What’s the difference between a scientific law and theory? - Matt Anticole

Çeviri: Eda Alparslan Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

Chat with a friend about an established scientific theory

Bir arkadaşınızla bilimsel bir teori hakkında sohbet ederseniz

and she might reply, "Well, that's just a theory."

"Bu yalnızca bir teori" diye cevap verebilir.

But a conversation about an established scientific law

Fakat bilimsel bir kanunla ilgili bir sohbet

rarely ends with, "Well, that's just a law."

nadiren "Bu yalnızca bir kanun" ifadesiyle sona erer.

Why is that?

Peki, neden?

What is the difference between a theory and a law,

Bir teori ile bir kanun arasındaki fark nedir

and is one better?

ve biri diğerinden daha mı iyidir?

Scientific laws and theories have different jobs to do.

Bilimsel kanunların ve teorilerin farklı işlevleri vardır.

A scientific law predicts the results of certain initial conditions.

Bilimsel bir kanun, belirli başlangıç koşullarının sonuçlarını öngörür.

It might predict your unborn child's possible hair colors,

Doğmamış çocuğunuzun olası saç rengini veya belirli bir açıdan beysbol topunun

or how far a baseball travels when launched at a certain angle.

ne kadar sürede varacağını tahmin edebilir.

In contrast, a theory tries to provide the most logical explanation

Buna karşın bir teori, bir şeylerin neden o şekilde gerçekleştiğine dair

about why things happen as they do.

en mantıklı açıklamayı sağlamaya çalışır.

A theory might invoke dominant and recessive genes

Bir teori, kahverengi saçlı ebeveynlerin kızıl saçlı bir çocuk

to explain how brown-haired parents ended up with a red-headed child,

çocuk sahibi olmasının nedenini baskın ve çekinik genlerle açıklayabilir

or use gravity to shed light on the parabolic trajectory of a baseball.

veya beysbol topunun parabolik gidişatını açıklamak için yer çekimini kullanabilir.

In simplest terms,

Kısacası,

a law predicts what happens while a theory proposes why.

bir kanun ne olduğunu öngörür ve bir teori de sebep önerisi sunar.

A theory will never grow up into a law,

Bir teori asla bir kanuna dönüşmez

though the development of one often triggers progress on the other.

ancak yalnızca gelişimi bir diğerinin sürecini tetikleyebilir.

In the 17th century, Johannes Kepler theorized cosmic musical harmonies

17.yy'da Johannes Kepler, dünyanın yörüngelerinin doğasını açıklamak için

to explain the nature of planetary orbits.

evrensel müzik uyumunu teorileştirdi.

He developed three brilliant laws of planetary motion

Teorisine destek ararken on yıllarla ölçülen astronomik birikimden yararlanarak

while he was studying decades of precise astronomical data

gezegensel hareketi açıklayan 3 parlak kanun geliştirdi.

in an effort to find support for his theory.

While his three laws are still in use today,

"3 Kanun"u bugün hala geçerli kabul edilmesine rağmen

gravity replaced his theory of harmonics to explain the planets' motions.

gezegen hareketlerini açıklayan harmonik teorisinin yerini yer çekimi aldı.

How did Kepler get part of it wrong?

Kepler neyi yanlış yaptı?

Well, we weren't handed a universal instruction manual.

Aslında, evrensel bir kullanma kılavuzu yoktu.

Instead, we continually propose, challenge, revise, or even replace

Bunun yerine sürekli fikir ileri sürüyor, karşı çıkıyor, fikri değiştiriyor

veya yeni bir kuram öneriyorduk, bilimsel yöntem böyle çalışıyordu.

our scientific ideas as a work in progress.

Laws usually resist change

Kanunlar genelde veriye uymadıkça değişime direnirler.

since they wouldn't have been adopted if they didn't fit the data,

though we occasionally revise laws in the face of new unexpected information.

Bazense yeni bilgiye uyacak şekilde yeniden düzenlenirler.

A theory's acceptance, however, is often gladiatorial.

Her nasılsa bir teorinin kabul görmesi küçük bir çekişme gerektirir.

Multiple theories may compete to supply the best explanation

Çoklu teoriler yeni bir bilimsel keşfin

en doğru açıklamasını yapmak için rekabet edebilirler.

of a new scientific discovery.

Upon further research,

Araştırmanın açıklaması için

scientists tend to favor the theory that can explain most of the data,

bilim insanları verinin çoğunu açıklayan teoriyi desteklemeye eğilimlidir.

though there may still be gaps in our understanding.

Yine de anlayışımızda hala boşluklar olabilir.

Scientists also like when a new theory successfully predicts

Bilim insanları yeni bir teori, gözden kaçmış bir olguyu

previously unobserved phenomena,

başarıyla açıkladığında da memnun olurlar.

like when Dmitri Mendeleev's theory about the periodic table

Dimitri Mendeleyev'in periyodik tabloyla ilgili teorisinde

predicted several undiscovered elements.

henüz keşfedilmemiş elementlerin varlığının tahmin edilmesi gibi.

The term scientific theory covers a broad swath.

Bilimsel teori terimi, geniş bir alanı kapsar.

Some theories are new ideas with little experimental evidence

Bazı teoriler, bilim insanlarının şüpheyle yaklaştığı hatta bazen saçma bulduğu

that scientists eye with suspicion,

küçük deneysel kanıtları olan yeni fikirlerden ibarettir.

or even ridicule.

Other theories,

Büyük patlama, evrim, iklim değişikliği gibi diğer teoriler

like those involving the Big Bang, evolution, and climate change,

have endured years of experimental confirmation

bilimsel çevrenin büyük çoğunluğunca onaylanmadan önce

before earning acceptance by the majority of the scientific community.

yıllar boyunca deneysel olarak onaylanmışlardır.

You would need to learn more about a specific explanation

Bilim insanlarının bakış açısının doğruluğunu değerlendirmeden önce

before you'd know how well scientists perceive it.

bilimsel bir açıklamanın ne olduğunu daha iyi kavramak gerekir.

The word theory alone doesn't tell you.

Teori kelimesi tek başına tam anlamıyla bir açıklama sunmaz.

In full disclosure,

the scientific community has bet on the wrong horse before:

Bilimsel çevre hep önce yanlış ata oynadı.

alchemy,

Simya,

the geocentric model,

Dünya merkezli model,

spontaneous generation,

kendiliğinden nesil,

and the interstellar aether

yıldızararası madde

are just a few of many theories discarded in favor of better ones.

ve bir sürü başka teori yerlerini daha iyi teorilere bıraktı.

But even incorrect theories have their value.

Ama yanlış teorilerin bile bir değeri vardır.

Discredited alchemy was the birthplace of modern chemistry,

Güven vermeyen simya modern kimyanın çıkış noktasıydı,

and medicine made great strides

biz bakteri ve virüslerin rolünü anlamadan çok önce tıpa büyük yol kat ettirdi.

long before we understood the roles of bacteria and viruses.

That said, better theories often lead to exciting new discoveries

Bu bize yeni teorilerin genelde eski şekilde düşünerek bulamayacağımız

that were unimaginable under the old way of thinking.

yeni keşiflere yol açtığını gösterir.

Nor should we assume all of our current scientific theories

Yine de mevcut keşiflerimizin zaman testine dayanacağından emin olamayız.

will stand the test of time.

A single unexpected result is enough to challenge the status quo.

Tek bir beklenmedik sonuç, mevcut teoriyi zora sokmaya yeter.

However, vulnerability to some potentially better explanation

Nasılsa, daha iyi bir açıklamaya karşı potansiyel bir hassasiyet

doesn't weaken a current scientific theory.

güncel bir bilimsel teoriyi zayıflatmaz.

Instead, it shields science from becoming unchallenged dogma.

Aksine, bilimin denenmemiş inanışlara dönüşmesini engeller.

A good scientific law is a finely-tuned machine,

İyi bir bilimsel kanun düzgün ayarlanmış bir makine gibidir,

accomplishing its task brilliantly

görevini ustalıkla yerine getirir

but ignorant of why it works as well as it does.

ancak görevin neye yaradığını pek bilmez.

A good scientific theory is a bruised, but unbowed, fighter

İyi bir teori ise incinmiş ancak yenilmemiş bir dövüşçü gibidir.

who risks defeat if unable to overpower or adapt to the next challenger.

Sonraki rakibine hazır değilse bile yenilgi riskini alır.

Though different,

Aradaki farka rağmen

science needs both laws and theories to understand the whole picture.

bilim tüm resmi görmek adına ikisine de ihtiyaç duyar.

So next time someone comments that it's just a theory,

Bu yüzden, gelecek sefer biri "Yalnızca bir teori" dediğinde

challenge them to go nine rounds with the champ

onu teoriyle yarışmaya davet edip

and see if they can do any better.

ne kadar iyi olduklarını görün.