Jennifer 8. Lee: Who was General Tso? and other mysteries of

Vertaald door: Bjorn Berg Nagekeken door: Els De Keyser

There are more Chinese restaurants in this country

Er zijn in de VS meer Chinese restaurants

than McDonald's, Burger King, Kentucky Fried Chicken and Wendy's, combined --

dan alle vestigingen van McDonald's, Burger King, KFC en Wendy's bij elkaar.

40,000, actually.

40.000 om precies te zijn.

Chinese restaurants have played an important role in American history,

Chinese restaurants hebben zelfs een belangrijke rol gespeeld

in de Amerikaanse geschiedenis.

as a matter of fact.

De Cuba-crisis werd opgelost

The Cuban missile crisis was resolved in a Chinese restaurant

in een Chinees restaurant

genaamd Yenching Palace in Washington, D.C.

called Yenching Palace in Washington, DC,

dat nu helaas gesloten is

which unfortunately is closed now,

and about to be turned into Walgreen's.

en binnenkort vervangen zal worden door de drogisterij Walgreens.

And the house where John Wilkes Booth

Het huis waarin John Wilkes Booth

de moord op Abraham Lincoln

planned the assassination of Abraham Lincoln

heeft voorbereid, is nu ook een Chinees restaurant

is also now a Chinese restaurant called Wok and Roll,

met de naam Wok 'n Roll, op H Street in Washington.

on H Street in Washington.

(Laughter)

(Gelach)

And it's not completely gratuitous,

Die naam is niet helemaal ongepast

because "wok" and "roll" -- Chinese food and Japanese foods,

want "wok" en "rolletjes" verwijzen naar

"Chinees" en "Japans" eten.

so it kind of works out.

Dus het past aardig.

And Americans love their Chinese food so much,

Amerikanen houden zelfs zoveel van Chinees eten

they've actually brought it into space.

dat ze het mee de ruimte in hebben genomen

NASA, for example, serves thermostabilized sweet-and-sour pork

NASA serveert thermisch gestabiliseerde zoetzure varkensreepjes

on its shuttle menu for its astronauts.

aan de spaceshuttle-astronauten.

So, let me present the question to you:

Laat mij jullie nu de volgende vraag voorleggen:

If our benchmark for Americanness is apple pie,

als appeltaart de maatstaaf is voor Amerikaansheid,

you should ask yourself: how often do you eat apple pie,

dan zou je jezelf moeten afvragen

hoe vaak je appeltaart eet

en hoe vaak je Chinees eet. Ja toch?

versus how often do you eat Chinese food?

(Laughter)

(Gelach)

And if you think about it,

Als je erover nadenkt,

is veel van het eten dat jij beschouwt,

a lot of the foods that we or Americans think of as Chinese food

of dat wij of Amerikanen beschouwen als Chinees eten,

are barely recognizable to Chinese.

nauwelijks herkenbaar voor Chinezen.

For example: beef with broccoli, egg rolls, General Tso's Chicken,

Bijvoorbeeld: rundvlees met broccoli, eirolletjes, Generaal Tso's Kip,

fortune cookies, chop suey, the take-out boxes.

gelukskoekjes, chop suey, meeneemdoosjes.

For example, I took a whole bunch of fortune cookies back to China,

Ik heb een keer een hele hoop gelukskoekjes mee teruggenomen naar China

gave them to Chinese to see how they would react.

en aan Chinezen gegeven om hun reactie te zien.

"Wat is dit?

[What is this?]

[Should I try it?]

Moet ik het proberen?"

[Try it!]

"Proef maar!"

[What is this called?]

"Hoe heet het?"

[Fortune cookie.]

"Gelukskoekje."

(Laughter)

[There's a piece of paper inside!]

"Er zit een stuk papier in!"

(Gelach)

(Laughter)

[What is this?]

"Wat is dit?"

[You've won a prize!]

"Je hebt een prijs gewonnen!", "Echt waar?"

[What is this?]

"Wat is dit?"

[It's a fortune!]

"Het is een geluk!"

"Echt lekker!"

[Tasty!]

So where are they from?

Dus waar komen ze vandaan?

The short answer is, actually, they're from Japan.

Het korte antwoord is dat ze eigenlijk uit Japan komen.

In Kyoto, buiten de stad,

And in Kyoto, outside, there are still small family-run bakeries

zijn er nog steeds kleine familiebedrijven

waar gelukskoekjes gebakken worden

that make fortune cookies, as they did over 100 years ago,

net zoals dit 100 jaar geleden gedaan werd.

30 years before fortune cookies were introduced in the United States.

Dertig jaar voor de gelukskoekjes in de Verenigde Staten geïntroduceerd werden.

If you see them side by side,

Als je ze naast elkaar legt,

there's yellow and brown.

zie je dat het ene geel is en het andere bruin.

Theirs are actually flavored with miso and sesame paste,

Hun gelukskoekjes worden op smaak gebracht met miso- en sesamzaadpasta.

so they're not as sweet as our version.

Daarom zijn ze niet zo zoet als de Amerikaanse variant.

So how did they get to the US?

Dus, hoe zijn ze in de Verenigde Staten beland?

Well, the short answer is, the Japanese immigrants came over,

Het korte antwoord is dat Japanse immigranten naar de VS kwamen.

and a bunch of the bakers introduced them --

Enkele bakkers introduceerden ze,

including at least one in Los Angeles,

waaronder minsten één in Los Angeles

and one here in San Francisco, called Benkyodo,

en één hiér in San Francisco met de naam

Benkyo-do, op de hoek van Sutter en Buchanan.

which is on the corner of Sutter and Buchanan.

In die tijd

Back then, they made fortune cookies using very much the similar kind of irons

maakten ze gelukskoekjes met het kookgerei

that we saw back in Kyoto.

dat we ook in Kyoto zagen.

The interesting question is:

Dus is de hamvraag

How do you go from fortune cookies being something that is Japanese

hoe gelukskoekjes zijn veranderd van een Japans iets

to being something that is Chinese?

in een Chinees iets.

Well, we locked up all the Japanese during World War II,

Het korte antwoord is

dat we tijdens WOII alle Japanners opsloten,

including those that made fortune cookies.

inclusief diegenen die gelukskoekjes maakten.

So that's when the Chinese moved in,

Op dat moment verschenen de Chinezen,

die een markt zagen en deze overnamen.

saw a market opportunity and took over.

(Laughter)

(Gelach)

So, fortune cookies: invented by the Japanese,

Dus, gelukskoekjes:

uitgevonden door de Japanners,

popularized by the Chinese,

populair gemaakt door de Chinezen,

but ultimately consumed by Americans.

maar uiteindelijk geconsumeerd door Amerikanen.

They're more American than anything else.

Ze zijn nu voornamelijk Amerikaans.

Another of my favorite dishes:

Nog een favoriet gerecht van mij:

General Tso's Chicken -- which, by the way, in the US Naval Academy

Generaal Tso's Kip,

in het Amerikaanse Instituut voor de Marine

Admiraal Tso's Kip genaamd.

is called Admiral Tso's Chicken.

(Laughter)

I love this dish.

Ik ben gek op dit gerecht.

The original name of my book was "The Long March of General Tso."

De oorspronkelijke naam van mijn boek

was eigenlijk 'De Lange Mars van Generaal Tso'.

And he has marched very far indeed,

Hij heeft het inderdaad ver gebracht

because he is sweet, he is fried, and he is chicken --

omdat hij zoet, gefrituurd en kiplekker is.

Allen dingen waar Amerikanen van houden.

all things that Americans love.

(Laughter)

(Gelach)

He has marched so far, actually,

Hij heeft zelfs

zo ver gemarcheerd dat de chef die het gerecht bedacht,

that the chef who originally invented the dish

doesn't recognize it; he's kind of horrified.

het niet eens meer herkent. Hij is ietwat geschokt.

Video: (In Chinese)

Audience: (Laughter)

He's in Taiwan right now.

Hij bevindt zich momenteel in Taiwan.

He's retired, deaf and plays a lot of mah–jongg.

Hij is met pensioen, is doof en speelt veel mahjong.

After I showed him this, he got up,

Nadat ik hem dit liet zien,

kwam hij overeind

and says, "mòmíngqímiào," which means, "This is all nonsense,"

en zei "moming qimiao",

wat betekent "Wat een onzin",

and goes back to play his mah-jongg game during the afternoon.

waarna hij zijn middagspel mahjong verderzette.

Nog een gerecht. Eén van mijn favorieten: rundvlees met broccoli.

Another dish, one of my favorites: beef with broccoli.

Broccoli is not a Chinese vegetable;

Broccoli... is géén Chinese groente.

in fact, it is originally an Italian vegetable.

In feite is het van oorsprong Italiaans.

It was introduced into the United States in the 1800s,

Het werd in de 19de eeuw in de VS geïntroduceerd

but became popularized in the 1920s and the 1930s.

maar sloeg pas aan in de jaren 20 en 30.

The Chinese have their own version of broccoli, called Chinese broccoli,

De Chinezen hadden hun eigen versie van broccoli

met de naam Chinese broccoli.

Maar nu ze de Amerikaanse broccoli ontdekt hebben,

but they've now discovered American broccoli,

and are importing it as a sort of exotic delicacy.

importeren ze deze als een soort exotische delicatesse.

I guarantee you, General Tso never saw a stalk of broccoli in his life.

Ik garandeer jullie dat Generaal Tso nooit broccoli heeft gezien.

That was a picture of General Tso.

Inderdaad, dat was een foto van Generaal Tso.

I went to his home town.

Ik bezocht zijn geboortestad.

This is a billboard that says:

Er is daar een reclamebord met de tekst:

"Welcome to the birthplace of General Tso."

"Welkom in de geboorteplaats van Generaal Tso."

And I went looking for chicken.

Ik zocht naar kip,

vond een koe

Finally found a cow --

en kip.

and did find chicken.

Geloof het of niet,

Believe it or not, these guys were actually crossing the road.

deze jongens waren de weg aan het oversteken.

En...

(Laughter)

(Gelach)

And I found a whole bunch of General Tso's relatives

ik heb een flink aantal familieleden van Generaal Tso gevonden

who are still in the town.

die nog steeds in het dorpje wonen.

This guy is now five generations removed from the General;

Deze man is een nakomeling van de vijfde generatie van de Generaal

en deze jongen een zevende.

this guy is about seven.

I showed them the pictures of General Tso Chicken,

Ik liet ze dezelfde foto's van Generaal Tso's Kip zien als jullie

and they were like,

en ze zeiden: "We kennen dit niet."

"We don't know this dish. Is this Chinese food?"

Toen vroegen ze

Because it doesn't look like Chinese food to them.

"Is dit Chinees?", omdat het er voor hun niet Chinees uitziet.

But they weren't surprised I traveled around the world to visit them,

Maar ze waren niet eens verrast

dat ik de halve wereld

rondgegaan ben om hen te bezoeken.

because in their eyes he is, after all,

In hun ogen is de Generaal nog steeds

a famous Qing dynasty military hero.

een beroemde militaire held van de Qing-dynastie.

He played an important role in the Taiping Rebellion,

Hij had een belangrijke rol in de Taiping-opstand.

Een oorlog begonnen door een man

a war started by a guy who thought he was the son of God

die geloofde dat hij de zoon van God was

and baby brother of Jesus Christ.

én het kleine broertje van Jezus Christus.

Hij veroorzaakte een oorlog die 20 miljoen mensen gedood heeft

He caused a war that killed 20 million people --

still the deadliest civil war in the world to this day.

en tot vandaag de dag de dodelijkste burgeroorlog in de geschiedenis is.

So, you know, I realized when I was there,

Toen ik daar was, besefte ik

General Tso is kind of a lot like Colonel Sanders in America,

dat Generaal Tso eigenlijk best veel lijkt op Colonel Sanders in Amerika

in that he's known for chicken and not war.

omdat hij bekend staat om kip in plaats van oorlog.

But in China, this guy's actually known for war and not chicken.

Maar in China is deze man wel degelijk bekend

om oorlog en níét om kip.

But the granddaddy of all the Chinese American dishes

Maar de grootvader

van alle Chinees-Amerikaanse gerechten

we probably ought to talk about is chop suey,

waar we het waarschijnlijk toch echt

over moeten hebben, is chop suey.

which was introduced around the turn of the 20th century.

Dit werd rond het begin

van de 20ste eeuw geïntroduceerd.

Volgens de New York Times

According to the New York Times in 1904,

schoten de Chinese restaurants in 1904 als paddenstoelen uit de grond.

there was an outbreak of Chinese restaurants all over town,

and "... the city has gone 'chop suey' mad."

"Chop suey-manie zet de stad op stelten."

So it took about 30 years before the Americans realized

Het duurde zo'n 30 jaar

voordat de Amerikanen doorhadden dat

that chop suey is actually not known in China,

chop suey eigenlijk helemaal niet bekend is in China.

and as this article points out,

Zoals dit krantenartikel zegt:

"De gemiddelde inwoner van een Chinese stad

"The average native of any city in China knows nothing of chop suey."

weet niets van chop suey."

Back then it was a way to show you were sophisticated and cosmopolitan;

Toentertijd was het een manier om te laten zien

dat je chic en werelds was.

Als je als man indruk wilde maken op een meisje

a guy who wanted to impress a girl could take her on a chop suey date.

kon je haar meenemen op een chop suey-afspraakje.

I like to say chop suey is the biggest culinary joke

Ik zeg graag dat

chop suey de grootste culinaire grap is

one culture ever played on another,

die één cultuur ooit met een andere heeft uitgehaald,

because "chop suey," translated into Chinese,

omdat chop suey

vertaald in het Chinees

means "jaahp-seui," which, translated back, means "odds and ends."

tsap sui betekent. Terugvertaald

betekent dit "verschillende restjes".

Mensen reizen door China en vragen naar chop suey

So, these people are going around China asking for chop suey,

which is sort of like a Japanese guy coming here and saying,

wat enigzins te vergelijken is met een Japanner

die hier komt en zegt

"I understand you have a very popular dish in your country

dat die gehoord heeft over een in jouw land erg populair gerecht

genaamd "restjes", en dit is bijzonder...

called 'leftovers.'"

(Laughter)

(Gelach)

Right?

Ja toch?

(Laughter)

En niet alleen dat.

And not only that:

"This dish is particularly popular

Dit gerecht is bijzonder populair

after that holiday you call 'Thanksgiving.'"

net na die vakantie die jullie Thanksgiving noemen.

(Laughter)

(Gelach)

So, why and where did chop suey come from?

Dus waarom - waarom en waar

komt chop suey vandaan?

Let's go back to the mid-1800s,

Laten we teruggaan naar het midden van de 19de eeuw

when the Chinese first came to America.

toen de Chinezen voor het eerst naar Amerika kwamen.

Back then, Americans were not clamoring to eat Chinese food.

In die tijd stonden de Amerikanen niet te springen

om Chinees te eten.

In fact, they saw these people who landed at their shores as alien.

Sterker nog, ze vonden deze mensen die op hun kusten aankwamen, vreemd.

These people weren't eating dogs, they were eating cats.

Waneer deze mensen geen honden aan het eten waren

dan waren ze wel katten aan het eten

If they weren't eating cats, they were eating rats.

en als het geen katten waren, dan waren het wel ratten.

The New York Times, mijn geprezen werkgever, heeft zelfs

In fact, The New York Times, my esteemed employer,

in 1883 een artikel gepubliceerd

in 1883 ran an article that asked,

met de vraag "Eten Chinezen ratten?"

"Do Chinese eat rats?"

Vandaag zou dat geen politiek correcte vraag zijn,

Not the most PC question to be asked today,

but if you look at the popular imagery of the time,

maar als je ernaar kijkt vanuit de gedachtengang van die tijd

not so outlandish.

is het niet zo gewaagd.

This is actually a real advertisement for rat poison

Dit is een echte reclame-affiche voor rattengif

uit de late 19de eeuw.

from the late 1800s.

And if you see under the word "Clears" -- very small --

Als je goed kijkt zie je onder het woord "Clears" in hele kleine letters

it says, "They must go," which refers not only to the rats,

"Ze moeten gaan."

Dit verwijst niet alleen

naar de ratten maar ook naar de Chinezen in hun midden.

but to the Chinese in their midst,

Dat was de logica waarmee naar voedsel werd gekeken:

because the way that the food was perceived

mensen die ander voedsel eten dan wij,

was that these people who ate foods different from us

must be different from us.

moéten anders zijn dan wij.

Another way that you saw this antipathy towards the Chinese

Een andere manier waarop je

dit soort van China-antipathie zag,

was in dit soort documenten.

is through documents like this.

Dit bevindt zich in de Bibliotheek van het Congres.

This is in the Library of Congress.

Het is een pamflet gepubliceerd door Samuel Gompers,

It's a pamphlet published by Samuel Gompers,

held van onze Amerikaanse arbeidsbeweging,

hero of our American labor movement.

It's called, "Some Reason for Chinese Exclusion:

"Enkele redenen voor de uitsluiting van Chinezen"

Meat versus Rice: American Manhood against Asiatic Coolieism:

"Vlees versus rijst: Amerikaanse mannelijkheid versus Aziatisch koeliegedrag:

Which shall survive?"

Welke zal overleven?"

And it basically made the argument

Het betoog was dat

that Chinese men who ate rice

Chineze mannen die rijst aten

would necessarily bring down the standard of living

noodzakelijk de levensstandaard

for American men who ate meat.

van vleesetende Amerikaanse mannen omlaag zouden halen.

And as a matter of fact, then,

Logischerwijs volgt hier dan uit dat

this is one of the reasons we must exclude them from this country.

dit één van de redenen is

waarom wij hen moeten uitsluiten van dit land.

So, with sentiments like these,

Dus, met steun van sentimenten zoals deze

the Chinese Exclusion Act was passed between 1882 and 1902,

werd de Chinese Uitsluitingswet aangenomen tussen 1882 en 1902.

the only time in American history

Dit was de enige keer in de Amerikaanse geschiedenis dat

when a group was specifically excluded

een groep werd uitgesloten gebaseerd op

for its national origin or ethnicity.

nationale herkomst of ethniciteit.

So in a way, because the Chinese were attacked,

In zekere zin, omdat de Chinezen onder vuur lagen,

chop suey was created as a defense mechanism.

werd chop suey gelanceerd als een verdedigingsmechanisme.

Who came up with the idea of chop suey?

Wie kwam er op het idee voor chop suey?

There's a lot of different mysteries and legends,

Er zijn vele verschillende mysteries, vele verschillende legenden

but of the ones I've found,

maar degene die ik het meest interessant vind,

the most interesting is this article from 1904.

is dit artikel uit 1904.

A Chinese guy named Lem Sen

Een Chinees met de naam Lem Sen

shows up in Chinatown, New York City, and says,

duikt op in Chinatown, New York, en zegt:

"I want you all to stop making chop suey,

"Ik wil dat jullie allemaal stoppen met chop suey maken

because I am the original creator and sole proprietor of chop suey.

omdat ik de originele uitvinder ben en de exclusieve rechten heb

van het gerecht dat bekend staat als chop suey."

And the way he tells it,

Zoals hij het vertelt,

there was a famous Chinese diplomat that showed up,

was er een man,

een beroemde Chinese diplomaat die arriveerde.

and he was told to make a dish that looked very popular

Hij moest een gerecht te maken dat er erg populair uitzag

en, ik citeer, "door kon gaan" voor Chinees.

and could, quote, "pass" as Chinese.

And as he said -- we would never print this today --

Zoals hij zei --

- we zouden dit vandaag de dag nooit printen -

but basically, the American man has become very rich.

maar het komt erop neer dat de Amerikaanse man erg rijk is geworden.

Lem Sen: "I would've made this money, too, but I spent all this time

Lem Sen: "Wie is die man?

Ik zou ook zoveel geld hebben verdiend.

Maar ik heb al mijn tijd gebruikt om naar de Amerikaanse man te zoeken

looking for the American man who stole my recipe.

die mijn recept stal."

Now I've found him and I want my recipe back,

Nu ik hem gevonden heb,

wil ik mijn recept terug

and I want everyone to stop making chop suey,

en ik wil dat iedereen ophoudt met chop suey maken,

or pay me for the right to do the same.

of mij betaalt voor het recht om het te maken."

Dit was dus een vroege uiting

So it was an early exercise of intellectual property rights.

van het intellectueel eigendomsrecht.

The thing is, this idea of Chinese-American food

Het komt erop neer

dat het idee van Chinees-Amerikaans eten

doesn't exist only in America.

niet alléén in Amerika bestaat.

In fact, Chinese food is the most pervasive food on the planet,

Eigenlijk, als je erover nadenkt,

is Chinees eten het meest wijdverspreide eten in de wereld.

served on all seven continents, even Antarctica,

Het wordt geserveerd op alle zeven continenten, zelfs op Antarctica

because Monday night is Chinese food night at McMurdo Station,

omdat op maandag Chinees eten op het menu staat in McMurdo Station,

which is the main scientific station in Antarctica.

het primaire onderzoeksstation in Antarctica.

You see different varieties of Chinese food.

Er zijn dus verschillende variëteiten van Chinees eten.

For example, there is French Chinese food,

Er is bijvoorbeeld Frans-Chinees eten

where they serve salt and pepper frog legs.

waar kikkerbilletjes geserveerd worden met zout en peper.

There is Italian Chinese food, where they don't have fortune cookies,

Er is Italiaan-Chinees eten,

waar ze geen gelukskoekjes serveren,

so they serve fried gelato.

maar gefrituurde gelato.

My neighbor, Alessandra, was shocked when I told her,

Mijn onderbuur, Alessandra,

was geschokt toen ik tegen haar zei:

"Dude, fried gelato is not Chinese."

"Meid, gefrituurde gelato is niet Chinees."

She's like, "It's not? But they serve it in all the Chinese restaurants in Italy."

Zij zegt: "Echt waar?"

"Maar ze serveren het in alle Chinese restaurants in Italië."

(Gelach)

(Laughter)

Even the Brits have their own version.

Zelfs de Britten hebben hun eigen versie.

This is a dish called "crispy shredded beef,"

Een gerecht met de naam "krokante rundsreepjes"

which has a lot of crisp, a lot of shred, and not a lot of beef.

dat erg krokant is, veel reepjes heeft, maar niet veel rund.

There is West Indian Chinese food, there's Jamaican Chinese food,

Er is ook West-Indisch-Chinees eten,

Middle Eastern Chinese food, Mauritian Chinese food.

Jamaicaans-Chinees eten,

Midden-Oosters-Chinees eten,

en Mauritiaans-Chinees eten.

This is a dish called "Magic Bowl," that I discovered.

Dit is een gerecht dat ik ontdekt heb,

met de naam 'Magische Kom'.

There's Indian Chinese food, Korean Chinese food,

Dan is er Indiaas-Chinees eten,

Koreaans-Chinees eten,

Japanese Chinese food,

Japans-Chinees eten

where they take the bao, the little buns, and make them into pizza versions.

waar ze de bao nemen, die kleine broodjes,

en ze ze veranderen in

pizzaversies.

(Laughter)

And they totally randomly take Chinese noodle dishes,

Ze nemen... (Gelach)

ze nemen willekeurige Chinese noedelgerechten

and just ramenize them.

en verbouwen ze tot Japanse noedelgerechten.

This is something that, in the Chinese version, has no soup.

Dit is iets

dat in de Chinese versie zonder soep geserveerd wordt.

So, there's Peruvian Chinese food,

Dan is er ook Peruviaans-Chinees eten

which should not be mixed with Mexican Chinese food,

niet te verwarren met Mexicaans-Chinees eten,

where they basically take things and make it look like fajitas.

waarin ze dingen nemen

en die het uiterlijk van fajitas geven.

(Laughter)

En dan is er

And they have things like risotto chop suey.

risotto chop suey.

Mijn persoonlijke favoriet

van alle restaurants die ik rond de wereld heb bezocht,

My personal favorite of all the restaurants

I've encountered around the world

was this one in Brazil, called "Kung Food."

was dit hier in Brazilië, genaamd "Kung Food".

(Laughter)

(Gelach)

So, let's take a step back and understand

Laten we nu een stapje terugzetten

om enigzins te begrijpen

what is to be appreciated in America.

wat er in Amerika te waarderen valt.

McDonald's has garnered a lot of attention, a lot of respect,

McDonald's heeft in zekere zin

veel aandacht gekregen, veel aanzien,

for basically standardizing the menu, decor and dining experience

voor het standaardiseren van

het menu, decor en de eetbeleving

in post-World War II America.

in het naoorlogse Amerika.

But you know what?

Maar weet je wat?

Ze deden dit via

They did so through a centralized headquarters out of Illinois.

een centraal hoofdkantoor

in Illinois.

Chinese restaurants

Chinese restaurants have done largely the same thing, I would argue,

hebben grotendeels hetzelfde gedaan

with the menu and the decor, even the restaurant name,

met het menu, decor

en zelfs de naam van het restaurant --

but without a centralized headquarters.

maar zonder een gecentraliseerd hoofdkantoor.

Dit werd mij overduidelijk

So, this actually became very clear to me

tijdens de Powerball-lotto van 30 maart 2005

with the March 30, 2005 Powerball drawing,

where they expected, based on the number of ticket sales they had,

waar ze verwachtten,

op basis van het aantal verkochte tickets,

to have three or four second-place winners,

dat er 3 tot 4 tweedeprijswinnaars zouden zijn

people who match five or six Powerball numbers.

- dat zijn de mensen met 5 of 6 van de lottonummers.

Instead, they had 110, and they were completely shocked.

In plaats daarvan waren er 110

en dus waren ze compléét geschokt.

They looked all across the country and discovered it couldn't be fraud,

Ze gingen heel het land door en ontdekten

dat het geen fraude kon zijn

since it happened in different states, across different computer systems.

omdat het gebeurd was

in verschillende staten en met diverse computersystemen.

Dus wat het ook was,

Whatever it was, it caused people to behave in a mass-synchronized way.

het leidde tot een soort

gesynchroniseerd collectief gedrag.

So, OK, maybe it had to do with the patterns on the pieces of paper,

Mischien had het iets te maken met de patronen

op de lottobriefjes.

like it was a diamond, or diagonal.

Mischien was het een diamantpatroon

of een diagonaal.

Niets daarvan.

It wasn't that, so they're like, OK, let's look at television.

Dat was het niet,

dus keken ze naar de televisie.

So they looked at an episode of "Lost."

Ze bekeken een aflevering van 'Lost'.

Nu heb ik zelf geen tv

Now, I don't have a TV,

en ben dus een freak, maar wel heel productief, en...

which makes me a freak, but very productive --

(Gelach)

(Laughter)

And there's an episode of "Lost" where one guy has a lucky number,

Ik hoorde dat er een aflevering van 'Lost' is

waarin die jongen met overgewicht

but it's not a lucky number, it's why he's on the island,

een geluksgetal heeft dat ongeluk brengt

en daarom belanden ze op het eiland.

Maar ze keker ernaar

but they looked and the numbers did not match.

en de nummers klopten niet.

'The young and the restless' dan maar?

They looked at "The Young and The Restless." It wasn't that, either.

Ook niet.

Tot de eerste lottowinnaar de volgende dag verscheen

It wasn't until the first guy shows up the next day and they ask him,

en ze hem vroegen

"Where did you get your number?"

"Hoe kwam je op je lottonummer?"

He said, "I got it from a fortune cookie."

en hij gaat "Oh, het zat in een gelukskoekje."

Dit is één van die papiertjes uit de gelukskoekjes.

This is a slip one of the winners had,

De controleurs van de loterij van Tennessee

because the Tennessee lottery security officials

zeiden: "Oh nee, dit kan niet waar zijn."

were like, "Oh, no, this can't be true."

Maar het was waar

But it was true.

Basically, of those 110 people,

en van die 110 mensen

104 of them or so had gotten their number from a fortune cookie.

waren er zo'n 104

die het nummer uit de gelukskoekjes gebruikt hadden.

(Laughter)

(Gelach)

Yeah. So I went and started looking.

Jahà. Dus ging ik op onderzoek uit.

I went across the country, looking for these restaurants

Ik reisde heel het land af

op zoek naar de restaurants

where these people had gotten their fortune cookies from.

waar deze mensen hun gelukskoekjes hadden gehaald.

Er zijn er een hele hoop:

There are a bunch of them, including Lee's China in Omaha --

Lee's China in Omaha,

which is actually run by Koreans, but that's another point,

gerund door Koreanen, maar dat is een ander punt,

en een hoop met de naam China Buffet.

and a bunch of them named "China Buffet."

What's interesting is that their stories were similar, but different.

Wat interessant is, is dat hun verhalen op elkaar lijken,

maar toch anders zijn.

It was lunch, it was take-out, it was sit-down, it was buffet,

"Het was middageten", "Het was afhaal"

"Ze aten hier", "Het was een buffet"

it was three weeks ago, it was three months ago.

"Het was 3 weken geleden", "Het was 3 maanden geleden".

But at some point, all these people had a very similar experience

Maar op één punt

kwamen de ervaringen van al deze mensens overeen:

that converged at a fortune cookie and a Chinese restaurant.

ze hadden allemaal een gelukskoekje gekregen bij een Chinees restaurant.

And all these restaurants were serving fortune cookies,

Al deze Chinese restaurants

serveerden gelukskoekjes

which, of course, aren't even Chinese to begin with.

die, zoals we nu weten,

niet eens van Chinese origine zijn.

It's part of the phenomenon I called "spontaneous self-organization,"

Zo het is min of meer onderdeel van het fenomeen

dat ik spontane zelf-organisatie heb genoemd,

where, like in ant colonies, little decisions made on the micro level

net zoals in mierenkolonies

waar kleine beslissingen gemaakt op het microniveau

actually have a big impact on the macro level.

toch een grote impact hebben op het macroniveau.

A good contrast is Chicken McNuggets.

Een goed vergelijkingspunt

zijn de Chicken McNuggets.

McDonald's actually spent 10 years coming out with a chicken-like product.

McDonald's deed er 10 jaar over

om een "kipachtig" product op de markt te brengen.

They did chicken pot pie, fried chicken, and finally introduced Chicken McNuggets.

Ze kwamen met de kipgebakjes

de gefrituurde kip

en toen introduceerden ze eindelijk de Chicken McNuggets.

And the great innovation of Chicken McNuggets was not nuggifying them,

De "noemenswaardige" innovatie van de Chicken McNuggets

lag niet in de "nugget-ficatie"

that's kind of an easy concept.

- want dat was makkelijk genoeg -

maar de échte truc achter de Chicken McNuggets was

The trick was, they were able to remove the chicken from the bone

dat het ze gelukt was om de kip van het bot te halen

in a cost-efficient manner,

op een kostenefficiënte manier.

Dat is waarom het zo lang duurde

which is why it took so long for people to copy them -- 10 years,

voordat anderen hen nabootsten.

Ze deden er 10 jaar over

then within a couple months, it was such a hit,

maar toen was het in een paar maanden

zo'n hit

they introduced it across the entire McDonald's system in the country.

dat ze het gewoon introduceerden en uitrolden

over het gehele McDonald's systeem in het land.

In contrast is General Tso's Chicken,

Vergelijk met

Generaal Tso's Kip,

which actually started in New York City in the early 1970s,

in de vroege jaren 70 begonnen in New York,

as I was also started in this universe in New York City in the early 1970s.

ongeveer toen ik aan de universiteit in New York begon, dus... (gelach)

(Laughter)

And this logo!

En dat logo!

So me, General Tso's Chicken and this logo are all karmicly related.

Dus ik, Generaal Tso's Kip en dit logo

delen alle een karmische bond.

Maar dat gerecht deed er ook zo'n 10 jaar over

But that dish also took about 10 years to spread across America

om zich door heel Amerika te verspreiden

from a restaurant in New York City.

vanuit een willekeurig restaurant in New York

Someone's like, "It's sweet, it's fried, it's chicken --

waar iemand zei:

"Jesus, het is zoet, gefrituurd en kip.

Americans will love this."

Amerikanen zullen er pap van lusten!"

So what I like to say, this being Bay Area, Silicon Valley,

Omdat we in de Bay Area van Silicon Valley zijn, zeg ik

is that we think of McDonald's as sort of the Microsoft of dining experiences.

dat we McDonald's

moeten zien als de Microsoft onder de culinaire eetbelevingen.

We can think of Chinese restaurants perhaps as Linux,

We kunnen Chinese restaurants mischien zien als Linux;

sort of an open-source thing, right?

een soort van open source-ding,

(Laughter)

waar de ideeën van één persoon

Where ideas from one person can be copied and propagated

gekopieerd en verspreid kunnen worden over het gehele systeem;

across the entire system,

that there can be specialized versions of Chinese food,

dat er gespecialiseerde versies kunnen zijn van Chinees eten

depending on the region.

afhankelijk van de regio.

For example, in New Orleans we have Cajun Chinese food,

Zo hebben ze

in New Orleans Cajun-Chinees eten

where they serve Sichuan alligator and sweet and sour crawfish.

waar ze Szechuan-alligator en zoetzure langoustine serveren.

And in Philadelphia, you have Philadelphia cheesesteak roll,

In Philadelphia

heb je het "Philadelphia kaasburger-rolletje"

which is like an egg roll on the outside and cheesesteak on the inside.

dat vanbuiten een eierrol lijkt,

en vanbinnen een kaasburger.

Het verbaasde me dat

I was surprised to discover that not only in Philadelphia, but also in Atlanta.

ik dat niet alleen in Philadelphia aantrof maar ook in Atlanta.

What had happened was,

Er was namelijk

a Chinese family had moved from Philadelphia to Atlanta,

een Chinese familie verhuisd

van Philadelphia naar Atlanta.

and brought that with them.

Zij hadden dat gerecht meegenomen.

So the thing is,

Het punt is

our historical lore, because of the way we like narratives,

dat onze historische kennis

- dankzij onze voorkeur voor verhalen -

vol zit met indrukwekkende personages

is full of vast characters, such as Howard Schultz of Starbucks

zoals Howard Schultz van Starbucks

and Ray Kroc with McDonald's

en Ray Kroc van McDonald's

and Asa Candler with Coca-Cola.

en Asa Candler van Coca-Cola.

But, you know, it's very easy to overlook the smaller characters.

Maar

je kijkt makkelijk over de kleinere personages heen - oeps! -

For example, Lem Sen, who introduced chop suey,

zoals Lem Sen,

die chop suey introduceerde,

Chef Peng, who introduced General Tso's Chicken,

Chef Peng,

die General Tso Kip lanceerde,

and all the Japanese bakers who introduced fortune cookies.

en al die Japanse bakkers

die gelukskoekjes introduceerden.

So, the point of my presentation is to make you think twice;

Met mijn presentatie

wil ik jullie bewust maken van het feit

that those whose names are forgotten in history

dat degenen wiens namen verloren zijn gegaan

can often have had as much, if not more,

in de geschiedenis

vaak net zoveel, of meer, invloed hebben gehad op wat wij nu eten.

impact on what we eat today.

Thank you very much.

Hartelijk bedankt voor jullie aandacht.

(Applause)