The energy Africa needs to develop -- and fight climate change | Rose M. Mutiso

Transcriber: TED Translators Admin Reviewer: Mirjana Čutura

Translator: Shahen Aswad Reviewer: Daban Q. Jaff

Think about this.

بیر لەوە بکەوە.

Californians use more electricity playing video games

کالیفۆرنیاکان بۆ یاری ڤیدیۆیی کارەبای زۆر بەکار دەهێنن

than the entire country of Senegal uses overall.

لە هەمو وڵاتەکان بەکاردێت بەگشتی لە سێنگال

Also, before gyms were shut down due to COVID,

هەروها،لە هۆڵی لەشجوانیش کە ئێستا بەهۆی کۆڤیدوە داخراون،

New Yorkers could work out in a 10-degree-Celsius gym

نیۆرکیەکان دەتوانن کار بکەن لە هۆڵی وەرزشی ـــ10 پلەی سەدی

because the cold apparently burns more calories.

چونکە وادیارە سەرما کالۆری زیاتر دەسوتێنێ

And yet only three percent of Nigerians have air conditioners.

تەنهالە3% نەیجیریەکان فێنککەرەوە بەکاردێنن

As you can see, there's a mind-blowing gap

وەکو دەیبینی،بۆشایەکی سەرسوڕینەر هەیە

between the energy haves and the energy have-nots.

لە نیوان ئەو وزەیەی هەیەو ئەو وزەیەی کەنیە

And across the globe, we have incredible energy inequality.

لە هەمو جیهان نا یەکسانی وزەمان هەیە

Billions of people simply lack enough energy to build a better life:

ملیۆنان کەس هەیە وزەی پێویستیان نیە بۆ بنیادنانی ژیانێکی باشتر

affordable, abundant and reliable energy

وزەی زۆر و باوەڕ پێکراو

to run their businesses without daily blackouts,

بۆ ئەوەی کارەکانیان بەرێوەببەن

to preserve their crops from rotting,

بۆ پاراستنی بەروبومەکانیان لە بۆگەنبون

to power lifesaving medical equipment,

بۆ پاراستنی ژیان لە ئامێرەکانی پزیشکی

to work from home and do Zoom calls with their colleagues,

بۆ کارکردن لە ماڵەوە و ئەنجامدانی پەیوەندی لەنزیکەوە لەگەڵ هاوکارەکانیان

to run trains and factories,

بۆ بەڕێوە بردنی شەمەندەفەر و کارگەکان

basically, to grow and to prosper

لە بنەرەتدا،بۆگەشەکردن و بۆ خۆشگوزەرانی

and to access both dignity and opportunity.

وە بۆ گەیشتن بە هەردوو شکۆ وە هەل

Rich countries have that kind of energy,

وڵاتە دەوڵەمەندەکان ئەو جۆرە وزەیان هەیە،

whereas most countries in Africa, and many elsewhere simply don't.

زۆربەی وڵاتانی ئەفریقا و هەندێ شوێنی تریش نیانە.

And those billions of people

وە ئەو ملیاران کەسەی

are falling further and further behind the rest of the world.

هەموو جیهان زیاتر و زیاتر لەدواوە دەمێنێتەوە

In addition to taking their energy abundance for granted,

جگە لە وەرگرتنی وزەی ئەوان زۆر بوو بۆ

the wealthy take something else for granted:

دەوڵەمەندەکان شتێکی تریان هەیە بۆ بەخشین:

that everyone should fight climate change exactly the same way.

کە پێویستە هەمو کەسێک شەڕی گۆرانی کەشوهەوا بکات بە هەمان شێوە.

Tackling climate change

تەکاندنی گۆڕانی کەشوهەوا

will require an accelerated transition to low-carbon energy sources.

پێویستی بە گواستنەوەی خێرا هەیە بۆ سەرچاوەکانی کاربۆنی نزم

And yet, emissions continue to climb year after year,

وە هێشتا،دەرکردنەکان بەردەوام دەبن بۆ بەرەوپێشچونی زیاتر ساڵ لە دوای ساڵ

threatening to blow our tight carbon budget.

هەڕەشەی لێدان دەکات بودجەی کاربۆنی توندمان

That's what I want to talk about today.

ئەمە وێ ئەمڕۆ باسی بکەم

The carbon budget is an estimation of the total emissions

بودجەی کاربۆن خەمڵاندنی لە کۆی گشتی دەرکردنەکان

that our planet's atmosphere can safely absorb.

کە کەش و هەوای هەسارەکەمان بە سەلامەتی دەتوانێ بمژێت

Faced with an imperative to not explode this carbon budget,

ڕووبەڕووی زۆرانێکی زۆر بۆ ئەوەی ئەم بودجەیە ی کاربۆن نەتەقێتەوە

the world is looking at Africa in a completely contradictory way.

جیهان سەیری ئەفریقا دەکات بە شێوەیەکی تەواو ناکۆک

On one side, it wants us to grow,

لە لایەکەوە، دەیەوێت ئێمە گەشە بکات

to emerge from abject poverty,

بۆ ئەوەی لە هەژارییەکی بێنرخ دەرکەون

to build a middle class,

بۆ بنیاتنانی چینی ناوەند

to own cars and air conditioners and other modern amenities

سەیارە و هەواهەڵواسەر بکات وە خۆشیەکی مۆدێرنی تر

because after all, Africa is the next global market.

چونکە دوای هەموو شتێک ئەفریقا بازاڕی جیهانی داهاتوویە

On the other side,

لە لایەکی ترەوە

because they are anxious to demonstrate action on climate change,

چونکە ئەوان نیگەرانیبۆ ئەوەی کردارێک نیشان بدەیت لەسەر گۆڕانی کەش و هەوا

rich countries in the West

وڵاتانی دەوڵەمەند لە ڕۆژئاوا

are increasingly restricting their funding to only renewable energy sources,

بە شێوەیەکی زیاد پارەدانەکانیان سنووردار دەکەن بۆ تەنها سەرچاوەکانی وزەی نوێ

effectively telling Africa and other poor nations

بە کاریگەری بە ئەفریقا دەڵێت وە نەتەوە هەژارەکانی تر

to either develop with no carbon

بۆ ئەوەی یان گەشە بکات بەبێ کاربۆن

or to limit their development ambitions altogether.

یان بۆ سنوردارکردنی گەشەکردنیان هەموو تانەکان

Africa obviously needs to develop.

ئەفەریقا بە ئاشکرا پێویستی بە گەشەسەندنە

That's non-negotiable.

ئەوە هیچ شتێک نییە

And I want to make the case today that Africa must be prioritized

وە دەمەوێت ئەمڕۆ کەیسەکە بکەم کە ئەفەریقا دەبێت ئەولەویتی پێ بێت

when it comes to what's left in the carbon budget.

کاتێک کە دێتە سەر ئەوەی کە ماوە لە بودجەی کاربۆندا

In other words,

بە ووتەیەکی تر

Africa must be allowed to, yes, produce more carbon in the short term

دەبێت ڕێگە بە ئەفریقا بدریت، بەڵێ بەرهەم کاربۆنی زیاتر لە ماوە کورتەکە

so we can grow,

بۆ ئەوەی گەشە بکەین

while the rich world needs to drastically cut their emissions.

لەکاتێکدا کە جیهانی دەوڵەمەند پێویستی بە بۆ ئەوەی بە توندی دەریان ببڕێت

Africans have a right to aspire

ئەفریقیەکان مافی ان هەیە کە هیواخواز بن

to the same prosperity that everyone else enjoys.

بۆ هەمان خۆشگوزەرانی کە هەموو کەسێک چێژی لێ وەردەگریت

And we deserve the same chance at a job,

وە ئێمە شایەنی هەمان چانسیکارێکین

at an education,

لە پەروەردەیەک

at dignity and opportunity.

بە شکۆ و دەرفەت

We also understand very well

هەروەها ئێمە زۆر باش تێدەگەین

that the entire world needs to get to a zero-carbon future.

کە هەموو جیهان پێویستە کە بە داهاتوویەکی کاربۆنی سفر یی بگەی

This might sound contradictory, but consider these three points.

لەوانەیە ئەمە پێچەوانەی ە بەڵام ئەم سێ خاڵانە لەبەرچاو بگیرێ

First, Africa isn't the culprit of climate change.

یەکەم، ئەفریقا تاوانبار نییە گۆڕانی کەش و هەوا

It's a victim.

قوربانییە

Africa and its more than one billion people

ئه فریقا و زیاتر زیاتر لە یەک ملیار کەس

are among the most vulnerable to climate change on the planet,

لە نێوان لاوازترین بۆ گۆڕانی کەش و هەوا لەسەر ئەم هەسارەیە

facing the worst impacts of extreme weather, drought and heat.

ڕووبەڕووی خراپترین کاریگەریەکان دەبێتەوە لە کەش و هەوایەکی زۆر، وشکەساڵی و گەرما

And yet, if you look at the carbon footprint

وە هێشتا ئەگەر سەیرکەیت لە شوێنی کاربۆن

of the entire African continent,

لە هەموو کیشوەری ئەفریقا

48 African countries combined

48 وڵاتی ئەفریقی کۆکرانەوە

are responsible for less than one percent of accumulative carbon dioxide

بەرپرسن لە کەمتر لە سەدا یەک لە کۆکردنی کاربۆنی دووانە

in the atmosphere.

لە کەش و هەوادا

Even if every one of the one billion people in sub-Saharan Africa

تەنانەت ئەگەر هەر یەک لە یەک ملیار خەڵکی لە ئەفریقای سەحەران

tripled their electricity consumption overnight,

سێ ئەوەندە کارەبایان لە شەودا بەکار ئەهینن

and if all of that new power came from natural gas-fired plants,

وە ئەگەر هەموو ئەو هێزە نوێیە لە ڕووەکی سروشتی ئاگرتێبەردراوەوە هاتووە

we estimate that the additional CO2 that Africa would add

ئێمە خەمڵاندن دەکەین کە دی ئۆ پی دووی زیادە کە ئەفریقا زیاد دەکات

would equal to just one percent of total global emissions.

یەکسان دەبێت بە تەنها لە سەدا یەک لە هەموو جیهان دەرکردن

Second, Africa needs more energy to fight climate change, not less.

دووەم ، ئەفریقا پێویستی بە وزەی زیاترە بۆ شەڕکردن لەگەڵ گۆڕانی کەش و هەوا، نەک کەمتر

Because of its climate vulnerability,

بەهۆی لاوازی کەشوهەواوە

Africa's climate fight is about adaptation and resilience,

شەڕی کەشوهەوای ئەفریقا دەربارەی خۆگونجاندن و خۆڕاگرییە

and climate adaptation is energy-intensive.

گونجاندنی کەش و هەوا وزەی ە

To respond to extreme weather,

بۆ وەڵامدانەوەی کەش و هەوایەکی زۆر

Africans will need more resilient infrastructure.

ئەفریقیەکان پێویستیان دەبێت ژێرخانێکی زیاتر

We're talking seawalls, highways, safe buildings and more.

ئێمە باسی دیواری دەریاو ڕێگای گشتی دەکەین باڵەخانەی سەلامەت و زیاتریش

To cope with drought,

بۆ ئەوەی لەگەڵ وشکەساڵیدا

Africans will need pumped irrigation for their agriculture,

ئەفریقیەکان پێویستیان بە ئاودێری پەمپ دەبێت بۆ کشتوکاڵەکەیان

and many will need desalination for fresh water.

وە زۆر پێویستی بە نائومێدیهەیە بۆ ئاوی سازگار

And to survive soaring temperatures,

وە بۆ ڕزگار بوون لە بەرزبونەوەی پلەی گەرما

Africans will need cold storage and ACs

ئەفریقیەکان پێویستیان بە کۆگای سارد و ئەی سی هەیە

in hundreds of millions of homes,

لە سەدان ملیۆن ماڵدا

offices, warehouses, factories, data centers and the like.

ئۆفیس، کۆگاکان، کارگەکان داتاکان و ئەو جۆرە ی

These are all energy-intensive activities.

ئەمانە هەموو چالاکی ەوزەن

If we fail at mitigation,

ئەگەر شکستمان پێ بێت لە هێورکردنەوە

the rich countries' plan B for climate change is to simply adapt.

پلانی وڵاتە دەوڵەمەندەکان ی B بۆ گۆڕانی کەش و هەوا ئەوەیە کە بە سادەیی خۆی بگونجێنێت

Africans need and deserve that same capacity for adaptation.

ئەفریقیەکان پێویستیان پێیەتی و شایەنی هەمان توانای خۆگونجاندن

Third,

سێیەم

imposing mitigation on the world's poor is widening economic inequality.

سەپاندنی کەمکردنەوە لەسەر هەژارەکانی جیهان نایەکسانی ئابوری فراوان دەکات

We're creating energy apartheid.

ئێمە ئاپارتایدی وزە دروست دەکەین

Working in global energy and development,

کارکردن لە وزە و گەشەی جیهانیدا

I often hear people say,

زۆر جار گوێم لە خەڵک دەبێت کە دەڵێن

"Because of climate, we just can't afford for everyone to live our lifestyles."

"بەهۆی کەش و هەواوە ناتوانین بۆ ئەوەی هەموو کەسێک ژیانی ئێمە بژی"

That viewpoint is worse than patronizing.

ئەو ڕوانگە لە چاودێریکردن خراپترە

It's a form of racism,

ئەمە شێوەی ڕەگەزپەرستییە

and it's creating a two-tier, global energy system

وە ئەوە دوو پلە دروست دەکات سیستەمی وزەی جیهانی

with energy abundance for the rich

لەگەڵ وزە یەکی زۆر بۆ دەوڵەمەندان

and tiny solar lamps for Africans.

وە چرای بچووکی خۆر بۆ ئەفریقیەکان

The global market for natural gas is a great example of this.

بازاڕی جیهانی بۆ غازی سروشتی نمونەیەکی گەورەیە بۆ ئەمە

Large Western companies are actively developing gas fields

کۆمپانیا گەورەکانی ڕۆژئاوا بە شێوەیەکی چالاک کێڵگەی گاز پەرە پێدەدات

in African countries

لە وڵاتانی ئەفریقا

to run industry and generate electricity in Asia or in Europe.

بۆ بەڕێوەبردنی پیشەسازی و بەرهەمهێنانی کارەبا لە ئاسیا یان لە ئەوروپا

And yet, when these same African countries want to build power plants at home

لەگەڵ ئەوەشدا کاتێک ئەم وڵاتە ئەفریقیانە دەمەوێت ڕووەکی وزە لە ماڵەوە دروست بکەیت

to use gas for their own people,

گاز بۆ خەڵکی خۆیان بەکار بێنە

the Western development and finance communities say,

پێشکەوتنی ڕۆژئاوا وە کۆمەڵگا داراییەکان دەڵێن

"No, we won't fund that."

"نەخێر، پارە مان بۆ نابەن"

And here's the irony.

وە ئەمە گاڵتەجاڕانە

Many poor countries are already far ahead of the West

چه ندین وڵاتی هه ژار زۆر لەپێش ڕۆژئاواوەن

when it comes to transitioning to a low-carbon energy system.

کاتێک دێتە سەر گواستنەوە بۆ سیستەمی وزەی کاربۆنی نزم

In Kenya, where I'm from, we generate most of our electricity carbon-free.

لە کینیا، کە من خەڵکی ئەو شوێنەم، ئێمە دروستدەکەین زۆربەی کارەبامان بێ کاربۆنە

Renewable sources such as geothermal, hydro and wind

سەرچاوە نوێبووەکان وەک گەرمی زەوی، هایدرۆ و با

provide nearly 80 percent of our electricity.

نزیکەی لە سەدا 80 دابین دەکات کارەبامان

In the US, that figure is only 17 percent.

لە ئەمریکا ئەو ژمارە تەنها لە سەدا 17

So let me repeat my points.

کەواتە با خاڵەکانی خۆم دووبارە بکەرەوە

Everyone must get to a zero-carbon future.

پێویستە هەموو کەسێک بە سفر کاربۆنی داهاتوو بگەی

In the transition,

لە گواستنەوەکەدا

Africa and other poor nations deserve to get the balance

ئەفریقا و نەتەوە هەژارەکانی دیکە شایەنی ئەوەن کە هاوسەنگیەکە بەدەست بهینن

of what's remaining in the world's carbon budget.

کە ماوەتەوە لە بودجەی کاربۆنی جیهاندا

For economic competitiveness,

بۆ پێشبڕکێ ئابورییەکان

for climate adaptation,

بۆ پێشبڕکێ ئابورییەکان

for global stability

لە گواستنەوەکەدا

and for economic justice,

وە بۆ دادپەروەری ئابوری

rich and high-emitting countries

وڵاتە دەوڵەمەند و باڵا دەستەکان

must uphold their responsibility to lead on decarbonization,

پێویستە بەرپرسیارێتییەکەی خۆیان هەڵبسێت بۆ ئەوەی بەرەو دیکاربۆنکردن دەرکەون

starting in their own economies.

لە ئابوریخۆیان دەست پێ بکەن

We all have a collective responsibility to turn the tide on climate change.

هەموومان بەرپرسیارێتییەکی بە کۆمەڵمان لە ئەستۆدایە بۆ گۆڕینی کەش و هەوا

If we fail,

ئەگەر شکستمان پێ بێت

it won't be because Senegal or Kenya or Benin or Mali decided to build

a handful of natural gas power plants

ژمارەیەکی کەم لە ڕووەکی کارەبای گازی سروشتی

to provide economic opportunity for their people.

بۆ دابینکردنی هەلی ئابوری بۆ خەڵکی خۆیان

Thank you.

سوپاس