Electric Vocabulary

Tłumaczenie: Agnieszka Fijałkowska Korekta: Rysia Wand

I'm going to try to shine a historical light on our language,

Spróbuję rzucić nieco historycznego światła na nasz język

and tell you a story about the electric vocabulary.

i opowiedzieć historię o słownictwie związanym z elektrycznością.

It all begins over 2,600 years ago.

Wszystko zaczęło się ponad 2600 lat temu.

An ancient Greek, called Thales of Miletus,

Tales z Miletu, starożytny Grek,

is thought to be the first person to observe

uważany jest za pierwszą osobę,

what we would today call electrical phenomena.

która zaobserwowała fenomen elektryczności.

He discovered that a piece of amber, when rubbed with fur,

Odkrył, że jeśli potrzemy bursztynem o futro,

could pick up small pieces of straw.

to słomki przyczepią się do bursztynu.

In Thales's language, amber was called "electron."

W języku Talesa bursztyn to "elektron".

For a long time, that was pretty much all anybody knew about the subject.

Przez długi czas tylko tyle było wiadomo na ten temat.

And nature had to wait around 2,200 years

Natura musiała poczekać około 2200 lat

before any new investigations were made into amber's properties.

na nowe odkrycia o właściwościach bursztynu.

William Gilbert, a 17th-century English scientist,

William Gilbert, naukowiec z Anglii z XVII wieku, odkrył,

discovered that with a careful experimentation,

że w starannych eksperymentach

a number of other materials

wiele innych przedmiotów

could display the attractive properties of amber.

wykazuje właściwości bursztynu.

He also found that they could attract objects besides straw.

Odkrył też, że bursztyn przyciąga inne przedmioty poza słomą.

Gilbert named these amberlike objects

Gilbert nazwał bursztynopodobne przedmioty

after the Greek for amber.

od greckiej nazwy bursztynu.

He called them "electrics."

Nazwał je "elektronami".

About 40 years later, in nearby Norwich,

40 lat później w niedalekim Norwich

Sir Thomas Browne carried out similar experiments.

sir Thomas Browne przeprowadził podobne eksperymenty.

He didn't figure out anything different from William Gilbert,

Odkrył to samo, co William Gilbert,

yet the way he described the experiments

ale sposób, w jaki opisał eksperymenty

coined the word we use all the time.

ukształtował słownictwo, którego używamy cały czas.

The way he saw it, when you rub, say, a crystal with a cloth,

Widział to tak:

gdy potrzemy kryształ szmatką,

it becomes an electric object.

stanie się on obiektem elektrycznym.

And just as we speak of elastic objects,

Tak jak mówimy o obiektach elastycznych,

and say they possess the property of elasticity,

że posiadają właściwość elastyczności,

electric objects possess the property of electricity.

obiekty elektryczne posiadają właściwość elektryczności.

The 18th-century French physicist Charles Du Fay

Francuski fizyk z XVIII wieku, Charles Du Fay,

was the next person to make an important new discovery.

dokonał kolejnego ważnego odkrycia.

He found that almost any object, except for metals and fluids,

Odkrył, że prawie każdy obiekt z wyjątkiem metali i płynów

could be turned electric

może stać się elektryczny

after subjecting them to a combination of heating and rubbing.

jeśli poddać go kombinacji ogrzewania i pocierania.

In addition, he found that when two electrics are place near each other,

Dodatkowo odkrył, że gdy umieścimy dwa obiekty elektryczne blisko siebie,

they sometimes attract, and sometimes repel.

to zaczną się przyciągać lub odpychać.

With this extra knowledge,

Dzięki tej dodatkowej wiedzy

Du Fay found that there were two distinct groups of electrics.

Du Fay odkrył, że istnieją dwie różne grupy elektronów.

Any two objects from the same group will always repel,

Dowolne dwa obiekty z tej samej grupy zawsze będą się odpychać,

while a pair of one from each group will always attract.

a pary z różnych grup zawsze będą się przyciągać.

Despite these new discoveries,

Pomimo tych odkryć,

Du Fay's descriptions of the physics are all lost to history.

opisy fizyki Du Faya przepadły w historii.

Instead, it is the vocabulary of a charismatic young American

Zamiast tego słownictwo młodego Amerykanina z charyzmą

that we still remember and use to this day.

zapadło w pamięć i nadal jest w użyciu.

Benjamin Franklin heard of the work going on in Europe,

Gdy Benjamin Franklin usłyszał o badaniach w Europie,

and started his own playful experiments.

rozpoczął własne eksperymenty.

He quickly learned how to make electric devices

Szybko nauczył się budować urządzenia elektryczne,

that would De-electrify by producing very large sparks.

które umiały się odelektryzować, wytwarzając bardzo duże iskry.

Keen on mischievous pranks,

Franklin, zapalony kawalarz,

Franklin would often shock his friends with these machines.

często raził kolegów prądem z pomocą tych wynalazków.

As he built more effective devices,

W miarę udoskonalania urządzeń

he likened the act of electrifying and De-electrifying

porównywał elektryzowanie i odelektryzowanie

to charging and discharging weaponry.

do ładowania broni i strzelania.

It didn't take long for Franklin and others to realize

Nie minęło wiele czasu, a Franklin i inni zauważyli,

that it was possible to link these weapons of mischief together.

że można połączyć te psotne wynalazki.

Franklin, continuing with the metaphor,

Franklin, kontynuując metaforyzowanie,

likened this grouping to cannons on a ship.

porównał to połączenie do armat na statku.

The gun deck on a military vessel

Pokład działowy na okręcie wojennym

fired their cannons simultaneously, in a battery.

strzela jednocześnie z baterii armat.

Similarly, this electric battery,

Podobnie bateria elektryczna

would discharge all at the same time,

rozładowuje się w jednej chwili,

causing large sparks.

wytwarzając duże iskry.

This new technology raised an interesting question:

Ta nowa technika stawiała interesujące pytanie:

Was a lightning cloud just a large electrical battery?

czy chmura burzowa to duża bateria elektryczna?

Franklin's description of all this was as follows:

Franklin opisał to zjawisko następująco:

he supposed that there is a substance

przypuszczał, że istnieje substancja,

he called the electrical fluid, that is common to all things.

czyli płyn elektryczny, właściwy wszystkim przedmiotom.

If, say, a person rubs a glass tube,

Jeśli ktoś pociera szklaną rurkę,

this rubbing, or charging, causes a flow of this fluid,

takie pocieranie lub ładowanie powoduje przepływ płynu

or an electrical current, to move from the person to the glass.

lub prądu elektrycznego z człowieka na szkło.

Both the person and the tube become electrics as a result.

W rezultacie człowiek i rurka stają się elektronami.

Normally, if the person was standing on the ground,

Zazwyczaj gdy ktoś stoi na ziemi,

their electrical fluid would return to normal,

jego płyn elektryczny powróci do normy

with an exchange from the common stock of the Earth,

dzięki wymianie z Ziemią,

as Franklin called it.

jak określił to Franklin.

Standing on something like a wax block can cut off this supply.

Stanie na czymś w rodzaju bloku woskowego może odciąć tę wymianę.

Franklin said that an object with an excess of this fluid

Franklin stwierdził, że obiekt z nadmiarem tego płynu

was positively charged,

jest naładowany dodatnio,

and something lacking this fluid was negatively charged.

a coś pozbawionego tego płynu jest naładowane ujemnie.

When objects touch, or are near each other,

Gdy przedmioty dotykają się lub znajdują się blisko siebie,

the electrical fluid can flow between them

płyn elektryczny może przepływać między nimi,

until they reach a balance.

dopóki nie osiągną równowagi.

The bigger the difference in the fluid between the two objects,

Im większa różnica w płynie między dwoma obiektami,

the larger the distance the fluid can jump,

tym dalej może on skoczyć,

causing sparks in the air.

tworząc iskry w powietrzu.

And, it is the material of the object

Materiał obiektu określa,

that determines if it gains or loses electrical fluid

czy zyskuje czy traci on płyn elektryczny

during charging.

podczas ładowania.

These are Du Fay's two groups of electrics.

Oto dwie grupy elektronów Du Faya.

You might have heard the phrase:

Zapewne słyszeliście takie zdanie:

"Opposite charges attract, like charges repel."

"Ładunki różnoimienne przyciągają się, a ładunki jednoimienne odpychają się".

That's why.

Oto dlaczego.

For the next 150 years,

Przez kolejnych 150 lat

Franklin's theory was used to develop

teoria Franklina została wykorzystana

many more ideas and discoveries,

do opracowania wielu innych pomysłów i odkryć,

all using the vocabulary he invented.

a wszystko to przy użyciu wymyślonego przez niego słownictwa.

This scientific inquiry brought forth technological advances

To naukowe badanie przyniosło postęp techniczny

and eventually, scientists were able to take a closer look

i ostatecznie naukowcy mogli przyjrzeć się bliżej

at the electric fluid itself.

samemu płynowi elektrycznemu.

In 1897, J.J. Thomson, working in Cambridge, England,

W 1897 roku J.J. Thomson, pracujący w Cambridge w Anglii,

discovered that the electrical fluid is actually made up of small particles

odkrył, że płyn elektryczny składa się w rzeczywistości z małych cząstek

named by the physicist George Stoney as "electrons."

nazwanych przez fizyka George'a Stoneya "elektronami".

And so we return to the ancient Greek word for amber,

Tak wracamy do starożytnego greckiego słowa oznaczającego bursztyn,

where our story began.

gdzie rozpoczęła się nasza historia.

However, there's an epilogue to this tale.

Jednak ta opowieść ma epilog.

It was discovered that these electrons flow

Odkryto, że elektrony przepływają

in the opposite direction to what Franklin supposed.

odwrotnie niż przypuszczał Franklin.

Therefore, objects that are positively charged

Dlatego obiekty naładowane dodatnio

don't have an excess of electrical fluid,

nie mają nadmiaru płynu elektrycznego,

they actually lack electrons.

w rzeczywistości brakuje im elektronów.

Yet, instead of relabeling everything the other way around,

Jednak zamiast przemianowania wszystkiego na odwrót,

people have decided to hold on to Franklin's vocabulary

postanowiono trzymać się słownictwa Franklina

as a matter of habit and convention.

z przyzwyczajenia i konwencji.

While acknowledging the discovery of electrons,

Uznając odkrycie elektronów,

they kept Franklin's flow of electrical fluid,

zachowano koncepcję przepływu płynu elektrycznego Franklina,

renaming it: conventional current.

zmieniając jego nazwę na prąd konwencjonalny.

The electron has become the salmon of electricity,

Elektron stał się łososiem elektryczności,

swimming upstream in a ghostly river of conventional current.

płynąc w górę w upiornej rzece prądu konwencjonalnego.

This can be, understandably, confusing for many people

Wielu osobom może się to wydać mylące,

who aren't familiar with the history of these ideas.

bo nie wszyscy znają historię tych pomysłów.

And so I hope,

Mam więc nadzieję,

with this short story about the electric vocabulary,

że dzięki tej krótkiej historii o elektrycznym słownictwie

you will be able to see

uda ci się przejrzeć na wylot

through the accident and whimsy of this subject

przypadki i osobliwości tego tematu

and can gain a clearer understanding

i lepiej zrozumieć

of the physics of electrical phenomena.

fizykę zjawisk elektrycznych.