How much of human history is on the bottom of the ocean? - Peter Campbell

Tłumaczenie: Marta Konieczna Korekta: Ewa Stein

Sunken relics,

Zatopione relikty,

ghostly shipwrecks,

upiorne wraki

and lost cities.

i zaginione miasta.

These aren't just wonders found in fictional adventures.

To nie tylko cuda z powieści przygodowych.

Beneath the ocean's surface,

Pod powierzchnią oceanu

there are ruins where people once roamed

są ruiny, po których niegdyś chodzili ludzie

and shipwrecks loaded with artifacts from another time.

i wraki statków, pełne artefaktów z dawnych czasów.

This is the domain of underwater archaeology,

Tym zajmuje się podwodna archeologia,

where researchers discover and study human artifacts that slipped into the sea.

badacze odkrywają i badają ludzkie wytwory, które wpadły do morza.

They're not on a treasure hunt.

Nie poszukują oni skarbów.

Underwater archaeology reveals important information

Podwodna archeologia odkrywa ważne informacje

about ancient climates and coastlines,

o dawnym klimacie i linii brzegowej,

it tells us how humans sailed the seas,

jak ludzie przemierzali morza

and what life was like millennia ago.

i jakie było życie tysiące lat temu.

So what exactly can we find?

Co właściwie możemy znaleźć?

At shallow depths mingled in with modern-day items,

W płytkich wodach, pośród przedmiotów współczesnych,

we've discovered all sorts of ancient artifacts.

odkryliśmy całą gamę starożytnych artefaktów.

This zone contains evidence of how our ancestors fished,

W tej strefie są świadectwa tego, w jaki sposób dawniej łowiono ryby,

how they repaired their ships,

jak naprawiano statki,

disposed of their trash,

wyrzucano śmieci,

and even their convicted pirates, who were buried below the tide line.

a nawet jak skazani na śmierć piraci, byli grzebani pośród fal.

And it's not just our recent history.

To nie tylko najnowsza historia.

800,000-year old footprints were found along the shore in Norfolk, Britain.

W Norfolk w Wielkiej Brytanii znaleziono ślady stóp liczące sobie 800 000 lat.

In these shallow depths,

W tych płytkich wodach

the remains of sunken cities also loom up from the sea floor,

pozostałości zatopionych miast majaczą na dnie morza,

deposited there by earthquakes,

zalane przez trzęsienia ziemi,

tsunamis,

tsunami,

and Earth's sinking plates.

czy obniżające się płyty tektoniczne.

Almost every sunken city can be found at these shallow depths

Niemal każde zatopione miasto da się znaleźć w tych płyciznach,

because the sea level has changed little in the several thousand years

bo poziom morza niewiele się zmienił przez ostatnie tysiące lat,

that city-building civilizations have existed.

kiedy istniały cywilizacje, które je zbudowały.

For instance, in shallow waters off the coast of Italy lies Baia,

Na przykład w płytkich wodach wybrzeża Włoch leżą Baje,

a Roman seaside town over 2,000 years old.

rzymskie miasto nadmorskie, liczące sobie 2000 lat.

There, it's possible to swim among the ruins of structures

Można tam pływać pomiędzy ruinami budynków

built by Rome's great families, senators, and emperors.

zbudowanych przez rzymskich notabli, senatorów i cesarzy.

And then there are shipwrecks.

I wreszcie wraki statków.

As ships grow too old for use, they're usually abandoned near shore

Kiedy statek się zużywa, zwykle porzuca się go przy brzegu.

in out-of-the-way places like estuaries, rivers, and shallow bays.

Tak, by nikomu nie zawadzał, w ujściach rzek czy płytkich zatoczkach.

Archaeologists use these like a timeline to map a harbor's peaks and declines,

Archeologowie określają dzięki nim zmiany linii brzegowej w czasie

and to get clues about the historic art of shipbuiding.

oraz dowiadują się, jak dawniej budowano łodzie.

At Roskilde in Denmark, for example, five purposefully sunken vessels

W Roskilde w Danii pięć zatopionych celowo okrętów

reveal how Vikings crafted their fearsome long ships 1,000 years ago.

pokazało, jak Wikingowie 1000 lat temu budowali swoje siejące postrach statki.

When we descend a bit further,

Jeśli zejdziemy nieco głębiej,

we reach the zone where the deepest human structures lie,

dotrzemy do miejsca, gdzie leżą najgłębiej zachowane ludzkie wyroby,

like ancient harbor walls and quays.

jak starożytne mury portowe i klucze.

We also see more shipwrecks sunk by storms, war, and collisions.

Widać też więcej wraków zatopionych przez sztormy, wojny czy zderzenia.

We're still excavating many of these wrecks today,

Wciąż eksplorujemy wiele z nich.

like Blackbeard's ship,

Jak statek Czarnobrodego,

which is revealing secrets about life as an 18th century pirate.

ujawniający tajemnice życia XVIII-wiecznego pirata.

But past 50 feet, there are even deeper, better preserved shipwrecks,

Ale poniżej 15 metrów, jeszcze głębiej, są nawet lepiej zachowane wraki,

like the wreck at Antikythera,

jak wrak na Antykithirze,

which sank during the 1st century BC.

który zatonął w I wieku p.n.e.

When it was discovered, it contained statues,

Znaleziono na nim statuy,

trade cargo,

ładunek towarów

and also the earliest known computer,

oraz najstarszy znany komputer,

a mysterious device called the Antikythera mechanism

tajemnicze urządzenie zwane mechanizmem z Antykithiry,

that kept track of astronomical changes and eclipses.

śledzące zmiany astronomiczne i zaćmienia.

Today, it gives archaeologists vital information

Daje ono archeologom ważne informacje

about the knowledge possessed by the Ancient Greeks.

na temat poziomu wiedzy starożytnych Greków.

It is in this zone that we also begin to find aircraft and submarines,

Na tej głębokości znajdziemy też samoloty i łodzie podwodne,

such as those from the World Wars.

na przykład z wojen światowych.

Plunging as deep as 200 feet,

Nurkując poniżej 60 metrów,

we can find some of the earliest and rarest signs of human history.

możemy natrafić na najwcześniejsze i najrzadsze ślady ludzkiej historii.

Prior to 5,000 years ago, there was a lot more dry land

Przed 5000 lat było znacznie więcej suchego lądu,

because glaciers trapped much of the water that now forms the sea.

bo lodowce więziły wodę, która podwyższyła poziom morza.

Our ancestors spread across these lands,

Nasi przodkowie osiedlali się na tych terenach,

and so on the sea floor, we find their camps,

na dnie morza odnajdujemy ich obozy,

stone tools,

kamienne narzędzia

and the bones of animals they hunted.

i kości zwierząt, na które polowali.

These sites give us invaluable knowledge about our ancestor's migration patterns,

Te miejsca pozwalają nam się dowiedzieć o ścieżkach migracji naszych przodków,

hunting methods,

metodach polowań

and technologies.

i rozwijanych technikach.

In the deepest zone, no human has ever walked.

Po największych głębinach nigdy nie stąpał człowiek.

This area has been submerged since well before mankind evolved.

Te obszary były zalane zanim wyewoluowaliśmy.

The only artifacts we find are those that have drifted down from above,

Jedyne przedmioty tu znalezione opadły tu z powierzchni,

like NASA's Saturn V rocket engines at 14,000 feet,

jak na przykład silniki rakiety NASA Saturn V na 4000 metrach,

and the deepest shipwrecks.

i najgłębiej zatopione statki.

The ocean is like a huge underwater museum

Ocean to ogromne podwodne muzeum,

that constantly adds to our knowledge about humanity.

stale rozwijające naszą wiedzę o ludzkości.

With only a fraction of it explored,

Zbadaliśmy jedynie niewielki fragment,

discoveries are sure to continue long into the future.

więc czeka nas z pewnością wiele nowych wspaniałych odkryć.