o filozofii

philosophy and stuff in bars.

i tym podobnych rzeczach w barach.

They didn't have TV screens,

Nie mieli telewizorów

and they didn't have any football games to watch.

i meczów piłki nożnej do oglądania.

And they would get really pissy,

Strasznie się wkurzali.

and all of a sudden people would spill out into the street and fight

Nagle wylegali na ulicę

about issues like whether or not

kłócąc się o to,

it was okay if Robert Boyle

czy to dobrze, że Robert Boyle

made a device called the vacuum pump.

zbudował urządzenie zwane pompą próżniową.

Now, Boyle was a friend of Charles II.

Boyle przyjaźnił się z Karolem II.

He was a Christian guy during the weekends,

Był chrześcijaninem w weekendy,

but during the week he was a scientist.

ale w trakcie tygodnia był naukowcem.

(Laughter)

(Śmiech)

Which was -- back then it was

Wiecie, jak to wtedy było.

sort of, you know, well, you know --

Wiecie, jak to wtedy było.

if you made this thing -- he made this little device,

Skonstruował małe urządzenie,

like kind of like a bicycle pump

coś na kształt pompki rowerowej,

in reverse that could suck all the air out of --

ale o przeciwnym działaniu, wysysającej powietrze.

you know what a bell jar is? One of these things,

Wiecie, co to klosz próżniowy?

you pick it up, put it down, and it's got a seal,

Opuszcza się go i mamy szczelne zamknięcie.

and you can see inside of it,

Widać, co jest w środku.

so you can see what's going on inside this thing.

Można obserwować, co dzieje się wewnątrz.

But what he was trying to do was to pump all the air out of there,

Boyle próbował wypompować całe powietrze ze środka,

and see what would happen inside there.

by zobaczyć, co się tam stanie.

I mean, the first -- I think one of the first experiments he did

Podczas pierwszego eksperymentu

was he put a bird in there.

wsadził tam ptaka.

And people in the 17th century,

Ludzie w XVII w. nie rozumieli tego,

they didn't really understand the same way we do

co wiemy obecnie.

about you know, this stuff is

Nie traktowali powietrza

a bunch of different kinds of molecules,

jako zbioru cząsteczek,

and we breathe it in for a purpose and all that.

których wdychanie ma cel.

I mean, fish don't know much about water,

Podobnie jak ryba mało wie o wodzie,

and people didn't know much about air.

ówcześni mało wiedzieli o powietrzu.

But both started exploring it.

Ale Boyle zaczął je badać.

One thing, he put a bird in there, and he pumped all the air out,

Wsadził tam ptaka, wypompował powietrze,

and the bird died. So he said, hmm...

ptak zdechł. Zastanowiło go to.

He said -- he called what he'd done as making --

Nazywał to wytwarzaniem próżni.

they didn't call it a vacuum pump at the time.

Nie pompą próżniową, jak obecnie, tylko próżnią.

Now you call it a vacuum pump; he called it a vacuum.

Nie pompą próżniową, jak obecnie, tylko próżnią.

Right? And immediately,

Natychmiast popadł w konflikt z klerem,

he got into trouble with the local clergy

Natychmiast popadł w konflikt z klerem,

who said, you can't make a vacuum.

który twierdził, że nie można wytworzyć próżni.

Ah, uh --

który twierdził, że nie można wytworzyć próżni.

(Laughter)

(Śmiech)

Aristotle said that nature abhors one.

Według Arystotelesa natura jej nie znosi.

I think it was a poor translation, probably,

Pewnie źle go przetłumaczyli,

but people relied on authorities like that.

ale polegano na takich autorytetach.

And you know, Boyle says, well, shit.

Boyle powiedział: "No kurde,

I make them all the time.

przecież cały czas ją wytwarzam.

I mean, whatever that is that kills the bird --

Cokolwiek zabija tego ptaka,

and I'm calling it a vacuum.

ja nazywam to próżnią".

And the religious people said that

Religijni ludzie odpowiadali:

if God wanted you to make --

"O ile Bóg życzyłby sobie tego".

I mean, God is everywhere,

Bóg jest wszędzie,

that was one of their rules, is God is everywhere.

to była jedna z ich zasad.

And a vacuum -- there's nothing in a vacuum,

A w próżni nic nie ma.

so you've -- God couldn't be in there.

Czyli nie może być tam Boga.

So therefore the church said that you can't make a vacuum, you know.

Kościół orzekł, że nie można wytworzyć próżni.

And Boyle said, bullshit.

Boyle powiedział: "Bzdura".

I mean, you want to call it Godless,

"Nazywajcie to sobie bezbożnością.

you know, you call it Godless.

"Nazywajcie to sobie bezbożnością.

But that's not my job. I'm not into that.

To nie moja rzecz. Nie o to mi idzie.

I do that on the weekend. And like --

Zajmuję się tym w weekendy.

what I'm trying to do is figure out what happens

Staram się dowiedzieć, co się dzieje

when you suck everything out of a compartment.

kiedy wyssiesz wszystko z jakiegoś miejsca".

And he did all these cute little experiments.

Przeprowadzał różne eksperymenty.

Like he did one with -- he had a little wheel,

Dla przykładu: wziął małe koło,

like a fan, that was

przypominające wiatraczek,

sort of loosely attached, so it could spin by itself.

luźno przymocowane, by mogło się samo obracać.

He had another fan opposed to it

Naprzeciwko ustawił drugi wiatraczek.

that he had like a --

Gdybym ja miał coś takiego zrobić,

I mean, the way I would have done this would be, like, a rubber band,

to przypominałoby gumkę

and, you know, around a tinker toy kind of fan.

wokół drucianego wiatraczka.

I know exactly how he did it; I've seen the drawings.

Wiem dokładnie, jak to zrobił. Widziałem rysunki.

It's two fans, one which he could turn from outside

Jednym z wiatraczków mógł kręcić z zewnątrz,

after he got the vacuum established,

gdy już wytworzył próżnię.

and he discovered that if he pulled all the air out of it,

Odkrył, że po wyssaniu całego powietrza z pojemnika,

the one fan would no longer turn the other one, right?

uruchomiony wiatraczek nie wprawiał już w ruch drugiego.

Something was missing, you know. I mean, these are --

Czegoś brakowało. Może wydać się dziwne,

it's kind of weird to think that someone had to do an experiment to show that,

że ktoś musiał udowodnić to eksperymentalnie,

but that was what was going on at the time.

ale wtedy tak było.

And like, there was big arguments about it

Stało się to przedmiotem wielu sporów

in the -- you know, the gin houses and in the coffee shops and stuff.

w barach, kawiarniach i tym podobnych.

And Charles

Karolowi przestało się to podobać.

started not liking that.

Karolowi przestało się to podobać.

Charles II was kind of saying, you know, you should keep that --

Zaproponował: "Znajdźmy miejsce,

let's make a place where you can do this stuff

gdzie można robić takie rzeczy,

where people don't get so -- you know,

tak żeby nie denerwować ludzi.

we don't want the -- we don't want to get the people mad at me again. And so --

Nie chcemy, żeby znów się na mnie wściekli".

because when they started talking about religion

Kiedy wcześniej zaczęto rozmawiać o religii,

and science and stuff like that,

nauce i podobnych kwestiach,

that's when it had sort of gotten his father in trouble.

jego ojciec wpadł w poważne kłopoty.

W tej sytuacji

And so,

Charles said, I'm going to put up the money

Karol powiedział: "Wyłożę pieniądze,

give you guys a building,

przekażę wam budynek,

come here and you can meet in the building,

abyście mogli się tam spotykać,

but just don't talk about religion in there.

ale nie rozmawiajcie o religii".

And that was fine with Boyle.

To odpowiadało Boyle'owi.

He said, OK, we're going to start having these meetings.

Powiedział: "Zacznijmy spotkania

z każdym, kto chce uprawiać naukę".

And anybody who wants to do science is --

this is about the time that Isaac Newton was starting to whip out

W tym czasie Isaac Newton

a lot of really interesting things.

wymyślił parę interesujących rzeczy.

And there was all kind of people that would come to the Royal Society,

Różni ludzie gromadzili się wokół Towarzystwa Królewskiego.

they called it. You had to be dressed up pretty well.

Od członków wymagano wykwintnego stroju.

It wasn't like a TED conference.

Nie jak na konferencji TED.

That was the only criteria, was that you be --

Wolno było przyjść każdemu, kto wyglądał jak dżentelmen.

you looked like a gentleman, and they'd let anybody could come.

Wolno było przyjść każdemu, kto wyglądał jak dżentelmen.

You didn't have to be a member then.

Nie musiałeś być członkiem.

And so, they would come in and you would do --

Przychodzili i uprawiali naukę.

Anybody that was going to show an experiment,

Każdy, kto chciał pokazać eksperyment,

which was kind of a new word at the time,

to było wówczas nowe słowo,

demonstrate some principle,

i zademonstrować jakąś zasadę,

they had to do it on stage, where everybody could see it.

musiał zrobić to na scenie, by każdy mógł zobaczyć.

So they were --

musiał zrobić to na scenie, by każdy mógł zobaczyć.

the really important part of this was,

Co ważne, nie należało rozmawiać

you were not supposed to talk

o przyczynach ostatecznych.

about final causes, for instance.

o przyczynach ostatecznych.

And God was out of the picture.

Bóg był nieobecny.

The actual nature of reality was not at issue.

Prawdziwa natura rzeczywistości nie była przedmiotem rozważań.

You're not supposed to talk about the absolute nature of anything.

Nie rozmawiało się o absolutnej naturze rzeczy.

You were not supposed to talk about anything

Nie prowadzono dyskusji o niczym,

that you couldn't demonstrate.

czego nie można było zademonstrować.

So if somebody could see it, you could say, here's how the machine works,

Kiedy coś było widać, mówiono:

here's what we do, and then here's what happens.

"Tak to działa, oto co się dzieje".

And seeing what happens, it was OK

Obserwując postępy danego eksperymentu

to generalize,

można było generalizować.

and say, I'm sure that this will happen anytime

Mówiono: "Jestem pewny, że przebieg zdarzeń będzie identyczny

we make one of these things.

gdy powtórzymy dane doświadczenie".

And so you can start making up some rules.

W ten sposób rozpoczęto formułowanie zasad.

You say, anytime you have a vacuum state,

Odkryto, że w próżni

you will discover that one wheel will not turn another one,

wprowadzony w ruch wiatraczek nie wywołuje obrotów drugiego

if the only connection between them

jeśli inne warunki zostały niezmienione.

is whatever was there before the vacuum. That kind of thing.

jeśli inne warunki zostały niezmienione.

Candles can't burn in a vacuum,

Świece nie palą się w próżni,

therefore, probably sparklers wouldn't either.

więc pewnie zimne ognie też nie.

It's not clear; actually sparklers will,

Zimne ognie akurat się tam palą,

but they didn't know that.

ale oni tego nie wiedzieli.

They didn't have sparklers. But, they --

Nie mieli zimnych ogni.

(Laughter)

(Śmiech)

-- you can make up rules, but they have to relate

Można było formułować prawa,

only to the things that you've been able to demonstrate.

ale tylko w odniesieniu do eksperymentu.

And most the demonstrations had to do with visuals.

Większość doświadczeń dotyczyła widzialnych zjawisk.

Like if you do an experiment on stage,

Gdy przeprowadzasz eksperyment na scenie,

and nobody can see it, they can just hear it, they would probably think you were freaky.

ale nic nie widać, tylko słychać, wezmą cię za dziwadło.

I mean, reality is what you can see.

Rzeczywiste jest to, co widać.

That wasn't an explicit rule in the meeting,

Nie była to oficjalna zasada spotkań,

but I'm sure that was part of it, you know. If people hear voices,

ale sądzę, że była to niepisana reguła.

and they can't see and associate it with somebody,

Jeśli ktoś słyszy głosy, a nikogo nie widać,

that person's probably not there.

to pewnie nikogo tam nie ma.

But the general idea that you could only --

Ogólna zasada była taka,

you could only really talk about things in that place

że rozmawiano tam tylko o zjawiskach,

that had some kind of experimental basis.

u podstawy których było doświadczenie.

It didn't matter what Thomas Hobbes,

Nie miało znaczenia, co Thomas Hobbes,

who was a local philosopher,

ówczesny lokalny filozof,

said about it, you know,

mówił o tych doświadczeniach,

because you weren't going to be talking final causes.

bo nie omawiano przyczyn ostatecznych.

What's happening here,

Oto w połowie XVII w.

in the middle of the 17th century,

Oto w połowie XVII w.

was that what became my field --

coś, co stało się moją domeną,

science, experimental science --

czyli nauka oraz badania naukowe

was pulling itself away,

miało swój prawdziwy początek.

and it was in a physical way, because we're going to do it in this room over here,

Zamierzam pokazać to w tym pomieszczeniu.

but it was also what -- it was an amazing thing that happened.

A wydarzyło się coś niesamowitego.

Science had been all interlocked

Badania naukowe krępowało

with theology, and philosophy,

łączenie z teologią , filozofią

and -- and -- and mathematics,

a nawet matematyką

which is really not science.

która nie jest prawdziwą nauką natury.

But experimental science had been tied up with all those things.

Badania naukowe zostały uwikłane w takie powiązania.

And the mathematics part

Część matematyczna

and the experimental science part

i ta odnosząca się do badań naukowych

was pulling away from philosophy.

wydostawała się z okowów filozofii.

And -- things --

I oto stało się.

we never looked back.

Nikt już tego nie kwestionował.

It's been so cool since then.

Wszystko stało się takie proste.

I mean, it just -- it just -- untangled a thing that was really impeding

Po prostu zdjęto kajdany,

technology from being developed.

które hamowały postęp technologiczny.

And, I mean, everybody in this room --

Siedzimy dziś na tej sali,

now, this is 350 short years ago.

ledwie 350 lat później.

Remember, that's a short time.

Zważcie, że to krótki okres czasu.

It was 300,000, probably, years ago

Pewnie 300 tys. lat temu

that most of us, the ancestors of most of us in this room

przodkowie większości z nas

came up out of Africa and turned to the left.

opuścili Afrykę i skręcili w lewo.

You know, the ones that turned to the right, there are some of those

Ci, co skręcili na prawo,

in the Japanese translation.

dziś tłumaczą na japoński.

But that happened very -- a long time ago

Zdarzyło się to bardzo dawno temu

compared to

w porównaniu

350 short years ago.

z okresem 350 lat.

But in that 350 years,

Ale w ciągu tych 350 lat

the place has just undergone a lot of changes.

świat zmienił się ogromnie.

In fact, everybody in this room probably,

Pewnie każdy na tej sali,

especially if you picked up your bag --

zwłaszcza jeśli odebrali już torby,

some of you, I know, didn't pick up your bags --

nie wszyscy je jeszcze odebrali,

but if you picked up your bag, everybody in this room

ale i bez tego każdy na sali

has got in their pocket, or back in their room,

znalazłby w kieszeni czy w pokoju coś,

something

znalazłby w kieszeni czy w pokoju coś,

that 350 years ago,

o co 350 lat temu

kings would have gone to war to have.

biliby się królowie.

I mean, if you can think how important --

Znaczenie tych rzeczy ilustruje GPS,

If you have a GPS system and there are no satellites,

bo gdybyśmy nie mieli satelitów,

it's not going to be much use. But, like --

jaki użytek mielibyśmy z niego.

but, you know, if somebody had a GPS system

Gdyby ktoś miał system GPS

in the 17th century

w XVII wieku,

some king would have gotten together an army

jakiś król zgromadziłby armię,

and gone to get it, you know. If that person --

by mu to odebrać.

Audience: For the teddy bear? The teddy bear?

Widownia: A po misia pluszowego?

Kary Mullis: They might have done it for the teddy bear, yeah.

KM: Po misia? Możliwe.

But -- all of us own stuff.

Każdy z nas coś takiego posiada.

I mean, individuals own things

Jednostki mają dziś rzeczy,

that kings would have definitely gone to war to get.

po które królowie ruszyliby na wojnę.

And this is just 350 years.

A to tylko 350 lat.

Not a whole lot of people doing this stuff.

Takich działań nie podejmują wszyscy.

You know, the important people --

Wiadomo, tylko ważni ludzie ...

you can almost read about their lives,

Można o ich życiu poczytać w książkach,

about all the really important people that made advances, you know.

o ludziach ważnych, bo dokonali przełomowych odkryć.

And, I mean --

Mam tu na uwadze

this kind of stuff, you know, all this stuff

taki sposób traktowania badań naukowych,

came from that separation

że uwolniono się od wpływu

of this little sort of thing that we do --

nieistotnych aspektów badanego zjawiska.

now I, when I was a boy

Jeszcze będąc chłopcem

was born sort of with this idea

od urodzenia myślałem sobie tak,

that if you want to know something --

od urodzenia myślałem sobie tak,

you know, maybe it's because my old man was gone a lot,

może dlatego, że ojca często nie było,

and my mother didn't really know much science,

a matka nie znała się na nauce,

but I thought if you want to know something about stuff,

sądziłem, że żeby się czegoś dowiedzieć,

you do it -- you make an experiment, you know.

trzeba przeprowadzić eksperyment.

You get -- you get, like --

Otrzymujesz wtedy odpowiedź.

I just had a natural feeling for science

Miałem powołanie do badań naukowych, eksperymentowania.

and setting up experiments. I thought that was the way everybody had always thought.

Myślałem, że każdy tak rozumuje.

I thought that anybody with any brains will do it that way.

Sądziłem, że wszyscy obdarzeni rozumem tak postępują.

It isn't true. I mean, there's a lot of people --

To nieprawda.

You know, I was one of those scientists that was --

Niedawno podczas kolacji

got into trouble the other night at dinner

jako jeden z naukowców wpadłem w tarapaty

because of the post-modernism thing.

przez swoje postmodernistyczne podejście.

And I didn't mean, you know -- where is that lady?

Żartowałem. Gdzie jest ta pani?

Audience: Here.

Widownia: Tutaj.

(Laughter)

(Śmiech)

KM: I mean, I didn't really think of that as an argument

KM: Nie traktowałem tego jako sporu,

ale jako ożywioną dyskusję.

so much as just a lively discussion.

I didn't take it personally, but --

Nie wziąłem tego do siebie.

I just -- I had -- I naively had thought,

Zanim cofnąłem się do XVII wieku,

until this surfing experience started me into the 17th century,

naiwnie sądziłem, że ludzie tak własnie rozumują.

I'd thought that's just the way people thought,

naiwnie sądziłem, że ludzie tak własnie rozumują,

and everybody did, and they recognized reality

i że rozpoznają rzeczywistość

by what they could see or touch or feel or hear.

za pomocą zmysłów.

At any rate, when I was a boy,

Kiedy byłem chłopcem

I, like, for instance, I had this --

miałem taką mała książeczkę

I got this little book from Fort Sill, Oklahoma --

z Fortu Sill w Oklahomie.

This is about the time that George Dyson's dad

Opowiada o tym, jak ojciec George'a Dysona

was starting to blow nuclear --

rozmyślał nad wystrzelaniem

thinking about blowing up nuclear rockets and stuff.

rakiet nuklearnych.

I was thinking about making my own little rockets.

Chciałem zrobić własną rakietę.

And I knew that frogs -- little frogs --

Wiedziałem, że małe żabki

had aspirations of space travel,

mają inklinacje do podróży kosmicznych,

just like people. And I --

tak jak ludzie.

(Laughter)

(Śmiech)

I was looking for a --

Szukałem jakiegoś

a propulsion system

systemu napędowego,

that would like, make a rocket, like,

który pozwoliłby rakiecie

maybe about four feet high go up a couple of miles.

wielkości metra wzbić się na kilka mil.

And, I mean, that was my sort of goal.

Taki był mój cel.

I wanted it to go out of sight and then I wanted this little parachute

Miała zniknąć z oczu, a ten spadochronik

to come back with the frog in it.

miał wrócić razem z żabką w środku.

And -- I -- I --

Dostałwem tę książkę

I got this book from Fort Sill, Oklahoma,

z Fortu Sill w Oklahomie,

where there's a missile base.

gdzie jest baza pocisków rakietowych.

They send it out for amateur rocketeers,

Wysyłają ją amatorom-konstruktorom rakiet.

and

Wysyłają ją amatorom-konstruktorom rakiet.

it said in there

Książka ostrzegała, żeby nigdy

do not ever heat a mixture of potassium perchlorate and sugar.

nie podgrzewać mieszaniny nadchloranu potasu i cukru.

(Laughter)

(Śmiech)

You know,

Taka wskazówka.

that's what you call a lead.

Taka wskazówka.

(Laughter)

(Śmiech)

You sort of -- now you say, well, let's see if I can

Kusi, żeby zdobyć trochę

get hold of some potassium chlorate and sugar, perchlorate and sugar,

chloranu potasu, nadchloranu i cukru

and heat it; it would be interesting to see what it is they don't want me to do,

i podgrzać. Ciekawe, czego chcą mi zabronić

and what it is going to -- and how is it going to work.

i jak to zadziała.

And we didn't have --

Nie mieliśmy wtedy nadzoru.

like, my mother

Tylko matka

presided over the back yard

rzucała okiem na podwórze

from an upstairs window,

z okna na piętrze,

where she would be ironing or something like that.

gdzie prasowała ubrania.

And she was usually just sort of keeping an eye on,

Zwykle miała nas na oku

and if there was any puffs of smoke out there,

i gdy pojawiały się kłęby dymu

she'd lean out and admonish us all

wychylała się z napomnieniem,

not to blow our eyes out. That was her --

żebyśmy nie uszkodzili oczu. Jej zdaniem

You know, that was kind of the worst thing that could happen to us.

to była najgorsze, co mogło nas spotkać.

That's why I thought, as long as I don't blow my eyes out...

Uznałem, że o ile tylko nie uszkodzę wzroku,

I may not care about the fact

mogę zignorować zakaz

that it's prohibited from heating this solution.

podgrzewania mieszanki.

I'm going to do it carefully, but I'll do it.

Zrobię to ostrożnie, ale zrobię.

It's like anything else that's prohibited:

Podobnie jest z każdym zakazem:

you do it behind the garage.

robi się to za garażem.

(Laughter)

(Śmiech)

So, I went to the drug store

Poszedłem do apteki,

and I tried to buy some potassium perchlorate

próbując kupić nadchloran potasu.

and it wasn't unreasonable then for a kid

Wtedy nie było aż tak trudno

to walk into a drug store and buy chemicals.

iść do apteki i kupić chemikalia.

Nowadays, it's no ma'am,

Obecnie to niemożliwe,

check your shoes. And like --

sprawdzą nawet rozmiar butów.

(Laughter)

(Śmiech)

But then it wasn't -- they didn't have any, but the guy had --

Nie mieli tego na składzie,

I said, what kind of salts of potassium do you have? You know.

ale spytałem sprzedawcy, jakie ma sole potasu.

And he had potassium nitrate.

Okazało się, że to był azotan potasu.

And I said, that might do the same thing, whatever it is.

Powiedziałem, to może być właśnie to.

I'm sure it's got to do with rockets or it wouldn't be in that manual.

Było o tym w książce, więc musiało mieć związek z rakietami.

And so I -- I did some experiments.

Tak zacząłem eksperymentować.

You know, I started off with little tiny amounts

Początkowo używałem małych ilości

of potassium nitrate and sugar,

azotanu potasu i cukru,

which was readily available,

których miałem pod dostatkiem.

and I mixed it in different proportions,

Mieszałem je w różnych proporcjach,

and I tried to light it on fire.

próbując podpalić,

Just to see what would happen, if you mixed it together.

żeby zobaczyć, co będzie po zmieszaniu.

I paliły się.

And it -- they burned.

It burned kind of slow, but it made a nice smell,

Płonęły powoli wydzielając przyjemny zapach

compared to other rocket fuels I had tried,

w porównaniu z innymi paliwami rakietowymi

that all had sulfur in them.

mającymi w składzie siarkę.

And, it smelt like burnt candy.

Pachniały jak spalane cukierki.

And then I tried the melting business, and I melted it.

Potem spróbowałem je przetapiać.

And then it melted into a little sort of syrupy liquid, brown.

Przetopiona masa zamieniła się w brązowy ciekły syrop,

And then it cooled down to a brick-hard substance,

który po ochłodzeniu stawał się ceglaną twardą bryłą.

that when you lit that,

Taka podpalona masa

it went off like a bat.

odpalała jak rakieta.

I mean, the little bowl of that stuff that had cooled down --

Miska masy po schłodzeniu i podpaleniu

you'd light it, and it would just start dancing around the yard.

zaczynała krążyć po podwórku.

And I said, there

I tak oto znalazłem sposób,

is a way to get a frog up to where he wants to go.

żeby rakieta wyniosła żabkę tam, gdzie chce.

(Laughter)

(Śmiech)

So I started developing --

Zacząłem konstruowanie rakiety.

you know, George's dad had a lot of help. I just had my brother.

Ojciec George'a miał pomoc, ja tylko brata.

But I -- it took me about -- it took me about,

Myślę, że jakieś pół roku minęło,

I'd say, six months

zanim zrozumiałem, na czym polega ten proces.

to finally figure out all the little things.

zanim zrozumiałem, na czym polega ten proces.

There's a lot of little things involved

Jest wiele czynników,

in making a rocket that it will actually work,

bez których rakieta zwyczajnie nie odpali.

even after you have the fuel.

Nawet jeśli masz paliwo.

But you do it, by -- what I just--

Ale przeprowadzasz próby,

you know, you do experiments,

które nazywamy po prostu eksperymentami.

and you write down things sometimes,

Potem robisz notatki,

you make observations, you know.

obserwujesz uważnie przebieg eksperymentu.

And then you slowly build up a theory

Powoli formułujesz teorię o tym,

of how this stuff works.

jak cały proces działa.

And it was -- I was following all the rules.

Postępowałem zgodnie z zasadami.

I didn't know what the rules were,

Nie wiedziałem, jakie to zasady.

I'm a natural born scientist, I guess,

Jestem urodzonym naukowcem

or some kind of a throwback to the 17th century, whatever.

albo jakimś reliktem z XVII wieku.

But at any rate, we finally did

W każdym razie udało się.

have a device that would reproduceably

Zbudowaliśmy coś, co w sposób powtarzalny

put a frog out of sight

wynosiło żabkę w powietrze

and get him back alive.

i bezpiecznie sprowadzało ją na ziemię.

And we had not --

Nic nas nie mogło wystraszyć.

I mean, we weren't frightened by it.

Nic nas nie mogło wystraszyć.

We should have been, because it made a lot of smoke

Choć powinniśmy się trochę bać,

and it made a lot of noise,

eksperyment hałasował i dymiło się z niego.

and it was powerful, you know.

Miał też potężną moc.

And once in a while, they would blow up.

Czasem następował donośny wybuch.

But I wasn't worried, by the way,

Ale nie martwiłem się

about, you know,

możliwością spowodowania eksplozji,

the explosion causing the destruction of the planet.

która zniszczyłaby planetę.

I hadn't heard about the 10 ways

Nie słyszałem o tych 10 przypadkach,

that we should be afraid of the --

których powinienem się był obawiać.

By the way,

Na marginesie,

I could have thought,

zastanawiałem się,

I'd better not do this because

czy byłoby lepiej przestać,

they say not to, you know.

bo inni tak mówią.

And I'd better get permission from the government.

Lepiej dostać pozwolenie od rządu.

If I'd have waited around for that,

Gdybym jednak zwlekał, czekając na taką zgodę,

I would have never -- the frog would have died, you know.

nigdy nie dokończyłbym eksperymentu, a żabka nie przeżyłaby.

At any rate, I bring it up because it's a good story,

Przytoczyłem tę opowieść, bo to ciekawa historia.

and he said, tell personal things, you know, and that's a personal --

Mam opowiedzieć coś osobistego.

I was going to tell you about the first night that I met my wife,

Chciałem opowiedzieć, jak spotkałem żonę,

but that would be too personal, wouldn't it.

ale to byłoby zbyt osobiste.

So, so I've got something else that's not personal.

Mam za to coś nieosobistego.

But that... process is what I think of as science,

To historia o tym, jak postrzegam naukę,

see, where you start with some idea,

jak rodzi się pomysł

and then instead of, like, looking up,

i jak zamiast oglądać się

every authority that you've ever heard of

za znanymi autorytetami

I -- sometimes you do that,

zwyczajnie przeprowadzam eksperyment.

if you're going to write a paper later,

Czasem, gdy chcę coś napisać,

you want to figure out who else has worked on it.

szukam, czy ktoś pracował nad daną kwestią.

But in the actual process, you get an idea --

Ale zaczyna się od pomysłu.

like, when I got the idea one night

Tak pewnej nocy zrodził się pomysł

that I could amplify DNA with two oligonucleotides,

powielenia DNA dwoma oligonukleotydami,

and I could make lots of copies of some little piece of DNA,

żeby stworzyć wiele kopii wycinka DNA.

you know, the thinking for that

Myślałem o czymś takim przez 20 minut,

was about 20 minutes while I was driving my car,

jadąc samochodem i zamiast jechać dalej,

and then instead of going -- I went back and I did talk to people about it,

zawróciłem i zacząłem rozmawiać o tym pomyśle z innymi,

but if I'd listened to what I heard from all my friends who were molecular biologists --

ale gdybym posłuchał kolegów po fachu,

I would have abandoned it.

porzuciłbym ten pomysł.

You know, if I had gone back looking for an authority figure

Gdybym poprosił autorytet w tej dziedzinie,

who could tell me if it would work or not,

by doradził mi, czy to zadziała,

he would have said, no, it probably won't.

powiedziałby mi, że prawdopodobnie nie.

Because the results of it were so spectacular

Ponieważ te wyniki byłyby tak spektakularne,

that if it worked it was going to change everybody's goddamn way of doing molecular biology.

że zrewolucjonizowałyby dotychczasową biologię molekularną.

Nobody wants a chemist to come in

Nikt nie lubi, gdy chemik przychodzi,

and poke around in their stuff like that and change things.

myszkuje w cudzych badaniach i zmienia wszystko o 180 stopni.

But if you go to authority, and you always don't --

Ale gdy zwrócisz się do autorytetu,

you don't always get the right answer, see.

nie zawsze otrzymasz właściwą odpowiedź.

But I knew, you'd go into the lab

Wiedziałem jedno, pójdę do laboratorium,

and you'd try to make it work yourself. And then you're the authority,

sam zrobię eksperyment, stanę się autorytetem

and you can say, I know it works,

i będę mógł powiedzieć, że to działa.

because right there in that tube

Oto w tej probówce

is where it happened,

przeprowadziłem eksperyment

and here, on this gel, there's a little band there

i w tym żelu jest mała otoczka,

that I know that's DNA, and that's the DNA I wanted to amplify,

która jest wycinkiem DNA, jaki chciałem powielić.

so there! So it does work.

Oto jest. Zatem to działa!

You know, that's how you do science.

W taki sposób uprawia się naukę.

And then you say, well, what can make it work better?

A potem starasz się ulepszyć metodę

And then you figure out better and better ways to do it.

i usprawnić metody badawcze.

But you always work from, from like, facts

Podstawą badań są zawsze fakty,

that you have made available to you

jakie zgromadziłeś na ich użytek,

by doing experiments: things that you could do on a stage.

dzięki eksperymentom, pokazom scenicznym.

And no tricky shit behind the thing. I mean, it's all --

Żadnych sztuczek nieuchwytnych dla obserwatorów.

you've got to be very honest

Musisz być bardzo uczciwy w tym, co robisz,

with what you're doing if it really is going to work.

jeśli chcesz być wiarygodny.

I mean, you can't make up results,

Nie możesz preparować rezultatów

and then do another experiment based on that one.

i na nich opierać następnych doświadczeń.

So you have to be honest.

Trzeba być uczciwym.

And I'm basically honest.

Ja z zasady jestem uczciwy.

I have a fairly bad memory, and dishonesty would always get me in trouble,

Mam słabą pamięć, więc nieuczciwość zawsze była dla mnie zgubna.

if I, like -- so I've just sort of been naturally honest

Dlatego po prostu jestem z natury szczery

i z natury wścibski,

and naturally inquisitive,

and that sort of leads to that kind of science.

co mnie bezpośrednio przybliża do nauki.

Now, let's see...

A teraz sprawdźmy...

I've got another five minutes, right?

Mam jeszcze 5 minut, tak?

OK. All scientists aren't like that.

Nie wszyscy naukowcy są tacy.

You know -- and there is a lot --

Oczywiście jest wielu podobnych.

(Laughter)

(Śmiech)

There is a lot -- a lot has been going on since

Wielu podąża tą drogą od czasu Isaaca Newtona

Isaac Newton and all that stuff happened.

i wszystkich innych wydarzeń tych czasów.

One of the things that happened right around World War II

Ale coś się stało w okolicach II wojny światowej,

in that same time period before,

w okresie poprzedzającym wojnę,

and as sure as hell afterwards,

ale także i krótko po niej.

government got -- realized that scientists aren't strange dudes

Rząd uświadomił sobie, że naukowcy to nie dziwacy,

that, you know, hide in ivory towers

ukrywający się w wieżach z kości słoniowej,

and do ridiculous things with test tube.

robiący śmieszne testy w szklanych probówkach.

Scientists, you know, made World War II

Naukowcy nadali realny kształt

as we know it quite possible.

II wojnie światowej.

They made faster things.

Tworzyli coraz szybsze rzeczy,

They made bigger guns to shoot them down with.

coraz większe działa.

You know, they made drugs to give the pilots

Wynaleźli środki odurzające dla pilotów,

if they were broken up in the process.

na wypadek załamań.

They made all kinds of -- and then finally one giant bomb

Skonstruowali wiele rodzajów bomb,

to end the whole thing, right?

w tym taką, która mogła unicestwić świat.

And everybody stepped back a little and said, you know,

Wszystkich to zastanowiło,

we ought to invest in this shit,

"trzeba w to zainwestować",

because whoever has got the most of these people

bo ten, kto miał więcej naukowców,

working in the places is going to have a dominant position,

zdobywał dominującą pozycję przynajmniej militarnie,

at least in the military, and probably in all kind of economic ways.

a pewnie i w innych dziedzinach gospodarki.

And they got involved in it, and the scientific

Zaangażowano się systemowo,

and industrial establishment was born,

tworząc naukowo-przemysłowe ośrodki badawcze.

and out of that came a lot of scientists

Stąd wywodziło się wielu naukowców,

who were in there for the money, you know,

których skusiły pieniądze,

because it was suddenly available.

nagle udostępnione.

And they weren't the curious little boys

To nie byli ciekawscy chłopcy,

that liked to put frogs up in the air.

lubiący wyrzucać żaby w powietrze.

They were the same people that later went in to medical school, you know,

Ci sami ludzie szli później do szkół medycznych,

because there was money in it, you know. I mean, later, then they all got into business --

bo tam były pieniądze. Później szli do biznesu.

I mean, there are waves of -- going into your high school,

Namawiali licealistów:

person saying, you want to be rich, you know, be a scientist. You know, not anymore.

"Chcesz być bogaty, zostań naukowcem". Teraz już tak nie ma.

You want to be rich, you be a businessman.

Chcesz być bogaty, zostań biznesmenem.

But a lot of people got in it for the money and the power and the travel.

Wielu zostało naukowcami dla pieniędzy, władzy i podróży.

That's back when travel was easy.

Wtedy podróżowanie było proste.

And those people don't think --

Niech ci się nie zdaje,

they don't --

że ci ludzie

they don't always tell you the truth, you know.

zawsze mówią nam prawdę.

There is nothing in their contract, in fact,

Kontrakt nie zachęca ich,

that makes it to their advantage always,

nie zapewnia korzyści

to tell you the truth.

z mówienia prawdy.

And the people I'm talking about are people that like --

A ludźmi, o których mówię,

they say that they're a member of the committee

mienią się członkami komitetu

called, say, the Inter-Governmental Panel on Climate Change.

o nazwie Międzyrządowy Panel ds. Zmian Klimatycznych.

And they -- and they have these big meetings where they try to figure out

Na wielkich posiedzeniach debatują,

how we're going to -- how we're going to continually prove

jak stale udowadniać

ocieplanie się planety.

that the planet is getting warmer,

when that's actually contrary to most people's sensations.

kiedy kłóci się to z odczuciami większości ludzi.

I mean, if you actually measure

Jeśli faktycznie zmierzyć temperaturę

the temperature over a period --

na przestrzeni jakiegoś okresu,

I mean, the temperature has been measured now

przecież mierzymy ją starannie

pretty carefully for about 50, 60 years --

od 50, 60 lat.

longer than that it's been measured,

Gdyby mierzyć jeszcze dłużej

but in really nice, precise ways,

w precyzyjny sposób

and records have been kept for 50 or 60 years,

jak to się robi od 50 czy 60 lat,

and in fact, the temperature hadn't really gone up.

okazałoby się, że temperatura nie podniosła się.

It's like, the average temperature

Średnia temperatura

has gone up a tiny little bit,

podniosła się nieznacznie,

because the nighttime temperatures

bo temperatury z pomiarów nocnych

at the weather stations have come up just a little bit.

na stacjach meteorologicznych trochę wzrosły.

But there's a good explanation for that.

Istnieje na to dobre wyjaśnienie.

And it's that the weather stations are all built outside of town,

Stacje meteorologiczne buduje się poza miastem,

where the airport was, and now

gdzie dawniej były lotniska,

the town's moved out there, there's concrete all around

Wszystko zalane betonem.

and they call it the skyline effect.

Zjawisko to nazywane jest efektem horyzontu miejskiego.

And most responsible people

Najbardziej odpowiedzialne osoby

that measure temperatures realize

mierzące temperaturę rozumieją,

you have to shield your measuring device from that.

że trzeba przed tym osłaniać urządzenia pomiarowe.

And even then, you know,

Choćby się nawet osłaniało,

because the buildings get warm in the daytime,

to budynki nagrzewają się w ciągu dnia

and they keep it a little warmer at night.

i utrzymują ciepło w ciągu nocy

So the temperature has been, sort of, inching up.

i temperatura idzie nieco w górę.

It should have been. But not a lot. Not like, you know --

Tak powinno być. Ale nie za dużo.

the first guy -- the first guy that got the idea

Pierwszy koleś, który stwierdził,

that we're going to fry ourselves here,

że się tutaj usmażymy,

actually, he didn't think of it that way.

wcale tak naprawdę nie myślał.

His name was Sven Arrhenius. He was Swedish, and he said,

Nazywał się Sven Arrhenius i był Szwedem.

if you double the CO2 level in the atmosphere,

Powiedział, że jeśli podwoić ilość dwutlenku węgla w atmosferze

which he thought might -- this is in 1900 --

a było to w 1900 r.,

the temperature ought to go up about 5.5 degrees, he calculated.

to temperatura wzrośnie o 5,5 stopnia.

He was thinking of the earth as, kind of like,

Traktował tu Ziemię

you know, like a completely insulated thing

jako coś kompletnie izolowanego,

with no stuff in it, really,

bez niczego w środku,

just energy coming down, energy leaving.

sama tylko tracona energia.

And so he came up with this theory,

Wysunął teorię,

and he said, this will be cool,

którą uznał za fajną,

because it'll be a longer growing season in Sweden,

bo oznaczałaby dla Szwecji wydłużenie sezon wegetacji roślin.

you know, and the surfers liked it,

Surferzy polubili tę teorię.

the surfers thought, that's a cool idea,

Uznali, że to dobra idea,

because it's pretty cold in the ocean sometimes, and --

bo w oceanie jest czasami dość zimno.

but a lot of other people later on

Jednak później wielu innych uznało,

started thinking it would be bad, you know.

że to by nie było dobre.

But nobody actually demonstrated it, right?

Ale nikt tego naprawdę nie wykazał.

I mean, the temperature as measured --

Pomiary temperatury

and you can find this on our wonderful Internet,

można znaleźć w cudownym internecie.

you just go and look for all NASAs records,

Wystarczy zajrzeć do danych NASA

and all the Weather Bureau's records,

i pomiarów Biura Metrologicznego.

and you'll look at it yourself, and you'll see, the temperature has just --

Zobaczcie sami, że temperatura

the nighttime temperature measured on the surface of the planet

mierzona nocą na powierzchni planety

has gone up a tiny little bit.

nieznacznie się podniosła.

So if you just average that and the daytime temperature, it looks like it went up

Jeśli uśrednić ją z temperaturą dnia

about .7 degrees in this century.

okaże się, że przez to stulecie wzrosła 0,7 stopnia.

But in fact, it was just coming up --

Ale tak naprawdę wzrosła tylko nocą.

it was the nighttime; the daytime temperatures didn't go up.

Temperatura mierzona w dzień nie wzrosła.

Według teorii Arrheniusa

So -- and Arrhenius' theory --

and all the global warmers think --

i orędowników globalnego ocieplenia

they would say, yeah, it should go up in the daytime, too,

temperatura dnia też powinna wzrosnąć,

if it's the greenhouse effect.

jeśli mamy do czynienia z efektem cieplarnianym.

Now, people like things that have, like, names like that,

Ludzie lubią nadawać nazwy,

that they can envision it, right? I mean --

żeby je sobie lepiej wyobrażać.

but people don't like things like this, so -- most -- I mean,

Nie lubią natomiast

podniecać się takimi rzeczami,

you don't get all excited about things

like the actual evidence, you know,

jak dowody,

which would be evidence for strengthening

które potwierdziłyby wzmocnienie

of the tropical circulation in the 1990s.

atmosferycznej cyrkulacji tropikalnej w latach 90.

It's a paper that came out in February,

To jest raport z lutego

and most of you probably hadn't heard about it.

i większość z was o nim nie słyszała.

"Evidence for Large Decadal Variability

"Evidence for Large Decadal Variability

in the Tropical Mean Radiative Energy Budget."

in the Tropical Mean Radiative Energy Budget."

Excuse me. Those papers were published by NASA,

Zostało to opublikowane przez NASA

and some scientists at Columbia, and Viliki

i kilku naukowców z Columbia i Viliki

and a whole bunch of people, Princeton.

i całą gromadę ludzi w Princeton.

And those two papers came out in Science Magazine,

Oba raporty ukazały się w Science Magazine

February the first,

1 lutego.

and these -- the conclusion in both of these papers,

A oto wnioski obu raportów

and in also the Science editor's, like,

oraz abstrakt, autorstwa wydawcy magazynu.

descriptions of these papers, for, you know,

oraz abstrakt, autorstwa wydawcy magazynu.

for the quickie,

Wynika z nich,

is that our theories about global warming

że teoria o globalnym ociepleniu

are completely wrong. I mean,

jest całkowicie błędna.

what these guys were doing,

To właśnie mówią

and this is what -- the NASA people have been saying this for a long time.

i to samo mówi od dawna NASA.

They say, if you measure the temperature of the atmosphere, it isn't going up --

Temperatura atmosfery nie wzrosła.

it's not going up at all. We've doing it very carefully now for 20 years,

Nie wzrasta wcale. Mierzymy to starannie od 20 lat

from satellites, and it isn't going up.

przez satelity. Nie wzrasta.

And in this paper, they show something much more striking,

Artykuł wykazuje coś wiele bardziej wstrząsającego,

and that was that they did what they call a radiation --

a nazywają to promieniowaniem.

and I'm not going to go into the details of it, actually it's quite complicated,

Nie będę wchodzić w szczegóły, bo to dość skomplikowane,

but it isn't as complicated as they might make you think it is

choć nie aż tak, jak sugerowałby użyte sformułowania.

by the words they use in those papers. If you really get down to it, they say,

Gruncie rzeczy chodzi o to, mówią,

the sun puts out a certain amount of energy --

że słońce wydziela pewną ilość energii,

we know how much that is --

wiadomo ile.

it falls on the earth, the earth gives back a certain amount.

Energia dociera na Ziemię, a Ziemia część jej oddaje.

Nagrzewając się, wytwarza

When it gets warm it generates --

it makes redder energy -- I mean, like infra-red,

energię w rodzaju podczerwieni,

like something that's warm gives off infra-red.

jak inne nagrzane obiekty.

The whole business of the global warming --

Cała bzdura z globalnym ociepleniem

trash, really,

polega na tym,

is that -- if the -- if there's too much CO2 in the atmosphere,

że przy zbyt dużej ilości CO2 w powietrzu

the heat that's trying to escape

energia próbująca uciec,

won't be able to get out. But the heat coming from the sun,

nie będzie w stanie uciec. Ciepło słoneczne,

which is mostly down in the -- it's like 350 nanometers,

około 350 nanometrów,

which is where it's centered -- that goes right through CO2.

swobodnie przechodzi przez CO2.

So you still get heated, but you don't dissipate any.

Ziemia nagrzewa się, ale nie uwalnia ciepła.

Well, these guys measured all of those things.

Oni to wszystko pomierzyli.

I mean, you can talk about that stuff,

Można o tym rozmawiać, pisać obszerne raporty,

and you can write these large reports, and you can get government money to do it,

a nawet dostawać na to rządowe fundusze,

ale oni naprawdę to zmierzyli

but these -- they actually measured it,

and it turns out that in the last 10 years --

i okazuje się, że przez ostatnie 10 lat,

that's why they say "decadal" there --

dlatego mówią o dziesięcioleciu,

that the energy -- that the level

poziom tej energii cieplnej,

of what they call "imbalance"

którą naukowcy nazywają poziomem nierównowagi,

has been way the hell over what was expected.

znacznie przekracza oczekiwany poziom.

Like, the amount of imbalance --

Rozmiary nierównowagi,

meaning, heat's coming in and it's not going out

czyli pochłaniane ciepło, które nie jest uwalniane,

that you would get from having double the CO2,

co powinno nastąpić przy podwojeniu ilości CO2 w powietrzu,

which we're not anywhere near that, by the way.

a daleko nam do podwojenia,

But if we did, in 2025 or something,

ale nawet gdybyśmy do 2025 r.

have double the CO2 as we had in 1900,

podwoili ilość CO2 z roku 1900,

they say it would be increase the energy budget

ich zdaniem bilans energii

by about -- in other words,

wzrósłby o około

one watt per square centimeter more

1 wat na cm2

would be coming in than going out.

energii przychodzącej w porównaniu do uchodzącej.

So the planet should get warmer.

Planeta powinna się ocieplić.

Well, they found out in this study -- these two studies

Z obu badań

by two different teams --

dwóch różnych zespołów wynika,

that five and a half watts

że 5,5 W na metr kwadratowy

per square meter

że 5,5 W na metr kwadratowy

had been coming in from 1998, 1999,

było pochłaniane od 1998, 1999 r.,

and the place didn't get warmer.

a ocieplenie nie nastąpiło.

So the theory's kaput -- it's nothing.

Zatem teoria upadła.

These papers should have been called,

Te raporty powinny być nazwane:

"The End to the Global Warming Fiasco," you know.

"Fiasko koncepcji Globalnego Ocieplenia".

They're concerned,

Autorzy się niepokoją

and you can tell they have very guarded conclusions in these papers,

i wyrażają wnioski bardzo powściągliwie,

because they're talking about big laboratories

bo mowa o wielkich laboratoriach,

that are funded by lots of money

zasilanych ogromnymi kwotami

and by scared people.

i o zastraszonych ludziach.

You know, if they said, you know what?

Mogliby powiedzieć:

There isn't a problem with global warming any longer,

Nie ma już problemu globalnego ocieplenia.

so we can -- you know, they're funding.

Ale wtedy co z funduszami?

And if you start a grant request with something like that,

Składając wniosek o dofinansowanie

and say, global warming obviously hadn't happened...

mówić, że globalne ocieplenie ewidentnie nie ma miejsca...

if they -- if they -- if they actually -- if they actually said that,

Gdyby coś takiego powiedzieli...

I'm getting out.

Już się wynoszę.

(Laughter)

(Śmiech)

I'll stand up too, and --

Ja również wstanę.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Oklaski)

They have to say that.

Muszą tak mówić.

They had to be very cautious.

Musieli być bardzo ostrożni.

But what I'm saying is, you can be delighted,

Możecie być zachwyceni,

because the editor of Science, who is no dummy,

bo naczelny Science, który nie jest idiotą,

and both of these fairly professional --

i oba bardzo profesjonalne zespoły

really professional teams, have really come to the same conclusion

doszli do tych samych wniosków.

and in the bottom lines in their papers

W ostatnich linijkach artykułów

they have to say, what this means is, that what we've been thinking,

muszą powiedzieć, że przewidywania

was the global circulation model that we predict

co do modelu globalnej cyrkulacji cieplnej

that the earth is going to get overheated

i tego, że Ziemia się przegrzeje,

that it's all wrong. It's wrong by a large factor.

okazały się błędne. I to bardzo.

It's not by a small one. They just --

Nie odrobinę.

they just misinterpreted the fact that the earth --

Fałszywie zinterpretowano fakty.

there's obviously some mechanisms going on

Niewątpliwie działają mechanizmy,

that nobody knew about,

których dotąd nie poznano,

because the heat's coming in and it isn't getting warmer.

bo ciepło jest pochłaniane a ziemia się nie nagrzewa.

So the planet is a pretty amazing thing, you know,

Planeta to zdumiewająca rzecz.

it's big and horrible -- and big and wonderful,

Jest wielka i straszna, wielka i cudowna,

and it does all kinds of things we don't know anything about.

i robi rzeczy, o których nie mamy zielonego pojęcia.

So I mean, the reason I put those things all together,

Połączyłem tu kilka kwestii.

OK, here's the way you're supposed to do science --

Jak powinno się prowadzić badania naukowe,

some science is done for other reasons, and just curiosity.

że czasem uprawiamy naukę z ciekawości, czasem z innych powodów.

And there's a lot of things like global warming,

i że jest wiele rzeczy, jak globalne ocieplenie,

and ozone hole and you know,

dziura ozonowa

a whole bunch of scientific public issues,

i wiele innych publicznych kwestii naukowych,

that if you're interested in them,

ale jeśli się zainteresujesz,

then you have to get down the details, and read the papers called,

musisz zagłębić się w szczegóły i czytać artykuły zatytułowane

"Large Decadal Variability in the..."

"Wielkie dziesięcioletnie wahnięcie...".

You have to figure out what all those words mean.

Musisz zrozumieć, co te słowa znaczą.

And if you just listen to the guys

Jeśli będziesz słuchać tylko facetów,

who are hyping those issues, and making a lot of money out of it,

którzy wyolbrzymiają te sprawy, zarabiając na tym wielki szmal,

you'll be misinformed, and you'll be worrying about the wrong things.

czeka cię dezinformacja i zamartwianie się niewłaściwymi rzeczami.

Remember the 10 things that are going to get you. The -- one of them --

Pamiętaj o 10 naprawdę niebezpiecznych rzeczach.

(Śmiech)

(Laughter)

And the asteroids is the one I really agree with there.

Zgadzam się, że asteroidy to zagrożenie,

I mean, you've got to watch out for asteroids. OK, thank you for having me here.

trzeba na nie uważać. Dziękuję za uwagę.

(Oklaski)

(Applause)