Michel Laberge: How synchronized hammer strikes could generate nuclear fusion

Çeviri: Ayşegül Şenyiğit Gözden geçirme: cenk korkmaz

Wow, this is bright.

Bu gerçekten parlak.

It must use a lot of power.

Bayağı enerji harcıyor olmalı.

Well, flying you all in here

Eh, hepinizi buraya uçurmak da

must have cost a bit of energy too.

biraz enerjiye mal olmalı.

So the whole planet needs a lot of energy,

Yani tüm gezegenin çok fazla enerjiye ihtiyacı var

and so far we've been running mostly on fossil fuel.

ve bu zamana kadar çoğunlukla fosil yakıtları kullandık.

We've been burning gas.

Benzin yakıyorduk.

It's been a good run.

Güzel bir süreçti.

It got us to where we are, but we have to stop.

Bizi olduğumuz yere getirdi, ama artık buna bir son vermeliyiz.

We can't do that anymore.

Buna artık devam edemeyiz.

So we are trying different types of energy now,

Bu yüzden farklı enerji kaynakları bulmaya çalışıyoruz,

alternative energy,

alternatif enerji.

but it proved quite difficult to find something

Fakat petrol, gaz ve kömür gibi kullanışlı

that's as convenient and as cost-effective

ve uygun maliyetli bir kaynak bulmanın

as oil, gas and coal.

oldukça zor olduğu anlaşıldı.

My personal favorite is nuclear energy.

Benim kişisel olarak favorim nükleer enerji.

Now, it's very energy-dense,

Oldukça yoğun enerjiye sahip,

it produces solid, reliable power,

sağlam, güvenilir bir enerji üretiyor

and it doesn't make any CO2.

ve hiç CO2 açığa çıkarmıyor.

Now we know of two ways

Bugün nükleer enerji üretmenin

of making nuclear energy: fission and fusion.

iki yolunu biliyoruz: fisyon ve füzyon.

Now in fission, you take a big nucleus,

Fisyonda, büyük bir çekirdeği alırsınız,

you break it in part, in two,

iki parçaya bölersiniz

and it makes lots of energy,

ve oldukça fazla enerji açığa çıkar.

and this is how the nuclear reactor today works.

Bugün nükleer reaktörler işte böyle çalışır.

It works pretty good.

Oldukça iyi çalışır.

And then there's fusion.

Ve bir de füzyon var.

Now, I like fusion. Fusion's much better.

Füzyonu severim. Füzyon çok daha iyidir.

So you take two small nuclei,

Bunda iki küçük çekirdeği alırsınız,

you put it together, and you make helium,

birleştirirsiniz ve helyum yaparsınız.

and that's very nice.

İşte bu çok güzel.

It makes lots of energy.

Oldukça fazla enerji verir.

This is nature's way of producing energy.

Bu ayrıca doğanın enerji üretme yöntemidir.

The sun and all the stars in the universe

Güneş ve evrendeki tüm yıldızlar

run on fusion.

füzyonla çalışır.

Now, a fusion plant

Şimdi, bir füzyon tesisi

would actually be quite cost-effective

aslında oldukça uygun maliyetlidir.

and it also would be quite safe.

Ayrıca oldukça da güvenlidir.

It only produces short term radioactive waste,

Sadece kısa vadeli radyoaktif atık oluşturur

and it cannot melt down.

ve erime tehlikesi yoktur.

Now, the fuel from fusion comes from the ocean.

Füzyonun yakıtı okyanuslardan gelir.

In the ocean, you can extract the fuel

Bir kilowatt-saat enerji için gereken yakıtı

for about one thousandth of a cent

okyanustan çıkarmanın maliyeti yaklaşık

per kilowatt-hour, so that's very, very cheap.

bir cent'in binde biri kadardır. Yani çok, çok ucuz.

And if the whole planet would run on fusion,

Eğer tüm gezegenimizin enerjisi füzyon ile karşılansaydı,

we could extract the fuel from the ocean.

gereken yakıtı okyanuslardan çıkarabilirdik.

It would run for billions and billions of years.

Milyarlarca yıl boyunca bitmeden çalışabilirdi.

Now, if fusion is so great, why don't we have it?

Peki, füzyon bu kadar güzelse, neden kullanmıyoruz ?

Where is it?

Hani, nerede?

Well, there's always a bit of a catch.

Eh, her işin içinde bir bit yeniği vardır.

Fusion is really, really hard to do.

Füzyon, gerçekten çok, çok zor bir iş.

So the problem is, those two nuclei,

Sorun şu ki, bu iki küçük çekirdeğin

they are both positively charged,

her ikisi de pozitif yüklü,

so they don't want to fuse.

bu yüzden birleşmek istemiyorlar.

They go like this. They go like that.

Böyle gidiyorlar. Şöyle gidiyorlar.

So in order to make them fuse,

Bu yüzden onları birleştirmek için

you have to throw them at each other with great speed,

birbirlerine doğru müthiş bir hızla fırlatmanız gerek.

and if they have enough speed,

Yeterince hızlılarsa,

they will go against the repulsion,

itme kuvvetini yenecekler,

they will touch, and they will make energy.

birbirlerine değecek ve enerji açığa çıkaracaklar.

Now, the particle speed

Parçacıkların hızı

is a measure of the temperature.

sahip oldukları sıcaklığın bir ölçüsüdür.

So the temperature required for fusion

Böylece bir füzyon için gereken sıcaklık

is 150 billion degrees C.

150.000.000.000°C

This is rather warm,

Bu oldukça sıcak.

and this is why fusion is so hard to do.

İşte bu yüzden füzyon oldukça zor bir yöntem.

Now, I caught my little fusion bug

Bu füzyon tutkusuna, British Columbia Üniversitesi'nde

when I did my Ph.D. here at the University of British Columbia,

doktoramı yaparken kapıldım.

and then I got a big job in a laser printer place

Daha sonra matbaa endüstrisi için

making printing for the printing industry.

baskı yapan bir lazer matbaasında büyük bir iş aldım.

I worked there for 10 years,

Orada 10 yıl çalıştım

and I got a little bit bored,

ve biraz sıkıldım.

and then I was 40, and I got a mid-life crisis,

Sonra 40 yaşıma geldiğimde, orta yaş krizine girdim.

you know, the usual thing:

Bilirsiniz, klasik şeyler:

Who am I? What should I do?

Ben kimim? Ne yapmalıyım?

What should I do? What can I do?

Ne yapmalıyım? Ne yapabilirim?

And then I was looking at my good work,

Ve sonra güzel işime bir baktım.

and what I was doing is I was cutting the forests

Yaptığım şey burada Britanya Kolumbiyası'nda

around here in B.C.

etraftaki ormanları kesmek

and burying you, all of you,

ve sizleri, hepinizi,

in millions of tons of junk mail.

milyonlarca ton önemsiz posta içine gömmekti.

Now, that was not very satisfactory.

Tabi bundan pek de hoşlanmıyordum.

So some people buy a Porsche.

Bazı insanlar Porsche satın alır.

Others get a mistress.

Bazıları kendine metres edinir.

But I've decided to get my bit

Ancak ben kendimi

to solve global warming and make fusion happen.

küresel ısınma sorununu çözmeye ve füzyonu gerçekleştirmeye adadım.

Now, so the first thing I did

Yaptığım ilk şey

is I looked into the literature and I see,

literatüre bakmak

ve füzyonun nasıl çalıştığını bulmak oldu.

how does fusion work?

So the physicists have been working on fusion for a while,

Fizikçiler bir süredir füzyon üzerine çalışıyorlardı.

and one of the ways they do it

Geliştirdikleri yöntemlerden biri

is with something called a tokamak.

tokamak denen bir makineyi kullanmak oldu.

It's a big ring of magnetic coil,

Bu halka şeklinde büyük bir manyetik bobin,

superconducting coil,

süperiletken bobin.

and it makes a magnetic field

Bunun gibi bir halka içinde,

in a ring like this,

manyetik alan oluşturuyor.

and the hot gas in the middle,

Ortasında hapsedilmiş,

which is called a plasma, is trapped.

plazma denen sıcak bir gaz var.

The particles go round and round and round

Parçacıklar halkanın içinde

the circle at the wall.

sürekli olarak dönüyor.

Then they throw a huge amount of heat in there

Sonra müthiş bir miktarda ısı veriliyor.

to try to cook that to fusion temperature.

Böylece füzyon sıcaklığına ulaştırılıyor.

So this is the inside of one of those donuts,

İşte bu, bahsettiğimiz o çöreklerden birinin içi.

and on the right side you can see

Sağ tarafta da füzyon

the fusion plasma in there.

Now, a second way of doing this

plazmasını görebilirsiniz.

is by using laser fusion.

Şimdi de ikinci bir yöntem olan

lazer füzyonunu inceleyelim.

Now in laser fusion, you have a little ping pong ball,

Lazer füzyonunda, küçük bir pinpon topu alırsınız.

you put the fusion fuel in the center,

Füzyon yakıtını topun ortasına koyarsınız

and you zap that with a whole bunch of laser around it.

ve bir sürü lazeri topun etrafına gönderirsiniz.

The lasers are very strong, and it squashes

Lazerler öyle güçlü ki,

the ping pong ball really, really quick.

topu çok hızlı bir şekilde eziyor.

And if you squeeze something hard enough,

Ve bir şeyi yeterince sıkıştırırsanız,

it gets hotter,

ısınmaya başlar.

and if it gets really, really fast,

Eğer gerçekten hızlı ısınırsa

and they do that in one billionth of a second,

ki saniyenin milyarda birinde gerçekleşiyor,

it makes enough energy and enough heat

füzyon için gereken

to make fusion.

enerjiyi ve ısıyı sağlayabilir.

So this is the inside of one such machine.

İşte bu lazer füzyon makinesinin içi.

You see the laser beam and the pellet

Lazer ışınlarını ve ortadaki

in the center.

topu görüyorsunuz.

Now, most people think that fusion is going nowhere.

Çoğu kişi füzyonun hiç ilerleme kaydetmediğini sanıyor.

They always think that the physicists are in their lab

Fizikçilerin laboratuvarlarında çok sıkı çalıştıklarını

and they're working hard, but nothing is happening.

ancak hiçbir şey bulamadıklarını düşünüyorlar.

That's actually not quite true.

Bu aslında tam olarak doğru değil.

This is a curve of the gain in fusion

Bu son 30 yılda, füzyonda kat edilen

over the last 30 years or so,

ilerlemenin eğrisi.

and you can see that we're making now

Gördüğünüz gibi,

bu işe başladığımız zamankinden

about 10,000 times more fusion than we used to

10.000 kat daha iyi füzyon yapıyoruz.

when we started.

That's a pretty good gain.

Bu oldukça iyi bir ilerleme.

As a matter of fact, it's as fast

Gerçek şu ki, bu ilerleme

as the fabled Moore's Law

bir yongaya konulabilecek

that defined the amount of transistors

transistör sayısını tanımlayan

they can put on a chip.

efsanevi Moore Kanunu kadar hızlı.

Now, this dot here is called JET,

Buradaki noktaya JET deniyor,

the Joint European Torus.

Birleşik Avrupa Torusu (açılımı).

It's a big tokamak donut in Europe,

Avrupa'daki büyük tokamak çöreği.

and this machine in 1997

Bu makine 1997 yılında,

produced 16 megawatts of fusion power

16 megawatt füzyon enerjisi

with 17 megawatts of heat.

ve 17 megawatt ısı üretti.

Now, you say, that's not much use,

Şimdi diyeceksiniz ki, bu çok da verimli değilmiş,

but it's actually pretty close,

ama ilk başlardakinden 10,000 kat daha fazla

considering we can get

verim aldığımız düşünülürse,

about 10,000 times more than we started.

aslında verim almaya oldukça yakınız.

The second dot here is the NIF.

İkinci bir nokta da NIF' tir.

It's the National Ignition Facility.

Ulusal Ateşleme Tesisi (açılımı)

It's a big laser machine in the U.S.,

Bu, ABD'de büyük bir lazer makinesidir,

and last month they announced

Geçen ay,

with quite a bit of noise

büyük bir tantanayla,

that they had managed to make more fusion energy

pinpon topunun merkezine verdikleri enerjiden,

from the fusion

füzyonla daha fazla füzyon enerjisi

than the energy that they put in the center of the ping pong ball.

üretmeyi başardıklarını duyurdular.

Now, that's not quite good enough,

Bu çok da iyi bir şey değil,

because the laser to put that energy in

çünkü enerjiyi içeriye gönderen lazer enerjisi

was more energy than that,

elde edilen enerjiden daha fazlaydı,

but it was pretty good.

ama yine de iyiydi.

Now this is ITER,

Şimdi de ITER var

pronounced in French: EE-tairh.

Fransızca'da "iter" olarak okunuyor.

So this is a big collaboration of different countries

Bu, Fransa'nın güneyinde,

that are building a huge magnetic donut

kocaman bir manyetik çörek inşa eden

in the south of France,

farklı ülkelerin büyük bir işbirliği ile hayata geçecek.

and this machine, when it's finished,

Bu makina, bittiğinde,

will produce 500 megawatts of fusion power

sadece 50 megavatla

with only 50 megawatts to make it.

500 megavatlık bir füzyon enerjisi üretecek.

So this one is the real one.

Bu harikulade bir şey.

It's going to work.

İşte bu, işe yarayacak.

That's the kind of machine that makes energy.

Bu, enerji üreten türden bir makine.

Now if you look at the graph, you will notice

Grafiğe bakarsanız, şu iki noktanın

that those two dots are a little bit

eğrinin biraz sağ tarafında

on the right of the curve.

kaldığını göreceksiniz.

We kind of have fallen off the progress.

İlerleyişin biraz gerisinde kaldık.

Actually, the science to make those machines

Aslında, bu makineleri yapacak olan bilim,

was really in time

o eğri boyunca,

to produce fusion during that curve.

füzyon üretmede biraz geri kaldı.

However, there has been a bit of politics going on,

Ancak, işin içine biraz siyaset girdi,

and the will to do it was not there,

ve onu yapacak olan irade ortaya çıkmadı,

so it drifted to the right.

ve bu yüzden de sağa kaydı.

ITER, for example, could have been built

Örneğin, ITER, 2000 veya 2005 yıllarında,

in 2000 or 2005,

inşa edilebilirdi, fakat

but because it's a big international collaboration,

büyük uluslararası bir işbirliği olduğu için,

the politics got in and it delayed it a bit.

siyaset karıştı ve biraz aksadı o yüzden.

For example, it took them about three years

Örneğin, makineyi nereye koyacaklarına

to decide where to put it.

karar vermek yaklaşık 3 seneyi buldu.

Now, fusion is often criticized

Füzyon, biraz pahalı olmakla

for being a little too expensive.

suçlanır hep.

Yes, it did cost

Evet, bu ilerlemeyi kaydetmek için,

a billion dollars or two billion dollars a year

yılda bir veya iki milyar dolar

to make this progress.

masraf tutmuştur.

But you have to compare that to the cost

Ama bunu, Moore Yasası'nı elde etmenin bedeliyle

of making Moore's Law.

karşılaştırmanız gerekir.

That cost way more than that.

Çok da pahalıya çıkar.

The result of Moore's Law

Moore Yasası'nın sonucu

is this cell phone here in my pocket.

cebimdeki bu telefondur.

This cell phone, and the Internet behind it,

Bu cep telefonu ve onun arkasındaki İnternet

cost about one trillion dollars,

yaklaşık bir trilyon dolar tutuyor,

just so I can take a selfie

sırf bir özçekim yapıp,

and put it on Facebook.

onu Facebook'a yükleyebilmem için.

Then when my dad sees that,

Sonra babam fotoğrafı gördüğünde,

he'll be very proud.

gurur duysun diye.

We also spend about 650 billion dollars a year

Ayrıca, petrol, gaz ve

yenilenebilir enerji için

in subsidies for oil and gas

yılda yaklaşık 650 milyar dolar ödenek ayırıyoruz.

and renewable energy.

Now, we spend one half of a percent of that on fusion.

Ve bu meblağın sadece yüzde yarımı kadarını füzyona ayırıyoruz.

So me, personally, I don't think it's too expensive.

Ben, kişisel olarak, bunun çok pahalı olduğunu düşünmüyorum.

I think it's actually been shortchanged,

Aslında, bundan sonraki milyarlarca yıl

considering it can solve all our energy problems

bütün enerji sorunlarımızı temiz bir şekilde çözeceği düşünüldüğünde,

cleanly for the next couple of billions of years.

bence yeterince hakkı verilmiyor.

Now I can say that, but I'm a little bit biased,

Bunu rahatlıkla söyleyebiliyorum ama biraz önyargılıyım,

because I started a fusion company

çünkü bir füzyon şirketi kurdum

and I don't even have a Facebook account.

ve bir Facebook hesabım bile yok.

So when I started this fusion company in 2002,

2002'de füzyon şirketini kurduğumda,

I knew I couldn't fight with the big lads.

büyük çocuklarla başa çıkamayacağımı biliyordum.

They had much more resources than me.

Benden daha fazla kaynakları vardı.

So I decided I would need to find a solution

O yüzden, daha ucuz ve daha hızlı

that is cheaper and faster.

bir çözüm bulmam gerektiğine karar verdim.

Now magnetic and laser fusion

Manyetik ve lazer füzyonu

are pretty good machines.

oldukça iyi makinelerdir.

They are awesome pieces of technology,

Onlar müthiş teknolojik aletler,

wonderful machines, and they have shown

harika makineler

that fusion can be done.

ve füzyon yapılabileceğini gösterdiler.

However, as a power plant,

Ancak, enerji santrali olarak,

I don't think they're very good.

çok da iyi olduklarını düşünmüyorum.

They're way too big, way too complicated,

Çok büyükler, çok karmaşıklar

way too expensive,

ve bayağı pahalılar,

and also, they don't deal very much

ve aynı zamanda, füzyon enerjisiyle

with the fusion energy.

başa çıkamıyorlar.

When you make fusion, the energy comes out

Füzyon gerçekleştiğinde, enerji nötron olarak açığa çıkıyor,

as neutrons, fast neutrons comes out of the plasma.

yani plazmanın dışına hızlı nötronlar çıkıyor.

Those neutrons hit the wall of the machine.

Bu nötronlar makinenin duvarlarına çarpıp,

It damages it.

makineye zarar veriyorlar.

And also, you have to catch the heat from those neutrons

Aynı zamanda, bu nötronlardan çıkan ısıyı yakalayıp,

and run some steam to spin a turbine somewhere,

bir yerde türbin döndürmek için buharı kullanmalısınız,

and on those machines,

ve bu makinelerde,

it was all a bit of an afterthought.

bütün bunlar sonradan akla gelen şeylerdi.

So I decided that surely there is a better way of doing that.

Böylelikle, bunu yapmanın muhakkak daha iyi bir yolu olması gerektiğine karar verdim.

So back to the literature,

Literatüre geri dönüş yaptım,

and I read about the fusion everywhere.

füzyonla ilgili ne varsa okudum.

One way in particular attracted my attention,

Özellikle bir metot dikkatimi çekti.

and it's called magnetized target fusion,

Buna manyetize edilmiş hedef füzyonu (açılımı),

or MTF for short.

ya da kısaca MTF, deniyor.

Now, in MTF, what you want to do

MTF'de, amacınız şudur,

büyük bir tank alırsınız,

is you take a big vat

ve onu sıvı metalle doldurursunuz.

and you fill that with liquid metal,

Sonra, sıvı metali içine doldurup,

and you spin the liquid metal

to open a vortex in the center,

ortasında girdap oluşacak şekilde, karıştırırsınız.

a bit like your sink.

Bu, biraz lavabonuza benzer bir durumdur.

When you pull the plug on a sink, it makes a vortex.

Lavaboda tıpayı çektiğinizde, bir girdap oluşur.

And then you have some pistons driven by pressure

Dışarıda, basınçla hareket eden

that goes on the outside,

pistonlar vardır,

and this compresses the liquid metal

ve bu pistonlar plazma etrafındaki

around the plasma, and it compresses it,

sıvı metali sıkıştırır.

it gets hotter, like a laser,

Sıkıştırdıkça, lazer gibi, daha sıcak olur,

and then it makes fusion.

ve sonra füzyon gerçekleşir.

So it's a bit of a mix

Yani, bir nevi,

between a magnetized fusion

manyetize edilmiş füzyon ile

and the laser fusion.

lazer füzyonu karışımıdır.

So those have a couple of very good advantages.

Bu işlemlerin bir kaç avantajı vardır:

The liquid metal absorbs all the neutrons

Sıvı metal bütün nötronları emer

and no neutrons hit the wall,

ve hiç bir nötron duvara çarpmaz.

and therefore there's no damage to the machine.

Böylelikle, makineye zarar gelmez.

The liquid metal gets hot,

Sıvı metal sıcak hale gelir,

so you can pump that in a heat exchanger,

böylece onu ısı dönüştürücüye (eşanjör) pompalayıp,

make some steam, spin a turbine.

buhar oluşturarak bir türbini döndürebilirsiniz.

So that's a very convenient way of doing

Bu yöntem, işlemin bu kısmını

this part of the process.

And finally, all the energy to make the fusion happen

yapmanın verimli bir yoludur.

Ve son olarak, füzyonu gerçekleştirecek olan

comes from steam-powered pistons,

bütün enerji buharla çalışan pistonlardan gelir,

which is way cheaper than lasers

ki bu yöntem, lazerlerden veya süperiletken

or superconducting coils.

bobinlerden çok daha ucuzdur.

Now, this was all very good

Buraya kadar her şey iyi güzeldi ama tek bir sorun vardı:

except for the problem that it didn't quite work.

çalışmaması.

(Laughter)

(GÜLÜŞMELER)

There's always a catch.

Hep bi bit yeniği vardır.

So when you compress that,

Onu sıkıştırdığınızda,

the plasma cools down

plazma, sıkıştırma hızından daha hızlı

faster than the compression speed,

bir şekilde soğuyor.

so you're trying to compress it,

Yani, sıkıştırmaya çalışıyorsunuz,

but the plasma cooled down and cooled down and cooled down

fakat plazma soğuyor da soğuyor,

and then it did absolutely nothing.

ve kesinlikle hiç bir şey yapmıyor.

So when I saw that, I said, well, this is such a shame,

Bunu gördüğümde dedim ki 'bu çok utanç verici;

because it's a very, very good idea.

halbuki güzel bir fikirdi.'

So hopefully I can improve on that.

'neyse ki, bunu daha iyi hale getirebilirim.'

So I thought about it for a minute,

Şöyle bir dakika üzerinde düşündüm,

and I said, okay, how can we make that work better?

ve dedim ki 'pekâlâ, bunu nasıl daha iyi çalıştırabiliriz?'

So then I thought about impact.

Sonra, 'çarpışma' fikri geldi aklıma.

What about if we use a big hammer

Büyük bir çekiç alıp

and we swing it and we hit the nail like this,

onu sallayarak, bu şekilde, çiviye vursak nasıl olur?

in the place of putting the hammer on the nail

Çekiçle çivinin üstüne defalarca vurup

and pushing and try to put it in? That won't work.

içeriye doğru ittirmek yerine? Çünkü bu şekilde olmaz.

So what the idea is

Çözüm, çarpışma fikrini

is to use the idea of an impact.

kullanmaktan geçiyordu.

So we accelerate the pistons with steam,

Buharla pistonları hızlandırıyoruz,

that takes a little bit of time,

ki bu biraz zaman alıyor.

but then, bang! you hit the piston,

Ama sonra, 'güm!' diye pistona vuruyorsunuz,

and, baff!, all the energy is done instantly,

ve 'pof!' diye bütün enerji

down instantly to the liquid,

anında aşağıya sıvıya iletiliyor.

and that compresses the plasma much faster.

Böylelikle, plazma çok daha hızlı sıkıştırılıyor.

So I decided, okay, this is good, let's make that.

'Tamam, bu iyi, bunu yapalım' dedim.

So we built this machine in this garage here.

Bu makineyi

işte bu garajda yaptık.

We made a small machine

Küçük bir makine yaptık,

that we managed to squeeze

ve bu makinede biraz nötron sıkıştırmayı başarabildik.

a little bit of neutrons out of that,

and those are my marketing neutrons,

Bunlar benim pazarlama nötronlarım.

and with those marketing neutrons,

Bu pazarlama nötronlarıyla

then I raised about 50 million dollars,

50 milyon doları bir araya getirdim

and I hired 65 people. That's my team here.

ve 65 kişiyi işe aldım. Bu insanlar, benim takımım.

And this is what we want to build.

İşte, bu da bizim inşa etmek istediğimiz makine.

So it's going to be a big machine,

Çok büyük bir makine olacak,

about three meters in diameter,

yaklaşık 3 metre çapında.

liquid lead spinning around,

Sıvı kurşun dönecek,

big vortex in the center,

ortasında büyük bir girdapla.

put the plasma on the top and on the bottom,

Plazmayı üstüne ve altına koyacağız,

piston hits on the side,

pistonla yanlara vuracağız

bang!, it compresses it,

'güm!' diye sıkıştıracak plazmayı,

and it will make some energy,

ve enerji elde edeceğiz.

and the neutron will come out in the liquid metal,

Sıvı metalde nötron ortaya çıkacak,

going to go in a steam engine and make the turbine,

bir buhar makinesine girecek ve türbini çalıştıracak.

and some of the steam will go back

Sonra, buharın bir kısmı

to fire the piston.

pistonu itmek için geri gelecek.

We're going to run that about one time per second,

Biz bunu saniyede yaklaşık bir kez çalıştıracağız,

and it will produce 100 megawatts of electricity.

ve 100 megavatlık elektrik üreteceğiz.

Okay, we also built this injector,

Biz bir enjektör de inşa ettik.

so this injector makes the plasma to start with.

Başlangıç olarak, enjektör plazma yapıyor.

It makes the plasma at about

Plazmayı, yaklaşık 3.000.000 °C' de

a lukewarm temperature of three million degrees C.

oda sıcaklığında (!) yapıyor. (KONUŞMACI GÜLÜYOR)

Unfortunately, it doesn't last quite long enough,

Ne yazık ki, yeterince uzun süre dayanamıyor.

so we need to extend the life of the plasma a little bit,

Bu yüzden de plazmanın ömrünü biraz uzatmanız gerekiyor.

but last month it got a lot better,

Fakat, geçen ay plazma çok daha iyi hale geldi

so I think we have the plasma compressing now.

ve sanırım, şimdi plazmayı sıkıştırabiliyoruz.

Then we built a small sphere, about this big,

Sonra, küçük bir küre yaptık, yaklaşık bu büyüklükte (İKİ KOLUNU YANLARA GENİŞÇE AÇARAK)

14 pistons around it,

Etrafında 14 tane piston var.

and this will compress the liquid.

Bu, sıvıyı sıkıştıracak.

However, plasma is difficult to compress.

Ancak, plazmayı sıkıştırması zor oluyor

When you compress it,

çünkü sıkıştırdığınızda

it tends to go a little bit crooked like that,

bu şekilde deforme olma eğilimi gösteriyor. (ELİYLE, ŞİŞİRİLMİŞ BİR BALONU SIKIŞTIRIYOR)

so you need the timing of the piston

Bu yüzden, pistonun zamanlamasını

to be very good,

iyi yapmak lazım.

and for that we use several control systems,

Bunun için, bir kaç kontrol sistemi kullanıyoruz

which was not possible in 1970,

ki bu 1970'te mümkün değildi.

but we now can do that

Ama şimdi, güzel ve yeni

with nice, new electronics.

elektronik şeylerle bunu yapabiliyoruz.

So finally, most people think that fusion

Son olarak, pek çok insan füzyonun

is in the future and will never happen,

gelecekte olacağını ve (yakın bir zamanda) asla gerçek olmayacağını söylüyor

but as a matter of fact, fusion is getting very close.

ama aslında, füzyona yaklaşıyoruz.

We are almost there.

Neredeyse ulaştık ona.

The big labs have shown that fusion is doable,

Büyük laboratuvarlar, füzyonun yapılabileceğini göstermiştir.

and now there are small companies that are thinking about that,

Şimdi de küçük şirketler füzyon yapmayı düşünüyorlar

and they say, it's not that it cannot be done,

ve diyorlar ki "konu, yapılamaz olması değilmiş"

but it's how to make it cost-effectively.

"konu, nasıl uygun maliyetli yapılacağı"ymış.

General Fusion is one of those small companies,

General Fusion (Genel Füzyon), o küçük şirketlerden biri.

and hopefully, very soon, somebody, someone,

Ümit ediyoruz ki, çok yakında, biri veya birileri

will crack that nut,

zoru başaracak

and perhaps it will be General Fusion.

ve belki de bu birisi "General Fusion" olacak.

Thank you very much.

Çok teşekkürler.

(Applause)

(ALKIŞLAR)