Electric Vocabulary

Translator: Michelle Nguyen Reviewer: Đoan Thư Nguyễn Trang

(âm nhạc)

I'm going to try to shine a historical light on our language,

Tôi muốn thử hồi tưởng lại lịch sử ngôn ngữ của chúng ta,

and tell you a story about the electric vocabulary.

và kể một câu chuyện về những từ vựng trong ngành điện.

Chuyện bắt đầu từ hơn 2.600 năm trước,

It all begins over 2,600 years ago.

có một người Hy Lạp cổ xưa, tên là Thalé xứ Miletus,

An ancient Greek, called Thales of Miletus,

is thought to be the first person to observe

được coi là người đầu tiên đã quan sát

what we would today call electrical phenomena.

được điều mà ngày nay chúng ta gọi là hiện tượng điện.

He discovered that a piece of amber, when rubbed with fur,

Ông phát hiện ra rằng một mảnh hổ phách, khi chà xát với lông thú,

could pick up small pieces of straw.

có thể nâng những mẩu rơm nhỏ.

In Thales's language, amber was called "electron."

Theo lời của Thales, hổ phách được gọi là điện tử (eletron).

For a long time, that was pretty much all anybody knew about the subject.

Người ta chỉ biết đến như thế về điện trong một thời gian dài.

Và tự nhiên phải chờ đợi gần 2.200 năm nữa

And nature had to wait around 2,200 years

before any new investigations were made into amber's properties.

trước khi có những cuộc điều tra mới

về tính chất của hổ phách.

William Gilbert, a 17th-century English scientist,

William Gilbert, một nhà khoa học người Anh ở thế kỉ 17,

discovered that with a careful experimentation,

bằng một thí nghiệm kỹ lưỡng, phát hiện ra rằng,

a number of other materials

một vài chất liệu khác cũng có tính chất hút

could display the attractive properties of amber.

như của hổ phách.

He also found that they could attract objects besides straw.

Ông ấy cũng khám phá ra rằng ngoài rơm, chúng có thể hút các vật khác nữa.

Gilbert đặt tên những vật giống hổ phách này

Gilbert named these amberlike objects

after the Greek for amber.

giống với từ chỉ hổ phách trong tiếng Hy Lạp.

He called them "electrics."

Ông gọi chúng là "vật tích điện" (electrics).

About 40 years later, in nearby Norwich,

Khoảng 40 năm sau, gần Norwich,

Sir Thomas Browne carried out similar experiments.

Ngài Thomas Browne tiến hành thêm một số thí nghiệm.

He didn't figure out anything different from William Gilbert,

Ông vẫn chưa phát hiện được gì khác so với William Gilbert,

yet the way he described the experiments

ngoại trừ cách ông mô tả các thí nghiệm

coined the word we use all the time.

nhưng lại tạo ra một từ mới mà chúng ta quen dùng.

The way he saw it, when you rub, say, a crystal with a cloth,

Theo như ông quan sát, khi ta chà xát vải thô lên thủy tinh,

it becomes an electric object.

thủy tinh trở thành một vật tích điện.

And just as we speak of elastic objects,

Và ngay khi ta nói đến các vật thể đàn hồi,

and say they possess the property of elasticity,

tức là muốn nói đến tính chất đàn hồi của vật,

electric objects possess the property of electricity.

các vật tích điện cũng mang tính chất điện.

Nhà vật lý học người Pháp ở thế kỉ 18

The 18th-century French physicist Charles Du Fay

was the next person to make an important new discovery.

Charles du Fay là người kế tiếp có một khám phá quan trọng.

He found that almost any object, except for metals and fluids,

Ông thấy rằng hầu hết các vật thể, ngoại trừ kim loại và chất lỏng,

could be turned electric

có thể trở thành vật tích điện

after subjecting them to a combination of heating and rubbing.

sau khi cho chúng kết hợp giữa làm nóng và chà xát.

In addition, he found that when two electrics are place near each other,

Thêm vào đó, ông thấy rằng khi 2 vật tích điện đặt gần nhau,

they sometimes attract, and sometimes repel.

có lúc chúng hút nhau, có lúc chúng đẩy nhau.

With this extra knowledge,

Với thêm một chút kiến thức,

Du Fay found that there were two distinct groups of electrics.

du Fay thấy rằng có hai nhóm tích điện rõ ràng

Any two objects from the same group will always repel,

Bất cứ 2 vật trong cùng một nhóm

sẽ luôn đẩy nhau,

while a pair of one from each group will always attract.

trong khi 2 vật thuộc 2 nhóm khác nhau

luôn hút lẫn nhau.

Despite these new discoveries,

Cho dù đã có phát hiện mới,

Du Fay's descriptions of the physics are all lost to history.

nhưng những mô tả vật lý của du Fay đã bị thất lạc trong lịch sử.

Thay vào đó, từ vựng về điện của 1 người Mỹ trẻ trung và lôi cuốn

Instead, it is the vocabulary of a charismatic young American

that we still remember and use to this day.

lại khiến chúng ta vẫn nhớ và sử dụng tới ngày nay.

Benjamin Franklin nghe nói tới những gì diễn ra tại châu Âu

Benjamin Franklin heard of the work going on in Europe,

and started his own playful experiments.

và bắt đầu những thí nghiệm vui của mình.

He quickly learned how to make electric devices

Ông nhanh chóng biết cách làm ra các thiết bị điện

that would De-electrify by producing very large sparks.

có thể chống giật điện bằng cách phóng ra những tia điện lớn.

Tiếp tục với những trò đùa tinh quái,

Keen on mischievous pranks,

Franklin would often shock his friends with these machines.

Franklin thường khiến các bạn mình bị giật với những cái máy này.

As he built more effective devices,

Khi ông tạo ra nhiều thiết bị hiệu quả hơn,

he likened the act of electrifying and De-electrifying

ông xem hành động giật điện

và chống giật điện cũng giống như việc lắp và tháo dỡ vũ khí.

to charging and discharging weaponry.

Không lâu sau, Franklin và những người khác nhận ra

It didn't take long for Franklin and others to realize

that it was possible to link these weapons of mischief together.

có thể nối những vũ khí tinh quái này lại với nhau.

Franklin, continuing with the metaphor,

Franklin, tiếp tục với tư duy đó,

likened this grouping to cannons on a ship.

xem nhóm này cũng giống như khẩu đại bác trên chiến thuyền.

Bệ súng trên chiến thuyền quân sự

The gun deck on a military vessel

fired their cannons simultaneously, in a battery.

nhất loạt bắn đại bác, trong một khẩu đội pháo.

Similarly, this electric battery,

Tương tự, bộ ắc quy điện

would discharge all at the same time,

sẽ phóng điện ra cùng một lúc,

causing large sparks.

gây ra những tia lửa lớn.

This new technology raised an interesting question:

Công nghệ mới này đặt ra một câu hỏi thú vị:

Was a lightning cloud just a large electrical battery?

Liệu rằng đám mây sét chỉ là một bộ ắc quy điện lớn hay chẳng?

Franklin's description of all this was as follows:

Mô tả của Franklin về những điều này như sau:

Ông giả thiết có một chất

he supposed that there is a substance

he called the electrical fluid, that is common to all things.

ông gọi là "chất lỏng điện" (electrical fluid) bình thường như bao vật khác.

If, say, a person rubs a glass tube,

Khi một người chà xát một ống thủy tinh,

this rubbing, or charging, causes a flow of this fluid,

việc chà xát, hay sạc điện này, tạo ra một dòng chất lỏng,

or an electrical current, to move from the person to the glass.

hay một dòng điện, để di chuyển từ người đó tới ống thủy tinh.

Cả người và ống thủy tinh, do đó, đều trở thành "vật tích điện" (electrics).

Both the person and the tube become electrics as a result.

Thông thường, nếu người đó đứng trên mặt đất,

Normally, if the person was standing on the ground,

their electrical fluid would return to normal,

chất lỏng điện của họ sẽ trở lại (trạng thái) bình thường

with an exchange from the common stock of the Earth,

khi tiếp xúc với điện trường của Trái Đất,

as Franklin called it.

như Franklin gọi.

Standing on something like a wax block can cut off this supply.

Đứng trên một vật như là một khối sáp

có thể ngắt được dòng điện này.

Franklin nói rằng vật thể với một lượng chất lỏng quá mức

Franklin said that an object with an excess of this fluid

was positively charged,

là nạp điện dương,

and something lacking this fluid was negatively charged.

còn vật thể thiếu chất lỏng này gọi là nạp điện âm.

When objects touch, or are near each other,

Khi các vật thể chạm nhau, hay cái này gần cái kia,

the electrical fluid can flow between them

dòng điện có thể chảy giữa các vật thể

until they reach a balance.

cho tới khi dòng điện cân bằng.

The bigger the difference in the fluid between the two objects,

Sự khác nhau giữa các dòng điện trong hai vật thể càng lớn,

the larger the distance the fluid can jump,

thì khoảng cách dòng chất lỏng có thể nhảy sẽ càng xa,

causing sparks in the air.

tạo ra các tia sáng trong không khí.

And, it is the material of the object

Và chính chất liệu của vật thể

that determines if it gains or loses electrical fluid

sẽ quyết định việc vật thể ấy lấy thêm hay mất đi dòng điện

during charging.

trong quá trình sạc.

These are Du Fay's two groups of electrics.

Đây là 2 nhóm điện do du Fay chia ra.

You might have heard the phrase:

Có thể bạn đã nghe tới câu này, "Trái dấu hút,

"Opposite charges attract, like charges repel."

cùng dấu đẩy".

That's why.

Đó chính là lý do tại sao.

For the next 150 years,

Trong vòng 150 năm sau đó,

Franklin's theory was used to develop

học thuyết của Franklin được sử dụng để phát triển

many more ideas and discoveries,

rất nhiều ý tưởng và phát kiến mới,

all using the vocabulary he invented.

đều sử dụng những từ vựng mà ông phát minh ra.

Câu hỏi khoa học này thúc đẩy những bước tiến về công nghệ

This scientific inquiry brought forth technological advances

and eventually, scientists were able to take a closer look

và cuối cùng, các nhà khoa học đã có thể nhìn sâu hơn

at the electric fluid itself.

vào bản thân dòng điện.

In 1897, J.J. Thomson, working in Cambridge, England,

Năm 1897, J.J. Thomson, làm việc tại Cambridge, Anh Quốc,

phát hiện ra dòng điện

discovered that the electrical fluid is actually made up of small particles

thực ra được tạo bởi các phần tử

named by the physicist George Stoney as "electrons."

được nhà vật lý George Stoney đặt tên là

điện tử ("electron").

And so we return to the ancient Greek word for amber,

Vậy là, chúng ta trở về với ngôn ngữ Hy Lạp cổ, với chính từ vựng có nghĩa là hổ phách,

where our story began.

nơi câu chuyện của chúng ta bắt đầu.

However, there's an epilogue to this tale.

Tuy nhiên, còn có một chi tiết bên lề câu chuyện của chúng ta.

It was discovered that these electrons flow

Người ta khám phá ra rằng các điện tử (electron) chảy

in the opposite direction to what Franklin supposed.

theo hướng ngược lại với những gì Franklin giả thuyết.

Therefore, objects that are positively charged

Vì vậy, các vật thể mang điện tích dương

don't have an excess of electrical fluid,

không thừa chất lỏng dòng điện,

they actually lack electrons.

thực ra là chúng thiếu điện tử (electron).

Yet, instead of relabeling everything the other way around,

Tuy nhiên, thay vì đính chính lại mọi khái niệm theo hướng đúng,

people have decided to hold on to Franklin's vocabulary

người ta quyết định vẫn giữ lại từ vựng của Franklin

as a matter of habit and convention.

bởi đó đã là thói quen và chuẩn mực chung.

While acknowledging the discovery of electrons,

Khi công nhận các phát hiện về điện tử (electron),

they kept Franklin's flow of electrical fluid,

họ giữ lại khái niệm dòng điện của Franklin,

renaming it: conventional current.

đặt lại tên thành "dòng điện qui ước" (conventional current).

The electron has become the salmon of electricity,

Các điện tử (electron) trở thành những chú cá hồi của dòng điện,

bơi ngược dòng trên dòng sông chết chóc

swimming upstream in a ghostly river of conventional current.

của dòng điện qui ước.

This can be, understandably, confusing for many people

Điều này có thể khiến nhiều người thấy khó hiểu,

who aren't familiar with the history of these ideas.

do không biết lắm về lịch sử những ý tưởng này.

Vì thế, tôi mong rằng,

And so I hope,

with this short story about the electric vocabulary,

với câu chuyện ngắn về từ vựng trong ngành điện này,

you will be able to see

các bạn có thể nhìn thấu suốt sự tình cờ và kì quặc của đề tài này

through the accident and whimsy of this subject

và có hiểu biết rõ ràng hơn

and can gain a clearer understanding

of the physics of electrical phenomena.

về tính vật lý của hiện tượng điện.