Free falling in outer space - Matt J. Carlson

Translator: dyari majid Reviewer: Daban Q Jaff

Have you ever been floating in a swimming pool,

ئایا قەت لەناو حەوزی مەلەکردن سەرئاو کەوتوویت؟

all comfy and warm, thinking,

بەگەرمی و ئاسوودەییەوە بڵێی.

"Man, it'd be cool to be an astronaut!

"کوڕە، زۆر نایابە ببیتە ئاسمانگەڕ!

You could float out in outer space, look down at the Earth and everything.

دەتوانیت لە بۆشایدا بگەڕێیت، و سەیری زەوی و هەموو شتێک بکەیت لەخوارەوە.

It'd be so neat!"

زۆر ڕێکوپێک دەبوو!"

Only that's not how it is at all.

بەڵام بەهیچ جۆرێک بەو شێوەیە نیە.

If you are in outer space, you are orbiting the Earth:

ئەگەر لەبۆشایی دەرەوەدا بیت، بەدەوری زەویدا دەخولایەوە

it's called free fall.

بەوە دەگوترێت بەربونەوەی ئازاد.

You're actually falling towards the Earth.

لەڕاستیدا تۆ بەرەو زەوی بەردەبیتەوە.

Think about this for a moment: that's the feeling you get

بۆ ساتێک بیری لەوە بکەوە: ئەمە ئەو هەستەیە کە هەتە

if you're going over the top of a roller coaster, going, like, "Whoa!"

کاتێک بەسەر لوتکەی هێڵی یاری ڕێگای مەرگدا دەڕۆیت،

Only you're doing this

تۆ تەنها ئەمە دەکەیت

the whole time you're orbiting the Earth,

بەڵام بەردەوام بەدەوری زەویدا دەخولێیتەوە،

for two, three, four hours, days.

بۆ ماوەی دوو، سێ، چوار کاتژمێر، یان بە ڕۆژ

Whatever it takes, right?

هەرچەندێک پێبچێت، وایە؟

So, how does orbiting work?

کەواتە، خولانەوە چۆن ڕوودەدات؟

Let's take a page from Isaac Newton.

با سەیری پەڕەیەکی ئسحاق نیوتن بکەین.

He had this idea, a little mental experiment:

ئەو ئەم بیرۆکەی هەبوو، تاقیکردنەوەیەکی عەقڵی

You take a cannon,

تۆپ هاوێژێک دەبەیت و

you put it on top of a hill.

لەسەر لوتکەی گردێکی دادەنێی.

If you shoot the cannonball,

ئەگەر تۆپەکە بهاوێژیت،

it goes a little bit away.

کەمێک دوور دەکەوێتەوە.

But if you shoot it harder,

بەڵام ئەگەر بە بەهێزتر بێت،

it goes far enough so that it lands

ئەوا دورتر دەڕوات، لەبەرئەوەش کەمێک

a little bit past the curvature of Earth.

لە لارایی زەوی تێدەپەڕێت و دەکەوێت.

Well, you can imagine if you shot it really, really, hard,

باشە، دەتوانی خەیاڵ بکەیت ئەگەر زۆر زۆر بەهێز تر بیهاوێژیت

it would go all the way around the Earth

ئەوا بە هەموو دەوری زەویدا دەڕوات و

and come back -- boom! -- and hit you in the backside or something.

دەگەڕێتەوە و لە پشتەوە پێت دەکەوتەوە یان شتێک لەو جۆرە.

Let's zoom way back and put you in a little satellite

با بگەڕێینەوە دواوە و تۆ بخەینە ناو مانگێکی دەستکرد

over the North Pole of the Earth

بەسەر جەمسەری باکوری زەویدا و

and consider north to be up.

وادابنێ سەرەوە باکورە.

You're going to fall down and hit the Earth.

تۆ دێیتەوە خوارەوە و بەر زەوی دەکەویت.

But you are actually moving sideways really fast.

بەڵام، لەڕاستیدا بەلادا زۆر خێرا دەجوڵێیت.

So when you fall down,

هەربۆیە کاتێک دێیتەخوارەوە،

you're going to miss.

تۆ لەدەستی دەدەیت.

You're going to end up on the side of the Earth, falling down,

تۆ خۆت لە لاتەنیشتی زەوی خۆت دەبینیتەوە کە بەرەوخوار دەچیت و

and now the Earth is pulling you back in sideways.

ئێستا زەوی ڕاتدەکێشێتەوە لە لاکانەوە.

So it's pulling you back in and you fall down,

ئەوە ڕاکێشانەوەی تۆیەبۆ ناوەوە و تۆش دەکەویت،

and so you miss the Earth again, and now you're under the Earth.

دووبارە زەوی لەدەست دەدەیت و ئێستا لە ژێرەوەی زەویت.

The Earth is going to pull you up, but you're moving sideways still.

زەوی بۆسەرەوە پاڵت دەنێت بەڵام تۆ ‌‌هێشتا بەلادا دەجوڵێیت.

So you're going to miss the Earth again.

بۆیە جارێکی تر زەوی لەدەست دەدەیت.

Now you're on the other side of the Earth, moving upward,

ئێستا تۆ لە بەشەکەی تری زەویت و بەرەوە سەرەوە دەجوڵێیت،

and the Earth's pulling you sideways.

زەویش بەرەو لاکان پاڵت دەنێت.

So you're going to fall sideways,

بۆیە تۆ بەلاکاند بەردەبیتەوە،

but you're going to be moving up and so you'll miss.

بەڵام دەبێت بۆسەروە بجوڵێیت بۆیە زەوی لەدەست دەدەیت.

Now you're back on top of the Earth again, over the North Pole,

ئێستا گەڕایتەوە سەرەوەی زەوی، لەسەر جەمسەری باکور،

going sideways and falling down,

بەرەو لا دەڕۆیت و بەردەبیتەوە،

and yep -- you guessed it.

بەڵێ، بیرت بۆی چوو.

You'll keep missing because you're moving so fast.

بەردەوام لەدەستی دەدەیت چوونکە زۆر خێرا دەجوڵێیت.

In this way, astronauts orbit the Earth.

بەم جۆرە، ئاسمانگەڕ بەدەورەی زەویدا دەخولێنەوە.

They're always falling towards the Earth,

ئەوان هەمیشە بەرەو زەوی بەردەبنەوە،

but they're always missing, and therefore, they're falling all the time.

بەڵام هەمیشە لەدەستی دەدەن لەبەرئەوە هەموو کات لە بەربوونەوەدان.

They feel like they're falling, so you just have to get over it.

ئەوان واهەست دەکەن بەردەبنەوە، بۆیە تۆ تەنها دەبێت لەبیری بکەیت.

So technically, if you ran fast enough and tripped,

بەشێوەیەکی هونەری، ئەگەر بەخێرایی تەواو ڕابکەیت و کەوتیت،

you could miss the Earth.

دەکرێت زەوی لەدەست بدەیت.

But there's a big problem.

بەڵام یەک کێشەی گەورە هەیە.

First, you have to be going eight kilometers a second.

یەکەم، دەبێت بەخێرای 8/کم لە چرکەیەکدا بڕۆیت

That's 18,000 miles an hour,

کە دەکاتە 18،000 میل لەیەک کاتژمێردا،

just over Mach 23!

تەنها زیاتر لە ماک 23!

The second problem:

کێشەی دووەم:

If you're going that fast,

ئەگەر بەو خێراییە بڕۆیت،

yes, you would orbit the Earth and come back where you came from,

بەڵێ، بەدەوری زەویدا دەخولێتەوە و دێتەوە هەمان شوێن،

but there's a lot of air in the way,

بەڵام هەوایەکی زۆر دێتە سەر ڕێت،

much less people and things.

زۆر کەمتر خەڵک و شتی تر.

So you would burn up due to atmospheric friction.

بۆیە، ڕەنگە بەهۆی بەرکەوتنی بەرگەهەوا بسوتێیت.

So, I do not recommend this.

هەربۆیە، من پێشنیاری ئەوە ناکەم.