What’s the difference between a scientific law and theory? - Matt Anticole

Translator: Lệ Anh Chiêm Reviewer: Chau Tran

Chat with a friend about an established scientific theory

Trò chuyện với 1 người bạn về 1 học thuyết khoa học được thiết lập

and she might reply, "Well, that's just a theory."

và cô ấy có thể đáp lại, "À, đó chỉ là học thuyết thôi".

But a conversation about an established scientific law

Nhưng 1 cuộc đối thoại về 1 định luật khoa học được thiết lập

rarely ends with, "Well, that's just a law."

lại hiếm khi kết thúc bởi, "À, đó chỉ là định luật thôi".

Why is that?

Tại sao lại như vậy?

What is the difference between a theory and a law,

Sự khác nhau giữa học thuyết và định luật là gì,

and is one better?

và cái nào tốt hơn?

Scientific laws and theories have different jobs to do.

Định luật khoa học và học thuyết khoa học mang những nhiệm vụ khác nhau.

A scientific law predicts the results of certain initial conditions.

Định luật khoa học dự đoán kết quả những điều kiện ban đầu nào đó.

It might predict your unborn child's possible hair colors,

Nó có thể dự đoán màu tóc có thể có của đứa con chưa chào đời của bạn,

or how far a baseball travels when launched at a certain angle.

hoặc quả bóng chày đi bao xa khi được ném với 1 góc độ nào đó.

In contrast, a theory tries to provide the most logical explanation

Ngược lại, 1 học thuyết sẽ cố gắng mang đến sự giải thích lô-gich nhất

about why things happen as they do.

về việc tại sao các sự việc lại xảy ra như vậy.

A theory might invoke dominant and recessive genes

Học thuyết có thể dẫn chứng gen trội và lặn

to explain how brown-haired parents ended up with a red-headed child,

để giải thích tại sao bố mẹ có tóc nâu lại sinh con có tóc đỏ,

or use gravity to shed light on the parabolic trajectory of a baseball.

hoặc sử dụng trọng lực để làm sáng tỏ quỹ đạo parabol của một quả bóng chày.

In simplest terms,

Nói 1 cách đơn giản nhất,

a law predicts what happens while a theory proposes why.

định luật dự đoán cái gì xảy ra trong khi học thuyết đưa ra lý do tại sao.

A theory will never grow up into a law,

Học thuyết sẽ không bao giờ phát triển thành định luật,

though the development of one often triggers progress on the other.

mặc dù sự phát triển của 1 bên thường tạo ra sự phát triển bên còn lại.

In the 17th century, Johannes Kepler theorized cosmic musical harmonies

Ở thế kỉ 17, Johannes Kepler đưa ra giả thuyết về sự hòa âm của vũ trụ

to explain the nature of planetary orbits.

để giải thích bản chất của các quỹ đạo hành tinh.

He developed three brilliant laws of planetary motion

Ông đã phát triển 3 định luật sáng giá về sự chuyển động hành tinh

while he was studying decades of precise astronomical data

trong lúc ông đã nghiên cứu hàng thập kỉ dữ liệu thiên văn chính xác

in an effort to find support for his theory.

trong nỗ lực tìm kiếm sự xác minh cho giả thuyết của mình.

While his three laws are still in use today,

Khi mà ngày nay 3 định luật của ông vẫn còn có ích,

gravity replaced his theory of harmonics to explain the planets' motions.

trọng lực đã thay thế giả thuyết hòa âm của ông để giải thích cho sự chuyển động của các hành tinh.

How did Kepler get part of it wrong?

Làm sao mà Kepler lại làm sai?

Well, we weren't handed a universal instruction manual.

Chúng ta đã không được trao sổ tay hướng dẫn về vũ trụ.

Instead, we continually propose, challenge, revise, or even replace

Thay vào đó, ta liên tục đề xuất, thử thách, sửa đổi, thậm chí thay thế

our scientific ideas as a work in progress.

những ý tưởng khoa học của chúng ta như một tác phẩm chưa hoàn chỉnh.

Laws usually resist change

Định luật luôn chống lại sự thay đổi

since they wouldn't have been adopted if they didn't fit the data,

bởi vì nó sẽ không được chấp nhận nếu nó không phù hợp với dữ liệu,

though we occasionally revise laws in the face of new unexpected information.

mặc dù thỉnh thoảng ta sửa đổi các luật khi gặp thông tin mới bất ngờ.

A theory's acceptance, however, is often gladiatorial.

Tuy nhiên, sự chấp nhận 1 giả thuyết thường rất khó khăn

Multiple theories may compete to supply the best explanation

Nhiều giả thuyết có thể cạnh tranh để mang đến sự giải thích tốt nhất

of a new scientific discovery.

cho sự khám phá khoa học mới.

Upon further research,

Nhờ vào nghiên cứu sâu hơn,

scientists tend to favor the theory that can explain most of the data,

các nhà khoa học có xu hướng thiên về giả thuyết là cái có thể giải thích hầu hết dữ liệu,

though there may still be gaps in our understanding.

mặc dù nó có thể có khoảng cách trong sự hiểu biết của chúng ta.

Scientists also like when a new theory successfully predicts

Các nhà khoa học cũng thích khi 1 giả thuyết mới dự đoán thành công

previously unobserved phenomena,

hiện tượng không ai thấy trước đó,

like when Dmitri Mendeleev's theory about the periodic table

như khi giả thuyết của Dmitri Mendeleev về bảng tuần hoàn

predicted several undiscovered elements.

đã dự đoán một vài nhân tố chưa được khám phá.

The term scientific theory covers a broad swath.

Giả thuyết khoa học bao gồm 1 vùng rộng lớn.

Some theories are new ideas with little experimental evidence

Một số giả thuyết là những ý tưởng mới với ít bằng chứng thực nghiệm

that scientists eye with suspicion,

mà qua con mắt nhà khoa học là sự nghi ngờ,

or even ridicule.

hoặc thậm chí là sự chế giễu.

Other theories,

Những học thuyết khác,

like those involving the Big Bang, evolution, and climate change,

bao gồm vụ nổ Big Bang, sự tiến hóa, và sự thay đổi khí hậu toàn cầu

have endured years of experimental confirmation

đã tồn tại nhiều năm thử nghiệm xác nhận

before earning acceptance by the majority of the scientific community.

trước khi nhận được sự chấp nhận bởi phần đông cộng đồng khoa học.

You would need to learn more about a specific explanation

Bạn cần học nhiều hơn về sự giải thích khoa học

before you'd know how well scientists perceive it.

trước khi bạn có thể biết cách các nhà khoa học nhận thức về nó.

The word theory alone doesn't tell you.

Chỉ 1 từ "học thuyết" thì không thể cho bạn biết điều gì.

In full disclosure,

Trong sự công bố đầy đủ,

the scientific community has bet on the wrong horse before:

cộng đồng khoa học đã đặt cược vào con ngựa sai lầm trước đây:

alchemy,

thuật giả kim,

the geocentric model,

mô hình địa tâm,

spontaneous generation,

thế hệ tự sinh,

and the interstellar aether

và chất ete giữa các vì sao

are just a few of many theories discarded in favor of better ones.

là một trong nhiều giả thuyết đã bị loại bỏ, nhường chỗ cho những giả thuyết tốt hơn.

But even incorrect theories have their value.

Nhưng cho dù là các học thuyết sai cũng có giá trị của nó.

Discredited alchemy was the birthplace of modern chemistry,

Thuật giả kim không uy tín là nơi sinh của hóa học hiện đại,

and medicine made great strides

và y học đã tạo ra sự tiến bộ to lớn

long before we understood the roles of bacteria and viruses.

lâu trước khi chúng ta hiểu vai trò của vi khuẩn và vi rút.

That said, better theories often lead to exciting new discoveries

Những học thuyết tốt hơn thường mang đến hứng thú cho những khám phá mới

that were unimaginable under the old way of thinking.

điều mà không thể tưởng tượng được theo lối tư duy cũ.

Nor should we assume all of our current scientific theories

Cũng không nên giả định tất cả giả thuyết khoa học hiện tại của chúng ta

will stand the test of time.

sẽ đứng trước thử thách của thời gian.

A single unexpected result is enough to challenge the status quo.

Một kết quả bất ngờ duy nhất là đủ để thách thức hiện trạng.

However, vulnerability to some potentially better explanation

Tuy nhiên, nhược điểm cho 1 số lời giải thích tiềm năng tốt hơn

doesn't weaken a current scientific theory.

không làm suy yếu giả thuyết khoa học hiện tại.

Instead, it shields science from becoming unchallenged dogma.

Thay vào đó, nó che chắn khoa học khỏi trở thành giáo điều không thể bác bỏ.

A good scientific law is a finely-tuned machine,

Một định luật khoa học tốt như 1 cái máy tinh chỉnh,

accomplishing its task brilliantly

hoàn thành nhiệm vụ của nó 1 cách vẻ vang

but ignorant of why it works as well as it does.

nhưng lại không biết tại sao nó hoạt động cũng như việc nó làm.

A good scientific theory is a bruised, but unbowed, fighter

Một giả thuyết khoa học tốt như 1 chiến binh mệt mỏi nhưng không cúi đầu

who risks defeat if unable to overpower or adapt to the next challenger.

có nguy cơ thất bại nếu không thể chế ngự hoặc thích ứng với những thách thức tiếp theo.

Though different,

Mặc dù khác nhau,

science needs both laws and theories to understand the whole picture.

nhưng khoa học cần cả định luật và giả thuyết để hiểu toàn bộ sự việc.

So next time someone comments that it's just a theory,

Vì vậy lần tới có ai đó bình luận rằng đó chỉ là 1 giả thuyết thôi mà,

challenge them to go nine rounds with the champ

hãy thách thức họ thử đánh vật với nhà vô địch

and see if they can do any better.

và xem liệu họ có thể làm được tốt hơn không.