How did teeth evolve? - Peter S. Ungar

Çeviri: Nevaz Mescioğlu Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Dişlerinizin değerini hafife alabilirsiniz ama onlar birer mucize.

You may take them for granted, but your teeth are a marvel.

They break up all your food over the course of your life,

Dişleriniz hayatınız boyunca yiyeceklerinizi parçalar

while being strong enough to withstand breakage themselves.

ve kırılmalara karşı oldukça dayanıklılar.

And they’re formed using only the raw materials

Başta sadece ezdikleri yiyeceklerden gelen ham maddeleri kullanarak oluştular.

from the food they grind down in the first place.

What’s behind their impressive strength?

Peki bu etkileyici güçlerinin arkasında ne var?

Teeth rely on an ingenious structure that makes them both hard and tough.

Diş, onu hem sert hem de dayanıklı yapan dâhice bir yapıdan oluşur.

Hardness can be thought of as the ability to resist a crack from starting,

Sertlik, çatlağın oluşmasına karşı direnç yeteneğidir

while toughness is what stops the crack from spreading

ve dayanıklılık, çatlağın yayılışını durdurur.

Very few materials have both properties.

Çok az sayıda madde bu iki özelliğe sahip.

For instance, glass is hard but not tough,

Örneğin cam sert ama dayanıklı değil

while leather is tough but not hard.

ve deri dayanıklı ama sert değil.

Teeth manage both by having two layers:

Dişler, iki katmanlı olduğundan bu iki özelliğe de sahip.

a hard external cap of enamel, made up almost entirely of a calcium phosphate,

Sert dış yüzey olan minenin neredeyse tamamı kalsiyum fosfattan oluşur

and beneath it, a tougher layer of dentin,

ve altındaki dayanıklı dentin tabakası,

partly formed from organic fibers that make it flexible.

esnek olmasını sağlayan kısmen organik liflerden oluşur.

This amazing structure is created by two types of cells:

Bu şaşırtıcı yapı iki tür hücre tarafından oluşturulur:

ameloblasts that secrete enamel

mine salgılayan ameloblastlar

and odontoblasts that secrete dentin.

ve dentin salgılayan odontoblastlar.

As they form teeth, odontoblasts move inward,

Diş oluştururken odontoblastlar içe doğru hareket eder,

while ameloblasts move out and slough off when they hit the surface.

ameloblastlar dışa doğru gider ve yüzeye vurduklarında sarkar.

For enamel, this process produces long, thin strands,

Mine için bu işlem uzun, ince teller üretir.

each about 60 nanometers in diameter.

Her birinin çapı yaklaşık 60 nanometre,

That’s one one-thousandth the width of a human hair.

yani insan saç teli çapının binde biri.

Those are bundled into rods, packed together,

Bunlar, kalkan benzeri mine tabakasını oluşturmak için

tens of thousands per square millimeter,

birlikte sarmalanmış çubuklar hâlinde paketlenir,

to form the shield-like enamel layer.

milimetre kare başına on binlerce.

Once this process is finished, your enamel can’t repair itself again

Bu işlem bittiğinde mine kendini tekrar onaramaz

because all the cells that make it are lost,

çünkü onu oluşturan tüm hücreler kaybolur.

so we’re lucky that enamel can’t be easily destroyed.

Bu yüzden mine kolayca tahrip olmayacağı için şanslıyız.

Odontoblasts use a more complex process, but unlike ameloblasts, they stick around,

Odontoblastlar daha karmaşık bir süreç kullanırlar

ama ameloblastlardan farklı olarak hayat boyu dentin salgılamaya devam eder.

continuing to secrete dentin throughout your life.

Despite the differences in teeth across the mammalian order,

Memeli sınıfında dişlerdeki farklılıklara rağmen diş gelişim süreci

the underlying process of tooth growth is the same whether it’s for lions,

aslanlar, kangurular, filler ya da biz insanlar için aynıdır.

kangaroos,

elephants,

or us.

What changes is how nature sculpts the shape of the tooth,

Değişen şey, farklı türlerin farklı beslenme biçimlerine uyum sağlaması için

altering the folding and growth patterns

to suit the distinct diets of different species.

doğanın, dişe şekil vermesi ve kıvrım ile gelişim modellerini değiştirmesi.

Cows have flat molar teeth with parallel ridges for grinding tough grasses.

İnekler, sert otları öğütmek için yassı azı dişlere;

Cats have sharp crested molars, like blades, for shearing meat and sinew.

kediler, et ve sinirleri parçalamak için sivri uçlu azı dişlere;

Pigs have blunt, thick ones, useful for crushing hard roots and seeds.

domuzlar, sert kök ve tohum çiğnemek için keskin olmayan, kalın dişlere sahip.

The myriad molars of modern mammals

Günümüz memelilerin çok sayıdaki dişleri,

can be traced back to a common form called “tribosphenic,"

ilk defa dinozor çağında ortaya çıkan

ve "üç uçlu diş" denilen yaygın bir türe dayanıyor.

which first appeared during the dinosaur age.

In the 19th Century, paleontologist Edward Drinker Cope

19. yüzyılda paleontolog Edward Drinker Cope

developed the basic model for how this form evolved.

bu türün nasıl evrimleştiğini açıklayan temel bir model geliştirdi.

He hypothesized that it started with a cone-like tooth,

Birçok balıkta, amfibide ve sürüngendeki gibi

as we see in many fishes, amphibians, and reptiles.

koni benzeri bir dişle başladığını varsaydı.

Small cusps were then added, so the tooth had three in a row,

Daha sonra küçük sivri uçlar eklendi ve böylece dişin sıra hâlinde üç ucu oldu.

aligned front to back, and connected by crests.

önden arkaya sıralanmış ve uçlarla bağlanmıştı.

Over time, the cusps were pushed out of line to make triangular crowns.

Sivri uçlar zamanla üçgen oluşturmak için saradan çıktı.

Adjacent teeth formed a continuous zigzag of crests for slicing and dicing.

Komşu dişler kesmek ve dilimlemek için zikzak bir form oluşturdu.

A low shelf then formed at the back of each set of teeth,

Sonra her diş setinin arkasında düşük bir düz yüzey oluştu

which became a platform for crushing.

ve ezmek için bir platform hâline geldi.

As Cope realized, the tribosphenic molar served as the jumping-off point

Cope'un farkına vardığı gibi üç uçlu diş,

for the radiation of specialized forms to follow,

evrimin ihtiyacına göre şekillenen özelleşmiş türlerin yayılması için

each shaped by evolutionary needs.

bir başlangıç noktasıydı.

Straighten the crests and remove the shelf,

Uçları düzleştirip düzlüğü ortadan kaldırırsanız

and you’ve got the conveniently bladed teeth of cats and dogs.

köpek ve kedilerdeki bıçaklı dişleri elde edersiniz.

Remove the front cusp, raise the shelf, and you’ve got our human molars.

Ön ucu ortadan kaldırıp düzlüğü yükseltirseniz

insan azı dişi elde edersiniz.

A few additional tweaks get you a horse or cow tooth.

Birkaç ayar, at ve inek dişleri elde etmenizi sağlar.

Some details in Cope’s intuitive hypothesis proved wrong.

Cope'un hipotezindeki bazı detayların yanlış olduğu kanıtlandı.

But in the fossil record,

Fakat fosil kaydında onun tahminiyle aynı diş örnekleri var

there are examples of teeth that look just as he predicted

and we can trace the molars of all living mammals back to that primitive form.

ve günümüzdeki memeli azı dişleri, o ilkel türe dayanıyor.

Today, the ability to consume diverse forms of food

Bugün çeşitli gıdaları tüketme yeteneği,

enables mammals to survive in habitats

dağ zirvelerinden okyanus derinliklerine,

ranging from mountain peaks and ocean depths

yağmur ormanlarından çöllere kadar birçok ortamda

to rainforests and deserts.

memelilerin hayatta kalmasını sağlıyor.

So the success of our biological class is due in no small measure

Yani biyolojik sınıfımızın başarısı,

memelilerin alçak gönüllü dişlerinin kayda değer sağlamlık ve uyum yeteneğine

to the remarkable strength and adaptability

of the humble mammalian molar.

büyük ölçüde bağlı.