How did teeth evolve? - Peter S. Ungar

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

You may take them for granted, but your teeth are a marvel.

ခင်ဗျားတို့ အားလုံး တန်ဖိုးမထားတတ်ကြပေမဲ့ သွားတွေဟာ အံ့အားသင့်စရာတွေပါ။

They break up all your food over the course of your life,

တစ်ဘဝလုံး ခင်ဗျားစားသမျှတွေ အကုန် ကြိတ်ချေပေးရင်း

while being strong enough to withstand breakage themselves.

ဝါးလိုက်လို့ မိမိကိုယ်တိုင် ကျိုးပဲ့မခံရအောင် မာကျောတယ်။

And they’re formed using only the raw materials

ဒါပေမဲ့ သူတို့ရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံမှာပါတာက

from the food they grind down in the first place.

သူတို့ ဦးစွာ ဝါးလိုက်တဲ့ အစားအစာရဲ့ ပစ္စည်းတွေနဲ့ အတူတူပါ။

What’s behind their impressive strength?

သူတို့ရဲ့ သန်စွမ်းမှု လျှို့ဝှက်ချက်ကဘာလဲ။

Teeth rely on an ingenious structure that makes them both hard and tough.

သွားတစ်ချောင်း ခိုင်ပြီး မာရခြင်းဟာ ထူခြားတဲ့ ဖွဲ့စည်းမှုပုံစံကြောင့်ပါ။

Hardness can be thought of as the ability to resist a crack from starting,

မာတယ်လို့ ဆိုလိုက်လို့ ကွဲအက်နိုင်စွမ်း မရှိနိုင်ဖို့ကို အာမခံပေးတယ်လို့ ထင်ရပေမဲ့

while toughness is what stops the crack from spreading

မာကျောမှုကျတော့ အက်​ကြောင်းလေးကို ဆက်မပွားဖို့ ရပ်တန့်စေပါတယ်။

Very few materials have both properties.

ဒီဂုဏ်သတ္တိ နှစ်မျိုးလုံးရှိတဲ့ ပစ္စည်းတွေ ရှားပါးတယ်။

For instance, glass is hard but not tough,

ဥပမာ မှန်တစ်ချပ်ဟာ မာပေမဲ့ မခိုင်ဘူး။

while leather is tough but not hard.

ဒီလိုပဲ သားရေဟာ ခိုင်ပေမဲ့ မမာဘူး။

Teeth manage both by having two layers:

သွားတွေဟာ အလွှာ နှစ်ခုပါရှိကြလို့ နှစ်ခုစလုံး စီမံလုပ်နိုင်ကြတယ်။

a hard external cap of enamel, made up almost entirely of a calcium phosphate,

Calcium Phosphate တွေနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ မာတဲ့အပြင်ဖက် ကြွေလွှာနဲ့

and beneath it, a tougher layer of dentin,

အတွင်းလွှာကတော့ ဆင်စွယ်နှစ်လွှာလို့ ခေါ်ပြီး

partly formed from organic fibers that make it flexible.

အော်ဂဲနစ် အမျှင်တွေ ပါဝင်မှုကြောင့် အနည်းငယ် ကွေးညွှတ်နိုင်စွမ်းရှိတယ်။

This amazing structure is created by two types of cells:

ဒီအံ့သြဖွယ်ဖွဲ့စည်းပုံက ဆဲလ် နှစ်မျိုးဖြင့် ဖန်တီးထားတာပါ။

ameloblasts that secrete enamel

ကြွေလွှာကို ထုတ်ပေးတဲ့ ameloblast တွေ

and odontoblasts that secrete dentin.

ဆင်စွယ်နှစ်လွှာကို ထုတ်ပေးတဲ့ odontoblast တွေပါ

As they form teeth, odontoblasts move inward,

သွားတစ်ချောင်း ဖြစ်ပေါ်လာချိန်မှာ odontoblast တွေက အထဲကို ဝင်

while ameloblasts move out and slough off when they hit the surface.

ameloblast တွေက အပြင်ကို ထွက်လာပြီး မျက်နှာပြင်ကိုထိစဉ် ကွာသွားပါတယ်။

For enamel, this process produces long, thin strands,

each about 60 nanometers in diameter.

အမျှင်သေးသေး ရှည်ရှည်လေးတွေကို ထုတ်လုပ်ပေးတယ်။

That’s one one-thousandth the width of a human hair.

ဒီဗျက်ဟာ ဆံပင်တစ်ချောင်းရဲ့ ၁၀၀၀ပုံ ၁ပုံ ပဲ ရှိတယ်

Those are bundled into rods, packed together,

ဒီလို အမျှင်လေးတွေ အတောင့်လိုက် စုစည်းပြီး အတူထုပ်ပိုးထားတယ်။

tens of thousands per square millimeter,

ဒိုင်းလို ကြွေသွားလွှာကို ကာကွယ်ဖို့ တစ်စတုရန်းမီလီမီတာမှာ

to form the shield-like enamel layer.

၎င်းတို့ဟာ သောင်းနဲ့ချီ ပါဝင်တယ်။

Once this process is finished, your enamel can’t repair itself again

ဒီလုပန်းစဉ်ပြီးသွားတာနဲ့ ဒီဆဲလ်လေးတွေ အားလုံး ဆုံးရှုံးသွားကြတဲ့ အတွက်

because all the cells that make it are lost,

ကြွေသွားလွှာဟာ ပျက်စီးသွားရင် ပြန်ပြီး ပြုပြင်မရနိုင်တော့ပါ၊

so we’re lucky that enamel can’t be easily destroyed.

ဒါကြောင့် ကြွှေသွားလွှာဟာ လွယ်လွယ်နဲ့ မပျက်စီးတာ ကံကောင်းပါတယ်း။

Odontoblasts use a more complex process, but unlike ameloblasts, they stick around,

odontoblast တွေကတော့ ပိုရှုပ်ထွေးပေမဲ့ ameloblast နဲ့မတူပဲ

continuing to secrete dentin throughout your life.

တစ်ဘဝလုံး ဆက်ရှိနေပြီး ဆင်စွယ်နှစ်လွှာတွေကို ဆက်ထုတ်ပေးတယ်။

Despite the differences in teeth across the mammalian order,

နို့တိုက် သတ္တဝါအစဉ်အသီးသီးမှာ ပါဝင်တဲ့ သွားချင်း မတူညီပေမဲ့

the underlying process of tooth growth is the same whether it’s for lions,

သွား ဖွံ့ဖြိုးဖြစ်လာတဲ့ ဖြစ်စဉ်ကတော့ ခြင်္သေ့ပဲ ဖြစ်ဖြစ်၊

သားပိုက်ကောင်ပဲ ဖြစ်ဖြစ်၊

kangaroos,

elephants,

or us.

ဆင်ပဲ ဖြစ်ဖြစ်

လူတွေပဲ ဖြစ်ဖြစ် အားလုံး တူတူပါပဲ။

What changes is how nature sculpts the shape of the tooth,

အပြောင်းအလဲတွေကတော့ ကွဲပြားတဲ့ မျိုးစိတ်တွေရဲ့

altering the folding and growth patterns

ထူးခြားတဲ့ အစားအသောက်နဲ့ လိုက်ဖို့

to suit the distinct diets of different species.

ခေါက်ကြောင်းနဲ့ ကြီးထွားမှု ပုံစံတွေ ပြောင်းခြင်းပါ။

Cows have flat molar teeth with parallel ridges for grinding tough grasses.

နွားတွေမှာတော့ မြက်တွေကို ကြိတ်ဝါးဖို့ အံသွားမျက်နှာပြင်တွေဟာ ပြားပြားကြီးတွေ၊

Cats have sharp crested molars, like blades, for shearing meat and sinew.

ကြောင်တွေမှာတော့ အသားကို ကြိတ်ဖဲ့ဖို့ အံသွားမျက်နှာပြင်တွေက ချွန်ချွန်ကြီးတွေ၊

Pigs have blunt, thick ones, useful for crushing hard roots and seeds.

ဝက်တွေကတော့ သစ်မြစ်တွေ သစ်စေ့တွေကို ကြီတ်ခြေဖို့ တုံးတုံး ထူထူ ကြီးတွေပါ။

The myriad molars of modern mammals

ခေတ်သစ် နို့တိုက် သတ္တဝါတွေရဲ့ အံသွား အသင်္ချေကို

can be traced back to a common form called “tribosphenic,"

ဒိုင်နိုဆောခေတ်က ပထမဆုံး ပေါ်ခဲ့တဲ့ tribosphenic ဆိုတဲ့

which first appeared during the dinosaur age.

အသိများတဲ့ ပုံစံဆီ ပြန်ပြီး ခြေရာခံလို့ရနိုင်တယ်။

In the 19th Century, paleontologist Edward Drinker Cope

developed the basic model for how this form evolved.

ဒီအံသွား ဖြစ်ပေါ်လာပုံဆိုင်ရာ အခြေခံ သီအိုရီကို ပြုစုခဲ့တယ်။

He hypothesized that it started with a cone-like tooth,

အားလုံးမှာ သုံးထောင့်ချွန်သွားတွေနဲ့ စခဲ့တယ်လို့ သူယူဆခဲ့တယ်။

as we see in many fishes, amphibians, and reptiles.

ငါးတို့ ကုန်းနေရေနေတို့ တွားသွားသတ္တဝါတို့မှာ တွေ့ရသလိုပေါ့။

Small cusps were then added, so the tooth had three in a row,

နောက်ပိုင်းမှာတော့ အချွန်သေးသေးလေးထပ် ပါလာလာတော့ တစ်တန်းမှာ သွားသုံးခုပေါ့။

aligned front to back, and connected by crests.

ရှေ့ကနေ နောက်ကိုစီပြီး အစွန်းလေးတွေနဲ့ ဆက်ထားတာပေါ့။

Over time, the cusps were pushed out of line to make triangular crowns.

နောက်ပိုင်းကျ အချွန်တွေဟာ တန်းမစီတော့ပဲ တြိဂံပုံ ဖြစ်လာမယ်

Adjacent teeth formed a continuous zigzag of crests for slicing and dicing.

လွှာဖို့၊ တုံးဖို့ ကပ်နေတဲ့သွားတွေဟာ အစွန်းတွေရဲ့ ဆက်နေတဲ့ အလိမ်တစ်ခုဖွဲ့တယ်။

A low shelf then formed at the back of each set of teeth,

သွားရဲ့ နောက်နားလေးမှာတော့ နိမ့်နေတဲ့ အဆင့်တစ်ခုဖွဲ့တယ်။

which became a platform for crushing.

ဒါက ကြိတ်ခြေဖို့ စင်တစ်ခုဖြစ်လာတယ်။

As Cope realized, the tribosphenic molar served as the jumping-off point

Cope သဘောပေါက်တာက Tribosphenic အံသွားဟာ

for the radiation of specialized forms to follow,

အထူးပုံစံတွေရဲ့ ဖြာဖို့အတွက် အစပြုရာအဖြစ် အသုံးကျခဲ့တယ်လို့ပါ။

each shaped by evolutionary needs.

ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် လိုအပ်ချက်တွေအရ ပုံစံပြောင်းလဲလာတယ်။

Straighten the crests and remove the shelf,

အစွန်းတွေကို ဖြောင့်၊ အဆင့်ကို ဖြုတ်ကာ

and you’ve got the conveniently bladed teeth of cats and dogs.

ကြောင်တွေ၊ ခွေးတွေရဲ့ ချွန်ထက်တဲ့ သွားတွေကို အဆင်ပြေပြေ ရခဲ့တယ်။

Remove the front cusp, raise the shelf, and you’ve got our human molars.

အချွန်တွေကို ဖယ် အဆင့်ကို မြှင့်ပြီး လူ့အံသွားတွေ ရခဲ့တာပါ။

A few additional tweaks get you a horse or cow tooth.

နည်းနည်း ထပ်လိမ်လိုက်ရင် မြင်းသွား နွားသွားပုံစံရမယ်။

Some details in Cope’s intuitive hypothesis proved wrong.

Cope ရဲ့ တချို့ အယူအဆတွေက အသေးစိတ်မှာ မှားနေခဲ့ပေမဲ့

But in the fossil record,

ရုပ်ကြွင်း မှတ်တမ်းမှာ

there are examples of teeth that look just as he predicted

သူခန့်မှန်းထားတဲ့ သွားပုံစံတွေ ရှိနေပြီး

and we can trace the molars of all living mammals back to that primitive form.

အသက်ရှိနေသေးတဲ့ နို့တိုက်သတ္တဝါတွေကနေ မူရင်းပုံစံကို ပြန်ခြေရာခံနိုင်ပါတယ်။

Today, the ability to consume diverse forms of food

ယနေ့ အစားအစာ ပုံစံမျိုးစုံကို စားသုံးနိုင်စွမ်းက

enables mammals to survive in habitats

နို့တိုက်သတ္တဝါတွေကို တောင်ထိပ်တွေကနေ

ranging from mountain peaks and ocean depths

သမုဒ္ဒရာအနက်အထိ၊ မိုးသစ်တောတွေ၊ ကန္တာရတွေအထိ

to rainforests and deserts.

ရှင်ကျန်စေနိုင်တာပါ။

So the success of our biological class is due in no small measure

ဒါကြောင့် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဇီဝဆိုင်ရာအစုရဲ့ အောင်မြင်မှုဟာ

to the remarkable strength and adaptability

နို့တိုက်သတ္တဝါ အံသွားလေးရဲ့ အံဖွယ်အစွမ်းနဲ့

of the humble mammalian molar.

အလိုက်သင့် ပြောင်းနိုင်မှုရဲ့ ကျေးဇူးက မနည်းလှပါဘူး။