Activation energy: Kickstarting chemical reactions - Vance Kite

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: sann tint

Right now, trillions of chemical reactions

ကဲ အခု၊ ထွီလျံများစွာသော ဓာတုဓာတ်ပြုခြင်းတွေက

are humming away in the cells of your body.

ခင်ဗျားကိုယ်ပေါ်က ဆဲလ်တွေမှာ တရွရွ ဖြစ်နေပါတယ်။

You never feel them,

ဒါကို လုံးဝ မခံစားရပေမဲ့

but without these reactions,

ဒီဓာတ်ပြုမှုတွေ မဖြစ်ဘဲ

you wouldn't be alive.

ခင်ဗျား အသက်ရှင်သွားမှာ မဟုတ်ပါ။

Unfortunately, each of those reactions needs some help.

ကံမကောင်းစွာပဲ ဒီဓာတ်ပြုခြင်း တစ်ခုစီက အကူအညီတချို့ လိုအပ်ပါတယ်။

You see, most molecules are stable,

မော်လီကျူးအများစုက သူ့နည်း သူ့ဟန်နဲ့

they are happy just the way they are.

တည်မြဲတာကို ခင်ဗျား သိမှာပါ။

The atoms in them are all bound-up and friendly with one another

သူတို့ထဲက အက်တမ်အားလုံး အချင်းချင်း နှောင်ဖွဲ့ထားပြီး

and would prefer to stay that way.

ဒီလိုမျိုး နေလိုကြတာပါ။

The problem is, for a chemical reaction to happen,

ဓာတ်ပြုမှုဖြစ်ဖို့ဆို ပြဿနာက..

ဒီလိုတည်မြဲတဲ့ မော်လီကျူးတွေ လုပ်ဖို့ အက်တမ်တွေဟာ

the atoms that make up those stable molecules

need to break away from their friends

သူတို့ မိတ်ဆွေတွေထံမှ ဝေးရာကိုသွားပြီး

and go buddy up with another atom.

တခြား အက်တမ်နဲ့ ပေါင်းဖို့ လိုပါတယ်။

This break-up is where the molecules need a hand.

ဒီကွဲပြိုမှုကတော့ မော်လီကျူးတွေ လိုအပ်တဲ့ အထောက်အပံ့ပါ။

This initial kick-start is known as activation energy.

ယန္တရား လှုပ်နှိုးမှု ဒီ အစကနဦးကို activation energy လို့ သိကြပါတယ်။

It's used to destabilize the molecule,

မော်လီကျူးတွေ မတည်မြဲဖို့

to push the bonds between the atoms

အက်တမ်တွေကြားက ဓာတ်စည်းတွေကို တွန်းဖို့

to a place where they are ready to break.

ကွဲလွယ်တဲ့ နေရာရောက်ဖို့ သုံးပါတယ်။

This unstable state is known as the molecule's transition state.

မော်လီကျူးတွေ မတည်ငြိမ်တဲ့ ဒီအခြေအနေကို Transition state ခေါ်ပါတယ်။

Once a transition state has been achieved,

Transition state ပြီးဆုံးတဲ့အခါ

the atoms become willing to leave their current molecular friends

အက်တမ်တွေဟာ သူတို့ရဲ့ လက်ရှိ မော်လီကျူး မိတ်ဆွေတွေကို

and go make new friends elsewhere.

ခွဲခွာလိုပြီး တခြားမှာ မိတ်သစ်တွေဖွဲ့ပါတယ်

Once they are convinced, it's a piece of cake.

သူတို့တွေ စိတ်ချရရင် ဒါက လွယ်သွားပါပြီ။

Bonds break,

ဓာတ်စည်းတွေ ဖျက်၊

atoms rearrange,

အက်တမ်တွေ ပြန်စီ၊

and the rest of the reaction happens automatically.

ပြီးတော့ ကျန်တဲ့ ဓာတ်မှုပြုက အလိုလို ဖြစ်သွားပါတယ်။

After that first push, the body doesn't need to put in

ဒီတွန်းအား နောက်မှာ ဓာတ်ပြုမှုကို ကူဖို့

any more energy to help the reaction along.

နောက်ထပ်ထည့်ဖို့ ဘာစွမ်းအင်မှ မလိုအပ်တော့ပါဘူး။

Left alone, most of these reactions would be very slow

သူတို့တွေပဲဆို ဒီဓာတ်ပြုမှုတွေမှာ အများစုက နှေးလိမ့်မယ်။

because it takes quite a while to build up

အကြောင်းက မော်လီကျူးတွေ စဖို့လိုတဲ့

the activation energy the molecules need to get started.

Activation Energy ကို တည်ဆောက်ဖို့ အချိန်က ကြာလို့ပါ။

Enter the enzyme.

Enzyme ကို ထည့်ပါမယ်။

Enzymes are proteins that speed up,

Enzyme က ဓာတ်ပြုနှုန်းမြန်စေတဲ့

or catalyze, reactions

ပရိုတင်း ဝါ ဓာတ်ပြုရာမှာ Activation Energy

by lowering the activation energy.

လျော့ကျစေတဲ့ ဓာတ်ကူပစ္စည်းတွေပါ။

They make it easier for the molecule,

မော်လီကျူးကို Transition state

also known as a substrate,

ပိုရောက်လွယ်အောင် သူတို့က ယင်းကို

to get to the transition state.

ဓာတ်တည်ထားခြင်းကို Substrate လို့ ခေါ်ပါတယ်။

You can think of a reaction like a race.

ပြေးပွဲတစ်ပွဲကို စဉ်းစားကြည့်နိုင်ပါတယ်။

Some racers are running along,

တချို့သော အပြေးသမားတွေက တစ်ချိန်လုံး ပြေးနေတုန်း

while others have teammates to help them.

ကျန်တဲ့သူတွေမှာ ကူဖော်ကူဘက် အသင်းသားရှိပါတယ်။

Meet Sam the Substrate.

Substrate ဖြစ်တဲ့ Sam ကို တွေ့ပါပြီ

His team is the MODS Squad.

သူ့အသင်းက MODS လေးဦးအဖွဲ့ပါ။

Together, his team is able to get to the finish faster,

သူ့အသင်းက စွမ်းအင်နည်းနည်းနဲ့ ကိစ္စမြန်မြန်ပြီးအောင်

using less energy.

စွမ်းဆောင်နိုင်ပါတယ်။

There are four special enzymes in Sam's team.

Sam ရဲ့ အသင်းမှာ အထူး Enzymes လေးမျိုးရှိပါတယ်။

Each has a different strategy

တစ်မျိုးစီက ဆက်သွားဖို့လိုတဲ့

for lowering the energy it takes to get going

စွမ်းအင် လျော့ချဖို့ နဲ့ ပန်းဝင်ဖို့

and speeding up the pace to get the MODS to the finish line.

သုတ်ခြေတင်ရန် ကွဲပြားတဲ့ ဗျူဟာတစ်မျိုးစီရှိကြပါတယ်။

The "M" stands for "microenvironment".

​M က ဓာတ်ပြုပတ်ဝန်းကျင် Microenvironment ပါ။

This enzyme creates a tiny, special environment for the substrate,

ဒီ Enzyme က Substrate ဖို့ သေးငယ်၊ ထူးခြားတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်ကို ဖန်တီးကာ

resulting in a faster reaction time.

ဓာတ်ပြုချိန် ပိုမြန်တဲ့ ရလဒ်ကို ဖန်တီးပါတယ်။

He runs ahead of the pack,

သူက အဖွဲ့ရှေ့က ပြေးပြီး

flattening out bumps in the road

လမ်းကြောင်းက အဟန့်အတားတွေကို

and misting cool water on his team of molecules.

ရှင်းမယ် ပြီးတော့ သူ့ မော်လီကျူးအသင်းကို ရေချမ်းကမ်းပေးပါတယ်။

"O" is for "orientation".

O က တေ့ဆိုင်ချက် Orientation ပါ။

Sometimes two molecules must be positioned

တခါတရံမှာ ဓာတ်မပြုခင် မော်လီကျူးနှစ်လုံးကို

just right before they will react.

အနေအထားမှန် တည်ပေးဖို့လိုပါတယ်။

Like a friend at the finish line,

ပန်းတိုင်က မိတ်ဆွေလို

the O enzyme provides his molecules

O enzyme က ပုံဖော်တဲ့ နေရာလွတ်တွေနဲ့

with specially shaped spaces

သူ့မော်လီကျူးတွေကို ပေးလို့

that allow the substrates to interact in just the right way.

ဒါက substrate ကို မှန်မှန်ကန်ကန် သက်ရောက် ခွင့်ရစေပါတယ်။

"D" stands for "direct participation".

D က Direct Participation တိုက်ရိုက်ပါဝင်ခြင်းပါ။

Every now and again, a little muscle is needed.

အခု နောက်ထပ် အားနည်းနည်းသုံးဖို့လိုပါတယ်။

And when his teammates are struggling to finish the race,

သူ့အသင်းသားတွေ ပန်းဝင်ဖို့ ရုန်းကန်ရင်း

Teammate D is there to pick them up

အသင်းဖော် D က သူတို့ကို တွဲကူပြီး

and carry them over the line.

ပန်းတိုင်စည်းထံ သယ်ဆောင်သွားပါတယ်။

Finally, "S" is for "straining bonds".

နောက်ဆုံး S က ဓာတ်စည်းတွေကို ဒဏ်ပြုမှု Straining bonds ပါ။

This guy pushes the team

ဒီကောင်က အသင်းကို တွန်းရာမှာ

through some serious flexibility exercises:

ကျုုံ၊ ချဲ့လုပ်နိုင်တဲ့ လေ့ကျင့်ခန်းတွေဖြစ်တဲ့

splits,

ခွဲထုတ်

lunges,

ရှေ့ယိမ်းတာ

backbends,

နောက်ကိုင်းတာ

the works.

အားတွေပါ။

Sometimes his substrate teammates

တခါတရံမှာ သူ့ Substrate

just need to be stressed and flexed

အဖွဲ့သားတွေက သူတို့ရဲ့ Transition state ထဲကို

into their transition state.

ကွေး ဆန့်လုပ်ပေးဖို့ပဲ လိုအပ်ပါတယ်။

So that's it.

ဒီတော့ ဒါပါပဲ။

Remember that all reactions need energy to get going.

ဓာတ်ပြမှုအကုန်လုံး ဖြစ်ပွားဖို့ စွမ်းအင်လိုကြောင်း မှတ်ပါ။

This energy is known as the activation energy.

ဒီစွမ်းအင်ကို Activation Energy ခေါ်ပါတယ်။

Enzymes lower that activation energy

ဒီ Activation Energy ကို Enzymes က ပိုနိမ့်စေကာ

and speed the reaction through team MODS:

ဓာတ်ပြုခြင်းကို မြန်စေတဲ့ MODS အသင်းက

microenvironment,

ဓာတ်ပြုပတ်ဝန်းကျင်

orientation,

တေ့ဆိုင်ချက်

direct participation,

တိုက်ရိုက်ပါဝင်ခြင်းနဲ့

and straining bonds.

ဓာတ်စည်းများကို ဒဏ်သက်ရောက်ခြင်းတို့ပါ။