The diseases that changed humanity forever - Dan Kwartler

Çeviri: esra kurul Gözden geçirme: Başak Gökdaş

Since humanity's earliest days,

İnsanlığın ilk günlerinden beri,

we’ve been plagued by countless disease-causing pathogens.

sayısız hastalığa neden olan patojenlerden muzdarip olduk.

Invisible and persistent,

Görünmez ve kalıcı olan

these microorganisms and the illnesses they incur

bu mikroorganizmalar ve yol açtıkları hastalıklar

have killed more humans than anything else in history.

tarihteki her şeyden daha fazla insanı öldürdüler.

But which disease is deadliest varies across time and place.

Ancak hangi hastalığın en ölümcül olduğu zamana ve yere göre değişir.

Because while the march of progress has made us safer

Çünkü ilerleme yürüyüşü bizi bazı bulaşıcı tehditlere karşı

from some infectious threats,

daha güvenli hale getirse de,

human innovation often exposes us to surprising new maladies.

insani yenilikler çoğu zaman bizi yeni hastalıklara maruz bırakıyor.

Our tour of history’s deadliest diseases begins

Tarihin en ölümcül hastalıklarına dair turumuz

when humans lived in small hunter-gatherer communities.

insanlar küçük avcı-toplayıcı topluluklar halinde yaşarken başlıyor.

The illnesses these pre-agricultural nomads encountered

Bu tarım öncesi göçebelerin karşılaştığı hastalıklar

most likely came from the various animals they ate,

büyük olasılıkla yedikleri çeşitli hayvanlardan,

and the soil and water they interacted with.

topraktan ve sudan kaynaklanıyordu.

There are no written records to help us identify these diseases,

Bu hastalıkları tanımlamamıza yardımcı olacak yazılı kayıtlar bulunmamaktadır.

however, some illnesses leave distinct growths or lesions on the skeleton,

Ancak bazı hastalıklar iskelette belirgin büyümeler veya lezyonlar bırakır,

allowing bioarchaeologists to diagnose ancient remains.

biyoarkeologların antik kalıntıları teşhis etmesine olanak tanır.

And researchers have found that bones from this era

Araştırmacılar bu döneme ait kemiklerin tüberküloz

suggest the presence of tuberculosis and treponemal infections.

ve treponemal enfeksiyonların varlığına işaret ettiğini buldu.

While these conditions are life-threatening,

Bu koşullar yaşamı tehdit ederken,

the deadliest diseases are invariably part of widespread epidemics,

en ölümcül hastalıklar her zaman yaygın salgınların bir parçasıdır

and there’s no evidence of any large-scale outbreaks

ve bu tarım öncesi dönemde herhangi bir

in this lengthy pre-agricultural period.

büyük ölçekli salgına dair bir kanıt yoktur.

However, when humans started developing agriculture around 12,000 years ago,

Ancak insanlar yaklaşık 12.000 yıl önce tarımı geliştirmeye başladığında,

it brought a whole new crop of diseases.

yepyeni bir hastalık çeşidini beraberinde getirdi.

Early farmers knew little about waste and water management,

İlk çiftçiler atık ve su yönetimi hakkında çok az şey biliyorlardı

setting the stage for diarrheal diseases like dysentery.

bu durum, dizanteri gibi ishal hastalıklarının çıkmasına zemin hazırladı.

Much worse, the proliferation of open fields and irrigation

Daha da kötüsü, açık alanların çoğalması ve sulama, sivrisineklerin

created standing pools of water which brought mosquitoes and in turn malaria—

ve dolayısıyla sıtmanın gelmesine neden olan sabit su havuzları yarattı.

one of history’s oldest and deadliest diseases.

Tarihin en eski ve en ölümcül hastalıklarından biridir.

We don’t know exactly how many early farmers malaria killed,

Sıtmanın kaç çiftçiyi öldürdüğünü tam olarak bilmiyoruz

or how many it left vulnerable to other lethal infections.

veya kaç tanesini diğer ölümcül enfeksiyonlara karşı savunmasız kaldığını.

But we do know this mosquito-borne illness continued to spread

Ancak sivrisineklerin yol açtığı bu hastalığın, insanlığın bir sonraki

through humanity’s next major development: urbanization.

büyük gelişmesi olan kentleşme yoluyla yayılmaya devam ettiğini biliyoruz.

In small communities,

Küçük topluluklarda,

infectious diseases like measles and smallpox can only circulate so long

kızamık ve çiçek hastalığı gibi bulaşıcı hastalıklar, konakçıları tükenmeden

before running out of hosts.

çok önce dolaşıma girebilir.

But in densely populated regions with high birth rates,

Ancak doğum oranlarının yüksek olduğu, nüfusun yoğun olduğu bölgelerde,

fast-evolving viruses like the flu can continually infect new individuals

grip gibi hızlı gelişen virüsler sürekli olarak yeni bireylere bulaşabilir

and morph into various strains.

ve çeşitli türlere dönüşebilir.

When large settlements became common,

Büyük yerleşimler yaygınlaştığında,

medical science hadn't advanced enough to effectively treat

Tıp bu varyantları etkili bir şekilde tedavi edecek

or even distinguish these variants.

ve hatta ayırt edecek kadar ilerlememişti.

Nor was it prepared to deal with one of the deadliest pandemics of all time:

Tüm zamanların en ölümcül salgınlarından biri ile başa çıkmaya hazırlıklı değildi:

the Black Death.

Kara Veba.

From the 1330s to the 1350s,

1330′lardan 1350′lere kadar

the bubonic plague swept Asia, Africa and Europe,

hıyarcıklı veba Asya’yı, Afrika’yı ve Avrupa’yı kasıp kavurdu,

reducing the global population from 475 million to roughly 350 million.

Dünya nüfusunu 475 milyondan yaklaşık 350 milyona düşürdü.

Like most Afro-Eurasian diseases,

Çoğu Afro-Avrasya hastalığı gibi

the plague didn’t cross the Atlantic until Europeans did in the late 1400s.

veba, 1400′lerin sonlarında Avrupalılar geçene kadar Atlantik’i geçmedi.

But at the height of the plague in Europe, Asia, and North Africa,

Ancak vebanın Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’da zirve yaptığı dönemde

infection was almost guaranteed,

enfeksiyon neredeyse garantiydi

and the plague’s fatality rate ranged from 30 to 75%.

ve vebanın ölüm oranı %30 ile %75 arasında değişiyordu.

However, the illness wasn't equally distributed among the population.

Ancak hastalık nüfus arasında eşit dağılmamıştır.

Many wealthy lords and landowners were able to stay safe

Pek çok zengin lord ve toprak sahibi, geniş evlerinde saklanarak

by hiding away in their spacious homes.

güvende kalmayı başardı.

As medical knowledge became more robust,

Tıp ilerledikçe,

this kind of class disparity began reflecting who had access to medical care.

bu tür sınıf eşitsizliği kimin tıbbi bakıma erişebildiğini yansıtmaya başladı.

And that divide became particularly apparent during the reign

Bu bölünme, bir sonraki ölümcül hastalığımızın hüküm sürdüğü dönemde

of our next deadly disease.

özellikle belirgin hale geldi.

By the beginning of the 19th century,

19. yüzyılın başlarında,

tuberculosis was already one of the most common causes of death

tüberküloz zaten Avrupa ve Amerika’da

in Europe and the Americas.

en yaygın ölüm nedenlerinden biriydi.

But the Industrial Revolution led to working and living conditions

Ancak Sanayi Devrimi, aşırı kalabalık ve kötü havalandırılan çalışma

that were overcrowded and poorly ventilated,

ve yaşam koşullarına yol açtı.

turning TB into an epidemic that killed a quarter of Europe’s adult population.

Tüberküloz Avrupa’nın yetişkin nüfusunun dörtte birini öldüren bir salgına dönüştü.

The unhealthiest environments were largely populated by impoverished individuals

En sağlıksız ortamlar çoğunlukla tedavi edilmeyen

who often went untreated,

yoksul bireylerden oluşuyordu.

while doctors provided wealthier victims with the era’s most cutting-edge care.

Doktorlar ise daha varlıklı kurbanlara çağın en ileri bakımını sağlıyordu.

Throughout the 20th century, vaccines became common in many countries,

20. yüzyıl boyunca, aşılar birçok ülkede yaygınlaştı,

even eradicating the centuries-old viral threat of smallpox.

hatta asırlık çiçek hastalığı tehdidini ortadan kaldırdı.

The advent of vaccination,

Aşılamanın ortaya çıkışı,

alongside improvements in nutrition and hygiene,

beslenme ve hijyendeki gelişmelerin yanı sıra,

have helped people live longer lives on average.

insanların ortalama olarak daha uzun yaşamalarına yardımcı oldu.

And today, medical advances in rapid testing and mRNA vaccines

Günümüzde hızlı testlerdeki ve mRNA aşılarındaki tıbbi ilerlemeler,

yeni salgınlarla rekor sürede mücadele etmemize yardımcı olabilir.

can help us tackle new outbreaks in record time.

However, countless regions around the world

Bununla birlikte, dünyadaki sayısız bölgeler

remain unable to access vaccines,

aşılara erişemiyor,

leaving them vulnerable to older threats.

onları eski tehditlere karşı savunmasız bırakıyor.

Malaria still takes the lives of over 600,000 people every year,

Sıtma hala her yıl 600.000′den fazla insanın hayatına mal oluyor

with 96% of deaths occurring in communities across Africa.

ve ölümlerin %96′sı Afrika’daki topluluklarda meydana geliyor.

Tuberculosis continues to infect millions,

Tüberküloz milyonlara bulaşmaya devam ediyor,

almost half of whom live in Southeast Asia.

neredeyse yarısı Güneydoğu Asya’da yaşıyor.

Addressing these ailments and those yet to emerge

Bu rahatsızlıklara ve henüz ortaya çıkmamış olanlara değinmek

will require scientists to develop new and more effective medicines.

bilim adamlarının yeni ve daha etkili ilaçlar geliştirmesini gerektirecektir.

But something governments and health care systems can do today

Ancak bugün hükümetlerin ve sağlık sistemlerinin yapabileceği bir şey,

is working to make the treatments we have already accessible to all.

sahip olduğumuz tedavileri herkesin erişimine açık hale getirmeye çalışmaktır.