How do germs spread (and why do they make us sick)? - Yannay Khaikin and Nicole Mideo

Tłumaczenie: monika augustyniak Korekta: Marta Konieczna

The sun is shining.

Słońce świeci.

The birds are singing.

Ptaki śpiewają.

It looks like the start of another lovely day.

Zanosi się na kolejny piękny dzień.

You're walking happily in the park, when, "Ah-choo!"

Spacerujesz po parku, gdy nagle: ,,apsik!"

A passing stranger has expelled mucus and saliva from their mouth and nose.

Jakiś przechodzień wyrzucił z siebie ślinę i wydzielinę z nosa i ust.

You can feel the droplets of moisture land on your skin,

Czujesz jak kropelki wilgoci lądują na twojej skórze,

but what you can't feel are the thousands, or even millions,

ale czego nie możesz poczuć, to tysiące, a nawet miliony

mikroskopijnych zarazków, skrycie wędrujących przez powietrze,

of microscopic germs that have covertly traveled through the air

and onto your clothing, hands and face.

by osiąść na ubraniu, dłoniach i twarzy.

As gross as this scenario sounds,

Jakkolwiek źle brzmi ten scenariusz,

it's actually very common for our bodies to be exposed to disease-causing germs,

nasze ciała często są narażone na działanie chorobotwórczych bakterii,

and most of the time, it's not nearly as obvious.

choć w większości przypadków, nie jest to tak oczywiste.

Germs are found on almost every surface we come into contact with.

Zarazki są na większości powierzchni, z którymi mamy kontakt.

When we talk about germs,

Mówiąc o zarazkach,

we're actually referring to many different kinds of microscopic organisms,

odnosimy się do wielu różnych rodzajów mikroorganizmów,

including bacteria, fungi,

wliczając bakterie, grzyby,

protozoa and viruses.

pierwotniaki oraz wirusy.

But what our germs all have in common is the ability to interact with our bodies

Jednak wszystkie mogą oddziaływać na nasze ciała,

and change how we feel and function.

to, jak się czujemy i funkcjonujemy.

Scientists who study infectious diseases have wondered for decades

Naukowcy badający choroby zakaźne zastanawiają się od dekad,

why it is that some of these germs are relatively harmless,

dlaczego niektóre zarazki są stosunkowo niegroźne,

while others cause devastating effects and can sometimes be fatal.

gdy inne mają niszczycielski wpływ, a nawet skutkują śmiercią.

We still haven't solved the entire puzzle,

Nadal nie rozwiązaliśmy tej zagadki.

but what we do know is that the harmfulness, or virulence,

Wiemy natomiast, że szkodliwość czy złośliwość zarazków

of a germ is a result of evolution.

jest wynikiem ewolucji.

How can it be that the same evolutionary process

Jak to możliwe, że ten sam proces ewolucyjny

can produce germs that cause very different levels of harm?

tworzy zarazki, które szkodzą na różne sposoby?

The answer starts to become clear

Odpowiedź na to pytanie pojawia się,

if we think about a germ's mode of transmission,

gdy weźmiemy pod uwagę sposób podróżowania zarazków,

which is the strategy it uses to get from one host to the next.

czyli strategię przenoszenia się od jednego gospodarza do drugiego.

A common mode of transmission occurs through the air,

Powszechnym sposobem jest przenoszenie przez powietrze,

like the sneeze you just witnessed,

czyli kichnięcie.

and one germ that uses this method is the rhinovirus,

Mikroorganizm, używający tej metody, to rinowirus,

which replicates in our upper airways,

rozmnażający się w górnych drogach oddechowych,

and is responsible for up to half of all common colds.

odpowiadający za blisko połowę przypadków przeziębienia.

Now, imagine that after the sneeze,

Wyobraź sobie, że po kichnięciu

one of three hypothetical varieties of rhinovirus,

jedna z trzech hipotetycznych odmian rinowirusa,

let's call them "too much," "too little," and "just right,"

nazwijmy je ,,za dużo", ,,za mało" i ,,akurat",

has been lucky enough to land on you.

miała to szczęście i wylądowała na tobie.

These viruses are hardwired to replicate,

Wirusy mają wbudowany system rozmnażania,

but because of genetic differences, they will do so at different rates.

ale ponieważ różną się genetycznie, rozmnażają w różnym tempie.

"Too much" multiplies very often,

Wirus ,,za dużo" mnoży się bardzo często,

making it very successful in the short run.

co na krótką metę jest bardzo efektywne.

However, this success comes at a cost to you, the host.

Ma to jednak konsekwencje dla ciebie, jako gospodarza.

A quickly replicating virus can cause more damage to your body,

Szybko namnażający się wirus może spowodować więcej szkód,

making cold symptoms more severe.

zaostrzając symptomy choroby.

If you're too sick to leave your home,

Jeśli jesteś zbyt chory, by wyjść,

you don't give the virus any opportunities to jump to a new host.

nie stwarzasz wirusowi okazji do przeskoku na nowego gospodarza.

And if the disease should kill you,

A jeśli ta choroba cię zabije,

the virus' own life cycle will end along with yours.

cykl rozwojowy wirusa zakończy się razem z twoim życiem.

"Too little," on the other hand, multiplies rarely

Z kolei wirus ,,za mało" rozmnaża się rzadko,

and causes you little harm in the process.

powodując tym samym małe szkody.

Although this leaves you healthy enough to interact with other potential hosts,

Jesteś zdrowszy i pomimo że spotykasz innych potencjalnych gospodarzy,

the lack of symptoms means you may not sneeze at all,

brak objawów sprawi, że nie będziesz dużo kichał,

or if you do, there may be too few viruses in your mucus to infect anyone else.

a twoja wydzielina będzie zawierała za mało wirusów, by kogoś zarazić.

Meanwhile, "just right" has been replicating quickly enough

Tymczasem wirus ,,akurat" namnaża się na tyle szybko,

to ensure that you're carrying sufficient amounts of the virus to spread

by wyposażyć cię w odpowiednią ilość wirusa,

but not so often that you're too sick to get out of bed.

ale nie na tyle, żebyś musiał leżeć w łóżku.

And in the end, it's the one that will be most successful

I właśnie ten wirus odniesie największy sukces,

at transmitting itself to new hosts and giving rise to the next generation.

w przenoszeniu się na nowych gospodarzy i powstaniu nowych pokoleń.

This describes what scientists call trade-off hypothesis.

W ten sposób naukowcy opisują tak zwany kompromis ewolucyjny.

First developed in the early 1980s,

Teoria powstała w 1980 roku mówi,

it predicts that germs will evolve to maximize their overall success

że zarazki ewoluują, aby zmaksymalizować swój sukces

by achieving a balance between replicating within a host,

przez dążenie do równowagi między replikacją w gospodarzu,

which causes virulence, and transmission to a new host.

co powoduje ich złośliwość, a przenoszeniem się na nowego gospodarza.

In the case of the rhinovirus,

W przypadku rinowirusa

the hypothesis predicts that its evolution will favor less virulent forms

hipoteza przewiduje, że jego ewolucja będzie sprzyjać mniej złośliwym formom,

because it relies on close contact to get to its next victim.

ponieważ polegają one na bliskim kontakcie w przejściu na nową ofiarę.

For the rhinovirus, a mobile host is a good host,

Dla rinowirusa ruchomy gospodarz to dobry gospodarz.

and indeed, that is what we see.

To właśnie możemy zaobserwować.

While most people experience a runny nose, coughing and sneezing,

Dla większości ludzi katar i kaszel

the common cold is generally mild and only lasts about a week.

to typowe objawy łagodnego przeziębienia, które trwa około tygodnia.

It would be great if the story ended there,

Niestety, to nie koniec,

bo zarazki używają wielu środków transportu.

but germs use many other modes of transmission.

For example, the malaria parasite, plasmodium, is transmitted by mosquitoes.

Na przykład zarodziec malarii plasmodium jest przenoszony przez komary.

Unlike the rhinovirus, it doesn't need us to be up and about,

Inaczej niż rinowirus, nie potrzebuje nas w pobliżu,

and may even benefit from harming us

ma korzyści ze szkodzenia nam,

since a sick and immobile person is easier for mosquitoes to bite.

bo chora i unieruchomiona osoba jest łatwiejszym celem dla komarów.

Zarazki, które mniej zależą od mobilności gospodarza,

We would expect germs that depend less on host mobility,

like those transmitted by insects, water or food,

czyli te przenoszone przez owady, wodę i jedzenie,

to cause more severe symptoms.

wywołują cięższe objawy.

So, what can we do to reduce the harmfulness of infectious diseases?

Co możemy zrobić, aby zredukować szkodliwość chorób zakaźnych?

Evolutionary biologist Dr. Paul Ewald

Biolog ewolucyjny Dr Paul Ewald uważa,

has suggested that we can actually direct their evolution

że możemy kierować ich ewolucją

przez proste metody kontroli.

through simple disease-control methods.

By mosquito-proofing houses, establishing clean water systems,

Przez komaro-szczelne domy, budowę sieci z czystą wodą

or staying home when we get a cold,

zostanie w domu w czasie choroby.

Możemy zablokować strategie przenoszenia się groźnych zarazków

we can obstruct the transmission strategies of harmful germs

while creating a greater dependence on host mobility.

przez większą zależność od naszej mobilności.

So, while traditional methods of trying to eradicate germs

Skoro tradycyjne metody tępienia zarazków

may only breed stronger ones in the long run,

powodują powstanie silniejszych form,

to innowacyjne podejście, wspierające powstawanie łagodniejszych postaci,

this innovative approach of encouraging them to evolve milder forms

could be a win-win situation.

może pozwolić nam wygrać.

(Cough)

(Kaszlnięcie)

Well, for the most part.

Przynajmniej w jakiejś części.