The rise and fall of the Byzantine Empire - Leonora Neville

Tłumaczenie: Dagmara Platuska Korekta: Sylwia Gliniewicz

Most history books will tell you the Roman Empire fell in the fifth century CE.

Większość książek do historii podaje,

że Cesarstwo Rzymskie upadło w V wieku naszej ery.

But this would’ve come as a great surprise to the millions of people

Byłoby to zaskakujące dla milionów ludzi

who lived in the Roman Empire up through the Middle Ages.

żyjących w Cesarstwie Rzymskim w średniowieczu.

This medieval Roman Empire,

To średniowieczne Cesarstwo Rzymskie,

which we usually refer to today as the Byzantine Empire,

które nazywamy Cesarstwem Bizantyńskim,

began in 330 CE.

powstało w 330 roku naszej ery.

That’s when Constantine, the first Christian emperor,

To wtedy Konstantyn, pierwszy chrześcijański cesarz,

moved the capital of the Roman Empire to a new city called Constantinople,

przeniósł stolicę Cesarstwa Rzymskiego do nowego miasta, Konstantynopola.

which he founded on the site of the ancient Greek city Byzantion.

Powstało ono na miejscu starożytnego, greckiego miasta Byzantion.

When the Visigoths sacked Rome in 410

Kiedy Wizygoci zdobyli Rzym w 410 roku,

and the Empire’s western provinces were conquered by barbarians,

a zachodnie prowincje Imperium zostały podbite przez pogan,

Constantine’s Eastern capital remained the seat of the Roman emperors.

wschodnia stolica Konstantyna pozostała siedzibą cesarzy rzymskich.

There, generations of emperors ruled for the next 11 centuries.

Właśnie tam pokolenia cesarzy panowały przez kolejne 11 wieków.

Sharing continuity with the classical Roman Empire

Kontynuacja tradycji klasycznego Cesarstwa Rzymskiego

gave the Byzantine empire a technological and artistic advantage over its neighbors,

dała Bizancjum artystyczną i technologiczną przewagę

nad sąsiadami uważanymi przez Bizantyjczyków za barbarzyńców.

whom Byzantines considered barbarians.

In the ninth century, visitors from beyond the frontier

W IX wieku przyjezdni zza granicy

were astonished at the graceful stone arches and domes

byli zdumieni wspaniałymi kamiennymi łukami i kopułami

of the imperial palace in Constantinople.

pałacu cesarskiego w Konstantynopolu.

A pair of golden lions flanked the imperial throne.

Para złotych lwów ozdabiała cesarski tron.

A hidden organ would make the lions roar as guests fell on their knees.

Dzięki ukrytym organom lwy ryczały, a goście padali na kolana.

Golden birds sung from a nearby golden tree.

Złote ptaki śpiewały na pobliskim złotym drzewie.

Medieval Roman engineers even used hydraulic engines

Średniowieczni rzymscy inżynierowie używali silników hydraulicznych,

to raise the imperial throne high into the air.

żeby wynieść tron wysoko w górę.

Other inherited aspects of ancient Roman culture

Inne odziedziczone elementy kultury starożytnego Rzymu

could be seen in emperors’ clothing,

były widoczne w stroju cesarza,

from traditional military garb to togas,

od żołnierskiego umundurowania po togi,

and in the courts,

i w sądach,

which continued to use Roman law.

które opierały się na prawie rzymskim.

Working-class Byzantines would’ve also had similar lives

Klasa robotnicza w Bizancjum wiodła podobne życie

to their Ancient Roman counterparts;

do starożytnych Rzymian.

many farmed or plied a specific trade,

Wielu z nich było rolnikami albo rzemieślnikami.

such as ceramics,

Zajmowali się ceramiką,

leatherworking,

garbowaniem skóry,

fishing,

rybołówstwem,

weaving,

tkaniem

or manufacturing silk.

czy produkcją jedwabiu.

But, of course, the Byzantine Empire

Jednak Cesarstwo Bizantyjskie

didn’t just rest on the laurels of Ancient Rome.

nie spoczęło całkowicie na laurach starożytnego Rzymu.

Their artists innovated, creating vast mosaics and ornate marble carvings.

Artyści tworzyli nowe formy, duże mozaiki i zdobione marmurowe płaskorzeźby.

Their architects constructed numerous churches,

Architekci budowali liczne kościoły.

one of which, called Hagia Sophia,

Jeden z nich to Hagia Sophia,

had a dome so high it was said to be hanging on a chain from heaven.

z kopułą, o której mówiło się, że jest zawieszona na łańcuchu z nieba.

The Empire was also home to great intellectuals such as Anna Komnene.

Cesarstwo było też siedzibą intelektualistów, jak Anna Komnena.

As imperial princess in the 12th century,

Jako córka cesarza z XII wieku

Anna dedicated her life to philosophy and history.

Anna poświęciła się filozofii i historii.

Her account of her father’s reign is historians’ foremost source

Jej opis panowania ojca jest uznanym źródłem wiedzy

for Byzantine political history at the time of the first crusade.

o historii politycznej Bizancjum w czasie pierwszej krucjaty.

Another scholar, Leo the Mathematician,

Inny uczony, Leon Matematyk,

invented a system of beacons that ran the width of the empire—

wynalazł system latarń, rozciągających się przez Cesarstwo,

what’s now Greece and Turkey.

a obecnie terytorium Grecji i Turcji.

Stretching more than 700 kilometers,

System, długi na ponad 700 kilometrów,

this system allowed the edge of the Empire to warn the emperor of invading armies

pozwalał tym na skraju Imperium ostrzec cesarza o zbliżającym się wrogu

within one hour of sighting them at the border.

w ciągu godziny od wypatrzenia go na granicy.

But their advances couldn’t protect the Empire forever.

Te wynalazki nie mogły ochronić Imperium na zawsze.

In 1203, an army of French and Venetian Crusaders

W 1203 roku armia francuskich i weneckich krzyżowców

made a deal with a man named Alexios Angelos.

zawarła pakt z Aleksym Angelosem.

Alexios was the son of a deposed emperor,

Aleksy był synem obalonego cesarza,

and promised the crusaders vast riches

który obiecał krzyżowcom bogactwa

and support to help him retake the throne from his uncle.

w zamian za wsparcie w odbiciu tronu stryjowi.

Alexios succeeded, but after a year,

Misja się powiodła, ale rok później

the population rebelled and Alexios himself was deposed and killed.

doszło do buntu i tym razem Aleksy został zdetronizowany i zabity.

So Alexios’s unpaid army turned their aggression on Constantinople.

Nieopłaceni żołnierze Aleksa obrócili swoją złość przeciwko miastu.

They lit massive fires,

Wzniecili ogromne pożary,

which destroyed countless works of ancient and medieval art and literature,

niszcząc niezliczone dzieła sztuki i literatury

leaving about one-third of the population homeless.

i pozostawiając prawie jedną trzecią ludności bez dachu nad głową.

The city was reclaimed 50 years later by the Roman Emperor Michael Palaiologos,

Miasto próbował odbudować 50 lat później rzymski cesarz Michał Paleolog,

but his restored Empire never regained all the territory

ale jego Imperium nie odzyskało terytorium podbitego przez krzyżowców.

the Crusaders had conquered.

Finally, in 1453, Ottoman Emperor Mehmed the Conqueror captured Constantinople,

W 1453 roku cesarz otomański Mehmed Zdobywca podbił Konstantynopol,

bringing a conclusive end to the Roman Empire.

kończąc erę Cesarstwa Rzymskiego.

Despite the Ottoman conquest,

Pomimo podboju otomańskiego

many Greek-speaking inhabitants of the Eastern Mediterranean

wielu mieszkańców tego rejonu mówiących po grecku

continued to call themselves Romans until the early 21st century.

nazywało się Rzymianami aż do początków XXI wieku.

In fact, it wasn’t until the Renaissance

Dopiero w renesansie

that the term “Byzantine Empire” was first used.

po raz pierwszy użyto nazwy „Cesarstwo Bizantyjskie”.

For Western Europeans,

W Europie Zachodniej

the Renaissance was about reconnecting with the wisdom of antiquity.

renesans był powrotem do mądrości czasów starożytnych.

And since the existence of a medieval Roman Empire

A skoro istnienie średniowiecznego Cesarstwa Rzymskiego

suggested there were Europeans who’d never lost touch with antiquity,

sugerowało, że część Europejczyków nigdy nie straciła kontaktu z antykiem,

Western Europeans wanted to draw clear lines between the ages.

Europejczycy z Zachodu chcieli zaznaczyć granice między epokami.

To better distinguish the classical, Latin-speaking, pagan Roman Empire

Żeby odróżnić klasyczne, mówiące łaciną, pogańskie Cesarstwo Rzymskie

from the medieval, Greek-speaking, Christian Roman Empire,

od średniowiecznego, używającego greki, chrześcijańskiego Cesarstwa,

scholars renamed the latter group Byzantines.

uczeni zmienili nazwę drugiej grupy na Bizantyjczyków.

And thus, 100 years after it had fallen, the Byzantine Empire was born.

100 lat po swoim upadku powstało Cesarstwo Bizantyjskie.