The science of friction -- and its surprising impact on our lives | Jennifer Vail

Transcriber: Joseph Geni Reviewer: Camille Martínez

Translator: Myo Aung Reviewer: Sanda Aung

လူတွေက ကျွန်မရဲ့ အလုပ်က ဘာလဲလို့ မေးကြတဲ့အခါ

I have to admit that it's a lot of fun

when people ask me what I do for my job,

ကျွန်မ တကယ်လုပ်နေတဲ့ အလုပ်က

because I tell them I literally rub things together.

အရာတွေရဲ့ ထိတွေ့ပွတ်တိုက်မှုပါလို့ ဖြေရတာ တကယ့်ကို ပျော်စရာကြီးပါ။

This sounds ridiculous,

အရာတွေကို တစ်ခုနဲ့တစ်ခု ပွတ်တိုက်မှု ဆိုတာ

just rubbing things together.

ထူးဆန်း မနေပေဘူးလား။

But it has a technical name:

ဒါပေမဲ့ အဲဒါ့အတွက် နည်းပညာပိုင်း နာမည် ရှိပါတယ်-

tribology.

tribology ပါ။

T-r-i-b-o-l-o-g-y,

T-r-i-b-o-l-o-g-y၊

from the ancient Greek word "tribos,"

ရှေးခေတ် ဂရိစကားလုံး "tribos" မှ လာတာပါ၊

which means "to rub."

"ပွတ်တိုက်မှု"ကို ဆိုလိုပါတယ်။

It's a funny-sounding word you've probably never heard before,

ထူးဆန်းတယ်လို့ ထင်ရတဲ့ အဲဒီစကားလုံးကို ရှင်တို့ ကြားချင်မှ ကြားခဲ့ဘူးပေမဲ့၊

but I promise you,

အဲဒါကို သိရှိနားလည်မှုက ရုပ်ပိုင်းကမ္ဘာဆိုင်ရာ

discovering it changes your experience with the physical world.

ရှင်တို့အတွေ့အကြုံကို ပြောင်းလဲပစ်မှာ သေချာပါတယ်။

Tribology has given me amazing projects.

Tribology ဟာ ကျွန်မကို အံ့ဖွယ် ပရိုဂျက်တွေ ပေးခဲ့ပါတယ်။

I've worked on materials that fly, and I've worked on dog food --

ပျံသန်းတဲ့ အရာတွေနဲ့ ကျွန်မ လုပ်ခဲ့ဘူးသလို ခွေးအစားအစာနဲ့လည်း လုပ်ခဲ့ရဘူးပါတယ် --

a combination that doesn't sound like one person has any business doing

လောကကြီးကို tribology ရှုဒေါင့်ကနေ မကြည့် မချင်း နှစ်နှစ်ကြာ ကျွန်မ လုပ်ခဲ့တာကို

in the span of just a couple years,

ဆက်စပ် တွေးကြည့်ဖို့တောင်

until you start to view the world through a tribological lens.

လွယ်ကူမယ်လို့ ထင်လို့တောင် ရမှာ မဟုတ်ပါဘူး။

And I think you'll be surprised

တကယ့်ကို ကြီးမားတဲ့ ပြဿနာတွေ

at how significant a little bit of tribology can be

သက်သာလာအောင် ကြိုးပမ်းရာမှာ tribology ကို နည်းနည်းလေး သုံးရင်ကို

in alleviating some very large problems.

ဘယ်လောက် သိသာနိုင်တာကို ရှင်တို့ သိရရင် အံ့အားသင့်ကြမှာပါ။

Tribology is the study of friction, wear and lubrication.

Tribology ဆိုတာ ပွတ်တိုက်မှုကို၊ ပွန်းပဲ့မှုနဲ့ ဆီထိုးပေးမှုကို လေ့လာပါတယ်။

You have all experienced all three of these things.

ရှင်တို့ အားလုံး အဲဒီသုံးစလုံးကို ကြုံခဲ့ဘူးကြမှာပါ။

Remember the last time you tried to move a heavy object across the floor,

တလောတုန်းက လေးလံတဲ့ အရာတစ်ခုကို ကြမ်းပေါ်မှာ ရွှေ့ဖို့ ကြိုးစားခဲ့စဉ်

and you could just feel something resisting you?

တစ်ခုခုက တွန်းခံသလို ရှိခဲ့တာ မှတ်မိကြမှာပါ။

That would be friction.

အဲဒါက ပွတ်တိုက်မှုပဲပေါ့။

Friction is the force that opposes motion.

ရွေ့လျားမှုကို တန်ပြန်ကန်တဲ့ အားက ပွတ်တိုက်မှုပါ။

ပွန်းပဲ့မှုက အရာတစ်ခုခု ဆုံးရှုံးမှု ဒါမှမဟုတ် ပဲ့ကျန်ခဲ့မှုပါ။

Wear is the loss or transfer of material.

ရှင်တို့ရဲ့ စိတ်ကြိုက် ဖိနပ်တွေကို အစားထိုးပေးဖို့ လိုတာ အဲဒါကြောင့်ပါ၊

It's the reason you have to replace your favorite shoes,

because eventually the soles disappear.

တဖြည်းဖြည်းနဲ့ ဖိနပ်ခုံ ပါးချပ်သွားလို့ပါ။

Lubricants are used to reduce friction and wear.

ချောဆီကို ပွတ်တိုက်မှုနဲ့ ပွန်းပဲ့မှု နည်းစေရန် သုံးရတယ်။

They loosen up those stubborn rusted bolts that just otherwise will not budge.

ချောဆီနဲ့ဆို ဘယ်လိုမှ ဖြုတ်မရနိုင်ဘူးထင်ရ တဲ့ သံချေးတက်နေတဲ့ မူလီကို ဖြုတ်နိုင်တယ်။

ပြီးတော့ tribology စကားလုံးက တစ်ခုနဲ့တစ်ခု တုံ့ပြန်ရွေ့နေကြတဲ့

But tribology is also defined as the science of interacting surfaces

မျက်နှာပြင်တွေရဲ့ တုံ့ပြန်မှု ပညာကိုလည်း ဆိုလိုပါတယ်။

in relative motion.

So, interacting surfaces in relative motion:

ဒီတော့ ရွေ့လျားနေကြပြီး တုံ့ပြန်နေကြတဲ့ မျက်နှာပြင်တွေဟာ

လောကကြီးထဲမှာ အများကြီးပါပဲ။

there are a lot of those in the world.

အခု ရှင်တို့ ထိုင်နေကြတုန်း ရှင်တို့ရဲ့ ခြေထောက်တွေ ငြိမ်နေကြရဲ့လား၊

As you're sitting there right now, are you wiggling your foot at all

or maybe shifting around in your seat?

ဒါမှမဟုတ် ရှင်တို့ ထိုင်နေရင်း ရွေ့လျားနေကြသလား။

Because guess what? Tribology is happening.

အဲဒါရဲ့ အကြောင်းရင်း ခန့်မှန်းနိုင်ကြလား။ Tribology ဖြစ်ပျက်နေတာလေ။

Even the smallest shift in your seat

ရှင်တို့ရဲ့ ထိုင်ခုံထဲ နည်းနည်းလေး ရွေ့ရင်

involves two surfaces moving relative to each other.

မျက်နှာပြင် နှစ်ခုတို့ တစ်ခုနဲ့တစ်ခု တုံ့ပြန်မှုပါပဲ။

And your tribological interaction for the shift

ပြီးတော့ ရွေ့လျားမှုအတွက် ရှင်တို့ရဲ့ Tribology တုံ့ပြန်မှုဟာ

will be different than the person next to you.

ရှင်နဲ့ ကပ်ထိုင်နေသူနဲ့ ခြားနားပါလိမ့်မယ်။

This is because the clothes you're wearing

ရှင်တို့ ဝတ်ထားတဲ့ အဝတ်အစားကြောင့်

change the friction between you and the seat.

ရှင်နဲ့ ထိုင်ခုံအကြား ပွတ်တိုက်မှုကို ပြောင်းလဲစေလို့ပါ။

If you're wearing silk, it's a little easier to squirm around in the seat

ရှင်တို့က ပိုးထည်ကို ဝတ်ထားရင်၊ သိုးမွှေးနဲ့စာရင်

than if you're wearing wool.

ထိုင်ခုံထဲ လူးလွန့်ရတာ လွယ်မှာပါ။

That's because the friction is lower for silk.

ပိုးထည်အတွက် ပွတ်တိုက်မှုဟာ နည်းလို့ပါ။

ရှင်တို့က ခြေကျင်းကို လှုပ်ကစားနေရင် ဒါမှမဟုတ် တွန့်လိမ့် ကြည့်ရင်

If you're moving your ankle or wiggling your ankle at all,

did it make a popping sound?

အသံတစ်ခုကို ကြားရတတ်လား။

ရှင်တို့ အဲဒါကို ကြုံခဲ့ဘူးတယ်နော်။

You've had that, right?

You get up, you move around, and some joint cracks or pops.

ထလိုက်တာနဲ့၊ လမ်းလျှောက်ကြည့်တာနဲ့ တချို့အဆစ်ထွက်ဆီမှ အသံထွက်ပေါ်လာတတ်တယ်။

Thank you for that sound, tribology.

အဲဒီ အသံအတွက်လည်း ကျေးဇူးတင်ရမှာက tribology ပါ။

That sound can come from the fluid that lubricates your joints

အဲဒီလိုအသံက နည်းနည်းလေး လှုပ်ရှားရုံနဲ့ကို ရှင်တို့ အဆစ်တွေကို

just moving around.

ဆီထိုးပေးတဲ့ အရည်ထံမှ မြည်တာပါ။

You're essentially releasing gas bubbles in that fluid.

တကယ်ကျတော့ အဲဒီအရည်ထဲကို လေပူပေါင်းတွေ ထည့်ပေးလိုက်လို့ပါ။

That sound can also come from the tendons simply moving over each other.

ပြီးတော့ အရွတ်တွေ တစ်ခုနဲ့တစ်ခု ပွတ်တိုက်မှုရဲ့ အသံလည်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

ခြေကျင်းထဲတွင် အဲဒီလို အများဆုံး ဖြစ်တတ်ပါတယ်၊

Pretty common in the ankle,

so any of my fellow foot-wigglers out there

ဒီတော့ ဒီမှာရှိနေကြတဲ့ မိတ်ဆွေတွေထဲက ခြေထောက် လှုပ်ကစားသူတို့ဟာ

may suddenly find themselves curious about the tribology of tendons.

အရွတ်တွေဆိုင်ရာ tribology အကြောင်းကို ရုတ်တရက် စိတ်ဝင်စားလာနိုင်ကြပါတယ်။

But how does one become a tribologist like me?

လူတစ်ယောက်ဟာ ဘယ်လိုလုပ်ပြီး tribologist ဖြစ်လာတာ ရှင်တို့ သိချင်ကြမယ်။

အဲဒါဟာ ကလေးဘဝက စတင်ခဲ့တာပါ။

It starts when you're a kid, of course.

ကျွန်မဟာ ဘဲလေးကသူအဖြစ် ကြီးပြင်လာခဲ့တယ်။

I was a ballerina growing up.

I reached the level where I was dancing on my toes,

ကျွန်မဟာ ခြေချောင်းတွေပေါ်မှာ ကနိုင်တဲ့ "en pointe"

or "en pointe."

အဆင့်ကို ရောက်နိုင်ခဲ့တယ်။

Now, when you're dancing en pointe, you're wearing those amazing shoes,

အဲဒီလို en pointe ကို ကနေချိန်မှာ အံ့သြဖွယ် ဖိနပ်တွေကို စီးထားရတော့၊

but they can be slippery on the stage.

စင်ပေါ်မှာ ချောလဲသွားနိုင်ပါတယ်။

The last thing you want to do when you're trying to dance on your toes

အဲဒါကြောင့်မို့ ကိုယ့်ခြေချောင်းတွေ​ေပေါ် ကနေတုန်း ချောပြီး လဲကျသွားမှာကို

is to slip and fall.

အကြောက်ရဆုံးပါ။

So we had boxes of stuff called rosin.

အဲဒါကြောင့် ကျွန်မတို့ဆီမှာ rosin လို့ ခေါ်တဲ့ အရာပါတဲ့ ဘူးတွေ ရှိခဲ့ပါတယ်။

We would step into the rosin, put a light coating on our shoes.

ဖိနပ်တွေနဲ့ ခြေကို rosin ထဲ ထိုးသွင်းလိုက်ကာ လူးလိမ့်ပေးရတယ်။

Rosin comes from tree sap

Rosin ကို သစ်စေးမှ ရယူခြင်းဖြစ်ပြီး

and, in its powdered form, makes things less slippery.

၎င်းရဲ့ အမှုန့်တွေက အရာတွေရဲ့ ချောနိုင်စွမ်းကို နည်းလာစေပါတယ်။

ကသူအနေနဲ့ ကိုယ့်ဖိနပ်ပေါ် ထည့်ပေးသင့်တဲ့ ပမာဏကို

You learned real fast as a dancer

how much was the right amount to put on your shoes,

လျင်မြန်စွာ သိနားလည်လာခဲ့တယ်၊

ကိုယ့် ထည့်ပေးလိုက်တာ နည်းသွားရင် ဖိနပ်နဲ့ စင်အကြား ပွတ်တိုက်မှုအား နည်းမှာမို့လို့

because if you didn't put enough on, you were probably going to slip

due to the low friction between your shoe and the stage.

ချောလဲသွားမယ့် အန္တရာယ် ရှိနိုင်ပါတယ်။

Best case scenario,

အကောင်းဆုံး ဖြစ်နိုင်တာက

you're the clumsy ballerina on stage,

ကိုယ်ဟာ စင်ပ​ေါ်က ပုံပန်းမကျတဲ့ ဘဲလေးကသူ ဖြစ်နိုင်ပြီး

but the worst case scenario would be an injury.

အဆိုးဆုံး ဖြစ်နိုင်တာက ဒဏ်ရာတစ်ခုခု ရရှိမှုပါ။

အဲဒီကတည်းက ကျွန်မဟာ ပွတ်တိုက်မှုကို ညှိပေး ရင်း အကောင်းဆုံး ဖြစ်ဖို့ ကြိုးစားခဲ့တယ်။

Already, I was optimizing and manipulating friction.

ဒီတော့ tribologist ဖြစ်ဖို့ဟာ ကျွန်မရဲ့ ကံကြမ္မာ ဖြစ်ခဲ့တာ ရှင်းနေပါတယ်။

You see, I was destined to be a tribologist.

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

But you were also a junior tribologist.

ရှင်တို့အားလုံးကပါ လူငယ် tribologist ဖြစ်ခဲ့ဘူးကြတယ်။

When you used crayons or colored pencils,

ကျွန်မတို့က ရောင်စုံ ခဲတံတွေကို အသုံးပြုကြတဲ့ အခါမှာ

you knew that the harder you pressed, the darker the color.

ဖိအား ကောင်းလေလေ အရောင်ဟာ ရင့်လေလေ ဖြစ်တာ သိကြတယ်။

တချိန်တည်းမှာ အဲဒီလိုဆိုရင် ခဲတံကို မကြာခဏ ချွန်ပေးရမှာကိုလည်း သိခဲ့ကြတယ်။

You also knew this meant you were going to have to sharpen

that crayon or colored pencil more frequently,

ရောင်စုံခဲတံဟာ လျင်မြန်စွာ ပွန်းစားသွားမှာမို့

because it was wearing down faster.

မကြာခဏ ချွန်ပေးခဲ့ရတာပါ။

Now let's talk about those enticing shiny waxed floors

အခုဆက်ပြီး ကိုယ်က ချောလျက် ဖြတ်သွားချင်တဲ့ ဖယောင်းတိုက်ထားတဲ့

that you just had to slide across.

ကြမ်းပြင်တွေ အကြောင်းကို ပြောကြပါစို့။

ကိုယ်ဟာ ခြေအိတ် စွပ်ထားတယ်ဆိုရင်၊

You knew if you put on a pair of socks,

ကြမ်းပြင် တလျှောက် တအား ချောသွားနိုင်တာကို ကျွန်မတို့ သိကြတယ်။

you were going to get a really good slide across that floor.

ဘာမှမပါဘဲ ချောကြည့်မယ် ဆိုရင် ကံကောင်းပါစေလို့ ဆုတောင်းပေးရမယ်။

Good luck trying to do that barefoot.

Master manipulators of friction.

ပွတ်တိုက်မှုကို ကျွမ်းကျင်စွာ အသုံးချမှုပါ။

ကလေးတွေအားလုံးဟာ tribologists တွေပါ။

All kids are tribologists.

What about us as adults?

ကျွန်မတို့ သက်ကြီးတွေ ကျတော့ကော။

ရှင်တို့အားလုံး ဒီနေ့တစ်ချိန်ချိန်မှ သွားတိုက်ခဲ့ကြမှာပါ။

At some point today, you brushed your teeth.

I hope.

ကျွန်မ မျှော်လင့်မိတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

This is tribology in action.

အဲဒါကလည်း လက်တွေ့ tribology ပါပဲ။

သွားတိုက်ဆေးနဲ့ သွားပွတ်တံတို့ဟာ ရှင်တို့ သွားတွေပေါ်က

The toothpaste and toothbrush are working to remove or wear

သွားချေးတွေကို ပွတ်တိုက်ချွတ်ပစ်ဖို့ ကြိုးစားနေတာပါ။

the plaque from your teeth.

For the record, my dad is a dentist.

ရှင်တို့ သိထင်းသင့်တာက ကျွန်မဖခင်ဟာ သွားဆရာဝန်ပါ။

Never thought my career was going to circle back to the family business.

ကျွန်မရဲ့ သက်မွေးအလုပ်ဟာ မိသားစုလုပ်ငန်းဆီ ရောက်လာမယ်လို့ ကျွန်မ မမျှော်လင့်ခဲ့ဘူး။

But one day, we found ourselves speaking the same language

ဒါပေမဲ့တစ်နေ့တွင် ကျွန်မကို သွားချေး တိုက်ချွတ်မှုဆိုင်ရာ စမ်းသပ်မှုကို

when I was tasked with developing a test to investigate plaque removal.

ပြုလုပ်ပေးရန် ကျွန်မတို့ တာဝန်ပေးတော့ ကျွန်မတို့ အတူတူ ဆွေးနွေးစရာ ဖြစ်လာတယ်။

Sounded simple enough,

အဲဒါဟာ ရိုးရိုးလေးလို့ ထင်ရပေမဲ့၊

until I started to look at it as a tribologist,

tribologist တစ်ဦးအဖြစ် စဉ်းစားတဲ့ အခါမှာ

and then it became incredibly complex.

မယုံနိုင်လောက်အောင် ရှုပ်ထွေးမှန်း သဘောပေါက်လာတယ်။

You have hard materials -- those would be your teeth --

ဒီလုပ်ငန်းစဉ်ထဲမှာ ရှင်တို့ရဲ့ သွားတွေလို မာတဲ့ အရာတွေ ရှိနေတယ်၊

soft materials like your gums, the toothpaste, the toothbrush.

သွားဖုံး၊ သွားတိုက်ဆေးနဲ့ သွားပွတ်တံလို ပျော့တဲ့ အရာတွေ ရှိကြတယ်။

There's lubrication -- the form of saliva and water --

ပြီးတော့ တံတွေးနဲ့ ရေ က ချောဆီနဲ့တူပြီး

the dynamics of the person doing the brushing and more.

လူကနေပြီး သွားတိုက်တဲ့ လှုပ်ရှားမှုနဲ့ နောက်ထပ် ရှိပါသေးတယ်။

I promise if we put diamonds in your toothpaste,

သွားတိုက်ဆေးထဲကို စိန်ပွင့်တွေကို ထည့်ပေးရင်၊

you're going to remove that plaque.

သွားချေးတွေကို ချွတ်ထုတ်ပစ်နိုင်မှာ သေချာတယ်။

Probably going to remove your teeth as well.

သွားတွေကိုပါ နှုတ်ပစ်ရဖွယ်လည်း ရှိနိုင်ပါတယ်။

So there's a fine balance to be had between wearing the plaque away

ဒီတော့ သွားချေးကို တိုက်ချွတ်ပေးရန်နဲ့ ရှင်တို့ရဲ့ သွားနဲ့ သွားဖုံးတွေကို

and not damaging your teeth and gums.

မထိခိုက်စေရန် အကြားမှာ အသင့်တော်ဆုံး နည်းကို ရှာပေးဖို့ လိုပါတယ်။

We're brushing our teeth because we ate.

ကျွန်မတို့ သွားကို တိုက်ပေးကြရတာကို စားကြလို့ပါ။

Eating is another routine thing we all do.

စားမှုဟာ ကျွန်မတို့ အားလုံး ပုံမှန် ပြုလုပ်ကြတဲ့ အရာပါ။

Seems simple enough.

အဲဒါ ရိုးရိုးလေးလို့ ထင်ရတယ်။

But it's another field of tribology,

အဲဒါကလည်း tribology ရဲ့ နောက် နယ်ပယ်တစ်ခုပါ၊

and it's not so simple.

ပြီးတော့ ရိုးရိုးလေး မဟုတ်ဘူး။

You have the food, which will break and wear while you're eating,

ကိုယ်က စားနေစဉ် အစားအစာဟာ ချေဖျက်ခံရပါတယ်၊

and that food is interacting with your teeth, your tongue,

အဲဒီအစားအစာဟာ ကိုယ့်သွားတွေ၊ လျှာ၊ တံထွေး၊ လည်ချောင်း

your saliva, your throat.

တို့နဲ့ ထိတွေ့တုံ့ပြန်ရပါတယ်။

And all of those interactions are going to influence your experience of eating.

ပြီးတော့ အဲဒီလို ထိတွေ့တုံ့ပြန်မှု အားလုံး စားတဲ့အပေါ် သက်ရောက်မှု ရှိကြမှာပါ။

I think you can all recall a moment where you tried something new

ရှင်တို့ အသစ်အဆန်း တစ်ခုခု စားသောက်ခဲ့ရဘူးတာကို မှတ်မိကြမ်ယ ထင်ပါတယ်၊

and you just found yourself going,

အဲဒါကို စားပြီးတဲ့ နောက်မှာ ရှင်တို့က

"အရသာကတော့ ကောင်းသလိုလိုပါပဲ။

"Well, it tastes alright.

ဒါပေမဲ့ စားနေစဉ် ထိတွေ့ခံစားရပုံကိုတော့ လုံးဝမကြိုက်ဘူး" ဆိုတာမျိုးလေ။

I really don't like that texture."

Tribologists are looking at lubricity, the coefficient of friction,

Tribologist တို့ဟာ ပါးစပ်ထဲ ခံစားရမှု ပိုကောင်းလာစေဖို့

as ways to connect mouth feel and texture to what you're experiencing,

ချောမွတ်စေဖို့၊ ပွတ်တိုက်မှုဆကိန်း တို့ကို ထည့်တွက်ဖို့ အားထုတ်ကြရင်း၊

so that if we're changing the formulations of what we're eating and drinking

ကျွန်မတို့ စားသောက်ကြတာရဲ့ ဖေါ်မြူလာကို၊

so the sugar content or fat content are different,

သကား ဒါမှမဟုတ် အဆီပါဝင်မှုကို ပြောင်းလဲပေးရင်

ပါးစပ်ထဲ ခံစားရမှု ဘယ်လိုပြောင်းသွားမလဲ သိချင်ကြတယ်။

how does that change mouth feel?

How do we quantify that?

အဲဒါကို ကျွန်မတို့ ဘယ်လိုများ တွက်ချက်နိုင်မလဲ။

This is what tribologists are looking to solve.

အဲဒီလိုအရာတွေကို tribologist တွေ ဖြေရှင်းပေးလိုကြတာပါ။

And while my colleagues were in one corner of this lab

ကျွန်မ လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်တွေက ဓာတ်ခွဲခန်းရဲ့ ထောင့်တစ်နေရာမှာ

looking at the fat content of yogurt,

ဒိန်ချဉ်ထဲ ပါဝင်တာကို လေ့လာနေကြစဉ်၊

I was in another corner

နောက် ထောင့်တစ်ခုမှာ ကျွန်မက

studying dog food.

ခွေးစာကို လေ့လာနေခဲ့တယ်။

That lab smelled really good, by the way, let me tell you.

ဒါနဲ့ အဲဒီဓာတ်ခွဲခန်းက အနံ့ဟာ တကယ့်ကို ကောင်းခဲ့တာ အမှန်ပါပဲ။

We all brush our teeth on a regular basis.

ကျွန်မတို့အားလုံး သွားကို မှန်မှန်တိုက်ကြပါတယ်။

ရှင်တို့ထဲက ဘယ်နှစ်ယောက်များ အိမ်မွေး တိရိစ္ဆာန်တွေရဲ့ သွားတွေကို တိုက်ပေးကြလဲ။

How many of us brush our pets' teeth?

ကျွန်မတို့လိုပဲ တိရိစ္ဆာန်တွေလည်း သွားဖုံး ရောဂါတွေ ဖြစ်တတ်တယ်၊

Animals as adults commonly get periodontal disease,

အဲဒါကြောင့် ကျွန်မတို့ဟာ သူတို့ သွားတွေကို တိုက်ပေးကြရပါမယ်၊

so we really should be brushing their teeth,

and more pet owners are starting to do this.

အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန် ပိုင်ရှင်တွေ အဲဒါကို တိုးတိုး လုပ်လာကြပါပြီ။

I know my best friend is really great at brushing her cat's teeth, somehow.

ကျွန်မရဲ့အကောင်းဆုံးမိတ်ဆွေက သူမကြောင်ကို သွားတိုက်ပေးရာတွင် တကယ်တော်တဲ့ သူပါ။

Good luck trying to do that with my cat.

So what pet food suppliers are trying to do

ကျွန်မ ကြောင်ကို သွားတိုက်ရာမှာ ကံကောင်းမယ်လို့ မျှော်လင့်ပါတယ်။

is incorporate plaque removal in things like treats.

ဒီတော့ တိရစ္ဆာန် အစားအစာတွေ ထုတ်လုပ်သူတို့ လိုချင်တာက

ကိုက်စားစရာထဲကို သွားတိုက်ပေးမယ့် အရာကို ထည့်ပေးဖို့ပါ။

If you have a dog,

you may have observed that you give a dog a treat,

ရှင်တို့မှာ ခွေးရှိရင်၊

အဲဒီလို ကိုက်စားစရာကို ပေးလိုက်ရင်

and it magically seems to disappear after just one bite.

တစ်ချက် ကိုက်စားရုံနဲ့ ပျောက်သွားတတ်တယ်။

So the added challenge here is:

ဒီကိစ္စထဲမှာ ထပ်တိုးလာတဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေက-

How do you remove plaque when you have one bite?

တစ်ခါ ကိုက်စားရုံနဲ့ သွားချေးကို ဘယ်လို တိုက်ချွတ်နိုင်မလဲ။

I developed a benchtop test to study this problem,

ဒီပြဿနာကို စူးစမ်းဖို့ ကျွန်မဟာ စမ်းသပ်ရေးခုံကို တီထွင်ခဲ့ပြီး

and to do so, I had to mimic the oral system of dogs:

စမ်းသပ်နိုင်ဖို့ ခွေးရဲ့ ပါးစပ်ထဲက စနစ်ကို

their teeth, plaque, saliva.

သွားတွေ၊ တံထွေး၊ သွားချေး စတာတွေကို အတု ဖန်တီးရပါ့မယ်။

And I used friction and wear measurements

အဲဒီနောက်မှာ သွားချေး တိုက်ချွတ်ပေးရမယ့် ကိုက်စားစရာရဲ့ ထိရောက်မှုကို

to study the effectiveness of that treat on removing plaque.

လေ့လာရန် ကျွန်မဟာ ပွတ်တိုက်မှုနဲ့ ပွန်းပဲ့မှုကို တိုင်းကြည့်ဖို့ လိုပါမယ်။

If you're sitting there right now thinking about the last time

ရှင်တို့ ဒီမှာထိုင်နေတုန်း ရှင့်ခွေးကို သွားမတိုက်ပေးခဲ့တာကို စဉ်းစားနေရင်

you didn't brush your dog's teeth, you're very welcome.

ကျွန်မက ရှင်တို့ကို ကြိုဆိုနေမှာပါ။

ဒါပေမဲ့ tribology အကြောင်း ဒီလို အများကြီး ပြောနေတာ ဘယ်လောက်များ အရေးကြီးလို့လဲ။

But what's the big deal with tribology?

Let me give you one more example.

နောက်ဥပမာတစ်ခုနဲ့ ရှင်းပြပါရစေ။

No matter where you are right now, you got to this location somehow.

ရှင်တို့အားလုံးဟာ ဒီနေရာကို တနည်းနည်းနဲ့ လာခဲ့ရတာ ရှင်းနေပါတယ်။

Maybe you walked or rode your bike,

ရှင်တို့ဟာ လမ်းလျှောက်လာခဲ့တာ ဒါမှမဟုတ် စက်ဘီးစီးလာခဲ့တာ ဖြစ်နိုင်ပေမဲ့၊

but for most people in this room, you probably came in a car.

ဒီအခန်းထဲ ရှိနေသူ အများစု ကားစီးလာခဲ့ဖို့ များပါတယ်။

Just think about all the tribological systems in a car.

ကားထဲက tribology ဆိုင်ရာ စနစ်တွေအားလုံးကို စဉ်းစားကြည့်ကြပါ။

You have your personal interactions with the car,

ရှင်တို့ ခန္ဓာကိုယ်နဲ့ ကားရဲ့ တုံ့ပြန်မှု ရှိတယ်၊

the car's interactions with the road

ကားဟာ လမ်းနဲ့ ထိတွေ့တုံ့ပြန်တယ်၊

and everything under the hood and in the drivetrain.

ပြီးတော့ ဒီအကာတွေရဲ့ အောက်မှာနဲ့ မောင်းနှင်ပေးတဲ့ စနစ် ရှိပါသေးတယ်။

Some routine maintenance is directly connected to tribology.

ပုံမှန် လုပ်ပေးရတဲ့ ထိန်းသိမ်းရေး လုပ်ငန်း အချို့ tribology နဲ့ တိုက်ရိုက် ဆိုင်တယ်။

You know how many miles your tires are recommended for using

ရှင်တို့ဟာ တာယာတွေကို မိုင်ဘယ်လောက် မောင်းပြီးရင် လဲပေးဖို့ လိုကြောင်းကို

before you replace them.

ရှင်တို့ မှတ်မိကြမှာပါ။

You regularly check the treads on those tires.

ရှင်တို့ဟာ အဲဒီတာယာတွေရဲ့ တိုက်စားမှုကို မှန်မှန် စစ်ကြည့်ရပါတယ်။

You're actively monitoring the wear of your tires.

ရှင်တို့ရဲ့ တာယာတွေ ဘယ်လောက် ပွန်းစားထားတာကို ဂရုစိုက်ရပါတယ်။

Tribology ဟာ ပွန်းပဲ့မှုနဲ့ ပွတ်တိုက်မှု လေ့လာတဲ့ ပညာဆိုတော့၊

Tribology is the study of wear and friction,

တာယာတွေနဲ့ ပတ်သက်လာရင် ပွတ်တိုက်မှုဟာ ကိုယ်သွားရာကို လုံခြုံစွာ ရောက်မလား၊

and with tires, friction can be the difference between a safe arrival

and a car accident.

ယာဉ် မတော်တဆ ဖြစ်မှုနဲ့ ပြီးဆုံးသွားမလားကို ဆိုလိုပါတယ်။

This is because the friction between your tires and the road

ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ တာယာတွေနဲ့ လမ်းအကြားက ပွတ်တိုက်မှုက

will influence your acceleration, your deceleration

ရှင်တို့ရဲ့ အရှိန်နဲ့မောင်းမှု၊ အရှိန်ကို လျှော့ချမှုနဲ့

and your stopping distance.

ကားကို ရပ်ပေးနိုင်တဲ့ အကွာအဝေးတို့အပေါ် သက်ရောက်ပါတယ်။

As a driver, you instinctively already know how important friction is,

ယာဉ်မောင်းသူ အနေနဲ့ ရှင်တို့ ပွတ်တိုက်မှု အရေးပါပုံ အလိုလိုသိနေပါပြီ၊

because you know that when the roads are wet,

လမ်းတွေ ရေစိုနေချိန်မှာ ချောတတ်လို့ အန္တရာယ်များတာကို

they're more dangerous because they're slippery.

ရှင်တို့ သိနားလည်တာ အဲဒါကြောင့်ပါ။

This is because the water is reducing the friction

အဲဒီလို ဖြစ်ရတာက ရေဟာ တာယာတွေနဲ့ လမ်းအကြားက

between your tires and the road.

ပွတ်တိုက်မှုကို လျော့နည်းလာစေလို့ပါ။

You may recall that friction is the force that opposes motion,

ပွတ်တိုက်မှု ဆိုတဲ့ဟာက ရွေ့လျားမှုကို ဆန့် ကျင်တဲ့အား ဖြစ်တာ ရှင်တို့ သိထားတော့၊

so water reducing that force means it's now easier for you to move,

အဲဒီအားကို ရေက လျှော့ချပေးနိုင်တော့ ကားဟာ ပိုလွယ်ကူစွာ ပြေးနိုင်မှာကို ဆိုလိုပါတယ်၊

hence it's more slippery when the roads are wet.

လမ်းတွေ ရေစိုနေရင် ပိုချောလာကြမှာပါ။

Something else to consider

နောက်တစ်ခု စဉ်းစားရမယ့် အချက်က

is that overcoming friction takes energy,

ပွတ်တိုက်မှုကို ကျော်လွှားဖို့ စွမ်းအင်လိုပါတယ်၊

ဒီတော့ ပွတ်တိုက်မှုကြောင့် ကျွန်မတို့ဟာ စွမ်းအင်ကို ဆုံးရှုံးကြရပါတယ်။

so you're losing energy to friction.

This is one way your tires can influence your fuel efficiency.

ရှင်တို့ရဲ့ တာယာတွေက လောင်စာ ထိရောက်မှုအပေါ် သက်ရောက်တဲ့ ပုံစံပါ။

And, in fact, did you know that about one-third of the fuel

တကယ်တမ်းတွင် အင်ဂျင် အလုပ်လုပ်ဖို့ ရှင်တို့ သုံးကြရတဲ့

that you put into your internal combustion engine vehicle

လောင်စာဆီရဲ့သုံးပုံတစ်ပုံဟာ ပွတ်တိုက်မှုကို ကျော်လွှားဖို့အတွက်

will be spent overcoming friction?

သုံးပေးရတာကို ရှင်တို့ သိကြရဲ့လား။

One-third.

သုံးပုံတစ်ပုံကြီးတောင်။

Tribology သုတေသနရဲ့ ကျေးဇူးကြောင့် ကျွန်မ ပွတ်တိုက်မှုကို လျှော့ချနိုင်ခဲ့လို့

Tribology research has helped us reduce friction

and therefore increase fuel efficiency and reduce emissions.

လောင်စာဆီရဲ့ ထိရောက်မှု တိုးမြှင့်ရင်း ထုတ်လွှတ်မှုကို လျှော့ချနိုင်ခဲ့ကြတယ်။

Holmberg and Erdemir have actually done some great studies

Holmberg နဲ့ Erdemir တို့ရဲ့ ဧရာမ သုနေသနတွေက

showing the impact tribology research can have

စွမ်းအင် သုံးစွဲမှုအပေါ်မှာ ပွတ်တိုက်မှုက ဘယ်လောက်

on reducing our energy consumption.

အကျိုးသက်ရောက်နိုင်ပုံကို ပြသပေးပါတယ်။

And they found that, looking over the span of 20 years,

လာမယ့် အနှစ် ၂၀ ကာလကို ယူကြည့်မယ်ဆိုရင်၊

we had the opportunity to reduce

လူစီးယာဉ်တွေရဲ့ စွမ်းအင် သုံးစွဲမှုကို ကျွန်မတို့

the energy consumption of passenger vehicles

ရာခိုင်နှုန်း ၆၀ အထိကို လျှော့ချပစ်ရန် အခွင့်အလမ်း ရှိကြောင်း

up to 60 percent.

သူတို့ တွေ့ရှိခဲ့ကြပါတယ်။

When you think about all the cars in the world,

တစ်ကမ္ဘာလုံးရှိ ယာဉ်တွေ အားလုံးကို ထည့်စဉ်းစားကြည့်ရင်

that's a lot of energy we can save.

အတော့်ကို များတဲ့ စွမ်းအင်ကို ချွေတာနိုင်မှာပါ။

It's part of the nearly nine percent of our current global energy consumption

ဒါဟာဖြင့် သုတေသီတို့က ထောက်ပြခဲ့ကြတဲ့ ပွတ်တိုက်မှုမှ ချွေတာပေးဖို့ ကူနိုင်မယ့်

that the authors identified tribology can help us save.

စွမ်းအင် ချွေတာမှု ကိုးရာခိုင်နှုန်းနီးပါး ထဲက တစ်စိတ်တစ်ဒေသပါပဲ။

That's a significant amount of energy.

အဲဒါဟာ သိသာလှတဲ့ စွမ်းအင် ပမာဏပါ။

So when you look at the numbers, tribology can do some amazing things.

ဒီလို ကိန်းဂဏန်းတွေကို ကြည့်ရင် ပွတ်တိုက် မှုဟာ အံ့ဖွယ်အရာတွေ လုပ်နိုင်တာမြင်ရမှာပါ။

ကျွန်မရဲ့ လုပ်ဖက်ကိုင်ဖက်တို့ ထောက်ပြ ခဲ့ကြသလို စွမ်းအင် quad ၂၀ အထိ

My colleagues have identified up to 20 quads of energy

we can save across the US alone.

US တစ်နိုင်ငံထဲမှာကို ချွေတာနိုင်မှာပါ။

To put this in perspective:

ဒါကို နားလည်လွယ်အောင် ပြောရပါက

one quad of energy is roughly equivalent to 180 million barrels of oil,

တစ် quad စွမ်းအင်ဟာ အကြမ်းအားဖြင့် ရေနံစည် သန်း ၁၈၀ နဲ့ ညီမျှပါတယ်၊

ဒီတော့ tribology ဟာ ကျွန်မတို့အား အဲဒါရဲ့ အဆ ၂၀ ကို ချွေတာပေးနိုင်မှာပါ။

and tribology can help us save 20 times that.

This is through new materials, new lubricants,

ပစ္စည်းသစ်တွေ၊ ချောဆီသစ်တွေ၊ ဆန်းသစ်တဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေကို

novel component design,

တီထွင် ထုတ်လုပ်ပေးခြင်းဖြင့်၊

doing things like making wind turbines more efficient and reliable.

လေရဟတ် တာဘိုင်တွေရဲ့ ထိရောက်မှုနဲ့ စိတ်ချရမှုကို မြှင့်တင်ပေးနိုင်မှာပါ။

ဒီလို ရလဒ်တွေကို သိရှိလာခဲ့ရတာက လူ ၃၁ ယောက်ကို

This happened just by putting 31 people in a room

အခန်းထဲ စုခဲ့ပြီး ကမ္ဘာကြီးကို tribology ရှုထောင့်မှ လေ့လာစေခဲ့ခြင်းမှပါ။

who viewed the world through a tribology lens.

Imagine the opportunities that will reveal themselves

ကျွန်မတို့ထဲက လူတွေ တိုးတိုးပြီး နေရာတိုင်းမှာ tribology ကို

as more of us start to see tribology all around.

ရှာကြည့်ကြမယ်ဆိုရင် ပေါ်ထွက်လာကြမယ့် အခွင့်အလမ်းတွေကို စတ်ကူးကြည့်ကြပါ။

My favorite projects right now are in aerospace applications.

အခုလောလောဆယ်မှာ ကျွန်မအကြိုက်ဆုံး ပရိုဂျက် တွေက အာကာသဆိုင်ရာ အပလီကေးရှင်းတွေပါ။

I love reducing wear and friction in these challenging environments.

စိန်ခေါ်စရာ အဲဒီလိုဝန်းကျင်ထဲ ပွန်းပဲ့မှု၊ ပွတ်တိုက်မှု လျှော့ချနိုင်တာကို ကြိုက်တယ်။

I can make materials and parts

ရွေ့လျားကြတဲ့ အပိုင်းများနဲ့ အင်ဂျင်ထဲက ပွတ်တိုက်မှုကို လျှော့ချပေးကြမယ့်

that will reduce the friction in moving components and engines

ပစ္စည်းများနဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေကို ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်ပြီး

so that they have less force opposing their motion.

၎င်းတို့ရဲ့ လှုပ်ရှားမှုကို ဆန့်ကျင်အားကို လျှော့ချ​ေပေးနိုင်မှာပါ။

Less force to move means they require less power,

မောင်းနှင်ရန် အားကို လျှော့သုံးနိုင်လို့ စွမ်းအင်သုံးမှု နည်းလာမယ်၊

so you can use a smaller actuator,

ဒီတော့ ပိုသေးတဲ့ actuator ကိုသုံးနိုင်မယ်၊

which would weigh less,

which saves fuel.

၎င်းရဲ့ အလေးချိန်ဟာ နည်းလာမယ်၊

ဒီတော့ လောင်စာကို ချွေတာနိုင်မှုပါ။

I can also help make parts that last longer through lower wear.

ပွန်းပဲ့မှု နည်းလာစေလို့ ပိုကြာအောင် လုပ် ကြမယ့် အစိတ်အပိုင်းတွေ ထုတ်လုပ်နိုင်မယ်။

This will reduce material waste

ဒီတော့ ပစ္စည်းစွန့်ပစ်မှု လျှော့ချနိုင်မယ် ဆိုတော့

and also means we're manufacturing the parts less frequently,

အစိတ်အပိုင်းတွေကို မကြာခဏ ထုတ်ပေးဖို့ မလိုတော့ပါ၊

so we're saving energy in manufacturing.

ကျွန်မတို့ ထုတ်လုပ်မှု စွမ်းအင်ကို ချွေတာနိုင်ကြမယ်။

I encourage you to start seeing tribology in the world around you

ရှင်တို့ ပတ်ဝန်းကျင်က ကမ္ဘာကို tribology အမြင်ဖြင့် ကြည့်ကြရန် တိုက်တွန်းလိုပါတယ်၊

and to think about how you would improve those interacting surfaces you experience.

တွေ့မြင်ရတဲ့ ထိတွေ့နေကြတဲ့ မျက်နှာပြင်တွေ ဘယ်လို မြှင့်တင်မလဲ စဉ်းစားကြည့်ကြပါ။

Even the smallest improvements

နည်းနည်းလေး မြှင့်တင်မှုကတောင်မှ

really add up.

လက်တွေ့ ပံ့ပိုးမှုပါ။

Tribology may be a funny-sounding word,

Tribology ဆိုတဲ့ စကားလုံးဟာ ရယ်စရာ ကောင်းနိုင်ပေမဲ့

but it has a huge impact on our world.

၎င်းဟာ ကမ္ဘာကြီး အပေါ်မှာ ဧရာမ သက်ရောက်မှုရှိတဲ့ အရာပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)