Poison vs. venom: What's the difference? - Rose Eveleth

Jad a trucizna: co za różnica? - Rose Eveleth

Tłumaczenie: A. Konstancja Wiszniewska Korekta: Rysia Wand

Wolisz ukąszenie jadowitego węża

Would you rather be bitten

by a venomous snake or touch a poisonous frog?

czy dotyk trującej żaby?

Wait, what's the difference

Zaraz, zaraz,

between poison and venom, anyway?

czym się różni trucizna od jadu?

Let's say you have the misfortune

Powiedzmy, że masz pecha

to be bitten by a venomous rattlesnake.

i ukąsił cię jadowity grzechotnik.

When it bites you,

Kąsając, wąż wstrzykuje ci jad

the snake will eject venom

from little sacks behind its eyes,

z małych zgrubień za oczami

through its hollow fangs and into your flesh.

kanalikami w zębach jadowych.

That venom will then travel through your bloodstream

Jad przedostaje się

and all over your body.

do całego ciała przez krwiobieg.

In most cases, snake venom contains neurotoxins,

Najczęściej jad węża zawiera neurotoksyny,

proteins that can do all sorts of nasty stuff

białka zdolne do paskudnych rzeczy.

like make your muscles fire uncontrollably,

Mogą wywołać spazmatyczne skurcze mięśni,

burst your blood cells,

pękanie komórek krwi,

and make you go completely numb.

wreszcie paraliż.

But you might get lucky!

Ale można mieć szczęście!

Snakes don't always decide

Wąż może uznać, że szkoda jadu.

you're worth wasting venom on.

In fact, between 20 and 80% of snake bites

20 do 80% ukąszeń węża

are so-called "dry bites,"

stanowią "suche ukąszenia".

where the snake is just trying

Wąż chce cię tylko ostrzec,

to send a message without actually killing you.

ale nie zabić.

You see, venom takes energy and resources

Produkcja jadu pozbawia węża energii i zapasów,

for the snake to make,

and they don't want to waste it on a warning shot.

więc szkoda go na strzał ostrzegawczy.

When it comes to poison,

Przy truciźnie natomiast

on the other hand,

there's no warning shot.

nie ma strzału ostrzegawczego.

If you pick up a poisonous dart frog

Podnosisz trującą żabę, złotego drzewołaza,

to admire its beautiful colors,

żeby podziwiać piękne ubarwienie,

you've already gotten deadly poison

i masz już śmiertelną truciznę na rękach.

all over your hands.

As it seeps into your skin

Trucizna wsiąka w skórę

and travels through your blood,

i wędruje przez krew,

the poison starts to interfere with your nerves,

zaczyna ingerować w nerwy,

preventing your muscles from contracting.

nie pozwalając mięśniom kurczyć się.

If the frog's poison reaches your heart,

Jeśli trucizna żaby dosięgnie serca,

it can cause it to stop.

może spowodować jego zatrzymanie.

The distinction between venom and poison

Różnica między jadem a trucizną

is purely in the method of delivery.

polega wyłącznie na sposobie podania.

Poison has to be inhaled, ingested, or absorbed.

Truciznę można wdychać, połknąć lub absorbować przez skórę.

Venom has to be injected into a wound.

Jad musi być wstrzyknięty w ranę.

Chemically, venoms and poisons

Chemicznie i jad i trucizna

are both considered toxins,

uznawane są za toksyny,

so a snake bite is venomous.

więc ukąszenie węża jest jadowite.

A poison dart frog is poisonous.

Drzewołazy złociste są trujące.

Brown recluse spiders are venomous.

Pustelniki brunatne są jadowite.

Lionfish and pufferfish are poisonous.

Ryby najeżkokształtne i skrzydlice są trujące.

And some compounds can be poisons in one animal

Niektóre związki

u jednego zwierzęcia są trucizną,

and venoms in another.

u innego jadem.

Tetrodotoxin, a chemical 10,000 times more toxic than cyanide,

Tetrodoksyna, substancja chemiczna

1000 razy bardziej toksyczna od cyjanku,

sprawia, że ryby najeżkokształtne

is found in pufferfish,

where it makes them poisonous.

są trujące.

It's also found in the deadly blue-ringed octopus,

Można ją też znaleźć

u śmiercionośnej ośmiornicy Hapalochlaena,

where it's a venom delivered by bite.

w postaci jadu przenoszonego przez ukąszenie.

Some animals can even be both poisonous and venomous.

Niektóre zwierzęta mogą być zarówno trujące jak i jadowite.

Take the Asian tiger snake, for example.

Weźmy azjatyckieg węża tygrysiego.

Not only does it have venom in its fangs

Nie tylko ma jad w zębach jadowych,

but it also absorbs the toxins

ale także przyswaja toksyny

from the poisonous toads it eats,

z trujących żab, którymi się żywi.

and then secretes those toxins

Potem wydziela te toksyny

from special glands on its neck,

ze specjalnych gruczołów na szyi,

rendering it poisonous, too.

przez co jest również trujący.

Scientists are constantly finding new animals

Naukowcy ciągle znajdują nowe zwierzęta,

that employ toxins in weird, interesting ways.

które posługują się toksynami w dziwny i ciekawy sposób.

Recently, researchers discovered

Niedawno badacze odkryli

the very first venomous crustacean.

pierwszego jadowitego skorupiaka.

Out of 70,000 species of crustaceans,

Na 70 000 gatunków skorupiaków

only this one little remipede is venomous.

tylko ten jeden mały łopatonóg jest jadowity.

Speleonectes tulumensis has figured out

Xibalbanus tulumensis odkrył,

how to create a cocktail of toxins

jak stworzyć koktajl toksyn,

that it delivers through its tiny fangs.

który serwuje przez maleńkie zęby jadowe.

Scientists aren't totally sure how this venom works yet,

Naukowcy nie są jeszcze pewni, jak ten jad działa,

but they think that it causes the unwitting victims' neurons

ale chyba neurony mimowolnych ofiar

to fire over and over and over again

po kolei padają,

until it becomes paralyzed.

aż ofiara zostanie sparaliżowana.

Then, the little remipede closes in,

Wtedy wkracza mały łopatonóg

dissolving away the exoskeleton of its prey

rozpuszczając zewnętrzny szkielet ofiary

and sucking out the juices.

i wysysając soki.

But poisons and venoms aren't always all bad.

Trucizna i jad nie zawsze są złe.

For thousands of years, humans have looked for

Od tysięcy lat ludzkość szuka

ways to harness the power of these toxic compounds for good.

sposobu okiełznania toksycznych związków.

Today, we have all sorts of medicines

Obecnie mamy różne lekarstwa,

that come from toxins.

które pochodzą z toksyn.

The poison from cone snails is used as a painkiller.

Truciznę ślimaków stożkowatych

stosuje się jako środek przeciwbólowy.

Many poisonous plants have been used

Wielu trujących roślin używa się

to treat everything from malaria to irregular heartbeats.

do leczenia różnych schorzeń, od malarii do arytmii serca.

And scorpion venom might one day be used

Może kiedyś jad skorpiona przyda się

to treat heart disease.

do leczenia chorób serca.

So, what should you do if something bites or poisons you?

Co robić przy ukąszeniu lub zatruciu?

Don't try any of the things you've seen

Nie próbuj niczego,

co pokazują w internecie lub na filmach!

on the internet or in movies!

Don't try to capture and kill the animal

Nie próbuj łapać ani zabijać zwierzęcia,

that bit you,

które cię ugryzło.

and don't use a tourniquet or knife on your wound.

Na ranę nie stosuj opaski uciskowej ani noża.

Most importantly, don't panic!

Najważniejsze: nie panikuj!

Stay calm, and seek medical attention.

Zachowaj spokój i poszukaj pomocy medycznej.

Treatment will mostly depend

Leczenie będzie zależało od gatunku,

on what species you encountered.

na jaki trafiłeś.

But if you forget the distinction

A jeśli zapomnisz, czym się różni

between poison and venom,

and tell the parademics

trucizna od jadu

i powiesz paramedykom,

that you were poisoned by a viper,

że zostałeś zatruty przez żmiję,

they'll probably forgive you and treat you anyway.

pewnie ci wybaczą i zajmą się tobą.