The rise and fall of the Byzantine Empire - Leonora Neville

Translator: Hà Vinh Cao Quang Reviewer: Hung Tran Phi

Most history books will tell you the Roman Empire fell in the fifth century CE.

Hầu hết sách sử cho biết Đế chế La Mã sụp đổ vào thế kỷ V sau Công nguyên.

But this would’ve come as a great surprise to the millions of people

Nhưng điều này sẽ gây ngạc nhiên đối với hàng triệu người dân

who lived in the Roman Empire up through the Middle Ages.

của Đế chế này thời Trung Cổ.

Đế chế La Mã Trung cổ,

This medieval Roman Empire,

which we usually refer to today as the Byzantine Empire,

thường biết đến ngày nay là Đế chế Byzantine,

began in 330 CE.

bắt đầu vào năm 330 sau Công nguyên.

That’s when Constantine, the first Christian emperor,

Khi Constantine, vị vua theo Thiên chúa giáo đầu tiên,

moved the capital of the Roman Empire to a new city called Constantinople,

dời đô đến thành phố mới tên là Constantinople,

which he founded on the site of the ancient Greek city Byzantion.

nơi ông đã tìm ra thành phố cổ Hy Lạp là Byzantion.

When the Visigoths sacked Rome in 410

Khi quân Visigoths càn quét Rome vào năm 410

and the Empire’s western provinces were conquered by barbarians,

và các tỉnh phía Tây của Đế quốc bị quân mọi rợ đánh chiếm,

Constantine’s Eastern capital remained the seat of the Roman emperors.

thủ đô Constantine ở phía Đông vẫn là nơi đóng đô của vương triều La Mã.

There, generations of emperors ruled for the next 11 centuries.

Tại đây, các thế hệ vua chúa đã trị vì tận 11 thế kỉ sau đó.

Sharing continuity with the classical Roman Empire

Tồn tại song hành cùng Đế chế La Mã truyền thống

gave the Byzantine empire a technological and artistic advantage over its neighbors,

cho phép Byzantine có những tiến bộ về kỹ nghệ và nghệ thuật hơn láng giềng,

whom Byzantines considered barbarians.

những người mà dân Byzantine xem là mọi rợ.

In the ninth century, visitors from beyond the frontier

Vào thế kỷ thứ chín, khách lữ hành từ bên kia biên giới

were astonished at the graceful stone arches and domes

đã kinh ngạc trước sự huy hoàng của những mái vòm và nóc

of the imperial palace in Constantinople.

cung điện hoàng gia tại Constantinople.

A pair of golden lions flanked the imperial throne.

Một cặp sư tử vàng được dựng hai bên ngai vàng của hoàng đế.

A hidden organ would make the lions roar as guests fell on their knees.

Một cơ cấu ẩn sẽ làm con sư tử rống lên khi có người quỳ gối.

Golden birds sung from a nearby golden tree.

Những con chim bằng vàng hót vang từ một cái cây vàng gần đó.

Medieval Roman engineers even used hydraulic engines

Những kỹ sư La Mã Trung Cổ thậm chí còn dùng động cơ thủy lực

to raise the imperial throne high into the air.

để nâng ngai vàng của vua lên không trung.

Other inherited aspects of ancient Roman culture

Các khía cạnh khác kế thừa từ văn hóa La Mã cổ đại

could be seen in emperors’ clothing,

có thể được tìm thấy trong trang phục hoàng đế,

from traditional military garb to togas,

từ trang phục quân đội truyền thống đến áo choàng toga,

and in the courts,

và cả trong tòa án,

which continued to use Roman law.

nơi vẫn tiếp tục sử dụng luật của La Mã.

Working-class Byzantines would’ve also had similar lives

Tầng lớp lao động Byzantine cũng có một đời sống tương đồng

to their Ancient Roman counterparts;

với tầng lớp thuộc Đế chế La Mã Cổ đại;

many farmed or plied a specific trade,

họ còn làm trang trại và cả giao thương,

such as ceramics,

như đồ gốm sứ,

leatherworking,

thuộc da,

fishing,

ngư nghiệp,

weaving,

dệt vải,

or manufacturing silk.

hay sản xuất lụa.

But, of course, the Byzantine Empire

Nhưng, tất nhiên, Đế chế Byzantine

didn’t just rest on the laurels of Ancient Rome.

không ngủ quên trên vinh quang của La Mã Cổ đại.

Their artists innovated, creating vast mosaics and ornate marble carvings.

Nghệ sĩ của họ luôn đổi mới, tạo ra nhiều đồ khảm và chạm khắc bằng đá cẩm thạch.

Their architects constructed numerous churches,

Kỹ sự của họ xây nên rất nhiều nhà thờ,

one of which, called Hagia Sophia,

một trong số đó, là nhà thờ Hagia Sophia,

had a dome so high it was said to be hanging on a chain from heaven.

có mái vòm cao đến nỗi được cho là được treo bởi một sợi dây từ thiên đàng.

The Empire was also home to great intellectuals such as Anna Komnene.

Đế chế cũng là nơi tuyệt vời cho những nhà trí thức như Anna Komnene.

As imperial princess in the 12th century,

Là công chúa hoàng gia ở thế kỷ 12,

Anna dedicated her life to philosophy and history.

Anna đã cống hiến cả đời mình cho triết học và lịch sử.

Her account of her father’s reign is historians’ foremost source

Công trình nghiên cứu của cô và cha là nguồn khảo cứu quan trọng của sử gia

for Byzantine political history at the time of the first crusade.

cho lịch sử chính trị Byzantine tại thời điểm cuộc thập tự chinh đầu tiên.

Another scholar, Leo the Mathematician,

Một học giả khác, nhà toán học Leo,

invented a system of beacons that ran the width of the empire—

đã phát minh ra hệ thống đèn hiệu bố trí dọc theo lãnh thổ của đế chế

what’s now Greece and Turkey.

hiện vẫn còn dấu tích ở Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ.

Stretching more than 700 kilometers,

Trải dài hơn 700 km,

this system allowed the edge of the Empire to warn the emperor of invading armies

hệ thống này cho phép lính canh cảnh báo hoàng đế về quân xâm lược

within one hour of sighting them at the border.

chỉ trong vòng một giờ kể từ khi phát hiện nơi biên giới.

But their advances couldn’t protect the Empire forever.

Nhưng tiến bộ của họ không thể bảo vệ Đế chế mãi mãi.

In 1203, an army of French and Venetian Crusaders

Năm 1203, một đội quân Pháp và quân Thập tự chinh

made a deal with a man named Alexios Angelos.

thực hiện một thỏa thuận với kẻ tên Alexios Angelos.

Alexios was the son of a deposed emperor,

Alexios là con trai của một hoàng đế bị lật đổ,

and promised the crusaders vast riches

đã hứa ban cho những kẻ Thập tự chinh sự giàu có

and support to help him retake the throne from his uncle.

nếu họ hỗ trợ hắn giành lại ngai vàng từ người chú.

Alexios succeeded, but after a year,

Alexios đã thành công, nhưng một năm sau,

the population rebelled and Alexios himself was deposed and killed.

dân chúng nổi dậy và Alexios đã bị lật đổ và bị giết.

So Alexios’s unpaid army turned their aggression on Constantinople.

Quân đội lưu vong của Alexios tái xâm lược Constantinople.

Họ gây ra một trận cháy lớn,

They lit massive fires,

which destroyed countless works of ancient and medieval art and literature,

phá hủy vô số công trình cổ xưa, tác phẩm văn học và nghệ thuật trung cổ,

leaving about one-third of the population homeless.

khiến khoảng một phần ba dân cư bị mất nhà cửa.

The city was reclaimed 50 years later by the Roman Emperor Michael Palaiologos,

50 năm sau, thành phố được Hoàng đế La mã Michael Palaiologos, tái thiết

but his restored Empire never regained all the territory

nhưng Đế chế mới không bao giờ lấy lại được tất cả lãnh thổ

the Crusaders had conquered.

mà quân Thập Tự Chinh đã chinh phục.

Finally, in 1453, Ottoman Emperor Mehmed the Conqueror captured Constantinople,

Cuối cùng, năm 1453, Hoàng đế Ottoman Mehmed

Kẻ xâm lược đã hạ thành Constantinople,

bringing a conclusive end to the Roman Empire.

đặt dấu chấm hết cho Đế chế La Mã.

Despite the Ottoman conquest,

Mặc cho cuộc chinh phục của Ottoman,

many Greek-speaking inhabitants of the Eastern Mediterranean

nhiều cư dân nói tiếng Hy Lạp vùng Đông Địa Trung Hải

continued to call themselves Romans until the early 21st century.

tiếp tục tự gọi mình là người La Mã cho đến đầu thế kỷ 21.

In fact, it wasn’t until the Renaissance

Trên thực tế, mãi đến thời kỳ Phục hưng,

that the term “Byzantine Empire” was first used.

thuật ngữ "Đế quốc Byzantine" mới lần đầu tiên được sử dụng.

For Western Europeans,

Với người Tây Âu,

the Renaissance was about reconnecting with the wisdom of antiquity.

Phục hưng là thời kỳ kết nối với thành tựu của thời cổ đại.

And since the existence of a medieval Roman Empire

Và nhờ sự tồn tại của một Đế chế La Mã thời Trung cổ

suggested there were Europeans who’d never lost touch with antiquity,

cho thấy vẫn còn người châu Âu, chưa bao giờ mất gốc với tổ tiên,

Western Europeans wanted to draw clear lines between the ages.

Người Tây Âu muốn chỉ rõ sự kết nối giữa các thời kỳ.

To better distinguish the classical, Latin-speaking, pagan Roman Empire

Để phân biệt Đế chế La Mã cổ xưa, ngoại giáo, nói tiếng Latinh,

from the medieval, Greek-speaking, Christian Roman Empire,

với Đế chế La Mã Trung cổ, theo Thiên chúa, nói tiếng Hy Lạp

scholars renamed the latter group Byzantines.

các học giả đã đổi tên nhóm thứ hai thành Byzantine.

And thus, 100 years after it had fallen, the Byzantine Empire was born.

Và do đó, 100 năm sau sụp đổ, Đế chế Byzantine đã được sinh ra.