The magic of Khmer classical dance | Prumsodun Ok

Translator: Nguyễn Hồng Nhung Reviewer: Hoa Pham

"Robam kbach boran,"

"Robam kbach boran,"

or the art of Khmer classical dance,

hay nghệ thuật của điệu múa Khmer cổ điển,

is more than 1,000 years old.

đã được hơn 1,000 tuổi.

It was developed as a prayer in movement

Nó được phát triển dựa trên những động tác

for rain and fertility,

của lễ cầu mưa và sự màu mỡ,

and a prosperity that this meant for an agricultural society.

và sự phồn vinh cho một xã hội nông nghiệp.

Dancers who were both men and women

Vũ công gồm cả nam và nữ được mời tới các ngôi đền

were offered to temples

where they served as living bridges between heaven and earth.

nơi mà họ là cầu nối giữa thiên đường và trần gian.

Their dancing bodies carried the prayers of the people up to the gods,

Điệu nhảy của họ mang lời cầu nguyện của người dân tới thánh thần,

and the will of the deities was delivered back through them

và ý định của các vị thần thánh được truyền lại thông qua những người đó

to the people and the land.

tới người dân và vùng đất.

There are a lot of curves in Khmer dance.

Có rất nhiều động tác uốn cong trong điệu nhảy Khmer.

Our backs are arched,

Lưng uốn vòng cung,

our knees are bent,

hai đầu gối cong xuống,

our toes are curled,

các ngón chân cái cuộn lại

our elbows are hyperflexed

hai khủy tay gập vào

and our fingers are curved backwards.

và các ngón tay cong ra sau.

All of these curves create a serpentine impression,

Tất cả những đường cong này tạo nên một ấn tượng về hình rắn

and this is important because before the introduction of major religions,

và điều này rất quan trọng vì trước khi có các tôn giáo lớn,

Khmers, and people all over the world practiced animism.

người Khmer và mọi người trên thế giới đều áp dụng thuyết duy linh.

Serpents were especially important in this belief system

Rắn có vai trò đặc biệt quan trọng trong hệ thống tín ngưỡng

because in their fluid, curvilinear movement,

vì trong sự di chuyển linh hoạt của mình,

they mimicked the flow of water.

con rắn đã bắt chước dòng chảy của nước

So to invoke the serpent in your dancing body then

Cho nên gợi ra rắn trong cơ thể khi múa

was to conjure the image of rivers cutting across the earth:

gợi lên hình ảnh các con sông cắt qua Trái Đất:

inspire the flow of life-giving waters.

gợi tới dòng chảy của sự sống.

As you can see then,

Như các bạn thấy,

Khmer classical dance is a transformation of nature,

Điệu nhảy Khmer cổ điển là sự biến đổi của tự nhiên,

of both the physical world around us and of our own internal universe.

của cả thế giới vật chất và thế giới nội tâm trong ta.

Chúng tôi chủ yếu có 4 cử chỉ tay.

We have four primary hand gestures that we use.

Can we do them together?

Liệu chúng tôi có thể sử dụng chúng cùng lúc không?

Yeah? OK.

Có ư? Vâng, đúng rồi.

This is a tree.

Đây là một cái cây.

That tree will grow,

Cái cây sẽ lớn lên,

and then it will have leaves.

và ra lá.

After it has leaves,

Sau khi ra lá,

it'll have flowers,

Cây sẽ ra hoa,

and after it has flowers,

và sau khi có hoa,

it'll have fruit.

cây sẽ cho quả.

That fruit will drop

Quả sẽ rụng xuống

và một cây mới lại mọc lên.

and a new tree will grow.

Và trong 4 cử chỉ tay này

And in those four gestures

is the cycle of life.

vòng xoay của cuộc sống được tái hiện.

These four gestures are then used

Bốn động tác này sau đó được sử dụng

to create a whole entire language with which dancers express themselves.

để tạo ra một ngôn ngữ thống nhất mà vũ công sử dụng để thể hiện được bản thân.

So for example,

Ví dụ,

I can say,

Tôi nói,

"I."

"Tôi."

"I."

"Tôi."

In dance that would be ...

Trong điệu múa sẽ là ...

"I."

"Tôi."

Hay tôi có thể nói ...

Or I can say ...

"Hey you, come here, come here."

"Kìa bạn, hãy tới đây, tới đây."

In dance ...

Trong điệu múa sẽ là

"Come here,"

"Tới đây,"

or, "Go, go."

Hay, "Đi đi, đi đi."

(Laughter)

(Cười)

"Go."

"Đi đi."

And everything from ...

Và tất cả, từ ...

tình yêu ...

love ...

to sadness,

cho tới nỗi buồn,

to --

cho tới --

(Stomping)

(Dẫm mạnh chân)

anger

tức giận

can be expressed through the dance as well.

đều được thể hiện qua điệu múa.

There's a certain magic

Có một điều kì diệu nhất định

in the way that things are filtered, transformed and put together

theo cách mà mọi thứ được ngấm vào, biến đổi, và kết hợp lại

to create limitless possibilities in art.

để tạo ra khả năng vô tận trong nghệ thuật

The Khmer word for art,

Trong tiếng Khmer, từ chỉ nghệ thuật,

silapak,

"silapak",

in fact, at its root, means "magic."

thật ra, nghĩa gốc có nghĩa là "kỳ diệu."

Người vũ công --

The artist --

the silapakar,

"silapakar",

or the silapakarani, then,

hay "silapakarani", và

is nothing short of a magician.

chính là người tạo ra phép màu.

I am very proud to say

Tôi rất tự hào khi nói rằng

that I belong to a long line of magicians,

bản thân tôi cũng thuộc dòng dõi các nhà ảo thuật gia,

from my teacher, Sophiline Cheam Shapiro,

từ thầy dạy tôi, Sophiline Cheam Shapiro,

to her teachers who were stars in the royal palace,

cho tới người dạy bà- nghệ sỹ nổi tiếng trong cung điện,

to the ancient dancers of Angkor

cho tới các vũ công thời xưa thời Angkor

and to the primal villagers

và các dân làng nguyên thủy

from which the art form originally took life.

nơi nghệ thuật xuất phát từ cuộc sống bình dị.

Người xưa nói,

That said,

our cherished heritage was once almost completely destroyed.

có một lần di sản quý giá của chúng tôi gần như bị tàn phá hoàn toàn.

If you are wearing glasses,

Nếu các bạn đang đeo kính,

please stand up.

Vui lòng đứng lên.

If you speak more than one language,

Nếu bạn có thể nói được hơn một ngôn ngữ,

please stand up.

thì vui lòng đứng dậy.

If you have light skin,

Nếu bạn có làn da sáng,

please stand up.

thì hãy đứng dậy.

Your glasses meant that you could afford health care.

Kính của bạn cho thấy bạn có khả năng chăm sóc sức khỏe.

That second or third language you spoke indicated your elite education.

Ngôn ngữ thứ hai, thứ ba mà bạn nói bạn được hưởng nền giáo dục tốt.

Your light skin meant you didn't have to work beneath the sun.

Màu da của bạn cho thấy bạn không phải làm việc dưới trời nắng.

Under the Khmer Rouge,

Dưới thời Khmer Đỏ,

who took over Cambodia from 1975 to 1979,

tổ chức cầm quyền Campuchia từ năm 1975 cho đến 1979,

we would all be dead now,

tất cả chúng ta đều sẽ chết,

targeted because of our assumed privilege.

chỉ bởi vì mục tiêu đòi lại đặc quyền không có thật.

You see,

Bạn thấy đấy,

the Khmer Rouge looked to Cambodia,

Khmer Đỏ quan tâm về Campuchia

and they saw centuries of rigid inequality.

và họ chứng kiến hàng trăm năm sự không bình đẳng cứng nhắc.

The king and the few elites around him

Đức vua và một vài bọn cận thần xung quanh

had all the pleasures and comforts of the world

tất cả đều thấy hài lòng và thoải mái với thế giới

trong khi đại đa số người dân phải vất vả lao động cực nhọc

while the mass majority suffered from backbreaking labor

and harsh poverty.

và chịu đựng cái khắc nghiệt của sự nghèo đói.

You don't need a history book to see that this is true.

Bạn không cần bất kì cuốn sách lịch sử nào để thấy đó là sự thật

The Khmer word for "I,"

Từ "tôi" trong tiếng Khmer,

for "me,"

cho "tôi,"

is khnhom.

là "khnkom".

Nó rất giống với từ có nghĩa là "nô lệ"

This very same word can also mean "slave"

and dancers were in fact known as knhom preah robam,

thật ra các vũ công được biết đến như "knhom preah robam",

or "slaves of the sacred dance."

hay "nô lệ của điệu nhảy linh thiêng"

The Khmer Rouge sought to end slavery in Cambodia,

Khmer Đỏ cố gắng kết thúc chế độ nô lệ ở Campuchia,

yet somehow they turned everyone into slaves to do it.

nhưng với cách nào đó chúng lại biến mọi người thành nô lệ thực hiện điều đó.

They became the oppression that they sought to end.

Chúng trở thành sự áp bức, mà chính chúng đã nỗ lực để kết thúc.

They evacuated the capital

Chúng cho di dời thủ đô

and forced people into labor camps.

và buộc người dân vào các trang trại lao động.

They tore families apart

Chúng chia rẽ các gia đình

and brainwashed children against their own parents.

và tẩy não trẻ em chống lại cha mẹ chúng.

Everywhere, people were dying and being killed,

Người dân chết và bị giết rất nhiều ở khắp mọi nơi,

losing their lives from disease,

mất đi sự sống vì bệnh tật,

overwork,

làm việc quá mức,

execution and starvation.

bị hành hình và bỏ đói.

The result of this is that an entire third of Cambodia's population was lost

Hậu quả là 1/3 dân số Campuchia chết,

in less than four years,

trong vòng dưới 4 năm,

and in that number were 90 percent of Khmer dance artists.

và 90% những người chết đó là vũ công.

In other words,

Hay nói một cách khác,

nine out of 10 visions for the tradition and future were lost.

9 trên 10 các hình ảnh về truyền thống và tương lai bị mất đi.

Thankfully, however,

Nhưng, biết ơn thay,

it was my teacher's teachers,

Chính thầy giáo của thầy tôi,

Chea Samy, Soth Sam On and Chheng Phon,

Chea Samy, Soth Sam On and Chheng Phon,

who would lead the revival of the art form

người hồi sinh nghệ thuật

from the ashes of war and genocide:

từ đống tro tàn của chiến tranh và sự diệt chủng:

one student,

một học sinh,

one gesture,

một cử chỉ,

one dance at a time.

một điệu múa trong cùng lúc.

They wrote the love,

Chúng tạo nên tình yêu,

magic,

điều kỳ diệu,

beauty,

vẻ đẹp,

history and philosophy of our lineage

lịch sử và triết lý của dòng dõi chúng tôi

into the bodies of the next generation.

trong cơ thể của thế hệ kế tiếp.

Nearly 40 years later,

Gần 40 năm sau,

Khmer classical dance has been revived to new heights.

điệu múa Khmer truyền thống đã được hồi sinh ở một tầm cao mới.

Yet somehow it still exists in a vulnerable environment.

Nhưng vì lý do nào đó, nó vẫn tồn tại trong môi trường nhạy cảm.

The disastrous effects of war still haunt Khmer people today.

Hậu quả tàn khốc của chiến tranh vẫn ám ảnh người dân Khmer đến tận ngày nay.

It is written in our bodies,

Nó được khắc lên cơ thể chúng tôi,

manifested in a genetic passage of PTSD

được thể hiện trong sự chuyển giao hậu chấn tâm lý

and in families facing cyclical poverty

và trong những gia đình đối mặt với nghèo đói liên miên

and immense cultural rifts and language barriers.

và sự rạn nứt lớn về văn hóa và cả những rào cản ngôn ngữ.

Yet beauty is a most resilient thing.

Nét đẹp là thứ thầm lặng nhất.

Beauty has this ability to grow anywhere and everywhere

Nét đẹp có thể tỏa sáng bất kỳ nơi nào và ở mọi nơi

at any time.

ở bất kỳ thời điểm nào.

Beauty is what connects people through time and place.

Nét đẹp kết nối con người xuyên suốt thời gianvà không gian.

Beauty is a liberation from suffering.

Nét đẹp là một sự giải phóng khỏi nỗi đau đớn.

Như các nghệ sĩ Khmer làm việc để giữ gìn văn hóa và đất nước

As Khmer artists work to revive our culture and country,

we find that there are many paths in which to move forward into the future.

Chúng tôi nhận ra rằng có nhiều con đường để tiến tới tương lai.

And in a tradition where we often don't know the dancer's names,

Và trong một phong tục chúng tôi thường không biết tên vũ công,

who they were,

họ là ai,

what their lives were like,

cuộc sống của họ thế nào,

what they felt,

họ cảm thấy ra sao,

let me propose that we move forward honestly and openly from "khnhom."

Tôi xin đề xuất rằng chúng ta hãy hướng về "khnhom" thật chân thành và cởi mở.

Khnhom not as in slave,

Khnhom không như trong nô lệ,

but as in conscious service.

nhưng nó như sự phục vụ có ý thức.

Khnhom:

Khnhom:

"I,"

"Tôi,"

"me,"

"tôi,"

"flowering."

"sự nở hoa."

My name is Prumsodun Ok.

Tôi là Prumsodun.

I am Khmer,

Tôi là người Khmer,

and I am American.

và tôi là người Mỹ.

I am the child of refugees,

Là một đứa con của người tị nạn,

a creator, a healer,

một nhà sáng tạo, một người chữa bệnh,

and a builder of bridges.

và cũng là người xây dựng cầu nối.

I am my teacher's first male student

Tôi là học sinh nam đầu tiên của thầy tôi

in a tradition understood by many as female,

mà quan niệm truyền thống luôn phải là nữ,

and I founded Cambodia's first gay dance company.

và tôi sáng lập công ty đầu tiên dạy múa cho người đồng tính nam ở Campuchia.

I am the incarnation of the beauty, dreams and power

Tôi là hiện thân của vẻ đẹp, ước mơ, và sức mạnh

of those who came before me.

của những người đi trước.

The convergence of past, present and future,

Sự hội tụ của quá khứ, hiện tại và tương lai,

and of individual and collective.

và của cá nhân, của tập thể.

Let me then play that ancient and ageless role

Hãy để tôi đóng góp một phần vào nhiệm vụ cổ xưa và đời đời

of the artist as messenger,

của người nghệ sĩ như một người truyền tin

by sharing the words of Chheng Phon

bằng việc chia sẻ câu nói của Chheng Phon

"A garden with only one type of flower,

"Một khu vườn có duy nhất một loại hoa,

or flowers of only one color,

hay các bông hoa ấy chỉ có một màu, là không tốt.

is no good."

This is a reminder that our strength,

Điều đó nhắc nhở về sức mạnh của chúng tôi,

sự phát triển

growth,

survival

sinh tồn

and very existence,

và sự tồn tại,

lies in diversity.

đều nằm trong sự đa dạng.

It is, however,

Tuy nhiên, đó cũng là một thông điệp của sự can đảm.

a message of courage as well.

For a flower does not ask for anyone's permission to bloom.

Một bông hoa nở rộ mà không cần sự cho phép của ai.

It was born to offer itself to the world.

Nó được sinh ra để thể hiện bản thân nó với thế giới.

Fearless love is its nature.

Dũng cảm yêu là bản năng.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)