Poison vs. venom: What's the difference? - Rose Eveleth

Nọc độc và độc tố: Khác nhau ở điểm nào? - Rose Eveleth

Translator: Nga Vu Reviewer: Nhu PHAM

Would you rather be bitten

Bạn sẽ thà bị rắn cắn

by a venomous snake or touch a poisonous frog?

hay chạm phải cóc có độc ở da?

Wait, what's the difference

Khoan đã, có gì khác biệt

between poison and venom, anyway?

giữa nọc độc của rắn và độc tố của cóc cơ chứ?

Let's say you have the misfortune

Giả sử như bạn chẳng may

to be bitten by a venomous rattlesnake.

bị một con rắn đuôi chuông cắn.

When it bites you,

Khi nó cắn bạn

the snake will eject venom

con rắn sẽ tiết ra nọc độc

from little sacks behind its eyes,

từ những chiếc túi dịch nhỏ phía sau mắt

through its hollow fangs and into your flesh.

tiết qua những chiếc răng nanh sắc nhọn cắm vào da thịt bạn

That venom will then travel through your bloodstream

Nọc độc sẽ theo máu

and all over your body.

mà lan ra khắp cơ thể.

In most cases, snake venom contains neurotoxins,

Trong đa số các trường hợp, nọc rắn có chứa chất gây tê liệt thần kinh,

proteins that can do all sorts of nasty stuff

và protein có thể gây ra các triệu chứng như

like make your muscles fire uncontrollably,

khiến cơ bắp nóng như lửa đốt,

burst your blood cells,

làm vỡ tế bào máu,

and make you go completely numb.

và khiến bạn hoàn toàn bị tê liệt.

But you might get lucky!

Nhưng có thể bạn vẫn gặp may!

Snakes don't always decide

Bởi rắn không phải lúc nào

you're worth wasting venom on.

cũng muốn lãng phí nọc độc của chúng vì bạn.

In fact, between 20 and 80% of snake bites

Thực tế là 20-80% các ca rắn cắn

are so-called "dry bites,"

được gọi là ''cắn chơi''

where the snake is just trying

khi rắn chỉ đang cố gắng

to send a message without actually killing you.

gửi một thông điệp tới bạn, chứ không phải là giết bạn.

You see, venom takes energy and resources

Bạn có thể thấy đó, rắn phải tiêu tốn

for the snake to make,

nhiều năng lượng và nguồn lực để tạo ra nọc độc,

and they don't want to waste it on a warning shot.

nên chúng chẳng muốn phí phạm nọc độc của mình.

When it comes to poison,

Trái lại, nếu là độc tố

on the other hand,

thì mọi chuyện lại khác hẳn.

there's no warning shot.

Đó sẽ không còn là lời cảnh báo nữa.

If you pick up a poisonous dart frog

Nếu bạn cầm một con cóc có độc lên

to admire its beautiful colors,

chỉ để ngắm nhìn màu da tuyệt đẹp của nó,

you've already gotten deadly poison

thì bạn sẽ bị nhiễm thứ độc chết người

all over your hands.

qua tay của mình.

As it seeps into your skin

Khi độc tố thấm qua da bạn

and travels through your blood,

và lan theo dòng máu,

the poison starts to interfere with your nerves,

độc tố sẽ bắt đầu tác động tới thần kinh,

preventing your muscles from contracting.

rồi khiến các cơ trên cơ thể không hoạt động nổi.

If the frog's poison reaches your heart,

Nếu độc tố đó lan tới tim,

it can cause it to stop.

thì tim bạn sẽ ngừng đập.

The distinction between venom and poison

Sự khác nhau giữa nọc độc và độc tố

is purely in the method of delivery.

đơn giản nằm ở phương thức nhiễm độc.

Poison has to be inhaled, ingested, or absorbed.

Con người nhiễm độc tố qua hô hấp, tiêu hóa, hay tiếp xúc qua da.

Venom has to be injected into a wound.

Còn nọc độc thì phải qua vết thương.

Chemically, venoms and poisons

Xét về mặt hóa học, nọc độc và độc tố

are both considered toxins,

cả hai đều là chất độc,

so a snake bite is venomous.

vậy nên vết cắn rắn có chứa nọc độc.

A poison dart frog is poisonous.

Một con cóc cũng có độc tố.

Brown recluse spiders are venomous.

Nhện nâu ẩn dật là loài mang nọc độc.

Lionfish and pufferfish are poisonous.

Cá mao tiên và cá nóc có độc tố.

And some compounds can be poisons in one animal

Và một số các hợp chất khác

and venoms in another.

có thể là độc tố ở loài này và là nọc độc ở loài khác.

Tetrodotoxin, a chemical 10,000 times more toxic than cyanide,

Tetrodotoxin, một loại chất độc gấp 10.000 lần cyanide,

is found in pufferfish,

trong cơ thể cá nóc

where it makes them poisonous.

khiến chúng trở thành loài cá độc.

It's also found in the deadly blue-ringed octopus,

Loại chất này còn có trong loài bạch tuộc tua xanh chết người

where it's a venom delivered by bite.

nọc độc của nó được tiết ra theo vết mổ.

Some animals can even be both poisonous and venomous.

Một số loài thậm chí còn có thể có cả độc tố lẫn nọc độc.

Take the Asian tiger snake, for example.

Ví dụ như rắn hổ mang châu Á.

Not only does it have venom in its fangs

Chúng không chỉ có nọc độc ở răng nanh

but it also absorbs the toxins

mà còn hấp thụ độc tố

from the poisonous toads it eats,

từ cóc nhái mà chúng ăn

and then secretes those toxins

rồi sản sinh ra lại độc tố đó

from special glands on its neck,

qua những tuyến đặc biệt trên cổ,

rendering it poisonous, too.

biến nó thành độc tố.

Scientists are constantly finding new animals

Các nhà khoa học không ngừng tìm ra những loài mới

that employ toxins in weird, interesting ways.

sử dụng chất độc của chúng theo những cách kì lạ mà thú vị.

Recently, researchers discovered

Mới đây, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra

the very first venomous crustacean.

loài giáp sát có nọc độc đầu tiên trên thế giới.

Out of 70,000 species of crustaceans,

Trong 70.000 loài giáp xát,

only this one little remipede is venomous.

chỉ có duy nhất loài remipede nhỏ bé này là có độc tố.

Speleonectes tulumensis has figured out

Người ta cũng tìm ra cách tạo ra độc tố

how to create a cocktail of toxins

của loài speleonectes tulumensis

that it delivers through its tiny fangs.

mà chúng tiết qua những chiếc răng nanh bé tí.

Scientists aren't totally sure how this venom works yet,

Các nhà khoa học vẫn chưa hoàn toàn chắc chắn về ảnh hưởng của các loại độc tố này

but they think that it causes the unwitting victims' neurons

nhưng họ cho rằng nó sẽ khiến cho các dây thần kinh nhận thức của nạn nhân

to fire over and over and over again

bị đốt cháy nhiều lần

until it becomes paralyzed.

cho tới khi chúng bị tê liệt

Then, the little remipede closes in,

Sau đó, con remipede sẽ tiến lại gần,

dissolving away the exoskeleton of its prey

phá hủy lớp xương ngoài của con mồi

and sucking out the juices.

và hút cạn 'máu' của nó.

But poisons and venoms aren't always all bad.

Tuy vậy, độc tố và nọc độc không phải lúc nào cũng có hại.

For thousands of years, humans have looked for

Hàng nghìn năm qua, loài người đã tìm mọi cách

ways to harness the power of these toxic compounds for good.

để biến sức mạnh của những chất độc này thành có lợi cho con người.

Today, we have all sorts of medicines

Ngày nay, có những loại thuốc

that come from toxins.

được chế xuất từ các loại chất độc.

The poison from cone snails is used as a painkiller.

Độc tố từ loài ốc nón được dùng làm thuốc giảm đau.

Many poisonous plants have been used

Và nhiều loài cây có độc đã được sử dụng

to treat everything from malaria to irregular heartbeats.

để chữa mọi thứ bệnh từ sốt rét cho tới nhịp tim không đều.

And scorpion venom might one day be used

Và nọc độc của bọ cạp có lẽ một ngày nào đó

to treat heart disease.

sẽ được sử dụng để chữa bệnh tim.

So, what should you do if something bites or poisons you?

Vậy bạn nên làm gì nếu bị một loài nào đó có độc cắn?

Don't try any of the things you've seen

Đừng có thử bất cứ điều gì

on the internet or in movies!

mà bạn từng xem trên mạng hay phim ảnh!

Don't try to capture and kill the animal

Đừng có cố tóm và giết chết con vật

that bit you,

đã cắn bạn,

and don't use a tourniquet or knife on your wound.

và đừng dùng ga-rô hay dao để xử lý vết thương.

Most importantly, don't panic!

Và quan trọng nhất là, đừng hoảng sợ!

Stay calm, and seek medical attention.

Hãy bình tĩnh, và tìm kiếm sự giúp đỡ y tế.

Treatment will mostly depend

Việc điều trị phần lớn phụ thuộc vào việc

on what species you encountered.

loài vật mà bạn đã gặp phải là loài gì.

But if you forget the distinction

Nhưng nếu bạn quên mất sự khác nhau

between poison and venom,

giữa độc tố và nọc độc

and tell the parademics

mà nói với nhân viên y tế

that you were poisoned by a viper,

rằng bạn bị một con rắn viper cắn,

they'll probably forgive you and treat you anyway.

họ có thể bỏ qua cho bạn và vẫn điều trị bình thường.