The magic of Khmer classical dance | Prumsodun Ok

Translator: Sok Punlyda Reviewer: Sineang San

"Robam kbach boran,"

របាំក្បាច់បុរាណ

or the art of Khmer classical dance,

ឬ​សិល្បៈនៃរបាំខ្មែរបុរាណ

is more than 1,000 years old.

មានអាយុកាលជាង១០០០ឆ្នាំមកហើយ។

It was developed as a prayer in movement

របាំនេះបង្កើតឡើងជារបាំសម្ដែងដើម្បីបន់ស្រន់

for rain and fertility,

សម្រាប់សុំទឹកភ្លៀង​ និងជីជាតិ

and a prosperity that this meant for an agricultural society.

ព្រមទាំងភាពរុងរឿង ចំពោះវិស័យកសិកម្ម។

Dancers who were both men and women

អ្នករបាំទាំងប្រុសទាំងស្រី

were offered to temples

បានបូជាថ្វាយដល់ប្រាង្គប្រាសាទ

where they served as living bridges between heaven and earth.

ដែលជាកន្លែងពួកគេជឿថាជា​ស្ពានរវាង ឋានសួគ៌ និងឋានមនុស្សលោក។

Their dancing bodies carried the prayers of the people up to the gods,

រាងកាយរាំរបស់ពួកគេពាំនាំយក ពាក្យបន់ស្រន់របស់មនុស្សទៅកាន់ទេវតា

and the will of the deities was delivered back through them

និងការប្រទាន់ពរពីទេវតា បានបញ្ជូនមកតាមពួកគេ

to the people and the land.

មកកាន់ប្រជារាស្រ្ត និងដែនដីរបស់ពួកគេ។

There are a lot of curves in Khmer dance.

ក្បាច់ពត់រាំនៅក្នុងរបាំខ្មែរ មានច្រើនបែបណាស់។

Our backs are arched,

ខ្នងយើងត្រូវពើងឡើងលើ

our knees are bent,

ជង្គង់យើងត្រូវបត់ចុះ

our toes are curled,

ម្រាមជើងយើងពត់ង

our elbows are hyperflexed

កែងដៃយើងលាត្រង់

and our fingers are curved backwards.

និងម្រាមដៃយើងពត់មកក្រោយ។

All of these curves create a serpentine impression,

ក្បាច់ពត់រាំទាំងនេះបង្កើត ជាចលនាបត់បែនដូចពស់វែក

and this is important because before the introduction of major religions,

ហើយមានសារៈសំខាន់ណាស់ ព្រោះមុនកំណើតសាសនាធំៗ

Khmers, and people all over the world practiced animism.

ប្រជាជនខ្មែរ និងមនុស្សនៅលើពិភពលោក មានជំនឿលើវិញ្ញាណ។

Serpents were especially important in this belief system

ពស់វែក គឺជាតួអង្គសំខាន់ ជាពិសេសនៅក្នុងជំនឿនេះ

because in their fluid, curvilinear movement,

ដោយសារតែខ្លួនវាមានចលនាបត់បែន (វង្ករេខា)

they mimicked the flow of water.

វាធ្វើចលនាទោរទន់តាមលំហូរនៃទឹក។

So to invoke the serpent in your dancing body then

ដូច្នេះដើម្បីធ្វើឲ្យមានភាពទោរទន់ ដូចជាពស់ក្នុងខ្លួនអ្នករាំ

was to conjure the image of rivers cutting across the earth:

គឺត្រូវស្រមៃដល់រូបភាពទន្លេ ដែលហូរកាត់ផែនដី

inspire the flow of life-giving waters.

ដែលធ្វើឲ្យមានលំហូរ នៃទឹកផ្ដល់ជីវិត។

As you can see then,

ដូចអ្វីដែល​អ្នក​បានឃើញពេលនោះ

Khmer classical dance is a transformation of nature,

របាំខ្មែរបុរាណ គឺជាការវិវត្តន៏របស់ធម្មជាតិ

ទាំងរបស់ដែលមានរូបរាងជុំវិញយើង ​និងវិញ្ញាណដែលនៅខាងក្នុងខ្លួនរបស់យើង ។

of both the physical world around us and of our own internal universe.

We have four primary hand gestures that we use.

យើងមានកាយវិការដៃ៤សំខាន់ៗ ដែលយើងប្រើ។

Can we do them together?

តើយើងអាចធ្វើតាមទាំងអស់គ្នាបានទេ?

Yeah? OK.

បាន​? ល្អ

This is a tree.

នេះគឺជាដើមឈើ។

That tree will grow,

ដើមឈើនេះនឹងដុះឡើង

ហើយវានឹងមានស្លឹកជាច្រើន

and then it will have leaves.

After it has leaves,

បន្ទាប់ពីមានស្លឹកហើយ

it'll have flowers,

វានឹងចេញជាផ្កា

and after it has flowers,

បន្ទាប់ពីចេញផ្កា

it'll have fruit.

វានឹងបង្កើតជាផ្លែ។

That fruit will drop

ផ្លែនោះនឹងទុំជ្រុះ

ហើយដើមឈើថ្មីនឹងដុះឡើង។

and a new tree will grow.

នៅក្នុងកាយវិការដៃទាំង៤នោះ

And in those four gestures

is the cycle of life.

តំណាងឲ្យដំណើរវិវត្ដន៍នៃជីវិត ។

These four gestures are then used

កាយវិការដៃទាំង៤ នេះត្រូវបានប្រើ

to create a whole entire language with which dancers express themselves.

ដើម្បីបង្កើតភាសាថ្មីស្រឡះមួយសម្រាប់ អ្នករបាំក្នុងការបញ្ចេញពីអារម្មណ៍ពួកគេ។

ឧទាហរណ៍

So for example,

I can say,

ខ្ញុំអាចនិយាយថា

"I."

"ខ្ញុំ"

"I."

"ខ្ញុំ"។

In dance that would be ...

ក្នុងរបាំវាទៅជា...

"I."

"ខ្ញុំ"

Or I can say ...

ឬខ្ញុំអាចនិយាយថា...

"នែ!​ លោក អញ្ជើញមកនេះ មកនេះ"។

"Hey you, come here, come here."

In dance ...

ក្នុងរបាំ ...

"Come here,"

"មកនេះ"

or, "Go, go."

ឬ​,"ចេញទៅ ​ទៅ!"

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

"Go."

"ទៅ"។

និងអ្វីគ្រប់យ៉ាងពី ...

And everything from ...

love ...

សេចក្ដីស្រលាញ់ ...

to sadness,

ទៅជាទុក្ខសោក

to --

ទៅ --

(Stomping)

(ទម្លាក់ជើងខ្លាំង)

anger

កំហឹង

can be expressed through the dance as well.

ក៏អាចបង្ហាញចេញមកតាមរយៈរបាំបានដែរ។

There's a certain magic

គេមានសិល្បៈសិល្ប៍ជាក់លាក់មួយ

in the way that things are filtered, transformed and put together

ដែលគ្រប់របស់ដែលត្រូវបានច្រោះ ផ្លាស់ប្ដូរ ​និងដាក់បញ្ចូលគ្នា

to create limitless possibilities in art.

ដើម្បីបង្កើតសមត្ថភាពដ៏អស្ចារ្យ គ្មានដែនកំណត់ក្នុងសិល្ប:។

The Khmer word for art,

ពាក្យខ្មែរសសម្រាប់សិល្ប:គឺ

silapak,

សិល្បៈ

in fact, at its root, means "magic."

តាមការពិត ឫសគល់នៃពាក្យនេះគឺ មានន័យថា"​សិល្ប៍"។

The artist --

អ្នកសិល្បៈ --

the silapakar,

សិល្បករ

or the silapakarani, then,

ឬ​សិល្បការិនី កាលពីមុន

is nothing short of a magician.

គឺពោរពេញដោយសិល្សសាសន៍ (អ្នកចេះសិល្ប៍)។

I am very proud to say

ខ្ញុំពិតជាមានមោទនភាពណាស់ក្នុងការនិយាយថា

that I belong to a long line of magicians,

ខ្ញុំជាខ្សែស្រឡាយដ៏វែងនៃអ្នកចេះសិល្ប៏សាសន៍

តាំងពីអ្នកគ្រូរបស់ខ្ញុំ គឺ សូភីលីន​ ឈៀម សាភីរ៉ូ

from my teacher, Sophiline Cheam Shapiro,

to her teachers who were stars in the royal palace,

រហូតដល់គ្រូរបស់គាត់ទៀត ដែលគាត់ជាអតីតតារាសម្ដែងនៅឯព្រះរាជវាំង

to the ancient dancers of Angkor

ទៅដល់អ្នករបាំបុរាណកាលពីសម័យអង្គរ

and to the primal villagers

និងរហូតដល់អ្នកភូមិដំបូង

from which the art form originally took life.

ដែលជាដើមកំណើតនៃសិល្បៈ។

That said,

យ៉ាងណាមិញ

our cherished heritage was once almost completely destroyed.

កេរ្ដ៍ដំណែលរបស់យើងជិតនឹងត្រូវបាន បំផ្លាញទាំងស្រុង។

If you are wearing glasses,

ប្រសិនបើមានអ្នកណាពាក់វ៉ែនតា

please stand up.

សូមមេត្តាក្រោកឈរឡើង។

If you speak more than one language,

ប្រសិនបើអ្នកចេះនិយាយ លើសពីមួយភាសា

please stand up.

សូមមេត្តាក្រោកឈរឡើង។

If you have light skin,

ប្រសិនបើអ្នកមានសម្បុរស

please stand up.

សូមមេត្តាក្រោកឈរឡើង។

Your glasses meant that you could afford health care.

វ៉ែនតារបស់អ្នកបញ្ជាក់ថា អ្នកអាចមាន លទ្ធភាពបង់ថ្លៃសេវាពិនិត្យសុខភាព។

That second or third language you spoke indicated your elite education.

ភាសាទី២ ឬទី៣ដែលអ្នកអាចនិយាយបាន បង្ហាញពីការសិក្សាដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់អ្នក។

Your light skin meant you didn't have to work beneath the sun.

សម្បុរសរបស់អ្នកមានន័យថា អ្នកមិនចាំបាច់ធ្វើការក្រោមពន្លឺថ្ងែនោះឡើយ។

Under the Khmer Rouge,

នៅក្រោមរបបខ្មែរក្រហម

who took over Cambodia from 1975 to 1979,

ដែលបានកាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជា ពីឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ ១៩៧៩

we would all be dead now,

បើគិតទៅ​ ពួកយើងអាចនឹងស្លាប់បាត់ទៅហើយ

targeted because of our assumed privilege.

ព្រោះយើងជាមុខសញ្ញារបស់គេ ដោយសារតែអភ័យឯកសិទ្ធិរបស់យើង។

You see,

ដូចដែលឃើញហើយ

the Khmer Rouge looked to Cambodia,

ពួកខ្មែរក្រហមមើលមកប្រទេសកម្ពុជា

and they saw centuries of rigid inequality.

ហើយពួកគេបានមើលឃើញភាពមិនស្មើគ្នា កើតមានជាច្រើនសតវត្ស។

The king and the few elites around him

ស្តេច និងពួកឥស្សរជននៅជុំវិញគាត់

had all the pleasures and comforts of the world

មានភាពសប្បាយរីករាយ និងការសោយសុខក្នុងជីវិតរបស់ពួកគេ

while the mass majority suffered from backbreaking labor

ខណៈពេលដែលប្រជាជនជាច្រើន ទទួលរងទុក្ខពីការធ្វើពលកម្មឥតឈប់ឈរ

and harsh poverty.

និងភាពក្រីក្រ ទុរភឹក្សអត់ឃ្លាន។

You don't need a history book to see that this is true.

អ្នកមិនចាំបាច់អានសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្ត ដើម្បីយល់ដឹងពីការពិតនោះទេ។

The Khmer word for "I,"

ពាក្យខ្មែរសម្រាប់ "I"

សម្រាប់ "me"

for "me,"

is khnhom.

គឺ​ខ្ញុំ។

This very same word can also mean "slave"

ហើយពាក្យនេះក៏អាចមានន័យថា "ទាសករ" បានដែរ

and dancers were in fact known as knhom preah robam,

ហើយអ្នករ​បាំត្រូវបានគេហៅថា ​ជា​ខ្ញុំព្រះរបាំ

or "slaves of the sacred dance."

ឬ "ទាសករនៃរ​បាំអស្ចារ្យ"។

The Khmer Rouge sought to end slavery in Cambodia,

ខ្មែរក្រហមបានព្យាយាមលប់បំបាត់ ភាពជាទាសករនៅប្រទេសកម្ពុជា

yet somehow they turned everyone into slaves to do it.

ផ្ទុយទៅវិញ ពួកគេធ្វើឲ្យប្រជាជនទាំងអស់ ក្លាយទៅជាទាសករដើម្បីបំបាត់ទាសភាព។

They became the oppression that they sought to end.

ពួកគេក្លាយជាអ្នកជិះជាន់ប្រជារាស្រ្ដ ពេលដែលពួកគេចង់លប់បំបាត់ទាសភាពទៅវិញ។

They evacuated the capital

ពួកគេជម្លៀសប្រជាជនចេញពីរាជធានី(ភ្នំពេញ)

and forced people into labor camps.

និងបង្ខំមនុស្សឱ្យទៅជំរំពលករ។

They tore families apart

ពួកគេបំបែកបំបាក់គ្រួសារជាច្រើន

and brainwashed children against their own parents.

និងបណ្ដុះផ្នត់គំនិតកុមារឲ្យ ប្រឆាំងនឹងឪពុកម្តាយរបស់ពួកគេ។

Everywhere, people were dying and being killed,

គ្រប់ទីកន្លែងទាំងអស់ ប្រជាជនស្លាប់ និងត្រូវបានគេសម្លាប់

losing their lives from disease,

បាត់បង់ជីវិតដោយសារជម្ងឺ

overwork,

ធ្វើការលើសកម្លាំង

execution and starvation.

ការសម្លាប់(ប្រហារជីវិត) និងភាពអត់ឃ្លាន។

The result of this is that an entire third of Cambodia's population was lost

លទ្ធផលនៃសកម្មភាពទាំងនេះគឺ ប្រជាជនមួយភាគបីត្រូវបានបាត់បង់ជីវិត

in less than four years,

ត្រឹមតែរយៈពេលតិចជាង ៤ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ

and in that number were 90 percent of Khmer dance artists.

ហើយក្នុងនោះ ៩០ ភាគរយ គឺជាសិល្បកររបាំខ្មែរ។

In other words,

មានន័យថា

nine out of 10 visions for the tradition and future were lost.

៩ ភាគ ១០ ​នៃទស្សនៈវិស័យសម្រាប់ប្រពៃណី និងអនាគត ត្រូវបានបាត់បង់។

Thankfully, however,

ប៉ុន្ដែ ជាភ័ព្វសំណាងល្អ

it was my teacher's teachers,

គ្រូរបស់គ្រូរបស់ខ្ញុំ

Chea Samy, Soth Sam On and Chheng Phon,

ជា សាមី ​ សុត សំអុន និង ឆេង ភុន

who would lead the revival of the art form

ដែលបានដឹកនាំ និងចងក្រង វិស័យសិល្បៈឲ្យមានជីវិតសារជាថ្មី

from the ashes of war and genocide:

ពីផេះនៃសង្គ្រាម និងរបបប្រល័យពូជសាសន៍

one student,

ចាប់ផ្ដើមពី សិស្សម្នាក់

one gesture,

កាយវិការមួយ

one dance at a time.

ក្បាច់រាំម្ដងមួយៗ ។

They wrote the love,

ពួកគេបានសរសេរពីសេចក្តីស្រឡាញ់

magic,

សិល្ប៏សាសន៍

beauty,

សម្រស់

history and philosophy of our lineage

ប្រវត្តិសាស្រ្ត និងទស្សនវិជ្ជា នៃពូជពង្សវង្សត្រកូលរបស់យើង

into the bodies of the next generation.

ចូលទៅក្នុងខ្លួនអ្នកជំនាន់ក្រោយ។

Nearly 40 years later,

រយៈ ៤០ ឆ្នាំក្រោយមក

Khmer classical dance has been revived to new heights.

របាំបុរាណខ្មែរត្រូវបានរស់រានមានជីវិតឡើងវិញ ទៅកាន់កម្រិតមួយថ្មី ។

Yet somehow it still exists in a vulnerable environment.

ប៉ុន្ដែ របាំបុរាណនៅតែស្ថិតក្នុង មជ្ឈដ្ឋានគ្រោះថ្នាក់ដដែល ។

The disastrous effects of war still haunt Khmer people today.

មហន្តរាយនៃសង្គ្រាមនៅតែដិតដាមក្នុង ចិត្តប្រជាជនខ្មែររហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ។

It is written in our bodies,

វាត្រូវបានចារជាប់នៅក្នុងរាងកាយរបស់យើង

manifested in a genetic passage of PTSD

បង្ហាញតាមការចម្លងហ្សែននៃ PTSD (ជំងឺស្ត្រេសក្រោយទុក្ខវេទនា)

and in families facing cyclical poverty

និងក្នុងគ្រួសារដែលប្រឈមនឹង ភាពក្រីក្រដ៏យូរអង្វែង

and immense cultural rifts and language barriers.

និងវប្បធម៌ដែលបែកបាក់យ៉ាងសម្បើម ព្រមទាំងឧបសគ្គភាសាផងដែរនោះ។

Yet beauty is a most resilient thing.

ប៉ុន្ដែភាពស្រស់ស្អាតគឺជាភាពរឹងមាំបំផុត។

Beauty has this ability to grow anywhere and everywhere

ភាពស្រស់ស្អាតមានសមត្ថភាព ក្នុងការដុះលូតលាស់គ្រប់ទីកន្លែង

at any time.

នៅគ្រប់ពេលវេលា។

Beauty is what connects people through time and place.

ភាពស្រស់ស្អាត គឺជាអ្វីដែលផ្សារភ្ជាប់មនុស្ស ទៅនឹងពេលវេលា និងទីកន្លែង។

Beauty is a liberation from suffering.

ភាពស្រស់ស្អាត គឺជាការរំដោះពីភាពរងទុក្ខ។

As Khmer artists work to revive our culture and country,

នៅពេលសិល្បករខ្មែរព្យាយាមស្តារ ឡើងវិញនូវវប្បធម៌ និងប្រទេសរបស់យើង

we find that there are many paths in which to move forward into the future.

យើងរកឃើញថា មានផ្លូវជាច្រើន ដើម្បីឈានទៅរកអនាគត។

And in a tradition where we often don't know the dancer's names,

ហើយក្នុងប្រពៃណីមួយដែលយើង មិនបានស្គាល់ឈ្មោះអ្នករបាំផង

who they were,

ថាពួកគេជានរណា

what their lives were like,

ថាតើជីវិតរបស់ពួកគេមានទិដ្ធភាពយ៉ាងណា

what they felt,

ថាតើ​ពួកគេមានអារម្មណ៍ដូចម្តេច

let me propose that we move forward honestly and openly from "khnhom."

ខ្ញុំនឹងបង្ហាញថា យើងឈានទៅមុខដោយស្មោះត្រង់ និងដោយបើកចំហចេញពីពាក្យ "ខ្ញុំ" ។

Khnhom not as in slave,

ខ្ញុំ មិនមែនមានន័យថា ជាទាសករទេ

but as in conscious service.

ប៉ុន្ដែជាអ្នកបម្រើប្រកបដោយស្មារតីរឹងមាំ

Khnhom:

ខ្ញុំ

"I,"

"I"

"me,"

"me"

"flowering."

"ចេញផ្កា" ។

My name is Prumsodun Ok.

ខ្ញុំមានឈ្មោះថា ​ឱក ព្រហ្មសុដន្ដ

I am Khmer,

ខ្ញុំជាជនជាតិខ្មែរ

and I am American.

ហើយខ្ញុំជាជនជាតិអាមេរិក។

I am the child of refugees,

ខ្ញុំជាកូនរបស់ជនភៀសខ្លួន

a creator, a healer,

ជាអ្នកបង្កើត ជាអ្នកព្យាបាល

and a builder of bridges.

និង អ្នកសាងសង់ស្ពាន។

I am my teacher's first male student

ខ្ញុំជាសិស្សប្រុសដំបូងរបស់គ្រូខ្ញុំ

in a tradition understood by many as female,

នៅក្នុងប្រពៃណីមួយដែលគេ ស្គាល់ថា មានតែមនុស្សស្រីតែប៉ុណ្ណោះ

and I founded Cambodia's first gay dance company.

ហើយខ្ញុំបានបង្កើតនូវក្រុមរាំរបាំភេទទីបី របស់កម្ពុជា។

I am the incarnation of the beauty, dreams and power

ខ្ញុំតំណាងឲ្យ ភាតរភាពនៃភាពស្រស់ស្អាត, ក្តីសុបិន្ត និង អំណាច

of those who came before me.

ដល់អ្នកដែលនៅចំពោះមុខខ្ញុំ។

The convergence of past, present and future,

ភាពរួមគ្នានៃអតីតកាល​ បច្ចុប្បន្ន និងអនាគត

and of individual and collective.

និងភាពរួមគ្នានៃបុគ្គល និងសមូហភាព។

Let me then play that ancient and ageless role

ខ្ញុំសូមបង្ហាញនូវតួនាទីដ៏មានវ័យចំណាស់

of the artist as messenger,

របស់សិល្បករជាសារ

by sharing the words of Chheng Phon

តាមរយៈពាក្យពេចន៍របស់ ឆេង ភុន

"A garden with only one type of flower,

"សួនច្បារដែលមានតែផ្កាមួយប្រភេទ

or flowers of only one color,

ឬផ្កាមានតែមួយពណ៌

is no good."

គឺមិនល្អទេ "។

This is a reminder that our strength,

នេះគឺជាការរំលឹកមួយដល់កម្លាំងរបស់យើង

growth,

ការលូតលាស់

survival

ការរស់រានមានជីវិត

and very existence,

និងអត្ថិភាព(ភាពម្ចាស់ដើម)

lies in diversity.

ស្ថិតនៅក្នុងភាពចម្រុះជាច្រើន

It is, however,

ហើយ វាគឺ

a message of courage as well.

ជាសារនៃភាពក្លាហានផងដែរ។

For a flower does not ask for anyone's permission to bloom.

ព្រោះផ្កាមិនចាំបាច់សុំការអនុញ្ញាតពី នរណាម្នាក់ដើម្បីរីកនោះទេ។

It was born to offer itself to the world.

វាបានកើតមកដើម្បីថ្វាយខ្លួន ដល់ពិភពលោកទាំងមូល។

Fearless love is its nature.

សេចក្ដីស្រឡាញ់ដែលឥតខ្លាចក្រែង គឺធម្មជាតិរបស់វា។

Thank you.

សូមអរគុណ។

(Applause)

(សម្លេងទះដៃ)