Michel Laberge: How synchronized hammer strikes could generate nuclear fusion

Michel Laberga: Cách những nhát búa đồng bộ tạo ra nhiệt hạch

Translator: Trang Loren Reviewer: Thanh Nguyen Cong

Wow, this is bright.

Ồ, ở đây sáng quá nhỉ.

It must use a lot of power.

Chắc phải sử dụng nhiều năng lượng lắm đây.

Well, flying you all in here

Để tất cả mọi người bay tới đây

must have cost a bit of energy too.

cũng cần nhiều năng lượng lắm.

So the whole planet needs a lot of energy,

Do vậy toàn bộ hành tinh này cần rất nhiều năng lượng

and so far we've been running mostly on fossil fuel.

và tới nay đang chủ yếu sử dụng năng lượng hoá thạch.

We've been burning gas.

Chúng ta sử dụng khí đốt.

It's been a good run.

Đó là bước tiến,

It got us to where we are, but we have to stop.

thúc đẩy ta đến được ngày nay, nhưng chúng ta cũng phải dừng lại.

We can't do that anymore.

Chúng ta không nên khai thác thêm nữa.

So we are trying different types of energy now,

VÌ vậy, giờ đây cần tìm ra các dạng năng lượng khác,

alternative energy,

năng lượng thay thế,

but it proved quite difficult to find something

nhưng không dễ gì tìm ra một nguồn

that's as convenient and as cost-effective

thuận tiện và rẻ

as oil, gas and coal.

như dầu lửa, khí đốt và than.

My personal favorite is nuclear energy.

Tôi thích năng lượng nguyên tử.

Now, it's very energy-dense,

Đây nhé, đó là nguồn năng lượng tập trung cao,

it produces solid, reliable power,

tạo năng lượng bền bỉ

and it doesn't make any CO2.

và không tạo ra CO2.

Now we know of two ways

Hiện nay, chúng ta biết hai cách

of making nuclear energy: fission and fusion.

tạo năng lượng hạt nhân: phân hạch và hợp hạch.

Now in fission, you take a big nucleus,

Trong phân hạch, bạn có một hạt nhân lớn

you break it in part, in two,

bẻ gãy nó thành hai phần nhỏ hơn

and it makes lots of energy,

và tạo ra rất nhiều năng lượng.

and this is how the nuclear reactor today works.

Đây là cách các lò phản ứng hạt nhân vẫn làm.

It works pretty good.

Nó hoạt động rất tốt.

And then there's fusion.

Còn tiếp đến là hợp hạch.

Now, I like fusion. Fusion's much better.

Tôi thích hợp hạch. Nó tốt hơn nhiều.

So you take two small nuclei,

Bạn có hai hạt nhân nhỏ,

you put it together, and you make helium,

bạn ghép chúng lại và tạo ra Heli,

and that's very nice.

thật tuyệt.

It makes lots of energy.

Nó cũng tạo ra vô vàn năng lượng

This is nature's way of producing energy.

Đây chính là cách tự nhiên tạo ra năng lượng.

The sun and all the stars in the universe

Mặt trời và muôn vạn vì sao trong thiên hà

run on fusion.

tham gia quá trình hợp hạch.

Now, a fusion plant

Ngày nay, một nhà máy nhiệt hạch

would actually be quite cost-effective

thực ra không đắt đỏ

and it also would be quite safe.

và cũng rất an toàn.

It only produces short term radioactive waste,

Nó chỉ tạo rah chất thải phóng xạ ngắn hạn

and it cannot melt down.

và không bị tan chảy.

Now, the fuel from fusion comes from the ocean.

Nhiên liệu cho hợp hạch đến từ đại dương.

In the ocean, you can extract the fuel

Ở đại dương, bạn có thể rút nhiên liệu

for about one thousandth of a cent

với giá khoảng 1/1000 xu/1 kilowat-giờ

per kilowatt-hour, so that's very, very cheap.

rất, rất rẻ.

And if the whole planet would run on fusion,

VÌ thế nếu toàn bộ hành tinh sử dụng nhiệt hạch,

we could extract the fuel from the ocean.

chúng ta có thể tách nhiên liệu từ đại dương,

It would run for billions and billions of years.

và đủ cho hàng tỉ tỉ năm.

Now, if fusion is so great, why don't we have it?

Giờ đây, câu hỏi đặt ra là tốt vậy nhưng sao không làm?

Where is it?

Nó ở đâu?

Well, there's always a bit of a catch.

À, cái gì cũng đều cần chuẩn bị.

Fusion is really, really hard to do.

Nhiệt hạch thực sự rất rất khó làm

So the problem is, those two nuclei,

Vấn đề là, ở hai hạt nhân đó.

they are both positively charged,

Chúng đều mang điện tích âm

so they don't want to fuse.

vì vậy chúng không muốn kết hợp.

They go like this. They go like that.

Hạt thì chạy đằng này. Hạt lại chạy đằng kia.

So in order to make them fuse,

VÌ vậy, để chúng kết hợp với nhau,

you have to throw them at each other with great speed,

bạn phải giúp chúng có vận tốc cực lớn,

and if they have enough speed,

và khi chúng đạt vận tốc đủ lớn,

they will go against the repulsion,

tự chúng sẽ thắng được lực đẩy,

they will touch, and they will make energy.

chúng sẽ va chạm và tạo năng lượng.

Now, the particle speed

Tốc độ hạt

is a measure of the temperature.

là thước đo của nhiệt độ.

So the temperature required for fusion

Vậy nhiệt độ cần cho việc hợp hạch

is 150 billion degrees C.

khoảng 150 tỉ độ C.

This is rather warm,

Thực ra nóng lắm đấy,

and this is why fusion is so hard to do.

cho nên, rất khó để tạo ra nhiệt hạch.

Now, I caught my little fusion bug

Tôi bắt đầu làm quen với nhiệt hạch

when I did my Ph.D. here at the University of British Columbia,

khi tôi làm tiến sỹ ở đây, đại học British Columbia

and then I got a big job in a laser printer place

sau đó, tôi làm việc chuyên về máy in laser

making printing for the printing industry.

để tạo bản in cho công nghiệp in ấn.

I worked there for 10 years,

Tôi làm ở đó khoảng 10 năm,

and I got a little bit bored,

đôi lúc cũng thấy nhàm,

and then I was 40, and I got a mid-life crisis,

nhưng khi đến tuổi 40, tôi bị khủng hoảng trung niên,

you know, the usual thing:

như bạn thấy, thường là băn khoăn:

Who am I? What should I do?

Tôi là ai? Tôi muốn làm gì?

What should I do? What can I do?

Tôi nên làm gì? Tôi làm được gì?

And then I was looking at my good work,

Sau đó, tôi nhìn lại công việc lí tưởng của mình,

and what I was doing is I was cutting the forests

điều tôi đang làm là chặt rừng

around here in B.C.

quanh đây thôi, ở British Columbia này

and burying you, all of you,

và chôn vùi tất cả các bạn,

in millions of tons of junk mail.

trong hàng triệu tấn thư rác.

Now, that was not very satisfactory.

Thấy không, chẳng thú vị gì.

So some people buy a Porsche.

Có người mua xe Porsche.

Others get a mistress.

Có người thì có tình nhân.

But I've decided to get my bit

Tôi thì quyết định làm chun chút thôi,

to solve global warming and make fusion happen.

giải quyết vấn đề nóng lên toàn cầu và làm cho nhiệt hạch thành công.

Now, so the first thing I did

Điều đầu tiên tôi làm

is I looked into the literature and I see,

là tìm hiểu tài liệu và xem,

how does fusion work?

cơ chế vận hành của nhiệt hạch.

So the physicists have been working on fusion for a while,

Thực ra các nhà vật lý đã nghiên cứu nhiệt hạch lâu rồi,

and one of the ways they do it

và một trong những cách họ làm

is with something called a tokamak.

là dùng tokamak.

It's a big ring of magnetic coil,

Đó là một vòng cực lớn chứa các xuyến từ,

superconducting coil,

và xuyến siêu dẫn,

and it makes a magnetic field

nó tạo ra từ trường

in a ring like this,

trong một chiếc vòng như thế này,

and the hot gas in the middle,

với khí nóng bị bẫy ở giữa

which is called a plasma, is trapped.

được gọi là plasma.

The particles go round and round and round

Các hạt chạy vòng vòng

the circle at the wall.

theo tường.

Then they throw a huge amount of heat in there

Sau đó, chúng toả ra một lượng nhiệt rất lớn

to try to cook that to fusion temperature.

để làm nóng tới nhiệt độ hợp hạch.

So this is the inside of one of those donuts,

Đây là bên trong một cái vòng như thế,

and on the right side you can see

ở bên phải, bạn thấy

the fusion plasma in there.

plasma nóng chảy.

Now, a second way of doing this

Và, cách làm thứ hai

is by using laser fusion.

là sử dụng chùm tia laser.

Now in laser fusion, you have a little ping pong ball,

Theo cách này, bạn có một quả bóng bàn nhỏ,

you put the fusion fuel in the center,

đặt nhiên liệu hợp hạch vào giữa,

and you zap that with a whole bunch of laser around it.

và chiếu một chùm laser bao quanh nó.

The lasers are very strong, and it squashes

Laser rất mạnh và nó ép quả bóng bàn

the ping pong ball really, really quick.

vô cùng nhanh.

And if you squeeze something hard enough,

Nếu bạn ép một thứ gì đó đủ mạnh

it gets hotter,

nó sẽ trở nên nóng,

and if it gets really, really fast,

và nếu việc này được làm rất rất nhanh,

and they do that in one billionth of a second,

trong một phần tỉ giây,

it makes enough energy and enough heat

thì bạn tạo đủ năng lượng và nhiệt

to make fusion.

để tạo ra phản ứng hợp hạch.

So this is the inside of one such machine.

Và đây là những gì bên trong một chiếc máy như vậy.

You see the laser beam and the pellet

Bạn thấy chùm laser và pellet

in the center.

ở tâm.

Now, most people think that fusion is going nowhere.

Bây giờ, phần lớn mọi người cho rằng hợp hạch cũng chả nghĩa lí gì.

They always think that the physicists are in their lab

Mọi người thường cho rằng các nhà vật lý trong phòng thí nghiệm

and they're working hard, but nothing is happening.

làm việc chăm chỉ, nhưng không nên trò trống gì.

That's actually not quite true.

Điều đó không đúng lắm đâu.

This is a curve of the gain in fusion

Đây là biểu đồ thể hiện thành công của nhiệt hạch

over the last 30 years or so,

trong hơn 30 năm qua,

and you can see that we're making now

bạn có thể thấy rằng lượng nhiệt hạch ta đang tạo nên

about 10,000 times more fusion than we used to

nhiều gấp khoảng 10.000 lần trước đây,

when we started.

vào điểm khởi đầu.

That's a pretty good gain.

Đó là một thành quả tuyệt vời.

As a matter of fact, it's as fast

Thực tế là, nó phát triển nhanh

as the fabled Moore's Law

như định luật Moore hoang đường

that defined the amount of transistors

về số lượng transitor

they can put on a chip.

có thể đặt trên con chip.

Now, this dot here is called JET,

Và đây, chấm nhỏ này là JET

the Joint European Torus.

Joint European Torus.

It's a big tokamak donut in Europe,

Nó là tokamak lớn nhất châu Âu

and this machine in 1997

và năm 1997, chiếc máy này

produced 16 megawatts of fusion power

đã tạo ra 16 megawatts năng lượng nhiệt hạch

with 17 megawatts of heat.

từ 17 megawatts nhiệt.

Now, you say, that's not much use,

Giờ chắc bạn sẽ nghĩ, thế ăn thua gì

but it's actually pretty close,

nhưng thực ra, lại đáng kể đấy.

considering we can get

Ngẫm xem, chúng ta có thể đạt được

about 10,000 times more than we started.

gấp 10.000 lần so với trước.

The second dot here is the NIF.

Chấm thứ 2 ở đây là NIF.

It's the National Ignition Facility.

National Ignition Facility.

It's a big laser machine in the U.S.,

Đó là một máy laser lớn ở Mỹ,

and last month they announced

tháng trước, họ đã thông báo

with quite a bit of noise

ầm lên rằng

that they had managed to make more fusion energy

họ có thể tạo ra nhiều năng lượng nhiệt hạch hơn

from the fusion

từ hợp hạch

than the energy that they put in the center of the ping pong ball.

hơn phần năng lượng họ đặt vào tâm của quả bóng bàn.

Now, that's not quite good enough,

Đương nhiên, nhiêu đó vẫn chưa đủ

because the laser to put that energy in

bởi vì laser để truyền năng lượng

was more energy than that,

là nhiều hơn thế,

but it was pretty good.

nhưng thế cũng tốt lắm rồi.

Now this is ITER,

Tiếp theo là ITER,

pronounced in French: EE-tairh.

phát âm tiếng Pháp là: EE-tairh.

So this is a big collaboration of different countries

Đây là một dự án lớn của vài quốc gia

that are building a huge magnetic donut

xây dựng một vòng từ khổng lồ

in the south of France,

ở miền nam nước Pháp,

and this machine, when it's finished,

và với cỗ máy này, khi hoàn thành,

will produce 500 megawatts of fusion power

sẽ tạo ra 500 megawatts năng lượng nhiệt hạch

with only 50 megawatts to make it.

mà chỉ tốn 50 megawatts.

So this one is the real one.

Đây là những điều có thực.

It's going to work.

Chúng ta sẽ làm được.

That's the kind of machine that makes energy.

Một loại máy tạo ra năng lượng.

Now if you look at the graph, you will notice

Bây giờ, nhìn vào đồ thị, bạn sẽ nhận thấy

that those two dots are a little bit

2 cái chấm này

on the right of the curve.

hơi nghiêng về bên phải của đường cong.

We kind of have fallen off the progress.

Chúng ta tụt lại trong giai đoạn này.

Actually, the science to make those machines

Thực tế là, khoa học tạo ra những cỗ máy này

was really in time

hơi sờn lòng

to produce fusion during that curve.

trong hành trình tạo nhiệt hạch trong thời gian này.

However, there has been a bit of politics going on,

Có chút chính trị ở đây,

and the will to do it was not there,

họ không muốn thực hiện

so it drifted to the right.

nên đồ thị xô hẳn về bên phải.

ITER, for example, could have been built

ITER là một ví dụ, đáng lẽ nó đã được xây

in 2000 or 2005,

năm 2000 hay 2005,

but because it's a big international collaboration,

nhưng do đây là dự án hợp tác quốc tế

the politics got in and it delayed it a bit.

chính trị đã ảnh hưởng và nó bị chậm trễ đôi chút.

For example, it took them about three years

Ví như, cần tới 3 năm

to decide where to put it.

để xem là đặt nó ở đâu.

Now, fusion is often criticized

Hiện tại, nhiệt hạch thường bị chỉ trích

for being a little too expensive.

bởi vì hơi đắt đỏ.

Yes, it did cost

Đúng, nó tiêu tốn

a billion dollars or two billion dollars a year

một tới hai tỉ đô la một năm

to make this progress.

để thực hiện.

But you have to compare that to the cost

Nhưng cũng phải so nó với giá thành

of making Moore's Law.

để làm định luật Moore.

That cost way more than that.

Giá đó còn trên trời hơn.

The result of Moore's Law

Sản phẩm của định luật Moore

is this cell phone here in my pocket.

là chiếc điện thoại ngay trong túi tôi.

This cell phone, and the Internet behind it,

Chiếc điện thoại, được nối internet

cost about one trillion dollars,

giá hơn một ngàn tỉ đô-la,

just so I can take a selfie

chỉ để tôi có thể tự sướng một cái

and put it on Facebook.

và đưa lên Facebook.

Then when my dad sees that,

Khi bố tôi nhìn thấy cái này,

he'll be very proud.

ông sẽ rất tự hào.

We also spend about 650 billion dollars a year

Chúng ta dành khoảng 650 tỉ đô la mỗi năm

in subsidies for oil and gas

để trả cho xăng, khí đốt

and renewable energy.

và năng lượng có thể làm mới.

Now, we spend one half of a percent of that on fusion.

Giờ, ta dành một nửa phần trăm đó cho nhiệt hạch.

So me, personally, I don't think it's too expensive.

Với cá nhân tôi, tôi không nghĩ là quá đắt.

I think it's actually been shortchanged,

Tôi nghĩ ta đã phỉnh gạt nhau rằng

considering it can solve all our energy problems

để giải quyết sạch sẽ vấn đề năng lượng

cleanly for the next couple of billions of years.

thì cần vài tỉ năm nữa.

Now I can say that, but I'm a little bit biased,

Bây giờ, tôi có thể nói rằng tôi có chút thiên vị,

because I started a fusion company

bởi vì tôi đã bắt đầu một công ty nhiệt hạch

and I don't even have a Facebook account.

mà chưa từng có một tài khoản Facebook.

So when I started this fusion company in 2002,

Năm 2002, khi tôi bắt đầu công ty nhiệt hạch này,

I knew I couldn't fight with the big lads.

tôi biết rằng tôi không thể thắng những công ty lớn.

They had much more resources than me.

Họ có nhiều nguồn lực hơn tôi.

So I decided I would need to find a solution

VÌ vậy tôi quyết định tìm cho mình một giải pháp

that is cheaper and faster.

rẻ và nhanh hơn.

Now magnetic and laser fusion

Giờ máy hợp hạch nhờ từ trường và laser

are pretty good machines.

cũng khá hay.

They are awesome pieces of technology,

Chúng là sản phẩm xuất sắc của công nghệ,

wonderful machines, and they have shown

những chiếc máy kỳ diệu cho thấy

that fusion can be done.

có thể hợp hạch.

However, as a power plant,

Tuy nhiên, xét từ khía cạnh sản xuất năng lượng,

I don't think they're very good.

chúng chưa tuyệt lắm.

They're way too big, way too complicated,

Cái thì quá lớn, cái thì quá phức tạp,

way too expensive,

còn cái thì quá đắt,

and also, they don't deal very much

và nữa, không thích hợp lắm

with the fusion energy.

để tạo nhiệt hạch.

When you make fusion, the energy comes out

Khi hợp hạch, năng lượng thoát ra

as neutrons, fast neutrons comes out of the plasma.

như nơ-tron, những hạt nơ-tron nhanh thoát ra từ Plasma.

Those neutrons hit the wall of the machine.

Những hạt nơ-tron này đập vào tường của máy

It damages it.

và phá hủy máy.

And also, you have to catch the heat from those neutrons

Hơn nữa, cần thu lại năng lượng từ những hạt nơ-tron này

and run some steam to spin a turbine somewhere,

để chạy tua-bin hơi nước,

and on those machines,

cũng trên những máy này,

it was all a bit of an afterthought.

đó là những gì cần sau rốt.

So I decided that surely there is a better way of doing that.

Do vậy, tôi đoan chắc phải có một cách nào đó tốt hơn.

So back to the literature,

Nào, quay lại với tài liệu,

and I read about the fusion everywhere.

tôi đã đọc về hợp hạch từ khắp các nguồn.

One way in particular attracted my attention,

Một cách làm tôi rất quan tâm,

and it's called magnetized target fusion,

là hợp hạch tiêu điểm từ hóa, (Magnetized target fusion)

or MTF for short.

hay nói ngắn gọn là MTF.

Now, in MTF, what you want to do

Bây giờ với MTF, bạn sẽ phải

is you take a big vat

lấy một cái bể to,

and you fill that with liquid metal,

đổ đầy vào đó kim loại lỏng,

and you spin the liquid metal

ly tâm khối kim loại này

to open a vortex in the center,

để tạo một cuộn xoáy ở tâm,

a bit like your sink.

giống như trong bồn rửa.

When you pull the plug on a sink, it makes a vortex.

Khi nối điện tới bồn rửa, sẽ tạo ra một cuộn xoáy.

And then you have some pistons driven by pressure

Thêm vào đó, có vài pit-tông được kiểm soát bằng áp suất

that goes on the outside,

nén từ ngoài vào,

and this compresses the liquid metal

sẽ nén kim loại lỏng

around the plasma, and it compresses it,

xung quanh plasma và nén nó,

it gets hotter, like a laser,

làm nóng lên, giống như laser,

and then it makes fusion.

và tạo nên hợp hạch.

So it's a bit of a mix

Đó là một phần của sự kết hợp

between a magnetized fusion

giữa hợp hạch bởi từ trường

and the laser fusion.

và hợp hạch nhờ laser.

So those have a couple of very good advantages.

Những thứ này có vài lợi ích.

The liquid metal absorbs all the neutrons

Kim loại lỏng hấp thụ tất cả những hạt nơ-tron

and no neutrons hit the wall,

do vậy không hạt nào đập vào tường,

and therefore there's no damage to the machine.

nên không phá hủy máy.

The liquid metal gets hot,

Kim loại lỏng tăng nhiệt,

so you can pump that in a heat exchanger,

nên có thể bơm trong thiết bị trao đổi nhiệt

make some steam, spin a turbine.

tạo nên hơi nước để chạy tua bin.

So that's a very convenient way of doing

Do vậy thật là thuận tiện để thực hiện

this part of the process.

bước này của quá trình.

And finally, all the energy to make the fusion happen

Cuối cùng, tất cả năng lượng giúp hợp hạch xảy ra

comes from steam-powered pistons,

đến từ các pit-tông điều khiển bởi hơi nước,

which is way cheaper than lasers

đó là cách rẻ hơn laser

or superconducting coils.

hoặc dùng xuyến siêu dẫn.

Now, this was all very good

Giờ thì tốt rồi,

except for the problem that it didn't quite work.

ngoại trừ vấn đề là nó hoàn toàn không hoạt động.

(Laughter)

(Cười)

There's always a catch.

Luôn có cách!

So when you compress that,

Khi bạn nén,

the plasma cools down

thể plasma hạ nhiệt

faster than the compression speed,

nhanh hơn tốc độ nén,

so you're trying to compress it,

như vậy là bạn đang nén nó,

but the plasma cooled down and cooled down and cooled down

nhưng thể plasma lạnh hơn, và cứ hạ nhiệt xuống

and then it did absolutely nothing.

sau đó nó hoàn toàn không có động tĩnh gì nữa.

So when I saw that, I said, well, this is such a shame,

Khi thấy thế, tôi nghĩ thật buồn quá đi,

because it's a very, very good idea.

vì ý tưởng này hay mà.

So hopefully I can improve on that.

Nên tôi mong có thể cải tiến nó.

So I thought about it for a minute,

Tôi nghĩ trong vài phút,

and I said, okay, how can we make that work better?

và nói, thôi được, làm sao để khiến nó hoạt động tốt hơn?

So then I thought about impact.

Và tôi đã nghĩ tới sự va chạm

What about if we use a big hammer

Thế nào nếu sử dụng một chiếc búa lớn

and we swing it and we hit the nail like this,

nâng lên và đập mạnh vào chiếc đinh - như thế này,

in the place of putting the hammer on the nail

ở chỗ chiếc búa đập phải chiếc đinh

and pushing and try to put it in? That won't work.

nén xuống cho nó vào? Vẫn không được.

So what the idea is

Vậy ý tưởng là

is to use the idea of an impact.

sử dụng sự tương tác.

So we accelerate the pistons with steam,

Chúng tôi gia tốc các pit-tông bằng hơi nước,

that takes a little bit of time,

giai đoạn này cần chút thời gian,

but then, bang! you hit the piston,

nhưng sau đó thì, bang - đập vào pit-tông,

and, baff!, all the energy is done instantly,

và, bùm, tất cả năng lượng giải phóng đồng thời,

down instantly to the liquid,

truyền thẳng vào chất lỏng,

and that compresses the plasma much faster.

và nén khối plasma nhanh hơn rất nhiều.

So I decided, okay, this is good, let's make that.

Tôi đã quyết định, được rồi có vẻ tốt, sẽ làm như vậy.

So we built this machine in this garage here.

Chúng tôi tạo nên chiếc máy trong nhà kho này.

We made a small machine

Chúng tôi tạo một chiếc máy nhỏ

that we managed to squeeze

để có thể lấy được

a little bit of neutrons out of that,

một chút nơ-tron,

and those are my marketing neutrons,

và đó là những nơ-tron thương mại của tôi.

and with those marketing neutrons,

Với những nơ-tron này,

then I raised about 50 million dollars,

tôi có thể tạo ra 50 triệu đô la,

and I hired 65 people. That's my team here.

và thuê tới 65 người. Đây là đội của tôi.

And this is what we want to build.

Và đây là thứ mà chúng tôi muốn tạo ra.

So it's going to be a big machine,

Nó sẽ là một chiếc máy lớn,

about three meters in diameter,

với đường kính khoảng 3m,

liquid lead spinning around,

có chì lỏng xung quanh,

big vortex in the center,

xoáy lớn ở tâm,

put the plasma on the top and on the bottom,

tạo ra thể plasma ở đỉnh và đáy,

piston hits on the side,

pit-tông tác động từ sườn.

bang!, it compresses it,

Bang! Nó nén,

and it will make some energy,

và sẽ tạo năng lượng,

and the neutron will come out in the liquid metal,

còn nơ-tron thì sẽ chảy ra cùng kim loại lỏng,

going to go in a steam engine and make the turbine,

đổ vào động cơ hơi nước để chạy tua-bin

and some of the steam will go back

vài dòng hơi nước khác sẽ được dẫn trở lại

to fire the piston.

để kích pit tông.

We're going to run that about one time per second,

Chúng tôi sẽ chạy nó khoảng 1 giây một lần,

and it will produce 100 megawatts of electricity.

và sẽ tạo ra 100 megawatts điện.

Okay, we also built this injector,

Tất nhiên, chúng tôi cũng tạo ra máy châm plasma,

so this injector makes the plasma to start with.

như vậy máy châm này tạo ra plasma ban đầu.

It makes the plasma at about

Nó tạo ra thể plasma

a lukewarm temperature of three million degrees C.

tại nhiệt độ ấm, khoảng 3 triệu độ C.

Unfortunately, it doesn't last quite long enough,

Đáng tiếng là nó không giữ được đủ lâu,

so we need to extend the life of the plasma a little bit,

nên cần kéo dài thời gian của thể plasma này,

but last month it got a lot better,

nhưng tháng trước đã có những tiến bộ.

so I think we have the plasma compressing now.

Tôi cho rằng đã có thể cho plasma nén được.

Then we built a small sphere, about this big,

Sau đó tạo ra khối cầu nhỏ, cỡ khoảng như thế này,

14 pistons around it,

với 14 pit-tông xung quanh,

and this will compress the liquid.

và cái này sẽ nén chất lỏng.

However, plasma is difficult to compress.

Tuy nhiên, rất khó nén plasma.

When you compress it,

Khi bị nén,

it tends to go a little bit crooked like that,

nó có xu hướng phình ra, như thế này,

so you need the timing of the piston

vì vậy cần tính toán thời gian của pit tông

to be very good,

chính xác

and for that we use several control systems,

nên chúng tôi sử dụng vài hệ thống điều khiển,

which was not possible in 1970,

những năm 1970 thì không dám mơ,

but we now can do that

nhưng giờ thì có thể,

with nice, new electronics.

bằng điện tử vừa đẹp vừa mới.

So finally, most people think that fusion

Cuối cùng, phần đông chúng ta nghĩ rằng, hợp hạch

is in the future and will never happen,

là cho tương lai và sẽ chẳng bao giờ xảy ra,

but as a matter of fact, fusion is getting very close.

nhưng thực tế là, hợp hạch đang rất gần rồi.

We are almost there.

Chúng tôi đã gần đạt tới.

The big labs have shown that fusion is doable,

Các phòng thí nghiệm lớn cho thấy có thể làm được hợp hạch.

and now there are small companies that are thinking about that,

Và giờ đây, nhiều công ty nhỏ đang tiến hành làm,

and they say, it's not that it cannot be done,

họ nói rằng, không phải là không làm được,

but it's how to make it cost-effectively.

mà vấn đề là làm với chi phí hợp lý.

General Fusion is one of those small companies,

General Fusion là một trong những công ty như vậy,

and hopefully, very soon, somebody, someone,

hy vọng, một ngày, ai đó sẽ

will crack that nut,

làm được nó,

and perhaps it will be General Fusion.

và rất có thể đó là General Fusion.

Thank you very much.

Cảm ơn rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)