How much of human history is on the bottom of the ocean? - Peter Campbell

Хүн төрөлхтний түүхийн хэдий хэр нь далайн гүнд байдаг вэ? - Питер Кэмпбелл

Translator: Zuluha Zul Reviewer: Batchansaa Batzorig

Sunken relics,

Живсэн булш,

ghostly shipwrecks,

сүнстэй хөлөг онгоц,

and lost cities.

болон алдагдсан хотууд.

These aren't just wonders found in fictional adventures.

Эдгээр нь зөвхөн зөгнөлт уран зохиолд гардаг гайхамшгууд биш юм.

Beneath the ocean's surface,

Далайн мандал дор,

there are ruins where people once roamed

нэгэн үед хүмүүс хөлхөлдөж байсан хот балгас,

and shipwrecks loaded with artifacts from another time.

өөр цаг үеийн дурсгалт зүйлстэй сөнөсөн хөлгүүд байдаг.

This is the domain of underwater archaeology,

Энэ нь усан доорх археологийн судлах зүйл бөгөөд

where researchers discover and study human artifacts that slipped into the sea.

судлаачид эндээс хүний гараар бүтээгдсэн дурсгалт зүйлсийг нээж илрүүлдэг байна.

They're not on a treasure hunt.

Тэд эрдэнэс ангуучлаагүй юм шүү.

Underwater archaeology reveals important information

Усан доорх археологи нь эрт цагийн уур амьсгал болон

about ancient climates and coastlines,

эргийн шугамын талаарх чухал мэдээллийг,

it tells us how humans sailed the seas,

мөн бидэнд хүмүүс далайгаар хэрхэн аялж байсан,

and what life was like millennia ago.

мянган жилийн өмнө амьдрал ямар байсан талаар хэлж өгдөг.

So what exactly can we find?

Тэгэхээр бид яг юу олж болох вэ?

At shallow depths mingled in with modern-day items,

Гүехэн газарт орчин үеийн зүйлстэй холилдсон,

we've discovered all sorts of ancient artifacts.

төрөл бүрийн эртний дурсгалыг бид нээж илрүүлж байсан.

This zone contains evidence of how our ancestors fished,

Энэ хэсэгт бидний өвөг дээдэс хэрхэн загасчилж,

how they repaired their ships,

хэрхэн хөлөг онгоцоо засаж,

disposed of their trash,

хогоо хаяж, тэр байтугай

and even their convicted pirates, who were buried below the tide line.

ялласан далайн дээрэмчинг хэрхэн далайд живүүлдэг байсан баримтыг олно.

And it's not just our recent history.

Тэгээд ч энэ нь саяхны түүх биш юм.

800,000-year old footprints were found along the shore in Norfolk, Britain.

800,000 жилийн настай хөлийн мөр Британий Норфолкийн эргээс олдсон.

In these shallow depths,

Эдгээр гүехэн газруудад,

the remains of sunken cities also loom up from the sea floor,

живсэн хотуудын үлдэгдэл, газар хөдлөлтөд дарагдаж,

deposited there by earthquakes,

цунами,

tsunamis,

тектоник хавтангуудын

and Earth's sinking plates.

нөлөөгөөр далайн голдрил дээр оршдог.

Almost every sunken city can be found at these shallow depths

Бараг ихэнх живсэн хотууд энэ түвшнээс олддог.

because the sea level has changed little in the several thousand years

Учир нь суурьшмал иргэншил эхэлснээс хойш

that city-building civilizations have existed.

далайн түвшин хэдэн мянган жилд тун бага өөрчлөгдсөн юм.

For instance, in shallow waters off the coast of Italy lies Baia,

Жишээ нь, Италийн гүехэн эрэгт

2,000-аас гаруй настай Ромын эргийн хот Байа оршдог байсан.

a Roman seaside town over 2,000 years old.

There, it's possible to swim among the ruins of structures

Тэнд, Ромын агуу гэр бүл, сенатор болон эзэн хаадын барьсан

built by Rome's great families, senators, and emperors.

сүйдсэн барилга дундуур сэлэх боломжтой.

And then there are shipwrecks.

Дараа нь сүйрсэн хөлөг онгоцууд байна.

As ships grow too old for use, they're usually abandoned near shore

Хөлөг онгоцнууд ашиглах боломжгүй болох үед тэднийг эргийн ойролцоо,

in out-of-the-way places like estuaries, rivers, and shallow bays.

голын адаг, гол болон гүехэн булангаас зайдуу газарт орхидог байв.

Archaeologists use these like a timeline to map a harbor's peaks and declines,

Археологичид үүнийг боомтын оргил, уналтын цаг хугацааг тогтоох болон

and to get clues about the historic art of shipbuiding.

хөлөг онгоц барих түүхэн урлагийн нууцыг тайлахад ашигладаг.

At Roskilde in Denmark, for example, five purposefully sunken vessels

Жишээ нь Данийн Роскиллед албаар живүүлсэн таван хөлөг онгоц Викингчүүд

reveal how Vikings crafted their fearsome long ships 1,000 years ago.

1,000 жилийн өмнө хэрхэн өөрсдийн онгоцуудаа хийдэг байсныг илрүүлсэн.

When we descend a bit further,

Бид дахиад доошилвол,

we reach the zone where the deepest human structures lie,

хүн төрөлхтний бүтээн байгуулсан хамгийн гүнд орших

like ancient harbor walls and quays.

эртний усан зогсоолын хана болон боомтуудад хүрэх болно.

We also see more shipwrecks sunk by storms, war, and collisions.

Бид мөн шуурга, дайн болон мөсөн уултай мөргөлдөж сүйрсэн хөлөг онгоцуудыг харна.

We're still excavating many of these wrecks today,

Бид өнөөдөр Хар сахалтын хөлөг онгоц шиг олон онгоцуудад

like Blackbeard's ship,

малталт хийж байгаа бөгөөд

which is revealing secrets about life as an 18th century pirate.

энэ нь 18-р зууны далайн дээрэмчдийн нууцлаг амьдралыг харуулна.

But past 50 feet, there are even deeper, better preserved shipwrecks,

Гэхдээ дараагийн 50 футэд, бүр илүү гүнд,

like the wreck at Antikythera,

Антикиферад МЭӨ 1-р зуунд живсэн

which sank during the 1st century BC.

сайн хадгалагдсан хөлөг онгоц зэрэг байдаг.

When it was discovered, it contained statues,

Үүнийг олох үед, түүн дотор хөшөөнүүд,

trade cargo,

худалдаалах бараа,

and also the earliest known computer,

мөн хамгийн анхны компьютер гэгддэг,

a mysterious device called the Antikythera mechanism

одон орны өөрчлөлт болон нар хиртэлтийг хэмждэг,

that kept track of astronomical changes and eclipses.

нууцлаг Антикифера механизм гэдэг төхөөрөмж байсан.

Today, it gives archaeologists vital information

Өнөөдөр энэ нь археологич нарт Эртний Грекийн эзэмшсэн

about the knowledge possessed by the Ancient Greeks.

мэдлэгийн талаар чухал мэдээллийг өгч байна.

It is in this zone that we also begin to find aircraft and submarines,

Энэ хэсэгт мөн бид Дэлхийн дайны үеийн

such as those from the World Wars.

онгоц болон шумбагчдыг олж эхэлдэг.

Plunging as deep as 200 feet,

200 фут хүртэл шумбахад,

we can find some of the earliest and rarest signs of human history.

хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн эртний, хамгийн ховор ул мөрийг олох болно.

Prior to 5,000 years ago, there was a lot more dry land

5,000 жилийн тэртээд, илүү их хуурай газар байдаг байв.

because glaciers trapped much of the water that now forms the sea.

Яагаад гэвэл одоо далай болсон мөсөн уулс ихэнх усыг бүрдүүлдэг байсан.

Our ancestors spread across these lands,

Бидний өвөг дээдэс эдгээр газраар аялж,

and so on the sea floor, we find their camps,

далайн хөвөөгөөр явж, бид тэдний буудалласан газар,

stone tools,

чулуун зэвсгүүд,

and the bones of animals they hunted.

болон тэдний агнадаг байсан амьтдын ясыг олдог.

These sites give us invaluable knowledge about our ancestor's migration patterns,

Эдгээр газрууд нь бидэнд бидний өвөг дээдсийн нүүдлийн хэв маяг,

hunting methods,

агнах аргачлал,

and technologies.

болон технологийн талаар үнэлж баршгүй мэдлэгийг өгдөг.

In the deepest zone, no human has ever walked.

Хамгийн гүн хэсэгт, ямар ч хүн гишгэж байгаагүй.

This area has been submerged since well before mankind evolved.

Энэ хэсэг хүн төрөлхтөн үүсэн бий болохоос өмнө живсэн байсан.

The only artifacts we find are those that have drifted down from above,

Эндээс олж болох хүний гараар бүтсэн ганц зүйл нь дээрээс живсэн,

like NASA's Saturn V rocket engines at 14,000 feet,

14,000 футын гүн дэх НАСА-н Санчир V пуужингийн хөдөлгүүр шиг зүйлс,

and the deepest shipwrecks.

болон хамгийн гүн дэх сүйрсэн хөлөг онгоцнууд юм.

The ocean is like a huge underwater museum

Далай бол бидэнд хүн төрөлхтний талаарх

that constantly adds to our knowledge about humanity.

мэдлэгийг байнга өгч байдаг усан доторх аварга музей юм.

With only a fraction of it explored,

Үүний өчүүхэн хэсгийг судалсан тул,

discoveries are sure to continue long into the future.

нээлтүүд ирээдүйд гарч ирсээр байх болно.