How cosmic rays help us understand the universe - Veronica Bindi

Kozmik ışınlar evreni anlamamıza nasıl yardım eder - Veronica Bindi

Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: Meric Aydonat

How much can we really know about the universe beyond our galaxy?

Gökadamızın ötesindeki evrene ilişkin gerçekte ne bilebiliriz?

The Hubble Telescope has enabled us to see

Hubble Teleskobu, uzayda 13.000.000.000 ışık yılı

objects in space as far 13,000,000,000 light years away.

uzaklığa kadar olan nesneleri görmemizi sağladı.

But this still doesn't give us the answers to all our questions,

Fakat bu yine de tüm sorularımızı yanıtlamıyor. Şunlar gibi:

questions like, "What is the universe made of?"

"Evrenin yapıtaşı nedir?"

"Which elements are the most abundant?"

"En bol bulunan elementler hangileridir?"

"Does space contain undiscovered forms of matter?"

"Uzayda keşfedilmemiş madde türleri var mıdır?"

"Antimaddeden oluşmuş yıldızlar veya gökadalar olabilir mi?"

"Could there be antimatter stars or galaxies?"

Bu sorulardan bazıları sadece resimlere bakarak yanıtlanamaz.

Some of these questions cannot be answered solely from visual images,

but what if we had messengers bringing us physical data

Peki ya araştırmacıların ve uyduların erişiminin ötesindeki

uzak kozmos bölgelerinden

from distant parts of the cosmos,

beyond the reach of explorers or satellites?

bize fiziksel veri getiren ulaklarımız olsaydı?

In a way, we do, and these "space messengers" are called cosmic rays.

Bir açıdan varoldukları söylenebilir ve bu "uzay ulakları"na kozmik ışınlar denir.

Cosmic rays were first discovered in 1912 by Victor Hess

Kozmik ışınlar ilk olarak 1912'de, Dünya'nın kabuğundan

when he set out to explore variations in the atmosphere's level of radiation,

yayımlandığı düşünülen atmosferik ışınım seviyesi değişikliklerini ölçmeye çalışan

which had been thought to emanate from the Earth's crust.

Victor Hess tarafından keşfedildi.

By taking measurements on board a flying balloon during an eclipse,

Bir tutulma sırasında balona binerek ölçümler yapan Hess,

hem ışınımın irtifa arttıkça çoğaldığını, hem de bunun kaynağının

Hess demonstrated both that the radiation actually increased

at greater altitudes and that the sun could not be its source.

Güneş olamayacağını gösterdi.

The startling conclusion was that it wasn't coming from anywhere

Şaşkınlık veren sonuç, bunların atmosfer içindeki bir yerden değil,

within the Earth's atmosphere but from outer space.

dış uzaydan geliyor olmalarıydı.

Our universe is composed of many astronomical objects.

Evrenimiz çok sayıda göksel nesneden oluşur.

BIllions of stars of all sizes, black holes, active galactic nuclei,

Çeşitli boyutlarda milyarlarca yıldız, kara delikler, aktif gökada çekirdekleri,

göktaşları, gezegenler ve dahası.

astroids, planets and more.

During violent disturbances, such as a large star exploding into a supernova,

Şiddetli hareketlenmeler sırasında, örneğin büyük yıldızların süpernova patlamalarında

billions of particles are emitted into space.

milyarlarca parçacık uzaya saçılır.

Although they are called rays,

Her ne kadar bunlara ışın denilse de,

cosmic rays consist of these high energy particles

kozmik ışınlar, ışık ışınlarını oluşturan fotonlardan değil,

rather than the photons that make up light rays.

bu yüksek enerjili parçacıklardan oluşur.

Bir patlamadan yayılan ışık düz bir hat boyunca

While the light from an explosion travels in a straight line

at its famous constant speed,

şu ünlü sabit hızıyla ilerlerken,

the particles are trapped in extraordinary loops

parçacıklar, patlama tarafından üretilen

by magnetic shockwaves generated by the explosion.

manyetik şok dalgalarının sıradışı döngülerine kapılır.

Crossing back and forth through these magnetic field lines

Bu manyetik alan çizgileri boyunca ileri geri hareket etmeleri,

accelerates them to almost the speed of light before they escape.

kurtulmadan önce onları ışık hızına yakın hızlara ulaştırır.

There are lots of cosmic rays in space, and some of these particles have traveled

Uzayda pek çok kozmik ışın bulunur ve bunların bazıları

for billions of years before reaching Earth.

Dünya'ya ulaşana kadar milyarlarca yıl seyahat eder.

When they enter our atmosphere, they collide with the molecules there,

Atmosferimize girdikleri zaman, oradaki moleküllerle çarpışarak

generating secondary cosmic rays,

ikincil kozmik ışınlar üretirler.

lighter particles with less energy than the original.

Bunlar, orijinalden daha hafif, daha az enerjili parçacıklardır.

Most of these are absorbed into the atmosphere,

Bunların büyük bölümü atmosferde soğurulur.

but some are able to reach the ground, even passing through our bodies.

Ancak birazı yeryüzüne ulaşabilir, hatta vücutlarımızdan geçer.

At sea level, this radiation is fairly low.

Deniz seviyesinde, bu ışınım oldukça düşüktür.

But people who spend a lot of time at higher altitudes,

Ama yüksek irtifada uzun zaman geçiren kişiler,

such as airline crews, are exposed to much more.

örneğin uçak mürettebatı, bunlara daha fazla maruz kalır.

What makes cosmic rays useful as messengers

Kozmik ışınları yararlı ulaklar yapan şey,

is that they carry the traces of their origins.

orijinallerinin izlerini taşıyor olmalarıdır.

By studying the frequency with which different particles occur,

Farklı parçacıkların belirdiği frekansları inceleyerek,

scientists are able to determine the relative abundance of elements,

bilimciler hidrojen ve helyum gibi elementlerin

such as hydrogen and helium, within the universe.

evrendeki bağıl bolluğunu belirleyebilmektedir.

But cosmic rays may provide even more fascinating information

Kozmik ışınlar evrenin kendi dokusuna ilişkin

about the fabric of the universe itself.

daha heyecan verici bilgiler de sağlayabilir.

A.M.S. Alfa Manyetik Spektrometre adlı bir deney düzeneği

An experiment called the Alpha Magnetic Spectrometer, A.M.S.,

has recently been installed on board the International Space Station,

yakın zamanda Uluslararası Uzay İstasyonu'na kurulmuştur.

containing several detectors that can separately measure

Düzenekte, bir kozmik ışın parçacığının madde mi antimadde mi olduğunu belirleyen,

a cosmic ray particle's velocity, trajectory, radiation, mass and energy,

ayrıca hızını, doğrultusunu, rasyasyonunu, kütlesini ve enerjisini

as well as whether the particle is matter or antimatter.

tek tek ölçebilen dedektörler bulunmaktadır.

While the two are normally indistinguishable,

Normalde madde ile antimadde ayırt edilemez olsa da,

their opposite charges enable them to be detected with the help of a magnet.

ters işaretli elektrik yükleri, mıknatıs yardımıyla belirlenmelerini sağlar.

The Alpha Magnetic Spectrometer is currently measuring 50 million particles per day

Şu anda Alfa Manyetik Spektrometre her gün 50 milyon parçacığı ölçmektedir.

Her parçacığa ilişkin veri, gerçek zamanlı olarak uzay istasyonundan,

with information about each particle being sent in real time from the space station

to the A.M.S. control room at CERN.

CERN'deki A.M.S kontrol odasına aktarılmaktadır.

Over the upcoming months and years,

Önümüzdeki aylar ve yıllarda,

it's expected to yield both amazing and useful information about antimatter,

antimaddeye, karanlık maddenin olası varlığına

the possible existence of dark matter,

ve hatta uzay yolculuğunda

and even possible ways to mitigate the effects

kozmik ışınların etkisinin azaltılmasına ilişkin

of cosmic radiation on space travel.

hem ilginç hem de yararlı bilgi elde edilmesi beklenmektedir.

As we stay tuned for new discoveries, look to the sky on a clear night,

Biz yeni keşiflere odaklanmışken, siz de açık bir havada gökyüzüne bakarsanız

and you may see the International Space Station,

Alfa Manyetik Spektrometre'nin

kozmik sırlar taşıyan minik ulakları aldığı yer olan

where the Alpha Magnetic Spectrometer receives the tiny messengers

that carry cosmic secrets.

Uluslararası Uzay İstasyonu'nu görebilirsiniz.