Why theater is essential to democracy | Oskar Eustis

Çeviri: Ozge Demirci-Richardson Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Theater matters because democracy matters.

Tiyatro büyük önem taşır, çünkü demokrasi büyük önem taşır.

Theater is the essential art form of democracy,

Tiyatro, demokrasinin vazgeçilmez sanat formudur.

and we know this because they were born in the same city.

Bunu, ikisinin de aynı şehirde doğmuş olmasından biliyoruz.

In the late 6th century BC,

MÖ 6. yy sonlarında,

the idea of Western democracy was born.

Batılı demokrasi fikri doğdu.

It was, of course,

Tabii ki bu,

a very partial and flawed democracy,

oldukça eksik ve kusurları olan bir demokrasiydi,

but the idea that power should stem from the consent of the governed,

fakat gücün, yönetilenlerin rızasından doğması,

that power should flow from below to above,

gücün yukarı tabakadan aşağıdakilere değil de,

not the other way around,

aşağıdan yukarıya yayılması fikri

was born in that decade.

bu dönemde ortaya çıktı.

And in that same decade, somebody -- legend has it, somebody named Thespis --

Aynı dönemde, efsaneye göre Thespis isimli biri,

invented the idea of dialogue.

diyalog fikrini icat etti.

What does that mean, to invent dialogue?

Diyalog icat etmek ne demek?

Well, we know that the Festival of Dionysus gathered

Dionysus Festivallerinin,

the entire citizenry of Athens

Atina'nın Akropolis tarafındaki

on the side of the Acropolis,

tüm vatandaşları bir araya getirdiğini,

and they would listen to music, they would watch dancing,

hep birlikte müzik dinleyip dansları seyrettiğini

and they would have stories told as part of the Festival of Dionysus.

ve festivalin bir parçası olarak hikâyelerini anlatıldığını biliyoruz.

And storytelling is much like what's happening right now:

Hikâye anlatımı tam olarak buradaki gibi olurdu:

I'm standing up here,

ben burada ayakta duruyorum,

the unitary authority,

üniter otorite olarak

and I am talking to you.

ve size hitap ediyorum.

And you are sitting back, and you are receiving what I have to say.

Sizler de arkanıza yaslanmış söylediklerimi dinliyorsunuz.

And you may disagree with it, you may think I'm an insufferable fool,

Bana katılmayabilir, çekilmez bir aptal olduğumu düşünebilir

you may be bored to death,

ve ölesiye sıkılmış olabilirsiniz,

but that dialogue is mostly taking place inside your own head.

ama bu diyalog çoğunlukla kendi kafanızda gerçekleşiyor.

But what happens if, instead of me talking to you --

Peki, sizinle konuşmak yerine --

and Thespis thought of this --

Thespis bunu akıl etmiş --

I just shift 90 degrees to the left,

90 derece soluma dönüp

and I talk to another person onstage with me?

benimle sahnede olan biriyle konuşsam ne olur?

Everything changes,

Her şey değişir,

because at that moment, I'm not the possessor of truth;

çünkü o anda ben, gerçeğin sahibi olan adam değil

I'm a guy with an opinion.

fikri olan bir adam olurum.

And I'm talking to somebody else.

Ve başka biriyle konuşuyorum.

And you know what?

Ve bilin bakalım ne oluyor.

That other person has an opinion too,

O diğer kişinin de fikri var

and it's drama, remember, conflict -- they disagree with me.

ve bu bir piyes hatırlayın, çatışma -- bana katılmıyorlar.

There's a conflict between two points of view.

İki bakış açısı arasında çatışma var.

And the thesis of that is that the truth can only emerge

Ve bunun arkasındaki fikir şu: Gerçek, yalnızca

in the conflict of different points of view.

farklı fikirlerin çatışmasıyla ortaya çıkabilir.

It's not the possession of any one person.

Herhangi bir kişinin malı değil.

And if you believe in democracy, you have to believe that.

Ve eğer demokrasiye inanıyorsanız, buna inanmak zorundasınız.

If you don't believe that, you're an autocrat

Eğer buna inanmıyorsanız, demokrasiye katlanmak

who is putting up with democracy.

durumunda olan bir otokratsınız.

But that's the basic thesis of democracy,

Demokrasinin temel iddiası şu,

that the conflict of different points of views leads to the truth.

farklı bakış açılarının çatışması bizi gerçeğe götürür.

What's the other thing that's happening?

Peki başka ne oluyor?

I'm not asking you to sit back and listen to me.

Sizden yaslanıp oturmanızı, beni dinlemenizi istemiyorum.

I'm asking you to lean forward

Eğilip benim bakış açımı

and imagine my point of view --

görmenizi istiyorum --

what this looks like and feels like to me as a character.

karakter olarak benim için nasıl gözüktüğünü, hissetiğini görmenizi.

And then I'm asking you to switch your mind

Sonra sizden düşünmenizi değiştirip

and imagine what it feels like to the other person talking.

konuşan diğer kişi için nasıl hissettiğini hayal etmenizi istiyorum.

I'm asking you to exercise empathy.

Sizden empati egzersizi yapmanızı istiyorum.

And the idea that truth comes from the collision of different ideas

Gerçeğin farklı fikirlerin çatışmasından doğduğu fikri

and the emotional muscle of empathy

ve empatinin duygusal kası,

are the necessary tools for democratic citizenship.

demokratik vatandaşlığın gerekli araçlarıdır.

What else happens?

Başka ne oluyor?

The third thing really is you,

Üçüncü şey sizsiniz,

is the community itself, is the audience.

toplumun kendisi, seyirciler.

And you know from personal experience that when you go to the movies,

Kendi deneyiminizden biliyorsunuz, sinemaya gittiğinizde,

you walk into a movie theater, and if it's empty, you're delighted,

içeri giriyorsunuz ve içerisi boşsa memnuniyet duyuyorsunuz,

because nothing's going to be between you and the movie.

çünkü hiçbir şey film ile sizin aranızda olmayacak.

You can spread out, put your legs over the top of the stadium seats,

Yayılabilirsiniz, bacaklarınızı öndeki koltuğa koyabilrsiniz,

eat your popcorn and just enjoy it.

mısırla filmin tadını çıkarabilirsiniz.

But if you walk into a live theater

Ama bir tiyatro salonuna girip

and you see that the theater is half full,

salonun yarısının dolu olduğunu görürseniz,

your heart sinks.

içiniz sıkılır.

You're disappointed immediately,

Hemen hayal kırıklığına uğrarsınız,

because whether you knew it or not,

çünkü bilseniz de bilmeseniz de

you were coming to that theater

tiyatroya, bir izleyici kitlesinin

to be part of an audience.

bir parçası olmak için gelmiştiniz.

You were coming to have the collective experience

Birlikte gülmeyi, ağlamayı, nefesinizi tutup

of laughing together, crying together, holding your breath together

ne olacağını birlikte görmeyi toplu olarak deneyimlemek için

to see what's going to happen next.

tiyatroya gelmiştiniz.

You may have walked into that theater as an individual consumer,

Salona, tek bir tüketici olarak girmiş olabilirsiniz,

but if the theater does its job,

ama tiyatro, görevini yerine getirirse,

you've walked out with a sense of yourself as part of a whole,

kendinizi bir bütünün, toplumun bir parçası olarak

as part of a community.

hissetmiş ayrılırsınız.

That's built into the DNA of my art form.

Bu her sanat şeklinin DNA'sına işlenmiştir.

Twenty-five hundred years later, Joe Papp decided

İki bin beş yüz yıl sonra, Joe Papp, kültürün ABD'de

that the culture should belong to everybody in the United States of America,

herkese ait olması gerektiğine karar verdi

and that it was his job to try to deliver on that promise.

ve bu sözünü yerine getirmeye çalışmayı kendine görev bildi.

He created Free Shakespeare in the Park.

Ücretsiz, Park'ta Shakespeare'i yarattı.

And Free Shakespeare in the Park is based on a very simple idea,

Ücretsiz, Park'ta Shakespeare çok basit bir fikre dayanıyor:

the idea that the best theater, the best art that we can produce,

Üretebileceğimiz en iyi tiyatro, en iyi sanatın,

should go to everybody and belong to everybody,

herkese ulaşması ve herkese mal olması fikri.

and to this day,

Ve bugüne kadar,

every summer night in Central Park,

Central Park'ta her yaz akşamı,

2,000 people are lining up

2000 insan, sunabileceğimiz

to see the best theater we can provide for free.

en iyi tiyatroyu izleyebilmek için sıraya giriyor.

It's not a commercial transaction.

Bu ticari bir muamele değil.

In 1967, 13 years after he figured that out,

1967'de, bunu akıl etmesinden 13 yıl sonra,

he figured out something else,

başka bir şeyi daha akıl etti,

which is that the democratic circle was not complete

insanlara yalnızca klasikleri vermekle demokratik halka

by just giving the people the classics.

tamamlanmıyordu.

We had to actually let the people create their own classics

İnsanlara kendi klasiklerini yaratıp sahneye çıkmalarını

and take the stage.

sağlamak durumundaydık.

And so in 1967,

Böylece 1967'de,

Joe opened the Public Theater downtown on Astor Place,

Joe, Astor Place merkezde Public Theater'i açtı

and the first show he ever produced was the world premiere of "Hair."

ve yapımcılığını yaptığı ilk gösterisi, "Hair"in dünya prömiyeriydi.

That's the first thing he ever did that wasn't Shakespeare.

Shakespeare dışında yaptığı ilk şey buydu.

Clive Barnes in The Times said that it was as if Mr. Papp took a broom

Clive Barnes Times'ta bunun sanki Papp bir süpürgeyle

and swept up all the refuse from the East Village streets

East Village sokaklarındaki tüm çer çöpü Public'te

onto the stage at the Public.

sahneye süpürmüş gibi olduğunu söyledi.

(Laughter)

(Kahkaha)

He didn't mean it complimentarily,

Bu bir iltifat değildi,

but Joe put it up in the lobby, he was so proud of it.

ama Joe bu gazete kupürünü lobiye astı ve bununla gurur duyuyordu.

(Laughter) (Applause)

(Kahkaha) (Alkış)

And what the Public Theater did over the next years with amazing shows like

Public Theater'ın sonraki yıllardaki

"For Colored Girls Who Have Considered Suicide / When the Rainbow Is Enuf,"

"For Colored Girls Who Have Considered Suicide / When the Rainbow İs Enuf,",

"A Chorus Line,"

"A Chorus Line," gibi mükemmel gösterileriyle gurur duydu.

and -- here's the most extraordinary example I can think of:

Aklıma gelen harikulâde örneklerden biri şu:

Larry Kramer's savage cry of rage about the AIDS crisis,

Larry Kramer'in AIDS krizi üzerine acımasız öfke patlaması:

"The Normal Heart."

"The Normal Heart."

Because when Joe produced that play in 1985,

Çünkü Joe bu oyunu 1985'te ortaya koyduğunda,

there was more information about AIDS

New York Times'ta Frank Rich'in eleştirisinde AIDS hakkında,

in Frank Rich's review in the New York Times

son dört yıl içinde New York Times'ın yayımladığından

than the New York Times had published in the previous four years.

çok daha fazla bilgi vardı.

Larry was actually changing the dialogue about AIDS

Larry, aslında bu oyunu yazarak, Joe da sahneye koyarak

through writing this play,

AIDS üzerine diyaloğu

and Joe was by producing it.

değiştiriyorlardı.

I was blessed to commission and work on Tony Kushner's "Angels in America,"

Tony Kushner'in "Angels in America"sında severek

and when doing that play and along with "Normal Heart,"

görev aldım ve oyun üzerinde çalıştım ve o süreçte "Normal Heart" ile birlikte,

we could see that the culture was actually shifting,

kültürün nasıl yön değiştirdiğini gerçekten de görebiliyorduk

and it wasn't caused by the theater,

ve bunun nedeni tiyatro değildi.

but the theater was doing its part

Ama tiyatro, ABD'de eş cinsel olmanın ne demek olduğunu

to change what it meant to be gay in the United States.

değiştirmedeki görevini yapıyordu.

And I'm incredibly proud of that.

Ve ben bununla inanılmaz gurur duyuyorum.

(Applause)

(Alkış)

When I took over Joe's old job at the Public in 2005,

2005'te, Public'te Joe'nin eski işini üstlendiğimde,

I realized one of the problems we had was a victim of our own success,

yaşadığımız sorunlardan biri kendi başarımızın kurbanıydı:

which is: Shakespeare in the Park had been founded as a program for access,

Park'ta Shakespeare erişim için bir program olarak kurulmuştu

and it was now the hardest ticket to get in New York City.

ama bugün New York City'de alınması en zor bilet.

People slept out for two nights to get those tickets.

Bilet almak için insanlar, iki gece dışarda uyudular.

What was that doing?

Bu neye sebep oluyordu?

That was eliminating 98 percent of the population

Nüfusun %98'ini oraya gitmeyi düşünmekten bile

from even considering going to it.

geri çekiyordu.

So we refounded the mobile unit

Böylelikle seyyar birimi yeniden kurduk

and took Shakespeare to prisons, to homeless shelters,

ve Shakespeare'i 5 ilçedeki hapishanelere, evsiz barınaklarına,

to community centers in all five boroughs

toplum merkezlerine götürdük.

and even in New Jersey and Westchester County.

New Jersey'de ve Westchester County'de de dâhil.

And that program proved something to us that we knew intuitively:

Ve bu program bize içten içe bildiğimiz bir şeyi gösterdi:

people's need for theater is as powerful as their desire for food

İnsanların tiyatroya olan ihtiyacı yemeğe ve içmeye

or for drink.

olduğu kadar şiddetli.

It's been an extraordinary success, and we've continued it.

İnanılmaz bir başarı elde ettik ve devam da ediyoruz.

And then there was yet another barrier that we realized we weren't crossing,

Sonra fark ettik ki, aşmadığımız başka bir engel daha var,

which is a barrier of participation.

o da katılım engeli.

And the idea, we said, is:

Ve dedik ki fikir şu:

How can we turn theater from being a commodity, an object,

Tiyatroyu bir meta, bir obje olmaktan çıkarıp gerçek anlamına,

back into what it really is --

insanlar arasındaki bir ilişki takımına

a set of relationships among people?

nasıl dönüştürebiliriz?

And under the guidance of the amazing Lear deBessonet,

Muhteşem Lear deBessonet rehberliğinde,

we started the Public Works program,

Public Works programını başlattık.

which now every summer produces

Bu program her yaz,

these immense Shakespearean musical pageants,

Tony Ödüllü aktör ve müzisyenlerin,

where Tony Award-winning actors and musicians

bakıcılarla, hizmetçilerle,

are side by side with nannies and domestic workers

eski askerlerle, hapse yeni atılmış tutuklularla,

and military veterans and recently incarcerated prisoners,

amatörler ve profesyonellerle yan yana, aynı sahnede

amateurs and professionals,

performans sergilediği

performing together on the same stage.

bu harika Shakespeare gösterilerini ortaya koyuyor.

And it's not just a great social program,

Ve bu sadece güzel bir sosyal program değil,

it's the best art that we do.

ortaya koyduğumuz en iyi sanat.

And the thesis of it is that artistry is not something

Ve bunun arkasındaki fikir şu: Sanatkârlık,

that is the possession of a few.

yalnızca küçük bir gruba ait değildir.

Artistry is inherent in being a human being.

Sanatkârlık, insan olmanın aslında vardır.

Some of us just get to spend a lot more of our lives practicing it.

Bazılarımız sadece, üzerinde daha fazla çalışıyor.

And then occasionally --

Ve zaman zaman da --

(Applause)

(Alkış)

you get a miracle like "Hamilton,"

"Hamilton" gibi bir efsane ortaya çıkıyor.

Lin-Manuel's extraordinary retelling of the foundational story of this country

Lin-Manuel'in bu ülkenin kuruluş hikâyesini, Batı Hint Adaları'ndan,

through the eyes of the only Founding Father who was a bastard immigrant orphan

kimsesiz, göçmen bir piç olan tek Kurucu Babası'nın gözünden,

from the West Indies.

şahane bir şekilde yeniden aktarımı.

And what Lin was doing

Lin'in yaptığı şey,

is exactly what Shakespeare was doing.

Shakespeare'inkinin aynısıydı.

He was taking the voice of the people, the language of the people,

İnsanların sesini, dilini alıp

elevating it into verse,

dizelere döküp daha güçlü hâle getiriyordu

and by doing so,

ve bunu yaparak,

ennobling the language

bu dili ve bu dili konuşan insanları,

and ennobling the people who spoke the language.

yüceltiyordu.

And by casting that show entirely with a cast of black and brown people,

Ve oyuncuların tümünü siyahi ve koyu tenli insanlardan seçerek

what Lin was saying to us,

Lin'in bize söylediği şey,

he was reviving in us

içimizde dirilttiği şey,

our greatest aspirations for the United States,

ABD için arzumuz,

our better angels of America,

Amerika için doğru olan,

our sense of what this country could be,

ülkenin ne olabileceği hissi,

the inclusion that was at the heart of the American Dream.

Amerikan Rüyası'nın temelindeki dâhiliyet.

And it unleashed a wave of patriotism in me

İçimde, seyircilerin içinde milliyetçi bir dalga;

and in our audience,

bitmek bilmeyen bir

the appetite for which is proving to be insatiable.

iştah ortaya çıkardı.

But there was another side to that, and it's where I want to end,

Ama bunun bir de diğer tarafı vardı ve bununla bitirmek istiyorum,

and it's the last story I want to talk about.

bahsetmek istediğim son şey.

Some of you may have heard that Vice President-elect Pence

Bazılarınızın duymuş olacağı gibi, seçilmiş başkan yardımcısı Pence,

came to see "Hamilton" in New York.

New York'ta "Hamilton"ı izlemeye geldi.

And when he came in, some of my fellow New Yorkers booed him.

Ve salona girdiğinde, bazı New Yorklular onu yuhaladı.

And beautifully, he said,

Ve çok güzel bir şekilde o da şunu söyledi:

"That's what freedom sounds like."

"Özgürlük işte böyle bir şey."

And at the end of the show,

Ve oyunun sonunda,

we read what I feel was a very respectful statement from the stage,

sahneden, bence çok saygılı olan, bir bildiri okundu,

and Vice President-elect Pence listened to it,

Pence de dinledi,

but it sparked a certain amount of outrage, a tweetstorm,

ama bu biraz öfke, tweet fırtınası yarattı

and also an internet boycott of "Hamilton"

ve hatta Pence'e saygısızlık edildiğini düşünen öfkeli kişiler,

from outraged people who had felt we had treated him with disrespect.

"Hamilton"ı boykot etti.

I looked at that boycott and I said, we're getting something wrong here.

Bu boykota baktım ve dedim ki, burada bir şeyler yanlış anlaşılıyor.

All of these people who have signed this boycott petition,

Bu boykot talebini imzalayanların hiçbiri,

they were never going to see "Hamilton" anyway.

zaten "Hamilton"ı asla izlemeyeceklerdi.

It was never going to come to a city near them.

Onların şehrinin yakınında bile sahnelenmeyecekti.

If it could come, they couldn't afford a ticket,

Sahnelense bile, onların bilet almaya güçleri yetmeyecek;

and if they could afford a ticket, they didn't have the connections

yetse bile bileti almak için

to get that ticket.

bağlantıları yoktu.

They weren't boycotting us;

Onlar bizi boykot etmiyordu,

we had boycotted them.

biz onları boykot ediyorduk.

And if you look at the red and blue electoral map of the United States,

ABD'nin seçim haritasındaki mavi ve kırmızı alanlara bakarsanız

and if I were to tell you,

ve size desem ki:

"Oh, the blue is what designates

"Mavi, kâr amacı gütmeyen tüm ana kuruluşları

all of the major nonprofit cultural institutions,"

temsil ediyor,"

I'd be telling you the truth.

size doğruyu söylemiş olurum.

You'd believe me.

Bana inanırdınız.

We in the culture have done exactly what the economy,

Kültürde, ekoniminin, eğitim sisteminin,

what the educational system, what technology has done,

teknolojinin yaptığının aynısını yaptık, o da şu:

which is turn our back on a large part of the country.

Ülkenin geniş bir kısmına sırtımızı döndük.

So this idea of inclusion, it has to keep going.

Bu dâhiliyet fikri, bu fikir devam etmek zorunda.

Next fall, we are sending out on tour

Önümüzdeki sonbahar, Lynn Nottage'in şahane prodüksiyonu,

a production of Lynn Nottage's brilliant, Pulitzer Prize-winning play "Sweat."

Plutzer ödüllü oyunu "Sweat"i tura çıkarıyoruz.

Years of research in Redding, Pennsylvania led her to write this play

Redding, Pensilvanya'daki yıllar süren araştımaları,

about the deindustrialization of Pennsylvania:

sanayisizleştirilmiş Pensilvanya'ya dair bu oyunu yazmasını sağladı:

what happened when steel left,

Çelik gittiğinde ne oldu,

the rage that was unleashed,

iş kaybı neticesinde

the tensions that were unleashed,

ortaya çıkan öfke,

the racism that was unleashed

gerilimler

by the loss of jobs.

ve ırkçılık.

We're taking that play and we're touring it

Bu oyunu tura çıkarıyoruz,

to rural counties in Pennsylvania,

Pensilvanya'nın,

Ohio, Michigan,

Ohio'nun, Michigan'ın, Minnesota'nın

Minnesota and Wisconsin.

ve Wisconsin'in kırsal kesimlerine götürüyoruz.

We're partnering with community organizations there to try and make sure

Oralardaki toplum kuruluşlarıyla işbirliği yapıp

not only that we reach the people that we're trying to reach,

ulaşmaya çalıştığımız insalara ulaştığımızdan emin olmanın yanında,

but that we find ways to listen to them back

onları dinlemenin yollarını bulmaya ve onlara,

and say, "The culture is here for you, too."

"Bu kültür sizin için de burada," demeye çalışıyoruz.

Because --

Çünkü --

(Applause)

(Alkış)

we in the culture industry,

kültür endüstrisindeki bizlerin,

we in the theater,

tiyatrodaki bizlerin,

have no right to say that we don't know what our job is.

görevimizin ne olduğunuz bilmiyoruz deme hakkımız yok.

It's in the DNA of our art form.

Bu, sanat formumuzun DNA'sında var.

Our job "... is to hold up, as 'twere, a mirror to nature;

Bizim görevimiz "... sanki bir aynayı doğaya tutar gibi,

to show scorn her image,

kibre şeklini göstermek,

to show virtue her appearance,

erdeme görünüşünü

and the very age its form and pressure."

ve zamanın ruhunu göstermek."

Our job is to try to hold up a vision to America

Görevimiz, Amerika'nın vizyonuna ayna tutmaya çalışmak,

that shows not only who all of us are individually,

bununla sadece hepimizi birey olarak değil de

but that welds us back into the commonality that we need to be,

olması gereken beraberlik anlayışına,

the sense of unity,

birlikteliğe,

the sense of whole,

bir bütün olmaya

the sense of who we are as a country.

ve ülke olarak kim olduğumuza ayna tutmak.

That's what the theater is supposed to do,

Tiyatronun yapması gereken bu

and that's what we need to try to do as well as we can.

ve bizim de en iyi şekilde yapmaya çalışmamız gereken şey bu.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)