Birth of a nickname - John McWhorter

Translator: Green Jalal Reviewer: Daban Q. Jaff

English, like all languages,

ئینگلیزی، وەک هەموو زمانەکان،

is a messy business.

زۆر سەیرو سەمەرەی هەیە.

You can be uncouth but not couth.

دەتوانیت بێ بەزەیی بیت بەڵام گلەیی مەکە.

You can be ruthless,

دەتوانیت بەبەزەیی بیت،

but good luck trying to show somebody

بەڵام بەختێکی باش بۆ ئەوەی خۆت نیشان بدەیت

that you have ruth

وەک کەسێکی میهرەبان

unless you happen to be married

مەگەر هاوسەرگیریت کردووە

to someone named Ruth.

بە کەسێک بەناوی روس.

It's bad to be unkempt

شتێکی خراپە کە جوان پۆش و ڕێک نەبیت

but impossible to be kempt,

بەڵام مەحاڵە ڕێک پۆش بیت،

or sheveled as opposed to disheveled.

یان وەک دژایەتی کردنێکی ناڕێک.

There are other things

that make no more sense than those

شتی تریش هەیە

کە هیچ مانایەکی نیە لای ئەوان

but that seem normal now

بەڵام ئاسایی دیارە ئێستا

because the sands of time

لەبەر کاتژمێری لمی

have buried where they came from.

کە لەندەریان لێداوە لەو شوێنەی کە لێ هاتون.

For example, did you ever wonder

why a nickname for Edward is Ned?

بۆچی نازناوی ئێدوارد نێدە؟

Where'd the N come from?

ئێن لە کوێوە هاتوە؟

It's the same with Nellie for Ellen.

هەمان شتە لەگەڵ نێلی بۆ ئێلین.

Afterall, if someone's name is Ethan,

دوای هەموو شتێک ئەگەر کەسێک ناوی ئێلین بێت,

we don't nickname him Nethan,

ئێمە ناوی نابەین نێسان،

nor do we call our favorite Maria, Nmaria.

هەروەها ئێمە بە ماریای دڵخوارزمان ناڵێین نیماریا.

In fact, if anyone did,

لە ڕاستیدا ئەگەر کەسێک بیکردبا،

our primary urge would be to either scold them

هاندانی سەرەکی ئێمە یان سەرلێشیواویان دەبێت

or gently hide them away

یان بە نەرمی بیانشارینەوە

until the company had departed.

تا کۆمپانیاکە ڕۆیشت.

All these nicknames trace back to a mistake,

هەموو ئەم نازناوانە بۆ هەڵەیەک دەگەڕێتەوە،

although, a perfectly understandable one.

هەرچەندە، دانەیەکی تەواو باش لێی تێدەگەن.

In fact, even the word nickname is weird.

لە ڕاستیدا، تەنانەت نازناوی وشەکە زۆر سەیرە.

What's so "nick" about a nickname?

ئەی "نیک" دەربارەی نازناوێک چییە؟

Is it that it's a name that has a nick in it?

ئەوە ناوێکە کە نیکێکی هەیە؟

Let's face it, not likely.

با ڕووبەڕوی ببیتەوە، نەک بەو شێوەیە.

Actually, in Old English, the word was ekename,

لە ڕاستیدا،لە ئینگلیزی کۆندا، وشەیەک بوو،

and eke meant also or other.

وە ئیکی مەبەستی بوو یان ئەوی تر

You can see eke still used

دەتوانیت ببینیت کە ئیکە هێشتا بەکاردێت

in Chaucer's <em>Canterbury Tales</em> in a sentence like,

لە چیرۆکەکانی (کانتەربێری) چاوسەر لە ڕستەیەکی وەک،

"Whan Zephyrus eek with his sweete breeth,"

وەن زەفیروس بە برا شیرینەکەی خۆی،

which meant,

کە مانای ئەوەیە،

"When Zephyr also with his sweet breath."

وەن زەفیروس بە برا شیرینەکەی خۆی،

Ekename meant "also name."

ئیکێناوی ش بە واتای "هەروەها ناو.

What happened was that when people said, "an ekename,"

ئەوەی ڕوویدا ئەوە بوو کە خەڵک وتیان "ناوێک

it could sound like they were saying,

وادیارە کە دەڵێن،

"a nekename,"

"نازناوێک،"

and after a while,

وە دوای ماوەیەک،

so many people were hearing it that way

زۆر کەس بەو شێوەیە گوێبیست بوون

that they started saying,

کە دەستیان کرد بە وتنی،

"That's my nickname,"

"٫ئەوە نازناوەکەمە"

instead of, "That's my ekename."

لەجیاتی ئەوە، ئەوە ".نازناومە"

Now, the word had a stray n at the front

ئێستا، وشەکە لە پێشەوە بەلادەر بووە

that started as a mistake,

بە هەڵە دەستی پێکرد،

but from now on was what the word really was.

بەڵام لە ئێستاوە وشەکە ڕاست بوو.

It was rather as if you had gum

وەک ئەوە وایە بنێشتت هەبووبێت

on the bottom of your shoe

لە خوارەوەی پێڵاوەکەت

and stepped on a leaf,

و هەنگاوی نا بۆ گەڵایەک،

dragged that leaf along for the rest of your life,

ئەو گەڵایەم ڕاکێشا تا کۆتای ژیانت،

were buried wearing that shoe

بە پێلاوی ئەو ەوە نێژرابوون

and went to heaven in it

و چوو بۆ بەهەشت

to spend eternity wedded to that stray, worn-out leaf.

بۆ بەسەربردنی ئەم ونبوونە بۆ تاھەتایە، ھەر وەک گەڵایەکی لەناوچوو.

Ekename picked up an n and never let it go.

ئەو نازناوەی هەڵگرت و قەت وازی لێ نەهێنا.

The same thing happened with other words.

هەمان شت لە وشەی تر ڕوویدا.

Old English speakers cut otches into wood.

قسەکەرە ئینگلیزیە کۆنەکان ئۆتچێس یان لە دار بڕی.

But after centuries of being asked

بەڵام دوای چەند سەدەیەک لە پرسیارکردن

to cut an otch into something,

بۆ ئەوەی شتێک ببڕم،

it was easy to think you were cutting a notch instead,

ئاسان بوو کە بیر لەوە بکەیتەوە کە لەجیاتی ئەوە هیچ نابڕیت،

and pretty soon you were.

و زۆر زوو تۆ.

In a world where almost no one could read,

لە جیهانێک کە کەس نەیتوانی بیخوێنێتەوە،

it was easier for what people heard

ئاسانتر بوو بۆ ئەوەی خەڵک گوێی لێبوو

to become, after awhile,

بۆ ئەوەیی ببێت بە ماوەیەک،

what it started to actually be.

کە لە ڕاستیدا دەستی پێکرد.

Here's where the Ned-style nicknames come in.

لێرە نازناو و شێوازی (نێد) دێتە ژوورەوە.

Old English was more like German

ئینگلیزی کۆن زیاتر لە ئەڵمانی دەچێت

than our English is now,

لەوەی کە ئێستا ئینگلیزیەکەمان،

and just as in German, my is mein,

و هەر وەک چۆن لە ئەڵمانیدا، من منە،

in Old English, my was meen.

لە ئینگلیزی کۆندا، من ماین بووم.

You would say meen book,

تۆ دەڵێیت کتێبی مێین،

actually boke in Old English,

لە ڕاستیدا بە ئینگلیزی کۆن بۆی دەکڕم،

or meen cat.

یان پشیلەی مێین.

And just as today,

و وەک ئەمڕۆ،

we might refer to our child

لەوانەیە ئاماژە بە منداڵەکەمان بکەین

as my Dahlia

وەک داهلیاکەم

or my Laura,

یان لۆرای من،

in Old English, they would say, "Meen Ed".

بە ئینگلیزی کۆن، دەیانوت، "مێین ئێد"

That is mein Ed,

ئەوە مێین ئێد،

mein Ellie.

مین ئێلی.

You see where this is going.

دەبینی ئەمە بۆ کوێ دەڕوات.

As time passed, meen morphed

کاتێک کات تێپەڕی، مێین مۆرکرا

into the my we know today.

لە ناو ئەو هەمووەی کە ئەمڕۆ دەیان ناسین.

That meant that when people said, "Mein Ed,"

ئەوە مانای ئەوەیە کاتێک خەڵک گوتیان :"مین ئێد،"

it sounded like they were saying my Ned.

وا دیارە کە ئەوان دەڵێن نێدەکەم.

That is, it sounded like whenever someone

ئەوە، وەک ئەوە وایە کە هەر کاتێک کەسێک

referred to Edward affectionately,

بە سۆزەوە ئاماژەی بە ئیدوارد کرد،

they said Ned instead of Ed.

ئەوان وتیان نێد لە جیاتی ئێد.

Behold, the birth of a nickname!

سەرنج، نازناوێکی نوێ دەدات!

Or an ekename.

یان نازناوێک.

Hence, also Nellie for Ellen

بۆیە،نیلی بۆ ئێلین

and Nan for Ann,

و نان بۆ ئان،

and even in the old days, Nabby for Abigal.

وە تەنانەت لە کۆندا نەبی بۆ ئەبیگەرال.

President John Adam's wife Abigail's nickname was Nabby.

نازناوی هاوژینی سەرۆک جۆن ئادەم نەبیبیل بوو.

All sorts of words are like this.

هەموو جۆرە وشەیەک بەم شێوەیەن.

Old English speakers wore naprons,

ئینگلیزە کۆنەکان ناپڕۆنیان لەبەر کرد،

but a napron sounds like an apron,

بەڵام ناپڕۆن هەر وەک بەروانکە بووە،

and that gave birth to a word apron

و ئەوە وشەی ئەپرۆنی داهێنا

that no one in Beowulf would have recognized.

کە هیچ کەسێک لە بیوولف نەنسیبێت.

Umpire started as numpires, too.

ئەمپایریش وەک کۆتا ژمارە دەستی، پێکرد

If all of this sounds like something sloppy

ئەگەر هەموو ئەمانە وەک شتێکی بێنرخ بێت

that we modern people would never do,

کە ئێمە مرۆڤی هاوچەرخ هەرگیز ئەوە ناکەین،

then think about something you hear all the time

کەواتە بیر لە شتێک بکەوە کە هەموو کات دەیبیستیت

and probably say,

وە لەوانەیە بڵێیت،

"A whole nother."

"هەموو ئەو شتان".

What's nother?

هیچ نییە؟

We have the word another, of course,

وشەیەکی ترمان هەیە ،بێگومان،

but it's composed of an and other,

بەڵام دانەیەکو دانەیەکی تر،

or so we thought.

یان وابیرمان کردەوە.

Yet, when we slide whole into the middle,

بەڵام کاتێک بە ەواوی دەکەوینە ناوەڕاستەوە،

we don't say, "a whole other,"

ناڵێین "هەموو دانەیەکی تر"،

we clip that n off of the an

ئەوە پارچە دەکەین

and stick it to other

و بۆ ئەوانی تریان پەیڕەو کرد

and create a new word, nother.

وشەیەکی نوێ دروست دەکەین،نەک.

For a long time, nobody was writing

بۆماوەیەکی درێژ کەس نەیدەنوسی

these sort of things down

ئەم جۆرە شتانە لە خوارەوەن

or putting them in a dictionary,

یان دانانیان لە فەرهەنگدا،

but that's only because writing

ئەوە تەنها لەبەر ئەوەیە کە نوسین

is more codified now than it was 1,000 years ago.

زیاتر لە ۱،٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا کۆکراوەتەوە.

So, when you see a weird word,

بۆیە کاتێک وشەیەکی نامۆ دەبینیت،

remember that there might be

لەبیرت بێت کە لەوانەیە

a whole nother side to the story.

هموو لایەکی چیرۆکەکە.