The magic of Khmer classical dance | Prumsodun Ok

Tłumaczenie: Magda Komorowska Korekta: Rysia Wand

"Robam kbach boran,"

"Robam kbach boran",

or the art of Khmer classical dance,

czyli rodzaj klasycznego tańca khmerskiego,

is more than 1,000 years old.

liczy już ponad 1000 lat.

It was developed as a prayer in movement

Był rodzajem modlitwy w ruchu

for rain and fertility,

o deszcz, płodność,

and a prosperity that this meant for an agricultural society.

które zapewniały dobrobyt rolniczemu społeczeństwu.

Dancers who were both men and women

Tancerzami byli zarówno mężczyźni, jak i kobiety.

were offered to temples

Służyli w świątyniach,

where they served as living bridges between heaven and earth.

gdzie pełnili rolę żywych pomostów między niebem a ziemią.

Their dancing bodies carried the prayers of the people up to the gods,

Przez taniec zanosili modły ludzi do bogów.

and the will of the deities was delivered back through them

Bóstwa przekazywały swoją wolę tancerzom,

to the people and the land.

a ci następnie przekazywali ją ludowi.

There are a lot of curves in Khmer dance.

Khmerski taniec jest pełen wygięć.

Our backs are arched,

Zginamy kręgosłupy,

our knees are bent,

uginamy kolana,

our toes are curled,

zawijamy palce stóp.

our elbows are hyperflexed

Łokcie są bardzo elastyczne,

and our fingers are curved backwards.

a palce wyginają się w drugą stronę.

All of these curves create a serpentine impression,

Wszystkie te wygięcia przypominają węża.

and this is important because before the introduction of major religions,

Jest to bardzo ważne, bo przed wprowadzeniem głównych religii

Khmers, and people all over the world practiced animism.

Khmerowie, podobnie jak reszta świata, praktykowali animizm.

Serpents were especially important in this belief system

Węże były szczególnie ważne dla tego systemu wierzeń,

because in their fluid, curvilinear movement,

ponieważ ich płynne, wężowe ruchy

they mimicked the flow of water.

przywodzą na myśl strumień wody.

So to invoke the serpent in your dancing body then

Żeby przywołać węża w ciele,

was to conjure the image of rivers cutting across the earth:

trzeba było wyczarować obraz przecinających ziemię rzek,

inspire the flow of life-giving waters.

wzbudzić przepływ życiodajnej wody.

As you can see then,

Jak widzicie

Khmer classical dance is a transformation of nature,

khmerski taniec klasyczny to transformacja natury,

of both the physical world around us and of our own internal universe.

świata zewnętrznego i wewnętrznego, który tkwi w nas.

We have four primary hand gestures that we use.

Mamy cztery podstawowe ruchy rąk.

Can we do them together?

Spróbujemy razem?

Yeah? OK.

Tak? To do dzieła.

This is a tree.

To jest drzewo.

That tree will grow,

Drzewo rośnie,

and then it will have leaves.

a potem okrywa się liśćmi.

After it has leaves,

Ukazują się liście,

it'll have flowers,

a potem kwiaty.

and after it has flowers,

Po kwiatach

it'll have fruit.

pojawiają się owoce.

That fruit will drop

Owoce spadają na ziemię.

and a new tree will grow.

Rośnie kolejne drzewo.

And in those four gestures

Te cztery gesty

is the cycle of life.

symbolizują cykl życia.

These four gestures are then used

Potem stosuje się te cztery gesty,

to create a whole entire language with which dancers express themselves.

żeby stworzyć język, za pomocą którego tancerze wyrażają samych siebie.

So for example,

Na przykład

I can say,

mogę powiedzieć

"I."

"ja".

"I."

"Ja".

In dance that would be ...

W tańcu będzie to wyglądało tak.

"I."

"Ja".

Or I can say ...

Mogę też rzec:

"Hey you, come here, come here."

"Hej ty! Chodź tutaj!".

In dance ...

A tańcu wygląda to tak:

"Come here,"

"Chodź tutaj".

or, "Go, go."

albo "Idź, idź".

(Laughter)

(Śmiech)

"Go."

"Idź".

And everything from ...

Wszystko,

love ...

zaczynając od miłości,

to sadness,

poprzez smutek,

to --

aż do...

(Stomping)

(Tupanie)

anger

gniewu,

can be expressed through the dance as well.

można wyrazić tańcem.

There's a certain magic

Jest w tym jakaś magia,

in the way that things are filtered, transformed and put together

w tym, jak wszystko się zmienia i składa w jedną całość,

to create limitless possibilities in art.

żeby stworzyć w sztuce nieograniczone możliwości.

The Khmer word for art,

Khmerskie słowo na sztukę,

silapak,

"silapak",

in fact, at its root, means "magic."

pierwotnie oznaczało "magię".

The artist --

Artysta,

the silapakar,

czyli silapakar

or the silapakarani, then,

czy też silapakarani,

is nothing short of a magician.

jest niczym magik.

I am very proud to say

Z dumą mogę powiedzieć,

that I belong to a long line of magicians,

że należę do długiej linii magików,

from my teacher, Sophiline Cheam Shapiro,

zaczynając od mojej nauczycielki, Sophiline Cheam Shapiro,

to her teachers who were stars in the royal palace,

przez jej nauczycieli, którzy brylowali na królewskim dworze,

to the ancient dancers of Angkor

przez starożytnych tancerzy w Angkor

and to the primal villagers

i przez dawnych mieszkańców wsi,

from which the art form originally took life.

którzy jako pierwsi tchnęli w tę formę sztuki życie.

That said,

Niestety

our cherished heritage was once almost completely destroyed.

nasze wspaniałe dziedzictwo już raz zniszczono niemal doszczętnie.

If you are wearing glasses,

Jeśli nosicie okulary,

please stand up.

wstańcie.

If you speak more than one language,

Jeśli znacie więcej niż jeden język,

please stand up.

wstańcie.

If you have light skin,

Jeśli macie jasną skórę,

please stand up.

wstańcie.

Your glasses meant that you could afford health care.

Nosicie okulary, więc stać was na lekarza.

That second or third language you spoke indicated your elite education.

Jeśli znacie dwa, trzy języki, to znaczy, że jesteście dobrze wykształceni.

Your light skin meant you didn't have to work beneath the sun.

Jeśli macie jasną skórę, to znaczy, że nie musicie pracować na słońcu.

Under the Khmer Rouge,

Podczas rządów Czerwonych Khmerów,

who took over Cambodia from 1975 to 1979,

które panowały w Kambodży w latach 1975-1979,

we would all be dead now,

wszyscy bylibyśmy teraz martwi

targeted because of our assumed privilege.

za to, że jesteśmy rzekomo uprzywilejowani.

You see,

Widzicie,

the Khmer Rouge looked to Cambodia,

Czerwony Khmerzy patrzyli na Kambodżę

and they saw centuries of rigid inequality.

i widzieli wieki rażącej nierówności.

The king and the few elites around him

Król i otaczająca go elita

had all the pleasures and comforts of the world

mieli dostęp do wszystkich zasobów,

while the mass majority suffered from backbreaking labor

podczas gdy miażdżąca większość pracowała ponad siły

and harsh poverty.

i żyła w nędzy.

You don't need a history book to see that this is true.

Nie trzeba znać się na historii, żeby wiedzieć, że to prawda.

The Khmer word for "I,"

Khmerskie słowo na "ja",

for "me,"

na "mnie"

is khnhom.

brzmi "khnhom".

This very same word can also mean "slave"

To samo słowo może też oznaczać niewolnika.

and dancers were in fact known as knhom preah robam,

Tancerzy określano w istocie jako "knhom preah robam",

or "slaves of the sacred dance."

czyli "niewolników świętego tańca".

The Khmer Rouge sought to end slavery in Cambodia,

Czerwoni Khmerzy chcieli znieść niewolnictwo w Kambodży,

yet somehow they turned everyone into slaves to do it.

ale zamiast tego wszystkich uczynili niewolnikami.

They became the oppression that they sought to end.

Sami stali się oprawcami, choć chcieli znieść niewolnictwo.

They evacuated the capital

Ewakuowali stolicę

and forced people into labor camps.

i wtłoczyli ludzi do obozów pracy.

They tore families apart

Rozdzielali rodziny,

and brainwashed children against their own parents.

nastawiali dzieci przeciwko rodzicom.

Everywhere, people were dying and being killed,

Ludzie umierali i byli mordowani.

losing their lives from disease,

Tracili życie z powodu choroby,

overwork,

przepracowania,

execution and starvation.

morderstw i głodu.

The result of this is that an entire third of Cambodia's population was lost

W efekcie znikła jedna trzecia ludności Kambodży

in less than four years,

i to w ciągu niecałych czterech lat.

and in that number were 90 percent of Khmer dance artists.

Wśród zmarłych znalazło się 90% khmerskich tancerzy.

In other words,

Innymi słowy

nine out of 10 visions for the tradition and future were lost.

9 na 10 artystów straciło życie, a byli uosobieniem tradycji i przyszłości.

Thankfully, however,

Jednak na szczęście

it was my teacher's teachers,

nauczycielki moich nauczycieli,

Chea Samy, Soth Sam On and Chheng Phon,

Chea Samy, Soth Sam On and Chheng Phon,

who would lead the revival of the art form

doprowadziły do odrodzenia tej formy sztuki

from the ashes of war and genocide:

z popiołów i zniszczeń

one student,

po jednym uczeniu,

one gesture,

jednym geście,

one dance at a time.

jednym tańcu na raz.

They wrote the love,

Wpisały miłość,

magic,

magię,

beauty,

piękno,

history and philosophy of our lineage

historię i filozofię, które nas określały,

into the bodies of the next generation.

w ciała przyszłego pokolenia.

Nearly 40 years later,

Prawie czterdzieści lat później

Khmer classical dance has been revived to new heights.

khmerski taniec klasyczny znowu przeżywa rozkwit.

Yet somehow it still exists in a vulnerable environment.

Jednak nadal jest zagrożony.

The disastrous effects of war still haunt Khmer people today.

Tragiczne efekty wojny nadal prześladują Khmerów.

It is written in our bodies,

To tkwi w naszych ciałach.

manifested in a genetic passage of PTSD

To widać w naszych genach, cierpimy na zespół stresu pourazowego.

and in families facing cyclical poverty

Całe pokolenia tkwią w nędzy.

and immense cultural rifts and language barriers.

Istnieje przepaść kulturowa i bariery językowe.

Yet beauty is a most resilient thing.

Jednak piękno jest najbardziej żywotne.

Beauty has this ability to grow anywhere and everywhere

Piękno może kwitnąć w każdym miejscu,

at any time.

o każdej porze.

Beauty is what connects people through time and place.

Piękno łączy ludzi przez czas i miejsce.

Beauty is a liberation from suffering.

Piękno wyzwala od cierpienia.

As Khmer artists work to revive our culture and country,

Khmerscy artyści chcą tchnąć życie w naszą kulturę i kraj.

we find that there are many paths in which to move forward into the future.

Uważamy, że wiele ścieżek prowadzi ku przyszłości.

And in a tradition where we often don't know the dancer's names,

W naszej tradycji często nie znamy imion tancerzy,

who they were,

nie wiemy, kim byli,

what their lives were like,

jak wyglądało ich życie,

what they felt,

jakie uczucia im towarzyszyły,

let me propose that we move forward honestly and openly from "khnhom."

więc chciałbym, żebyśmy uczciwie i otwarcie odeszli od "khnhom".

Khnhom not as in slave,

Khnhom nie byłby niewolnikiem,

but as in conscious service.

ale świadomym sługą.

Khnhom:

Khnhom:

"I,"

"Ja".

"me,"

"Mnie".

"flowering."

"Rozkwitam".

My name is Prumsodun Ok.

Nazywam się Prumsodun Ok.

I am Khmer,

Jestem Khmerem

and I am American.

i jestem Amerykaninem.

I am the child of refugees,

Jestem dzieckiem uchodźców,

a creator, a healer,

twórcą, uzdrowicielem,

and a builder of bridges.

budowniczym mostów.

I am my teacher's first male student

Jestem pierwszym męskim uczniem moich nauczycielek,

in a tradition understood by many as female,

a w tradycji nauczano głównie kobiety.

and I founded Cambodia's first gay dance company.

Założyłem w Kambodży pierwszą szkołę tańca dla homoseksualistów.

I am the incarnation of the beauty, dreams and power

Jestem wcieleniem piękna, snów i siły

of those who came before me.

tych, którzy byli przede mną.

The convergence of past, present and future,

Zbliżeniem przeszłości, teraźniejszości i przyszłości,

and of individual and collective.

jednostki i społeczeństwa.

Let me then play that ancient and ageless role

Pozwólcie, że wcielę się w pradawną i ponadczasową rolę

of the artist as messenger,

artysty i posłańca.

by sharing the words of Chheng Phon

Przekażę wam słowa Chhenga Phona.

"A garden with only one type of flower,

"Ogród, w którym rośnie tylko jeden rodzaj kwiatów

or flowers of only one color,

albo kwiaty w jednym kolorze,

is no good."

nie jest dobrym ogrodem".

This is a reminder that our strength,

To przypomina nam o tym,

growth,

że nasza siła, rozwój,

survival

przetrwanie,

and very existence,

nasza egzystencja

lies in diversity.

opierają się na różnorodności.

It is, however,

To także

a message of courage as well.

przesłanie o odwadze.

For a flower does not ask for anyone's permission to bloom.

Kwiaty nie proszą o pozwolenie na rozkwit.

It was born to offer itself to the world.

Narodziły się, żeby ofiarować się światu.

Fearless love is its nature.

Ich naturą jest nieustraszona miłość.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)