Why civilians suffer more once a war is over | Margaret Bourdeaux

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Merve Aydın

So have you ever wondered what it would be like

Hiçbir kuralın olmadığı bir yerde

yaşamanın nasıl olduğunu hiç merak ettiniz mi?

to live in a place with no rules?

That sounds pretty cool.

Kulağa çok hoş geliyor.

(Laughter)

(Kahkaha)

You wake up one morning, however,

Bir sabah uyanıyorsunuz

and you discover that the reason there are no rules

ve hiçbir kural olmayışının sebebinin

hükümet olmaması, ve yasaların olmaması olduğunu fark ediyorsunuz.

is because there's no government, and there are no laws.

In fact, all social institutions have disappeared.

Hatta tüm sosyal kurumlar da ortadan kaybolmuş.

So there's no schools,

Yani okul yok,

there's no hospitals,

hastane yok,

there's no police,

polis yok,

there's no banks,

banka yok,

there's no athletic clubs,

spor kulübü yok,

there's no utilities.

kamu hizmeti yok.

Well, I know a little bit about what this is like,

Ben bunun ne demek olduğunu az çok biliyorum,

because when I was a medical student in 1999,

çünkü 1999 yılında tıp öğrencisiyken,

I worked in a refugee camp in the Balkans during the Kosovo War.

Kosova savaşı esnasında Balkanlarda bir mülteci kampında çalıştım.

When the war was over,

Savaş sona erdiğinde,

I got permission -- unbelievably -- from my medical school

şaşırtıcı bir şekilde tıp fakültemden

to take some time off

biraz izne ayrılmak ve

and follow some of the families that I had befriended in the camp

kampta tanıdığım bazı ailelere Kosova'daki evlerine kadar

back to their village in Kosovo,

eşlik etmek ve bu savaş sonrası

and understand how they navigated life in this postwar setting.

hayatlarını nasıl düzene soktuklarını anlamak üzere izin aldım.

Postwar Kosovo was a very interesting place

Savaş sonrası Kosova çok ilginç bir yerdi

because NATO troops were there,

çünkü savaş yeniden baş göstermesin diye

mostly to make sure the war didn't break out again.

NATO birlikleri ordaydı.

But other than that, it was actually a lawless place,

Bunun dışında, yasaların olmadığı bir yerdi

and almost every social institution, both public and private,

ve özel veya kamu kurumu olsun, her sosyal kurum

had been destroyed.

yok edilmişti.

So I can tell you

Şunu söyleyebilirim

that when you go into one of these situations and settings,

bu tür durum ve koşulların içine girdiğinizde

it is absolutely thrilling ...

ilk 30 dakika kadar

for about 30 minutes,

her şey çok heyecan verici,

because that's about how long it takes before you run into a situation

çünkü ne kadar savunmasız olduğunuzu fark edene kadar

where you realize how incredibly vulnerable you are.

aradan geçen süre işte bu kadar.

For me, that moment came when I had to cross the first checkpoint,

Benim için, o an ilk kontrol noktasını geçerken yaşandı

and I realized as I drove up

ve arabayı oraya doğru sürerken

that I would be negotiating passage through this checkpoint

ağır silah taşıyan biriyle geçiş için anlaşmaya

with a heavily armed individual

çalışacağımı fark ettim,

who, if he decided to shoot me right then and there,

eğer orada bana ateş etmeye karar verseydi,

actually wouldn't be doing anything illegal.

yasadışı hiçbir şey yapmamış olacaktı.

But the sense of vulnerability that I had was absolutely nothing

Yine de hissettiğim o savunmasızlık duygusu

in comparison to the vulnerability of the families that I got to know

yıl boyunca tanıdığım ailelerin hissettiklerine oranla

over that year.

hiçbir şeydi.

You see, life in a society where there are no social institutions

Anlayacağınız, sosyal kurumların olmadığı bir toplumda hayat

is riddled with danger and uncertainty,

tehlike ve belirsizliklerle dolu olur

and simple questions like, "What are we going to eat tonight?"

ve ''bugün ne yiyeceğiz?'' gibi basit bir soru bile

are very complicated to answer.

cevaplaması karmaşık bir hal alır.

Questions about security, when you don't have any security systems,

Hiçbir güvenlik sistemi olmadığı zaman, güvenlikle alakalı sorular

are terrifying.

dehşet vericidir.

Is that altercation I had with the neighbor down the block

Aşağı komşuyla girdiğim tartışma

going to turn into a violent episode that will end my life

benim ve ailemin hayatını tehdit edecek

or my family's life?

vahşi bir kavgaya dönüşür mü?

Health concerns when there is no health system

Sağlık sisteminin olmadığı bir yerde sağlık sorunları da

are also terrifying.

dehşet vericidir.

I listened as many families had to sort through questions like,

Pek çok ailenin şu sorularla boğuştuğunu gördüm,

"My infant has a fever. What am I going to do?"

''Çocuğumun ateşi var. Ne yapacağım?''

"My sister, who is pregnant, is bleeding. What should I do?

''Kız kardeşim hamile ve kanaması var, ne yapmam lazım?

Who should I turn to?"

Kime danışsam acaba?''

"Where are the doctors, where are the nurses?

''Doktorlar nerede, hemşireler nerede?

If I could find one, are they trustworthy?

Bir doktor bulsam bile güven olur mu?

How will I pay them? In what currency will I pay them?"

Nasıl ödeme yapacağım? Hangi para biriminde ödeme yapacağım?''

"If I need medications, where will I find them?

''İlaca ihtiyacım olursa, nerede bulabilirim?

If I take those medications, are they actually counterfeits?"

Bu ilaçları içtim diyelim, sahte olabilirler mi?''

And on and on.

Ve daha pek çoğu...

So for life in these settings,

İşte bu şartlar altında yaşam,

the dominant theme, the dominant feature of life,

baskın tema, yani bu hayatın baskın özelliği,

is the incredible vulnerability that people have to manage

sosyal sistemlerin yokluğu sebebiyle insanların her gece ve gündüz

day in and day out,

baş etmek zorunda oldukları

because of the lack of social systems.

o inanılmaz savunmasızlık duygusu.

And it actually turns out

Ve aslına bakarsanız

that this feature of life is incredibly difficult to explain

Bu yaşam şeklinin o ortamda yaşamayanlara açıklanması

and be understood by people who are living outside of it.

ve onların bunu anlaması inanılmaz derecede zordur.

I discovered this when I left Kosovo.

Bunu Kosova'dan ayrıldıktan sonra fark ettim.

I came back to Boston, I became a physician,

Boston'a geldim, doktor oldum,

I became a global public health policy researcher.

küresel sağlık politikası araştırmacısı oldum.

I joined the Harvard Medical School

Harvard Tıp Fakültesi ve

and Brigham and Women's Hospital Division of Global Health.

Brigham ve Küresel Sağlık Kadın Hastanesi Bölümü'ne katıldım.

And I, as a researcher,

Bir araştırmacı olarak

really wanted to get started on this problem right away.

derhal bu sorun üzerinde çalışmaya başlamak istedim.

I was like, "How do we reduce the crushing vulnerability

Şöyle düşündüm: ''bu tür hassas koşullar altında yaşayan

of people living in these types of fragile settings?

insanların dayanılmaz savunmasızlık duygularını nasıl azaltırız?

Is there any way we can start to think about

Hayatta kalmak için elzem olan

how to protect and quickly recover

sağlık sistemi gibi kurumları

the institutions that are critical to survival,

korumak ve iyileştirmek adına

like the health system?"

yapabileceğimiz ne olabilir?''

And I have to say, I had amazing colleagues.

Şunu da söylemem lazım, harika meslektaşlarım vardı.

But one interesting thing about it was,

Ancak işin ilginç yanı

this was sort of an unusual question for them.

bu onların alışık olmadığı tarzda bir sorundu.

They were kind of like, "Oh, if you work in war,

Tutumları şöyleydi: ''Savaş içinde çalışmak demek

doesn't that mean you work on refugee camps,

mülteci kamplarında çalışmak

and you work on documenting mass atrocities?" --

ve toplu vahşetin kaydını tutmak demek değil mi?''

which is, by the way, very, very, very important.

ki bu gerçekten çok çok önemli bir husus.

So it took me a while to explain why I was so passionate about this issue,

Bu konuyla niçin bu kadar ilgili olduğumu açıklamak epey zaman aldı,

until about six years ago.

yaklaşık 6 yıl öncesine kadar.

That's when this landmark study

6 yıl önce, savaşın kamu sağlığı üzerindeki

that looked at and described the public health consequences of war

etkilerini inceleyen ve tanımlayan bu dönüm noktası

was published.

çalışma yayınlandı.

They came to an incredible, provocative conclusion.

İnanılmaz ve kışkırtıcı bir sonuca ulaşılmıştı.

These researchers concluded

Araştırmalar öyle gösterdi ki

that the vast majority of death and disability from war

savaş sebebiyle ölüm ve sakatlanma vakalarının büyük çoğunluğu

happens after the cessation of conflict.

savaşın sona ermesinden sonra oluyordu.

So the most dangerous time to be a person living in a conflict-affected state

Yani savaştan etkilenen bir devlette yaşayan biri için en tehlikeli dönem

is after the cessation of hostilities;

muhalefetin sona ermesinden sonra başlıyor;

it's after the peace deal has been signed.

Barış anlaşması imzalandıktan sonra.

It's when that political solution has been achieved.

Bu siyasi çözüme ulaşıldıktan sonra.

That seems so puzzling, but of course it's not,

Anlaşılmaz gibi görünüyor, ama tabii ki öyle değil,

because war kills people by robbing them of their clinics,

çünkü savaş insanları ellerinden tedavi merkezlerini,

of their hospitals,

hastanelerini,

of their supply chains.

tedarik kanallarını alarak öldürüyor.

Their doctors are targeted, are killed; they're on the run.

Doktorları hedef alınmış, öldürülüyor; kaçıyorlar.

And more invisible and yet more deadly is the destruction

Ancak işin görünmeyen daha ölümcül yanı

of the health governance institutions and their finances.

sağlık kurumları ve finans kaynaklarının yok edilmesi oluyor.

So this is really not surprising at all to me.

Bu benim için hiç de şaşırtıcı değil.

But what is surprising and somewhat dismaying,

Şaşırtıcı ve hatta korkutucu olan şey

is how little impact this insight has had,

bu gerçeğin insanın acı çekmesi ve savaş hakkındaki

in terms of how we think about human suffering and war.

düşünce şeklimizde ne kadar az etkisi olduğu.

Let me give you a couple examples.

Birkaç örnek vereyim.

Last year, you may remember,

Hatırlarsınız geçen sene,

Ebola hit the West African country of Liberia.

Batı Afrika ülkesi Liberya'da ebola virüsü vardı.

There was a lot of reporting about this group, Doctors Without Borders,

Uyarıyı yapan ve destek için yardım isteyen Sınırları Olmayan Doktorlar

sounding the alarm and calling for aid and assistance.

isimli grup medyada çok yer aldı,

But not a lot of that reporting answered the question:

ama bu haberlerin pek çoğu su soruyu yanıtlayamadı:

Why is Doctors Without Borders even in Liberia?

Sınırları Olmayan Doktorlar niçin Liberya'da?

Doctors Without Borders is an amazing organization,

Sınırları Olmayan Doktorlar, savaş bölgelerinde

dedicated and designed to provide emergency care in war zones.

acil bakım sağlamak için kurulmuş harika bir organizasyon.

Liberia's civil war had ended in 2003 --

Liberya sivil savaşı 2003'te sona erdi,

that was 11 years before Ebola even struck.

Ebola ortaya çıkmadan 11 sene önce.

When Ebola struck Liberia,

Ebola Liberya'yı etkilediği zaman

there were less than 50 doctors in the entire country

4,5 milyon nüfuslu tüm ülkede

of 4.5 million people.

50'den az doktor vardı.

Doctors Without Borders is in Liberia

Sınırları Olmayan Doktorlar Liberiya'da

because Liberia still doesn't really have a functioning health system,

çünkü 11 yıl sonra Liberya'da hala işleyen bir

11 years later.

sağlık sistemi yok.

When the earthquake hit Haiti in 2010,

2010'da Haiti depremi yaşandığında,

the outpouring of international aid was phenomenal.

dolup taşan uluslararası yardım olağanüstüydü.

But did you know that only two percent of that funding

Peki bu finansmanın yalnızca % 2'sinin sağlık sektörü dahil

went to rebuild Haitian public institutions,

Haiti'nin kamu kuruluşlarının yeniden inşası için

including its health sector?

kullanıldığını biliyor muydunuz?

From that perspective,

Bu bakış açısından bakınca,

Haitians continue to die from the earthquake even today.

Haitililer o deprem sebebiyle bugün hala ölmeye devam ediyor.

I recently met this gentleman.

Bu beyefendiyle yeni tanıştım.

This is Dr. Nezar Ismet.

Dr. Nezar Ismet.

He's the Minister of Health in the northern autonomous region of Iraq,

Kürdistan'da Kuzey Irak özerk bölgesi

in Kurdistan.

Sağlık Bakanı.

Here he is announcing that in the last nine months,

Burada son dokuz ay içinde

his country, his region, has increased from four million people

ülke nüfusunun dört milyondan beş milyona

to five million people.

arttığını açıklıyor.

That's a 25 percent increase.

Yüzde 25 oranında bir artış bu.

Thousands of these new arrivals have experienced incredible trauma.

Yeni gelen insanların binlercesi inanılmaz travmaya maruz kaldılar.

His doctors are working 16-hour days without pay.

Doktorları günde 16 saat ücretsiz çalışıyorlar.

His budget has not increased by 25 percent;

Ama devlet bütçesi yüzde 25 artmadı;

it has decreased by 20 percent,

yüzde 20 düşüş yaşadı,

as funding has flowed to security concerns and to short-term relief efforts.

çünkü finansman güvenlik sorunları ve kısa dönem yardımlara harcandı.

When his health sector fails --

Sağlık sektörü çöktüğü zaman

and if history is any guide, it will --

ki tarihe bakarsak çökecektir,

how do you think that's going to influence

bölgede yaşayan 5 milyon insanın

the decision making of the five million people in his region

böylesi savunmasız hayat koşullarından kaçmak üzere

as they think about whether they should flee

kafa yormaktayken karar verme yetileri

that type of vulnerable living situation?

sizce nasıl etkilenecektir?

So as you can see, this is a frustrating topic for me,

Anladığınız üzere, bu benim için sinir bozucu bir konu,

and I really try to understand:

ve gerçekten anlamaya çalışıyorum:

Why the reluctance to protect and support

yerel sağlık ve güvenlik sistemlerini koruma

indigenous health systems and security systems?

ve desteklemeye karşı bu tereddüt nereden geliyor?

I usually tier two concerns, two arguments.

Bunu genellikle iki sebebe bağlıyorum.

The first concern is about corruption,

İlki yozlaşma ile ilgili,

and the concern that people in these settings are corrupt

bu şartlar altında yaşayanların yozlaşmış ve güvenilemez

and they are untrustworthy.

olduğundan endişe ediliyor.

And I will admit that I have met unsavory characters

Bu koşullarda sağlık sektöründe çalışan

working in health sectors in these situations.

ahlak dışı kişilerle tanıştığımı kabul ediyorum.

But I will tell you that the opposite is absolutely true

Ancak bunun tersi de tamamen doğru,

in every case I have worked on,

üzerinde çalıştığım her projede

from Afghanistan to Libya, to Kosovo, to Haiti, to Liberia --

Afganistan, Libya, Kosova, Libya, Liberya olsun,

I have met inspiring people,

ülkelerinde işler kötüye gittiğinde,

who, when the chips were down for their country,

sağlık kurumlarını kurtarmak için

they risked everything to save their health institutions.

her şeyini riske atan ilham veren insanlarla tanıştım.

The trick for the outsider who wants to help

Dışarıdan yardım etmek isteyen kişi için işin özü

is identifying who those individuals are,

bu kişilerin kim olduğunu belirlemek

and building a pathway for them to lead.

ve önderlik etmeleri için yol açmak.

That is exactly what happened in Afghanistan.

Afganistan'da olan şey tam da bu,

One of the unsung and untold success stories

Afganistan'daki ulus inşası emeklerimize dair

of our nation-building effort in Afghanistan

anlatılmayan başarı öykülerinden biri

involved the World Bank in 2002 investing heavily

Afgan sağlık sektörü liderlerinin belirlenmesi, eğitilmesi

in identifying, training and promoting Afghani health sector leaders.

ve tutundurulması için 2002'de Dünya Bankası'nın büyük yatırım yapmasıydı.

These health sector leaders have pulled off an incredible feat

Bu sağlık sektörü liderleri Afganistan'da inanılmaz bir

in Afghanistan.

başarıya imza attılar.

They have aggressively increased access to health care

Nüfusun büyük çoğunluğu için sağlık hizmetlerine

for the majority of the population.

erişimi büyük çapta arttırdılar.

They are rapidly improving the health status

Eskiden dünyanın en kötüsü olan

of the Afghan population,

Afgan Halkı sağlık durumunu

which used to be the worst in the world.

şu an hızla iyileştiriyorlar.

In fact, the Afghan Ministry of Health does things

Gerçek şu ki Afgan Sağlık Bakanı, Amerika'da

that I wish we would do in America.

yapmamızı dilediğim işler yapıyor

They use things like data to make policy.

Düzenleme yapmak için verilere başvuruyorlar.

It's incredible.

Harika bir şey.

(Laughter)

(Kahkaha)

The other concern I hear a lot about is:

Çok sık duyduğum diğer endişe ise

"We just can't afford it, we just don't have the money.

''Bunu karşılayamayız, bu iş için bütçemiz yok.

It's just unsustainable."

Bu plan sürdürülemez.''

I would submit to you that the current situation

Sahip olduğumuz mevcut durum ve sistemin

and the current system we have

tasarlayabileceğimiz en pahalı

is the most expensive, inefficient system we could possibly conceive of.

ve en etkisiz sistem olduğu gerçeğini sizinle paylaşmak istiyorum.

The current situation is that when governments like the US --

Mevcut durumda ABD gibi hükümetler

or, let's say, the collection of governments

veya Avrupa Komisyonunu oluşturan

that make up the European Commission --

hükümetler topluluğu diyelim,

every year, they spend 15 billion dollars

dünya çapında her yıl

on just humanitarian and emergency and disaster relief worldwide.

hümaniter ve acil yardım kurtarma için 15 milyar dolar harcamakta.

That's nothing about foreign aid, that's just disaster relief.

Bu dış yardım için hiçbir şey, bu sadece acil durum yardımı.

Ninety-five percent of it goes to international relief agencies,

Bu paranın yüzde 95'i uluslararası yardım organlarına gidiyor,

that then have to import resources into these areas,

onlar da bu alanlara kaynak getirtiyorlar

and knit together some type of temporary health system, let's say,

ve diyelim ki geçici bir sağlık sistemi kuruyorlar,

which they then dismantle and send away when they run out of money.

paraları tükendiği zaman ise bu sistemi ortadan kaldırıyorlar.

So our job, it turns out, is very clear.

Yani bizim işimiz aslında çok açık.

We, as the global health community policy experts,

Küresel sağlık toplum politikası uzmanları olarak

our first job is to become experts in how to monitor

ilk yapmamız gereken, tehdit altındaki durumlarda

the strengths and vulnerabilities of health systems

sağlık sistemlerinin güçlü ve zayıf noktalarını

in threatened situations.

gözlemlemeyi bilmek.

And that's when we see doctors fleeing,

İşte bu aşamada doktorların kaçtığını,

when we see health resources drying up,

sağlık kaynaklarının tükendiğini,

when we see institutions crumbling --

kurumların harap olduğunu görüyoruz.

that's the emergency.

Acil durum dediğimiz şey bu.

That's when we need to sound the alarm and wave our arms.

Bu noktada uyarıya başlamalı ve yardım istemeliyiz.

OK?

Tamam mı?

Not now.

Şimdi değil.

Everyone can see that's an emergency, they don't need us to tell them that.

Bunu acil durum olduğunu herkes görüyor, söylememize gerek yok.

Number two:

İkinci husus:

places like where I work at Harvard need to take their cue

Harvard'da çalıştığım yer gibi merkezler Afganistan'daki

from the World Bank experience in Afghanistan,

Dünya Bankası tecrübesinden yaralanmalı

and we need to -- and we will --

ve biz bunlar gibi sağlık sektörü

build robust platforms to support health sector leaders like these.

liderlerini desteklemek için platformlar oluşturmalıyız - oluşturacağız da.

These people risk their lives.

Bu insanlar hayatlarını riske atıyorlar.

I think we can match their courage with some support.

Cesaretlerini biraz destekle karşılayabiliriz sanıyorum.

Number three:

Üçüncü husus:

we need to reach out and make new partnerships.

Yeni ortaklıklar bulmalıyız.

At our global health center,

Küresel sağlık merkezimizde,

we have launched a new initiative with NATO and other security policy makers

NATO ve diğer karar verici aktörlerle sağlık kuruluşlarını korumak için

to explore with them what they can do to protect health system institutions

konuşlanma esnasında neler yapabileceğimizi araştırmaya yönelik

during deployments.

yeni bir girişime başladık.

We want them to see

Sağlık sistemi ve diğer

that protecting health systems and other critical social institutions

önemli sağlık kurumlarını korumanın görevlerinin ayrılmaz bir parçası

is an integral part of their mission.

olduğunu görsünler istiyoruz.

It's not just about avoiding collateral damage;

Konu istenmeyen zararladan kaçınmak değil sadece;

it's about winning the peace.

Konu barışı sağlamak.

But the most important partner we need to engage is you,

Ama dahil etmemiz gereken en önemli ortak sizsiniz,

the American public, and indeed, the world public.

Amerikan halkı ve tabii ki dünya halkı.

Because unless you understand the value of social institutions,

Çünkü sağlık kurumlarının önemini anlamıyorsanız,

like health systems in these fragile settings,

bu hassas koşullar altındaki sağlık sistemleri gibi,

you won't support efforts to save them.

onları koruma çalışmalarına destek vermezsiniz.

You won't click on that article

''Şu ülkedeki tüm doktorlar kaçıyorlar.''

that talks about "Hey, all those doctors are on the run in country X.

Yazılı gazete yazısına tıklamazsınız.

I wonder what that means.

Bu ne anlama geliyor acaba?

I wonder what that means

Sağlık sistemi bu şartlar altında

for that health system's ability to, let's say, detect influenza."

gribin teşhis edebilecek mi merak ediyorum.

"Hmm, it's probably not good." That's what I'd tell you.

''Hmm, bence durum iyi değil.'' Size bunu söylerdim.

Up on the screen,

Ekranda en sevdiğim

I've put up my three favorite American institution defenders and builders.

üç Amerikalı kurucu ve kurum savunucusunu görüyorsunuz.

Over here is George C. Marshall,

Bu George C. Marshall,

he was the guy that proposed the Marshall Plan

İkinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa ekonomik kurumlarını

to save all of Europe's economic institutions after World War II.

kurtaran Marshall Planı'nı teklif eden kişi.

And this Eleanor Roosevelt.

Bu Eleanor Roosevelt.

Her work on human rights really serves as the foundation

İnsan hakları üzerindeki çalışmaları tüm uluslararası

for all of our international human rights organizations.

insan hakları örgütlerinin temelini oluşturuyor.

Then my big favorite is Ben Franklin,

Ve büyük favorim Ben Franklin,

who did many things in terms of creating institutions,

sosyal kurumların oluşturulması adına çok şey yapmış

but was the midwife of our constitution.

ve anayasamızın kurucusu.

And I would say to you

Ve şunu söylemek istiyorum

that these are folks who, when our country was threatened,

Bu insanlar ülkemiz tehdit altındayken,

or our world was threatened,

dünyamız tehdit altındayken,

they didn't retreat.

geri çekilmediler.

They didn't talk about building walls.

Duvarlar örmekten bahsetmediler.

They talked about building institutions to protect human security,

Kendi nesilleri ve bizler için, insan güvenliğini korumak için

for their generation and also for ours.

sosyal kurum inşa etmeye kafa yordular.

And I think our generation should do the same.

Ve bence bizim neslimiz de aynını yapmalı.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)