Architecture that's built to heal | Michael Murphy

Tłumaczenie: Agata Ręczniarek Korekta: Rysia Wand

Every weekend for as long as I can remember,

W każdy weekend, odkąd tylko pamiętam,

my father would get up on a Saturday,

mój ojciec wstawał w sobotę,

put on a worn sweatshirt

zakładał znoszoną bluzę

and he'd scrape away

i zeskrobywał farbę

at the squeaky old wheel of a house that we lived in.

ze ścian naszego rozklekotanego domu.

I wouldn't even call it restoration;

Nie nazwałbym tego renowacją.

it was a ritual, catharsis.

To był rytuał, katharsis.

He would spend all year scraping paint with this old heat gun

Spędzał cały rok usuwając farbę przy użyciu opalarki

and a spackle knife,

i szpachli,

and then he would repaint where he scraped,

następnie malował oskrobane miejsce,

only to begin again the following year.

żeby zacząć od nowa w następnym roku.

Scraping and re-scraping, painting and repainting:

Ciągłe skrobanie i malowanie...

the work of an old house is never meant to be done.

Remont starego domu nigdy się nie kończy.

The day my father turned 52, I got a phone call.

W dzień 52. urodzin ojca zadzwonił telefon.

My mother was on the line

Matka dzwoniła z wiadomością,

to tell me that doctors had found a lump in his stomach --

że w żołądku ojca wykryto guza.

terminal cancer, she told me,

Raka w końcowym stadium.

and he had been given only three weeks to live.

Dawali mu tylko trzy tygodnie życia.

I immediately moved home to Poughkeepsie, New York,

Przeniosłem się do rodzinnego Poughkeepsie w stanie Nowy Jork,

to sit with my father on death watch,

żeby czuwać przy umierającym ojcu,

not knowing what the next days would bring us.

nie wiedząc, co przyniesie przyszłość.

To keep myself distracted,

Żeby odgonić myśli,

I rolled up my sleeves,

zakasałem rękawy

and I went about finishing what he could now no longer complete --

i poszedłem dokończyć to, czego on już nie mógł:

the restoration of our old home.

renowację naszego starego domu.

When that looming three-week deadline came

Nadszedł straszny termin trzech tygodni

and then went,

i minął,

he was still alive.

a ojciec ciągle żył.

And at three months,

A po trzech miesiącach

he joined me.

dołączył do mnie.

We gutted and repainted the interior.

Zgruntowaliśmy i pomalowaliśmy ściany wewnątrz.

At six months, the old windows were refinished,

Po sześciu miesiącach odnowiliśmy stare okna,

and at 18 months,

a po 18 miesiącach

the rotted porch was finally replaced.

wymieniliśmy wreszcie zbutwiałą werandę.

And there was my father,

Był tam mój ojciec,

standing with me outside, admiring a day's work,

stał ze mną na zewnątrz, podziwiając efekty całodniowej pracy.

hair on his head, fully in remission,

Na głowie miał włosy, pełna remisja.

when he turned to me and he said,

Odwrócił się do mnie i powiedział:

"You know, Michael,

"Wiesz, Michael,

this house saved my life."

ten dom ocalił mi życie".

So the following year, I decided to go to architecture school.

Rok później postanowiłem pójść na architekturę.

(Laughter)

(Śmiech)

But there, I learned something different about buildings.

Tam nauczyłem się czegoś innego na temat budynków.

Recognition seemed to come

Wydawało się, że uznanie zdobywali ci,

to those who prioritized novel and sculptural forms,

którzy stawiali na nowoczesne, rzeźbiarskie formy

like ribbons, or ...

takie jak wstęgi i...

pickles?

kiszone ogórki?

(Laughter)

(Śmiech)

And I think this is supposed to be a snail.

Myślę, że to ma być ślimak.

Something about this bothered me.

Coś mnie w tym niepokoiło.

Why was it that the best architects, the greatest architecture --

Dlaczego najlepsi architekci, najlepsza architektura

all beautiful and visionary and innovative --

piękna, wizjonerska i innowacyjna

is also so rare,

jest też tak rzadka

and seems to serve so very few?

i zdaje się być użyteczna tylko dla nielicznych?

And more to the point:

A konkretniej:

With all of this creative talent, what more could we do?

co więcej można zrobić z tym twórczym talentem?

Just as I was about to start my final exams,

Kiedy zbliżały się egzaminy końcowe,

I decided to take a break from an all-nighter

zamiast zarywać kolejną noc nad książkami

and go to a lecture by Dr. Paul Farmer,

postanowiłem pójść na wykład dr. Paula Farmera,

a leading health activist for the global poor.

lidera i aktywisty w sprawach zdrowia na rzecz ubogich na świecie.

I was surprised to hear a doctor talking about architecture.

Zaskoczyły mnie jego słowa o architekturze:

Buildings are making people sicker, he said,

"Budynki sprawiają, że ludzie są bardziej chorzy,

and for the poorest in the world,

a dla najbiedniejszych na tym świecie

this is causing epidemic-level problems.

jest to problem na miarę epidemii.

In this hospital in South Africa,

W tym szpitalu w Afryce Południowej

patients that came in with, say, a broken leg,

pacjenci, którzy przyszli ze złamaną nogą

to wait in this unventilated hallway,

i czekali w niewietrzonym korytarzu,

walked out with a multidrug-resistant strand of tuberculosis.

wychodzili z lekoodporną gruźlicą.

Simple designs for infection control had not been thought about,

Nikt nie pomyślał o prostym przeciwzakaźnym projekcie szpitala

and people had died because of it.

i wiele osób umarło z tego powodu.

"Where are the architects?" Paul said.

Paul pytał: "Gdzie są architekci?".

If hospitals are making people sicker,

Jeśli szpitale powodują choroby,

where are the architects and designers

gdzie są architekci i projektanci,

to help us build and design hospitals that allow us to heal?

którzy pomogą zbudować i zaprojektować szpitale, które wspomagają leczenie?

That following summer,

Latem

I was in the back of a Land Rover with a few classmates,

pojechałem z kolegami Land Roverem do Rwandy,

bumping over the mountainous hillside of Rwanda.

podskakując na górzystych drogach.

For the next year, I'd be living in Butaro in this old guesthouse,

Przez następny rok mieszkałem w Butaro, w starym hostelu,

which was a jail after the genocide.

dawnym więzieniu z czasów ludobójstwa.

I was there to design and build a new type of hospital

Miałem zaprojektować i wybudować nowy rodzaj szpitala

with Dr. Farmer and his team.

z dr. Farmerem i jego zespołem.

If hallways are making patients sicker,

Skoro korytarze pogarszają stan zdrowia,

what if we could design a hospital that flips the hallways on the outside,

może zaprojektować szpital, który poczekalnię ma na zewnątrz

and makes people walk in the exterior?

a ludzie czekają na świeżym powietrzu?

If mechanical systems rarely work,

Skoro wentylacja często zawodzi,

what if we could design a hospital that could breathe

może zaprojektować szpital, który oddycha

through natural ventilation,

przez naturalną wentylację,

and meanwhile reduce its environmental footprint?

co zmniejszy jego szkodliwość dla środowiska?

And what about the patients' experience?

A co z doświadczeniem pacjentów?

Evidence shows that a simple view of nature

Są dowody na to, że sam widok natury

can radically improve health outcomes,

może radykalnie poprawić samopoczucie.

So why couldn't we design a hospital

Dlaczego więc nie zaprojektować szpitala,

where every patient had a window with a view?

gdzie każdy pacjent miałby okno z ładnym widokiem?

Simple, site-specific designs can make a hospital that heals.

Prosty, dopasowany do otoczenia projekt może stworzyć szpital, który leczy.

Designing it is one thing;

Zaprojektować go to jedno,

getting it built, we learned, is quite another.

ale zbudować - to coś całkiem innego.

We worked with Bruce Nizeye,

Pracowaliśmy z Brucem NIzeye,

a brilliant engineer,

wybitnym inżynierem,

and he thought about construction differently

który rozumiał budowę inaczej,

than I had been taught in school.

niż uczono mnie w szkole.

When we had to excavate this enormous hilltop

Kiedy musieliśmy rozkopać pewien potężny pagórek,

and a bulldozer was expensive and hard to get to site,

a buldożer był za drogi i trudny w transporcie,

Bruce suggested doing it by hand,

Bruce zaproponował, by kopać ręcznie,

using a method in Rwanda called "Ubudehe,"

używając metody nazywanej w Ruandzie "Ubudehe",

which means "community works for the community."

czyli "praca społeczna".

Hundreds of people came with shovels and hoes,

Setki ludzi przyszły z łopatami i motykami

and we excavated that hill

i skończyliśmy kopać

in half the time and half the cost of that bulldozer.

dwa razy szybciej i dwa razy taniej niż przy użyciu buldożera.

Instead of importing furniture, Bruce started a guild,

Zamiast sprowadzać meble, Bruce założył cech,

and he brought in master carpenters to train others

w którym rzemieślnicy uczyli innych,

in how to make furniture by hand.

jak wykonywać meble ręcznie.

And on this job site,

A na tym placu budowy,

15 years after the Rwandan genocide,

15 lat po ludobójstwie w Rwandzie,

Bruce insisted that we bring on labor from all backgrounds,

Bruce nalegał, by zatrudnić pracowników ze wszystkich środowisk

and that half of them be women.

i żeby połowę z nich stanowiły kobiety.

Bruce was using the process of building to heal,

Bruce wykorzystywał proces budowy, aby leczyć

not just for those who were sick,

nie tylko chorych,

but for the entire community as a whole.

ale całą społeczność.

We call this the locally fabricated way of building, or "lo-fab,"

Nazywamy to lokalnym sposobem budowy - "lo-fab".

and it has four pillars:

Ma on cztery filary:

hire locally,

zatrudniaj lokalnie

source regionally,

surowce pozyskuj z regionu

train where you can

stawiaj na szkolenia

and most importantly,

i najważniejsze

think about every design decision as an opportunity

traktuj każdą decyzję jak o szansę

to invest in the dignity of the places where you serve.

do zainwestowania w godność danego miejsca.

Think of it like the local food movement,

To jak ruch na rzecz kupowania lokalnej żywności,

but for architecture.

tyle że w architekturze.

And we're convinced that this way of building

Jesteśmy przekonani, że taki styl budowy

can be replicated across the world,

można przenieść na cały świat

and change the way we talk about and evaluate architecture.

i zmienić sposób omawiania i oceny architektury.

Using the lo-fab way of building,

Dzięki sposobie budowy "lo-fab"

even aesthetic decisions can be designed to impact people's lives.

nawet kwestie estetyczne mogą zmieniać życie innych.

In Butaro, we chose to use a local volcanic stone

W Butaro używaliśmy miejscowego kamienia wulkanicznego,

found in abundance within the area,

którego w okolicy było bardzo dużo,

but often considered a nuisance by farmers,

ale dla farmerów często był zawadą

and piled on the side of the road.

i kamienie zalegały na skraju drogi.

We worked with these masons to cut these stones

Robotnicy pomogli nam szlifować kamienie

and form them into the walls of the hospital.

i budować z nich ściany szpitala.

And when they began on this corner

Zaczęli pracę od tej ściany

and wrapped around the entire hospital,

i obudowali cały szpital.

they were so good at putting these stones together,

Nabrali takiej wprawy,

they asked us if they could take down the original wall and rebuild it.

że prosili o pozwolenie na zburzenie i odbudowanie pierwotnej ściany.

And you see what is possible.

Zobaczcie, co jest możliwe.

It's beautiful.

To piękne.

And the beauty, to me,

Dla mnie, to piękno pochodzi z faktu,

comes from the fact that I know that hands cut these stones,

że jest to efekt pracy rąk,

and they formed them into this thick wall,

które szlifowały i układały te kamienie,

made only in this place with rocks from this soil.

kamienie tylko z tego regionu, złożone ze skały tej ziemi.

When you go outside today and you look at your built world,

Wychodząc dziś na zewnątrz i patrząc na otaczające nas budynki

ask not only:

nie pytaj tylko o wpływ na środowisko

"What is the environmental footprint?" -- an important question --

choć to też ważne,

but what if we also asked,

ale zapytaj też o to,

"What is the human handprint of those who made it?"

jaki ślad pozostawili budowniczowie.

We started a new practice based around these questions,

Według tych pytań stworzyliśmy nowy sposób działania,

and we tested it around the world.

który przetestowaliśmy na całym świecie.

Like in Haiti,

Na przykład na Haiti,

where we asked if a new hospital could help end the epidemic of cholera.

gdzie pytaniem było, czy nowy szpital mógłby zatrzymać epidemię cholery.

In this 100-bed hospital,

W liczącym sto łóżek szpitalu

we designed a simple strategy

zastosowaliśmy prostą strategię oczyszczania skażonych odpadów medycznych

to clean contaminated medical waste before it enters the water table,

zanim trafią do wód gruntowych.

and our partners at Les Centres GHESKIO

Nasi partnerzy z Les Centres GHESKIO

are already saving lives because of it.

już teraz ratują dzięki temu wiele istnień.

Or Malawi:

Albo w Malawi:

we asked if a birthing center could radically reduce

czy szpital położniczy może znacząco zmniejszyć

maternal and infant mortality.

umieralność matek i noworodków?

Malawi has one of the highest rates of maternal and infant death

Malawi odnotowało najwyższy odsetek takich zgonów

in the world.

w skali świata.

Using a simple strategy to be replicated nationally,

Dzięki prostej strategii, do wdrożenia w całym kraju,

we designed a birthing center

stworzyliśmy taki oddział,

that would attract women and their attendants

do którego kobiety i ich opiekunowie

to come to the hospital earlier and therefore have safer births.

będą przychodzić na tyle wcześnie, że poród będzie bezpieczniejszy.

Or in the Congo, where we asked

Albo w Kongo, gdzie chcieliśmy,

if an educational center could also be used

żeby ośrodek edukacyjny służył również

to protect endangered wildlife.

ochronie zagrożonych gatunków.

Poaching for ivory and bushmeat

Kłusownicze pozyskiwanie surowców

is leading to global epidemic, disease transfer and war.

prowadzi do globalnej epidemii, przenoszenia chorób i wojen.

In one of the hardest-to-reach places in the world,

W tym jednym z najtrudniej dostępnych miejsc na świecie

we used the mud and the dirt and the wood around us

wykorzystaliśmy muł i drewno z najbliższego otoczenia,

to construct a center

aby wybudować centrum,

that would show us ways to protect and conserve our rich biodiversity.

w którym można dowiedzieć się, jak chronić bogatą bioróżnorodność.

Even here in the US,

Nawet tutaj, w USA,

we were asked to rethink

poproszono nas o pomysł

the largest university for the deaf and hard of hearing in the world.

na największy na świecie uniwersytet dla głuchoniemych i niedosłyszących.

The deaf community, through sign language,

Poprzez język gestów społeczność głuchoniemych

shows us the power of visual communication.

pokazuje nam siłę komunikacji wizualnej.

We designed a campus that would awaken the ways

Zaprojektowaliśmy kampus wspierający

in which we as humans all communicate,

sposoby komunikacji

both verbally and nonverbally.

werbalnej i niewerbalnej.

And even in Poughkeepsie, my hometown,

Nawet w Poughkeepsie, moim rodzinnym mieście,

we thought about old industrial infrastructure.

zastanawialiśmy się nad starą przemysłową infrastrukturą.

We wondered:

Zastanawialiśmy się,

Could we use arts and culture and design to revitalize this city

czy przy połączeniu kultury i sztuki można by ożywić to miasto

and other Rust Belt cities across our nation,

i inne podupadłe miasta w całym kraju,

and turn them into centers for innovation and growth?

by stały się centrami wzrostu i innowacji?

In each of these projects, we asked a simple question:

Przy każdym z tych projektów towarzyszyło nam proste pytanie:

What more can architecture do?

Co jeszcze może zrobić architektura?

And by asking that question,

To pytanie stawiało nas przed koniecznością

we were forced to consider how we could create jobs,

tworzenia miejsc pracy,

how we could source regionally

pozyskiwania lokalnych surowców

and how we could invest in the dignity of the communities

i inwestowania w godność społeczności,

in which we serve.

którym służyliśmy.

I have learned

Nauczyło mnie to,

that architecture can be a transformative engine for change.

że architektura może być motorem zmian.

About a year ago, I read an article

Rok temu przeczytałem artykuł

about a tireless and intrepid civil rights leader

o niestrudzonym przodującym działaczu na rzecz praw obywatelskich

named Bryan Stevenson.

Brianie Stevensonie.

(Applause)

(Brawa)

And Bryan had a bold architectural vision.

Brian miał odważną wizję architektury.

He and his team had been documenting

Razem ze swoim zespołem

the over 4,000 lynchings of African-Americans

dokumentował ponad 4000 linczów

dokonane na Afroamerykanach

that have happened in the American South.

na południu USA.

And they had a plan to mark every county where these lynchings occurred,

Mieli zamiar oznaczyć każde hrabstwo, w których miały miejsce lincze,

and build a national memorial to the victims of lynching

i zbudować narodowy memoriał ofiar linczu

in Montgomery, Alabama.

w Montgomery, w stanie Alabama.

Countries like Germany and South Africa

Kraje takie jak Niemcy i Afryka Południowa

and, of course, Rwanda,

i, rzecz jasna, Rwanda,

have found it necessary to build memorials

uznały, że trzeba budować pomniki pamięci

to reflect on the atrocities of their past,

i rozmyślać nad okrucieństwem przeszłości,

in order to heal their national psyche.

aby uleczyć narodową psychikę.

We have yet to do this in the United States.

W USA to jeszcze przed nami.

So I sent a cold email to [email protected]:

Wysłałem e-maila na adres Inicjatywy na rzecz Równości przed Prawem.

"Dear Bryan," it said,

Napisałem: "Drogi Brianie,

"I think your building project

Myślę, że Twój budynek

is maybe the most important project we could do in America

może być najważniejszym w USA

and could change the way we think about racial injustice.

i zmienić nasz sposób myślenia o niesprawiedliwości rasowej.

By any chance,

Czy wiesz może,

do you know who will design it?"

kto go zaprojektuje?".

(Laughter)

(Śmiech)

Surprisingly, shockingly,

Ku mojemu ogromnemu zaskoczeniu

Bryan got right back to me,

Bryan odpisał

and invited me down to meet with his team and talk to them.

i zaprosił na spotkanie z jego zespołem.

Needless to say, I canceled all my meetings

Oczywiście, odwołałem wszystkie spotkania

and I jumped on a plane to Montgomery, Alabama.

i poleciałem do Montgomery w Alabamie.

When I got there,

Kiedy tam przybyłem,

Bryan and his team picked me up, and we walked around the city.

Bryan i jego zespół zabrali mnie na spacer po mieście.

And they took the time to point out

Podczas tego spaceru

the many markers that have been placed all over the city

pokazali mi liczne tablice upamiętniające

to the history of the Confederacy,

historię Konfederacji

and the very few that mark the history of slavery.

i garstkę upamiętniających historię niewolnictwa.

And then he walked me to a hill.

Później zaprowadził mnie na wzgórze.

It overlooked the whole city.

Widzieliśmy całe miasto.

He pointed out the river and the train tracks

Pokazał mi rzekę i tory kolejowe

where the largest domestic slave-trading port in America

na miejscu dawnego największego w USA

had once prospered.

portu handlu niewolnikami.

And then to the Capitol rotunda,

A potem jeszcze rotundę Kapitolu,

where George Wallace had stood on its steps

gdzie George Wallace powiedział:

and proclaimed, "Segregation forever."

"Segregacja rasowa na zawsze".

And then to the very hill below us.

Następnie wskazał na wzgórze pod nami.

He said, "Here we will build a new memorial

Powiedział: "Tu zbudujemy nowy pomnik,

that will change the identity of this city and of this nation."

który odmieni tożsamość miasta i narodu".

Our two teams have worked together over the last year

Nasze dwa zespoły współpracowały cały zeszły rok,

to design this memorial.

aby zaprojektować ten pomnik.

The memorial will take us on a journey

Pomnik zabierze nas w podróż

through a classical, almost familiar building type,

przez klasyczny, prawie znany styl

like the Parthenon or the colonnade at the Vatican.

taki jak styl Partenonu, czy kolumnady Watykanu.

But as we enter,

Ale po wejściu tracimy grunt

the ground drops below us and our perception shifts,

i zmieniamy perspektywę,

where we realize that these columns evoke the lynchings,

bo te kolumny przypominają o linczach,

which happened in the public square.

które miały miejsce na rynku.

And as we continue,

Idąc dalej,

we begin to understand the vast number

zaczynamy rozumieć, jak wiele osób

of those who have yet to be put to rest.

czeka jeszcze na spoczynek.

Their names will be engraved on the markers that hang above us.

Ich imiona będą wygrawerowane na tablicach nad nami.

And just outside will be a field of identical columns.

A na zewnątrz będą identyczne kolumny.

But these are temporary columns, waiting in purgatory,

To kolumny tymczasowe, czekające w czyśćcu

to be placed in the very counties where these lynchings occurred.

na umieszczenie w hrabstwach, w których dopuszczono się linczu.

Over the next few years,

W nadchodzących latach

this site will bear witness,

to miejsce będzie świadkiem,

as each of these markers is claimed

jak hrabstwa odbierają tablice

and visibly placed in those counties.

i umieszczają je w publicznych miejscach.

Our nation will begin to heal from over a century of silence.

Po ponad stu latach milczenia nasz naród zacznie zdrowieć.

When we think about how it should be built,

Myśląc o najlepszym sposobie budowy,

we were reminded of Ubudehe,

przypomnieliśmy sobie o "Ubudehe",

the building process we learned about in Rwanda.

procesie, który poznaliśmy w Rwandzie.

We wondered if we could fill those very columns

Wpadliśmy na pomysł, by każdą kolumnę wypełnić

with the soil from the sites of where these killings occurred.

ziemią z terenów, na których dokonywano tych zabójstw.

Brian and his team have begun collecting that soil

Brian i jego zespół zaczęli zbierać tę ziemię

and preserving it in individual jars

do osobnych słojów

with family members, community leaders and descendants.

przy pomocy członków rodzin, lokalnych przywódców i potomków ofiar.

The act of collecting soil itself

Już samo zbieranie tej ziemi

has lead to a type of spiritual healing.

było swego rodzaju duchowym uzdrowieniem.

It's an act of restorative justice.

To akt przywracania sprawiedliwości.

As one EJI team member noted

Jak zauważył jeden z członków zespołu EJI,

in the collection of the soil from where Will McBride was lynched,

podczas zbierania ziemi z miejsca, w którym zabity został Will McBride:

"If Will McBride left one drop of sweat,

"Jeśli Will McBride pozostawił choć kroplę potu,

one drop of blood,

choć kroplę krwi,

one hair follicle --

choć mieszek włosa,

I pray that I dug it up,

mam nadzieję, że go wykopałem

and that his whole body would be at peace."

i że całe jego ciało spocznie w pokoju".

We plan to break ground on this memorial later this year,

Planujemy położyć kamień węgielny jeszcze w tym roku

and it will be a place to finally speak of the unspeakable acts

pod miejsce mówiące o nieopisanych okropnościach,

that have scarred this nation.

które pozostawiły po sobie tyle blizn.

(Applause)

(Brawa)

When my father told me that day that this house --

Kiedy ojciec powiedział mi, że ten dom

our house --

- nasz dom -

had saved his life,

ocalił mu życie,

what I didn't know

nie wiedziałem,

was that he was referring to a much deeper relationship

że mówił o dalece głębszej relacji

between architecture and ourselves.

między architekturą a nami samymi.

Buildings are not simply expressive sculptures.

Budynki to nie tylko ekspresyjne pomniki.

They make visible our personal and our collective aspirations

Pozwalają pokazać nasze osobiste i wspólne aspiracje

as a society.

w obrębie społeczeństwa.

Great architecture can give us hope.

Wielka architektura może dawać nadzieję.

Great architecture can heal.

Wielka architektura może leczyć.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)