How did teeth evolve? - Peter S. Ungar

Translator: eacanhu e Reviewer: Marla Munkh-Achit

You may take them for granted, but your teeth are a marvel.

Та төдийлөн тоодоггүй байж болох ч таны шүд гайхалтай бүтээл юм.

They break up all your food over the course of your life,

Бүх л амьдралын турш идсэн бүгдийг буталдаг ч

while being strong enough to withstand breakage themselves.

өөрсдөө бат бөх, хүчтэй хэвээр байдаг.

And they’re formed using only the raw materials

Мөн тэд анх буталсан хоолныхоо

from the food they grind down in the first place.

материалуудыг ашиглаж бий болдог.

What’s behind their impressive strength?

Тэдний энэ гайхалтай хүч юунд оршдог вэ?

Teeth rely on an ingenious structure that makes them both hard and tough.

Шүд хатуу бөгөөд хүчтэй болгодог нарийн бүтэцтэй.

Hardness can be thought of as the ability to resist a crack from starting,

Хатуу байдал нь цууралтаас сэргийлдэг бол

while toughness is what stops the crack from spreading

нягт байдал нь нь цууралтыг тархахаас хамгаалдаг.

Very few materials have both properties.

Маш цөөн материал дээрх хоёр шинжийг зэрэг агуулдаг.

For instance, glass is hard but not tough,

Жишээлбэл, шил хатуу боловч нягт биш

while leather is tough but not hard.

Савхи нягт ч хатуу биш.

Teeth manage both by having two layers:

Шүд хоёр давхаргаас бүтдэг нь:

a hard external cap of enamel, made up almost entirely of a calcium phosphate,

кальцийн фосфатаас бүрдсэн гадна паалан,

and beneath it, a tougher layer of dentin,

үүний дор дентин гэх органик утаслагаас

partly formed from organic fibers that make it flexible.

бүрдсэн хатуу бөгөөд уян бүрхүүл байдаг.

This amazing structure is created by two types of cells:

Энэ бүтэц нь хоёр төрлийн эсээс бүрдэнэ.

ameloblasts that secrete enamel

Пааланг бүрдүүлэгч амелобласт,

and odontoblasts that secrete dentin.

дентинийг бүрдүүлэгч одонтобласт.

As they form teeth, odontoblasts move inward,

Шүдийг бүрдүүлэхдээ одонтобласт дотогш,

while ameloblasts move out and slough off when they hit the surface.

амэлобласт гадагш хөдөлж бэхждэг.

For enamel, this process produces long, thin strands,

Энэ үйл явц нь пааланд тус бүр 60 нанометр

each about 60 nanometers in diameter.

диаметр урттай нарийн утаснуудыг үүсгэдэг.

That’s one one-thousandth the width of a human hair.

Энэ нь хүний үсний мянганы нэгтэй тэнцэнэ.

Those are bundled into rods, packed together,

Эдгээр нь савхан хэлбэртэй болж нэгдэн,

tens of thousands per square millimeter,

миллиметр кв бүрт хэдэн мянган ширхэгээрээ

to form the shield-like enamel layer.

нийлж бамбай мэт пааланг бүрдүүлдэг.

Once this process is finished, your enamel can’t repair itself again

Нэгэнт энэ үйл явц хийгдсэн бол паалан өөрийгөө засаж чадахгүй

because all the cells that make it are lost,

учир нь тухайн хэсгийн эс нь үгүй болчихдог аж.

so we’re lucky that enamel can’t be easily destroyed.

Иймд паалан тийм ч амар

гэмтдэггүй нь талархууштай юм.

Odontoblasts use a more complex process, but unlike ameloblasts, they stick around,

Одонтобласт илүү төвөгтэй ажиллагаатай ч, амелобластыг бодвол

continuing to secrete dentin throughout your life.

амьдралын турш дентинд агуулагдсан хэвээр байдаг.

Despite the differences in teeth across the mammalian order,

Хөхтөн амьтад өөр өөр шүдтэй ч

the underlying process of tooth growth is the same whether it’s for lions,

шүдний ургах ерөнхий үйл явц арслан,

kangaroos,

имж,

elephants,

or us.

заан,

бидэнд ч адилхан явагддаг.

What changes is how nature sculpts the shape of the tooth,

Өөрчлөгддөг зүйл нь байгаль өөр төрлийн

altering the folding and growth patterns

хооллолтонд тохируулж, шүдний ургалт,

to suit the distinct diets of different species.

хэлбэр зэргийг өөрчилж байдаг.

Cows have flat molar teeth with parallel ridges for grinding tough grasses.

Үхэр өвс зулгаахад зориулагдсан

хавтгай, зэргэлдээ хонгил бүхий шүдтэй.

Cats have sharp crested molars, like blades, for shearing meat and sinew.

Муур мах, шөрмөс идэх хурц хутга мэт шүдтэй.

Pigs have blunt, thick ones, useful for crushing hard roots and seeds.

Гахай үндэс үр идэх мохоо, зузаан шүдтэй.

The myriad molars of modern mammals

Одоогийн олон тооны шүд нь

can be traced back to a common form called “tribosphenic,"

динозаврын үед анх илэрсэн

which first appeared during the dinosaur age.

трибосфеник гэх хэлбэрээс гаралтай юм.

In the 19th Century, paleontologist Edward Drinker Cope

19-р зуунд судлаач Эдвард Дринкер Копе

developed the basic model for how this form evolved.

энэхүү хэлбэрийн

хувьслын ерөнхий загвар гаргасан.

He hypothesized that it started with a cone-like tooth,

Тэрээр анх маш олон загас, хоёр нутагтан,

as we see in many fishes, amphibians, and reptiles.

мөлхөгчдөд байдаг шовх шүднээс эхэлж,

Small cusps were then added, so the tooth had three in a row,

жижиг үзүүрүүд нэмэгдэн, нэг эгнээнд

aligned front to back, and connected by crests.

урдаас хойш гурваараа байх болсон ба

Over time, the cusps were pushed out of line to make triangular crowns.

цагийн явцад үзүүрүүд товойн гарч ирсэн.

Adjacent teeth formed a continuous zigzag of crests for slicing and dicing.

Жижиглэх зорилготой зиг заг хэлбэр үүссэн.

A low shelf then formed at the back of each set of teeth,

Шүд бүрийн ард бутлах үүрэгтэй

which became a platform for crushing.

доод хэсэг бий болсон байна.

As Cope realized, the tribosphenic molar served as the jumping-off point

Копийн анзаарснаар трибосфеник хэлбэр нь

for the radiation of specialized forms to follow,

анхны хэлбэр байсан ба дараа нь

each shaped by evolutionary needs.

амьтан тус бүрийн онцлогт тохирон хувьсчээ.

Straighten the crests and remove the shelf,

Үзүүрийг мөлийлгөн, ховилийг арилгавал

and you’ve got the conveniently bladed teeth of cats and dogs.

нохой муурны хурц шүд,

Remove the front cusp, raise the shelf, and you’ve got our human molars.

урд үзүүрийг арилган, ховилийг өргөвөл хүнийх,

A few additional tweaks get you a horse or cow tooth.

нэмэлт нугалаа оруулбал морь, үхэрний шүд гарч ирнэ.

Some details in Cope’s intuitive hypothesis proved wrong.

Копийн таамаглалын зарим нь буруу байсан.

But in the fossil record,

Гэсэн ч зарим чулуужсан үлдэгдлүүдэд

there are examples of teeth that look just as he predicted

түүний таамагласан шиг шүднүүд илэрдэг.

and we can trace the molars of all living mammals back to that primitive form.

Бид үүнээс бүх хөхтөн амьтны эртний шүдийг судлаж болно.

Today, the ability to consume diverse forms of food

Орчин үед олон төрлийн хоол хүнс хэрэглэх

enables mammals to survive in habitats

боломжтой болсон нь хөхтөн амьтдыг

ranging from mountain peaks and ocean depths

уулнаас эхлээд далай, ой, элсэн цөлд ч

to rainforests and deserts.

амьдрах боломжтой болгож байна.

So the success of our biological class is due in no small measure

Тиймээс манай биологийн төрлийн амжилт нь

to the remarkable strength and adaptability

хөхтөн амьтны шүдний гайхамшигт хүч болон

of the humble mammalian molar.

дасан зохицох чадвараас ч харагдаж байна.