How to detect a supernova - Samantha Kuula

Bir süpernova nasıl saptanır? - Samantha Kuula

Çeviri: firdevs altuntov Gözden geçirme: güney örnek

Just now, somewhere in the universe, a star exploded.

Daha şimdi, evrende bir yerde bir yıldız patladı.

There goes another one.

Başka bir tanesi de patladı.

In fact, a supernova occurs every second or so in the observable universe,

Aslında, gözlemlenebilir evrende yaklaşık her saniyede bir süpernova meydana gelir.

and there is one on average every 25 to 50 years

Ortalama her 25 ile 50 yıl arasında, bir süpernova,

in a galaxy the size and age of the Milky Way.

samanyolu galaksisi büyüklüğünde ve yaşında bir galakside oluşur.

Yet we've never actually been able to watch one happen

Yine de, bir süpernovanın oluşumunu ilk şiddetli anlarından itibaren

from its first violent moments.

hiç izleyemedik.

Of course, how would we?

Tabii ki, nasıl izleyebilirdik?

Yeterince yakında olan yüzlerce milyar yıldız var ki,

There are hundreds of billions of stars close enough

that we could watch the supernova explosion

yıldızın yüzeyini yarıp geçen süpernova patlamasını

break through the surface of the star.

izleyebiliriz;

But we'd have to have our best telescopes focused on the right one

ama anlamlı veriler elde etmek için, kesin olarak doğru zamanda,

at precisely the right time to get meaningful data.

doğru yıldıza odaklanabilen en iyi teleskoplara sahip olmamız gerekir.

Suffice it to say, the odds of that happening are astronomically low.

Şu kadarını söylemek yeter ki; bunun olma olasılığı çok düşük.

But what if we could anticipate a supernova before its light reached us?

Ya süpernovanın ışıkları bize ulaşmadan önce onu tahmin edebilseydik ne olurdu?

That may seem impossible.

Bu imkansız görünebilir.

After all, nothing travels faster than the speed of light, right?

Ne de olsa, hiçbir şey ışıktan daha hızlı hareket edemez, değil mi?

As far as we know, yes.

Bildiğimiz kadarıyla, edemez;

But in a race, fast doesn't matter if you take a detour

fakat başka birisi bitiş çizgisine direkt kestirme yoldan ulaşırken,

while someone else beelines it for the finish line.

dolambaçlı bir yoldan gidersen, bir yarışmada hız önemli değildir.

For exactly that reason,

Tamamen aynı sebepten dolayı,

photons don't win the supernova race to Earth.

Dünya'ya gidiş yolunda, fotonlar süpernova yarışını kazanamazlar.

Neutrinos do.

Nötrinolar kazanır.

Here's why.

Nedeni ise şöyle:

There are two types of supernova.

2 tür süpernova vardır.

Type 1 is when a star accumulates so much matter from a neighboring star,

1. türde, bir yıldızda, komşu yıldızdan gelen o kadar çok madde birikir ki;

that a runaway nuclear reaction ignites and causes it to explode.

kontrolden çıkmış nükleer tepkime patlamayı ateşler ve patlamaya neden olur.

In type 2, the star runs out of nuclear fuel,

2. türde, yıldız, nükleer yakıtını tüketmiş olduğundan dolayı

so the gravitational forces pulling in

içeriye çeken kütleçekimsel kuvvetler

overwhelm the quantum mechanical forces pushing out,

dışa iten kuantum mekaniksel kuvvetlerini yener ve

and the stellar core collapses under its own weight in a hundredth of a second.

saniyenin yüzde biri süresinde yıldızın merkezi kendi ağırlığı altında çöker.

While the outer reaches of the star are unaffected by the collapsed core,

Yıldızın dış kısımları çökmüş çekirdekten etkilenmezken,

the inner edges accelerate through the void,

iç kısımları boşluğa doğru ivme kazanır,

smash into the core, and rebound to launch the explosion.

çekirdeğe çakılır ve geri tepip patlatmayı başlatır.

In both of these scenarios,

Bu iki senaryoda da,

the star expels an unparalleled amount of energy,

yıldız eşsiz bir miktarda enerji yaymakla birlikte,

as well as a great deal of matter.

çok büyük bir miktarda madde de yayar.

In fact, all atoms heavier than nickel, including elements like gold and silver,

Nikelden daha ağır olan bütün atomlar, altın ve gümüş dahil olmak üzere,

only form in supernova reactions.

sadece süpernova tepkimelerinde oluşur

In type 2 supernovae,

2. tür süpernovalarda,

about 1% of the energy consists of photons,

% 1 civarındaki enerji,

which we know of as light,

ışık olarak bildiğimiz fotonlardan oluşur.

while 99% radiates out as neutrinos,

enerjinin % 99' u nötrino olarak yayılır.

the elementary particles that are known for rarely interacting with anything.

Nötrinolar nadiren etkileşime giren temel parçacıklar olarak bilinir.

Starting from the center of the star,

Yıldızın merkezinden başlayarak,

the exploding matter takes tens of minutes, or even hours,

patlayan maddenin, yıldızın yüzeyine ulaşması ve yüzeyinden çıkması

or in rare cases, several days, to reach and break through the surface of the star.

onlarca dakikayı ya da saatleri bile alır ya da ender durumlarda birkaç günü alır;

However, the neutrinos, thanks to their non-interactivity,

fakat, nötrinolar etkileşimsizlik özellikleri sayesinde,

take a much more direct route.

daha direkt bir yol alırlar.

By the time there is any visible change in the star's suface,

Yıldızların yüzeyinde görülebilir değişim olduğu zaman,

the neutrinos typically have a several hour head start over the photons.

nötrinolar genellikle birkaç saat fotonlardan öndedir. Bunun sayesinde,

That's why astronomers and physicists

astronomlar ile fizikçiler,

have been able to set up a project called SNEWS,

SEUS adlı projeyi kurabildiler.

the Supernova Early Warning System.

Süpernova Erken Uyarı Sistemi

When detectors around the world pick up bursts of neutrinos,

Dünya'daki algılayıcılar, nötrinoların patlak verdiğini algıdıkları zaman,

they send messages to a central computer in New York.

New York'daki merkez bilgisayara mesaj yollarlar.

If multiple detectors receive similar signals within ten seconds,

Eğer birçok algılayıcı, 10 saniye içinde, benzer sinyaller alırsa,

SNEWS will trigger an alert warning that a supernova is imminent.

SEUS yakında olacak bir süpernovanın uyarısını verir.

Aided by some distance and direction information from the neutrino detectors,

Nötrino algılayıcılarından elde edilen uzaklık ve yön bilgileri sayesinde,

the amateur astronomers and scientists alike

amatör astronomlar ve bilim insanları, benzer şekilde,

will scan the skies and share information

hızlıca yeni galaktik süpernovayı tespit etmek ve

to quickly identify the new galactic supernova

Dünya'nın en büyük teleskoplarını o yöne çevirmek için

and turn the world's major telescopes in that direction.

gökyüzünü tararlar ve bilgi paylaşırlar.

The last supernova that sent detectable neutrinos to Earth was in 1987

Dünya'ya algılanabilir nötrinoları gönderen en son süpernova 1987'deydi.

on the edge of the Tarantula Nebula

Bu süpernova, yakın bir galaksi olan

in the large Magellanic Cloud, a nearby galaxy.

Büyük Macellan Bulutu'nun içindeki Tarantula Nebulasının kenarındaydı.

Its neutrinos reached Earth about three hours ahead of the visible light.

Nötrinolar görünebilir ışıktan yaklaşık 3 saat önce Dünya'ya ulaşmıştı.

We're due for another one any day now, and when that happens,

Başka bir süpernovaya şimdiden hazırız ve bir supernova oluştuğunda,

SNEWS should give you the opportunity to be among the first to witness something

SEUS, hiçbir insanın daha önceden görmediği bir şeye tanık olan

ilk kişiler arasında olma fırsatını vermelidir.

that no human has ever seen before.