What is the biggest single-celled organism? - Murry Gans

Translator: Glaraa Qubat Reviewer: Daban Q. Jaff

The elephant is a creature of epic proportions,

فیل بونەوەرێکی زۆر گەورەیە،

and yet it owes its enormity to more than 1,000 trillion microscopic cells,

قەبارەی خۆی بە زیاتر لە ١،٠٠٠تریلیۆن خانەی مایکرۆسکۆپیک دەدات،

and on the epically small end of things,

و بۆ باشترین شتیش

there are likely millions of unicellular species,

بە نزیکەی ملیۆنان جۆری تاک خانە هەیە،

yet there are very few we can see with the naked eye.

بەڵام تەنیا دەتوانین هەندێکیان ببینین بە چاوی رووت.

Why is that?

بۆچی؟

Why don't we get unicellular elephants,

بۆچی ئێمە فیلەکانی تاک خانەمان دەست ناکەوێت،

or blue whales,

یان نەهەنگی شین،

or brown bears?

یان ورچی قاوەیی؟

To find out, we have to peer into a cell's guts.

بۆ ئەوەی بیدۆزینەوە، دەبێت بە قوڵایی بۆ ناو کەوانەکانی خانەکە.

This is where most of the cell's functions occur,

ئەمە ئەو شوێنەیە کە زۆربەی خانەکان کار دەکەن،

enclosed by a cellular membrane

دەورەدراوە بە پەردەی مۆبایل

that acts as the doorway into and out of the cell.

کە وەک دەرگایەک بۆ ناوەوە و دەرەوەی خانەکە کاردەکات.

Any resources the cell needs to consume,

هەر سەرچاوەیەک کە خانەکە پێویستی بە بەکارهێنانە،

or waste products it needs to expel,

یان بەفیرۆدانی بەرهەمەکان دەبێت بۆ دەرکردن،

first have to pass through this membrane.

سەرەتا پێویستە لەم پەردەیەدا تێپەرێ.

But there's a biological quirk in this set up.

بەڵام شتێکی بایۆلۆجی هەیە لەم کۆمەڵەدا.

A cell's surface and volume increase at different rates.

ڕوو و قەبارەی خانەکان بە رێژەی جیاواز زیاد دەکات.

Cells come in many shapes,

خانەکان بە چەندین شێوە دەردەکەوێت،

but imagining them as cubes will make the math easy to calculate.

بەڵام وێناکردنیان وەک شەشپاڵوو دەبێتە هۆی ئاسانکردنی ژماردنی بیرکاری.

A cube has six faces.

شەشپاڵوو شەش رووی هەیە.

These represent the cell membrane, and make up its surface area.

ئەوانە گوزارشت لە پەردەی خانە دەکەن، ڕووبەری خۆی پێکدەهێنن.

A cube measuring one micrometer on each side,

شەشپاڵوێک پێوانەی یەک میکرۆمەتر دەکات لە هەر لایەک،

that's one millionth of a meter,

ئەوە یەک ملیۆن مەترە،

would have a total surface area of six square micrometers.

لەوانەیە ڕووبەرێکی تەواوی ڕووبەری شەش میکرۆمەتری چوارگۆشەی هەبێت.

And its volume would be one cubic micrometer.

و قەبارەکەی یە میکڕۆمەتر سێجا دەبێت.

This would give us six units of surface area

ئەمە دەبێتە هۆی دەستبەرداربوون لە شەش یەکەی رووبەری رووکار

for every single unit of volume,

بۆ هەموو یەکەیەکی قەبارە،

a six to one ratio.

شەش بۆ یەک ڕێژە.

But things change dramatically if we make the cube ten times bigger,

بەڵام بەشێوەیەکی گەورە دەگۆڕێت ئەگەر شەشپاڵوەکە دە ئەوەندەی تر گەورە بکەین،

measuring ten micrometers on each side.

پێوانەکردنی دە میکرۆمەتر لە هەر لایەک.

This cell would have a surface area of 600 square micrometers

ئەم خانەیە روبەرێکی ٦٠٠ میکرۆمەتری چوارگۆشەی دەبێت

and a volume of one thousand cubic micrometers,

و قەبارەی هەزار مەتر سێجا،

a ratio of only .6 to one.

ڕێژەی تەنها ٦ بۆ یەک.

That's less than one unit of surface area to service each unit of volume.

کە کەمترە لە یەکەیەکی رووبەری ڕوکەش بۆ خزمەتگوزاری هەر یەکەیەکی قەبارە.

As the cube grows, its volume increases much faster than its surface area.

کاتێک شەشپاڵوەکە قەبارەی زۆر خێراتر لە رووبەری زیاد دەکات.

The interior would overtake the membrane,

ناوەوە دەست بەسەر پەردەی پەردەدا دەگرت،

leaving too little surface area for things to quickly move in and out of the cell.

جێهێشتنی رووبەری زۆرکەم بۆ شتەکان بۆ ئەوەی بەخێرایی بجوڵێن لە خانەکە و بچنە دەرەوە.

A huge cell would back up with waste and eventually die and disintegrate.

خانەیەکی گەورە بەفیڕۆدان دەگەڕێتەوە و لە کۆتاییدا دەمرێت و دەلەرێتەوە.

There's another plus to having multitudes of smaller cells, too.

هەروەها ژمارەیەکی تر هەیە بۆهەبوونی چەندین، خانەی بچووکتر.

It's hardly a tragedy if one gets punctured, infected, or destroyed.

کێشە نیە ئەگەر یەکێکیان پەنچەربێت، یان بسوتێنرێ، یان زیانی پێگەشتووە.

Now, there are some exceptionally large cells

ئێستا، هەندێک خانەی زۆر گەورە هەیە

that have adapted to cheat the system,

کە بۆ فێڵکردن لە سیستەمی جەستە هەموار کراوە،

like the body's longest cell,

وەک درێژترین خانە لە لەشدا،

a neuron that stretches from the base of the spine to the foot.

دەمارێک کە لە بنمیچی سەر چەمیەوە درێژ دەبێتەوە بۆ قاچ.

To compensate for its length, it's really thin,

بۆ قەرەبووکردنەوەی درێژییەکەی، بەڕاستی باریکە،

just a few micrometers in diameter.

تەنها چەند میکڕۆمەترێک لە تیرەدا.

Another example can be found in your small intestine,

نموونەیەکی تر لە ڕیخۆڵەی بۆنکردنتدا دەدۆزرێتەوە،

where structures called villi fold up into little fingers.

لە پێکهاتە ناسکەکان وەک پەنجەکان پێچراون کە پێی دەوترێت فوز.

Each villus is made of cells with highly folded membranes

هەریەکێک لە شانەی کە لە خانەکان دروست کراوە ڵەگەڵ پەردەی زۆر قەدکراو

that have tiny bumps called microvilli to increase their surface area.

کە ترومپایەکی بچووکی هەیە پێی دەوترێت مایکرۆڤیللی بۆ زیادکردنی رووبەرەکەیان.

But what about single-celled organisms?

بەڵام ئەی زیندەوەرە تاک خانەکان؟

Caulerpa taxifolia, a green algae that can reach 30 centimeters long,

کۆڵێبرا تێکسفۆلیا، قەوزە سەوزەکە کە دەکرێت ٣٠ سم درێژبێت،

is believed to be the largest single-celled organism in the world

ئەوە بچووکترین زیندەوەری تاک خانەیە لە جیهاندا

thanks to its unique biological hacks.

سوپاس بۆ پێکهاتە بایۆلۆجیە بێ هاوتاکەیز

Its surface area is enhanced with a frond-like structure.

ڕووی دەرەوەی بە پێکهاتەی گەڵا وەک یەک دووپات کراوە،

It uses photosynthesis to assemble its own food molecules

ڕۆشنەپێکهاتن بەکاردەهێنێت بۆ دروستکردنی خواردنەکەی

and it's coenocytic.

و خانەکە کۆیانکرد.

That means it's a single cell with multiple nuclei,

واتە خانەیەکی تاک و فرە ناووک،

making it like a multicellular organism but without the divisions between cells.

دروستکرایە لێی دەزگای ئەندامی فرەخانە بەڵام بەبێ دابەشکاری نێوان خانەکان.

Yet even the biggest unicellular organisms have limits,

هێشتا گەورەترین زیندەوەرە تاک خانەییەکان سنوریان هەیە،

and none grows nearly as large as the elephant, whale, or bear.

هیچ کامیان بە قەبارەی فیل، و نەهەنگ، یان ورچ گەورە نین.

But within every big creature are trillions of minuscule cells

بەڵام لەناو هەموو بونەوەرە گەورەکاندا تریلیۆنێک خانەی گونجاوی بچووک

perfectly suited in all their tininess

تەواو گونجاوبوو لە هەموو تینی خۆیان

to keeping the Earth's giants lumbering along.

تا زەبەلاحەکانی سەر زەوی بە پێ و بە شوێن خۆیدا جێبهێڵێت.