What vaccinating vampire bats can teach us about pandemics | Daniel Streicker

Translator: Nguyen Quoc Khanh Phan

The story that I'm going to tell you today,

Câu chuyện tôi sắp kể bạn nghe hôm nay,

for me, began back in 2006.

bắt đầu vào năm 2006.

That was when I first heard about an outbreak of mysterious illness

Đó là lần đầu tôi được nghe về đợt bùng phát của một căn bệnh kì quái

that was happening in the Amazon rainforest of Peru.

đang diễn ra trong rừng mưa nhiệt đới Amazon, Peru.

Những người mắc bệnh,

The people that were getting sick from this illness,

biểu hiện những triệu chứng kinh khủng và đáng sợ.

they had horrifying symptoms, nightmarish.

They had unbelievable headaches,

Họ bị đau đầu khủng khiếp,

they couldn't eat or drink.

họ không thể ăn uống được.

Some of them were even hallucinating --

Thậm chí vài người còn bị ảo giác--

khiến họ lú lẫn và hung hăng.

confused and aggressive.

The most tragic part of all

Điều tệ nhất trong tất cả

was that many of the victims were children.

đó là có rất nhiều nạn nhân là trẻ em.

And of all of those that got sick,

Và trong số những người bị bệnh,

none survived.

không ai sống sót cả.

It turned out that what was killing people was a virus,

Cuối cùng, thứ giết họ là một chủng virus,

but it wasn't Ebola, it wasn't Zika,

chẳng phải là Ebola, cũng không phải Zika,

it wasn't even some new virus never before seen by science.

thậm chí đó chẳng phải là chủng virus mới mà khoa học chưa tìm thấy.

These people were dying of an ancient killer,

Những người này tử vong vì một sát thủ cổ xưa,

one that we've known about for centuries.

kẻ mà chúng ta đã biết hàng thế kỉ nay.

They were dying of rabies.

Họ chết vì bệnh dại.

And what all of them had in common was that as they slept,

Điểm giống nhau giữa những nạn nhân đó là giữa lúc họ đang ngủ,

they'd all been bitten by the only mammal that lives exclusively on a diet of blood:

họ đều bị cắn bởi loài động vật có vú duy nhất chỉ sống dựa vào việc hút máu:

the vampire bat.

dơi quỷ hút máu.

These sorts of outbreaks that jump from bats into people,

Những dịch bệnh lây truyền từ dơi sang người này,

they've become more and more common in the last couple of decades.

đang ngày càng trở nên phổ biến trong vài thập kỷ vừa qua.

In 2003, it was SARS.

Năm 2003, đó là SARS.

It showed up in Chinese animal markets and spread globally.

Khởi phát từ chợ buôn động vật Trung Quốc và sau đó lan ra toàn cầu.

That virus, like the one from Peru, was eventually traced back to bats,

Chủng virus đó, cũng như virus từ Peru, có nguồn gốc từ loài dơi,

which have probably harbored it, undetected, for centuries.

có lẽ virus đã ẩn náu trong loài dơi, suốt nhiều thế kỉ qua.

Then, 10 years later, we see Ebola showing up in West Africa,

Rồi mười năm sau, chúng ta thấy Ebola xuất hiện ở Tây Phi,

and that surprised just about everybody

và khiến mọi người đều bất ngờ,

because, according to the science at the time,

vì vào lúc đó, theo như những hiểu biết khoa học,

Ebola wasn't really supposed to be in West Africa.

Ebola lẽ ra không tồn tại ở Tây Phi.

That ended up causing the largest and most widespread Ebola outbreak

Điều đó dẫn tới đợt bùng phát Ebola lớn nhất và lây lan xa nhất

in history.

trong lịch sử.

So there's a disturbing trend here, right?

Có một xu hướng đáng lo ngại ở đây, phải không nào?

Deadly viruses are appearing in places where we can't really expect them,

Virus nguy hiểm chết người xuất hiện ở nơi mà chúng ta không nghĩ tới,

and as a global health community,

và đối với sức khoẻ cộng động,

we're caught on our heels.

chúng ta đã bị bất ngờ.

We're constantly chasing after the next viral emergency

Chúng ta liên tục đuổi theo những dịch bệnh do virus gây ra

in this perpetual cycle,

trong vòng lặp vô hạn này,

always trying to extinguish epidemics after they've already started.

luôn cố gắng tìm ra những dịch bệnh sau khi chúng đã bùng phát.

So with new diseases appearing every year,

Nhiều dịch bệnh mới xuất hiện hàng năm,

now is really the time

bây giờ chính là lúc

that we need to start thinking about what we can do about it.

ta bắt đầu suy nghĩ về những gì mà ta có thể làm.

If we just wait for the next Ebola to happen,

Nếu ta chỉ đợi đến khi dịch Ebola kế tiếp xuất hiện,

we might not be so lucky next time.

có khi lần tới ta không ăn may được nữa.

We might face a different virus,

Ta có thể gặp một chủng virus mới,

one that's more deadly,

một chủng chết chóc hơn,

one that spreads better among people,

lây lan nhanh hơn,

or maybe one that just completely outwits our vaccines,

hay hoàn toàn không thể điều chế vắc xin kịp thời,

leaving us defenseless.

khiến ta không kịp trở tay.

So can we anticipate pandemics?

Vậy ta có thể dự báo được các dịch bệnh toàn cầu hay không?

Can we stop them?

Liệu ta có thể chặn đứng chúng?

Those are really hard questions to answer,

Đó là những câu hỏi khó trả lời,

and the reason is that the pandemics --

bởi vì các dịch bệnh nguy hiểm--

the ones that spread globally,

các dịch bệnh lây lan toàn cầu,

the ones that we really want to anticipate --

các dịch bệnh chúng ta muốn dự báo trước--

they're actually really rare events.

chúng là những sự kiện rất hiếm khi xảy ra.

And for us as a species that is a good thing --

Với chúng ta, đó là một điều tốt--

that's why we're all here.

nhờ đó mà ta còn ở đây chém gió được.

But from a scientific standpoint, it's a little bit of a problem.

Nhưng từ một góc nhìn khoa học, có một rắc rối nho nhỏ.

That's because if something happens just once or twice,

Bởi vì nếu một việc chỉ xảy ra một hay hai lần,

sẽ chẳng có đủ dữ liệu để tìm ra mô hình mẫu.

that's really not enough to find any patterns.

Patterns that could tell us when or where the next pandemic might strike.

Mô hình có thể cho ta biết dịch bệnh kế sẽ diễn ra khi nào hay tại đâu.

So what do we do?

Vậy ta làm gì bây giờ?

Well, I think one of the solutions we may have is to study some viruses

Tôi nghĩ rằng một giải pháp mà ta có đó là nghiên cứu cách một vài chủng virus

that routinely jump from wild animals into people,

thường lây truyền từ động vật hoang dã sang người,

or into our pets, or our livestock,

hoặc sang thú cưng hay gia súc gia cầm mà con người thường nuôi,

even if they're not the same viruses

kể cả khi chúng không phải là chủng vius

that we think are going to cause pandemics.

mà chúng ta cho rằng có thể gây đại dịch.

If we can use those everyday killer viruses

Nếu ta có thể dùng các virus nguy hiểm thường gặp

to work out some of the patterns

để tìm ra các mô hình mẫu

of what drives that initial, crucial jump from one species to the next,

cho biết điều gì khiến virus bắt đầu lây truyền từ loài này sang loài khác,

and, potentially, how we might stop it,

và nhiều khả năng chúng ta có thể ngăn chặn nó.

then we're going to end up better prepared

Sau đó ta sẽ có được sự phòng bị tốt hơn

for those viruses that jump between species more rarely

với các virus ít lây lan giữa các loài hơn

but pose a greater threat of pandemics.

nhưng tiềm tàng khả năng gây đại dịch.

Now, rabies, as terrible as it is,

Bệnh dại, dù có vẻ rất tệ,

turns out to be a pretty nice virus in this case.

nhưng thật ra lại là virus rất phù hợp trong trường hợp này.

You see, rabies is a scary, deadly virus.

Bạn thấy đó, dại là một chủng virus đáng sợ và đầy chết chóc.

It has 100 percent fatality.

Tỉ lệ tử vong là 100 phần trăm.

That means if you get infected with rabies and you don't get treated early,

Điều đó nghĩa là nếu bạn bị dại và không được điều trị sớm,

there's nothing that can be done.

thì bác sĩ cũng bó tay.

There is no cure.

Không có thuốc chữa trị.

You will die.

Bạn chết chắc.

And rabies is not just a problem of the past either.

Bệnh dại không chỉ là một vấn đề của quá khứ nữa.

Even today, rabies still kills 50 to 60,000 people every year.

Ngày nay, bệnh dại vẫn giết khoảng 50 đến 60 ngàn người mỗi năm.

Just put that number in some perspective.

Hãy xem con số này ở một góc độ khác.

Imagine the whole West African Ebola outbreak --

Tưởng tượng toàn bộ đợt bùng phát dịch Ebola Tây Phi--

about two-and-a-half years;

diễn ra khoảng hai năm rưỡi;

you condense all the people that died in that outbreak

Bạn dồn tất cả số người tử vong ấy

into just a single year.

vào một năm.

That's pretty bad.

Nghe khá là kinh khủng.

But then, you multiply it by four,

Rồi giờ bạn nhân số này lên bốn lần,

and that's what happens with rabies every single year.

và đó là những gì bệnh dại gây ra mỗi năm.

So what sets rabies apart from a virus like Ebola

Điều khiến bệnh dại khác với một virus như Ebola đó là

is that when people get it,

khi một người mắc bệnh,

they tend not to spread it onward.

họ không lây tiếp cho người khác.

That means that every single time a person gets rabies,

Điều này nghĩa là mỗi lần ai đó bị bệnh dại,

it's because they were bitten by a rabid animal,

vì người đó bị một loài động vật mang virus dại cắn,

and usually, that's a dog or a bat.

thường là chó hoặc dơi.

But it also means that those jumps between species,

Nhưng nó cũng đồng nghĩa là, mỗi lần lây truyền giữa các loài vật,

which are so important to understand, but so rare for most viruses,

điều rất quan trọng mà chúng ta cần hiểu, nhưng hiếm khi xảy ra ở các virus khác,

for rabies, they're actually happening by the thousands.

đối với bệnh dại, lại xảy ra vài ngàn lần.

So in a way, rabies is almost like the fruit fly

Nói một cách khác, virus dại giống như ruồi giấm hoặc

or the lab mouse of deadly viruses.

chuột lang để tìm hiểu các loại virus chết người.

This is a virus that we can use and study to find patterns

Đây là loại virus chúng ta có thể dùng để tìm các mô hình mẫu

and potentially test out new solutions.

và thử nghiệm các giải pháp mới.

And so, when I first heard about that outbreak of rabies

Vì thế, khi tôi lần đầu nghe về đợt bùng phát bệnh dại

in the Peruvian Amazon,

tại vùng sông Amazon ở Peru,

it struck me as something potentially powerful

nó giúp tôi nhận ra một ý tưởng đầy tiềm năng

because this was a virus that was jumping from bats into other animals

vì đây là loại virus lây từ dơi sang các loài khác

often enough that we might be able to anticipate it ...

đủ nhiều để chúng ta có thể dự đoán trước được...

Maybe even stop it.

Và thậm chí có thể chặn đứng nó.

So as a first-year graduate student

Vì thế một đứa sinh viên cao học năm nhất như tôi

with a vague memory of my high school Spanish class,

với một ít kí ức về các lớp học tiếng Tây Ban Nha,

I jumped onto a plane and flew off to Peru,

tôi nhảy lên một chiếc máy bay và bay vèo tới Peru,

looking for vampire bats.

đi tìm dơi quỷ hút máu.

And the first couple of years of this project were really tough.

Và những năm đầu của dự án này thật sự khá khó nhằn.

I had no shortage of ambitious plans to rid Latin America of rabies,

Tôi không thiếu các kế hoạch tham vọng để chấm dứt bệnh dại ở Nam Mỹ,

but at the same time,

nhưng cùng lúc đó,

there seemed to be an equally endless supply of mudslides and flat tires,

có vẻ như cũng có vô vàn khó khăn và thử thách,

power outages, stomach bugs all stopping me.

mất điện, ký sinh trùng xuất hiện để ngăn tôi lại.

But that was kind of par for the course,

Nhưng đó là một phần của nghiên cứu,

working in South America,

và làm việc tại Nam Mỹ,

and to me, it was part of the adventure.

với tôi, đó là một phần của chuyến phiêu lưu.

But what kept me going

Nhưng điều giúp tôi tiếp tục làm việc

was the knowledge that for the first time,

là những kiến thức, mà lần đầu tiên,

the work that I was doing might actually have some real impact

những gì tôi làm có thể thật sự tác động rõ rệt

cuộc sống của mọi người trong ngắn hạn.

on people's lives in the short term.

And that struck me the most

Và điều tôi quan tâm nhất

when we actually went out to the Amazon

là khi tôi đến rừng Amazon

and were trying to catch vampire bats.

và cố đi bắt dơi quỷ hút máu.

You see, all we had to do was show up at a village and ask around.

Bạn thấy đó, tất cả những gì chúng tôi làm là đến từng làng và hỏi:

"Who's been getting bitten by a bat lately?"

"Ai vừa mới bị dơi cắn gần đây nào?"

And people raised their hands,

Và nhiều người giơ tay lên,

because in these communities,

vì ở những cộng đồng này,

getting bitten by a bat is an everyday occurrence,

bị dơi cắn là chuyện thường ngày ở huyện,

happens every day.

chúng xảy ra mỗi ngày.

And so all we had to do was go to the right house,

Thế là tất cả những gì tụi tôi phải làm là vô đúng nhà,

open up a net

giăng một cái lưới

and show up at night,

và đến đó vào ban đêm,

and wait until the bats tried to fly in and feed on human blood.

và đợi lũ dơi đến kiếm máu người.

So to me, seeing a child with a bite wound on his head or blood stains on his sheets,

Vì thế với tôi, nhìn thấy một đứa trẻ có vết cắn ở đầu hay vết máu trên áo,

that was more than enough motivation

là nguồn động lực to lớn đủ để

to get past whatever logistical or physical headache

vượt qua bất cứ khó khăn hậu cần hay cơn đau đầu nào

I happened to be feeling on that day.

mà tôi gặp phải trong những ngày đó.

Since we were working all night long, though,

Vì chúng tôi phải làm việc cả đêm,

I had plenty of time to think about how I might actually solve this problem,

nên tôi có nhiều thời gian để nghĩ xem phải giải quyết vấn đề này thế nào,

and it stood out to me that there were two burning questions.

Và rõ ràng với tôi có hai câu hỏi nổi bật.

The first was that we know that people are bitten all the time,

Đầu tiên, ta biết rằng con người bị dơi cắn thường xuyên,

but rabies outbreaks aren't happening all the time --

nhưng các đợt dịch dại không diễn ra thường lắm --

every couple of years, maybe even every decade,

mỗi vài năm hay thậm chí vài chục năm,

you get a rabies outbreak.

mới có một đợt dịch dại.

So if we could somehow anticipate when and where the next outbreak would be,

Do đó nếu chúng ta có thể dự báo đợt dịch kế tiếp xảy ra ở đâu và khi nào,

that would be a real opportunity,

đó sẽ là cơ hội thật sự,

meaning we could vaccinate people ahead of time,

để chúng ta tiêm ngừa cho mọi người,

before anybody starts dying.

trước khi ai đó tử vong.

But the other side of that coin

Nhưng mặt khác,

is that vaccination is really just a Band-Aid.

tiêm ngừa cùng lắm chỉ là miếng băng vết thương tạm thời,

It's kind of a strategy of damage control.

chỉ là chiến thuật kiểm soát tổn thất.

Of course it's lifesaving and important and we have to do it,

Dĩ nhiên, nó cứu được nhiều người và ta cần phải làm thế,

but at the end of the day,

nhưng suy cho cùng,

no matter how many cows, how many people we vaccinate,

bất kể bao nhiêu con bò, bao nhiêu người mà ta tiêm ngừa,

we're still going to have exactly the same amount of rabies up there in the bats.

lượng dơi mang bệnh dại vẫn không đổi.

The actual risk of getting bitten hasn't changed at all.

Nguy cơ bị cắn vẫn giữ nguyên.

So my second question was this:

Thế nên câu hỏi thứ hai của tôi là:

Could we somehow cut the virus off at its source?

Liệu ta thể chặn virus ngay tại nguồn của nó không?

If we could somehow reduce the amount of rabies in the bats themselves,

Nếu chúng ta, bằng cách nào đó, có thể giảm số dơi bị dại,

then that would be a real game changer.

chúng ta sẽ thay đổi hoàn toàn cuộc chơi.

We'd been talking about shifting

Ta đang nói về về sự thay đổi

from a strategy of damage control to one based on prevention.

từ chiến thuật kiểm soát tổn thất thành dự phòng.

So, how do we begin to do that?

Vậy ta bắt đầu như thế nào đây?

Well, the first thing we needed to understand

Đầu tiên chúng ta cần hiểu được

was how this virus actually works in its natural host --

virus này hoạt động ra sao trên vật chủ tự nhiên của nó--

in the bats.

loài dơi.

And that is a tall order for any infectious disease,

Và đó là một yêu cầu cao cho bất kì bệnh truyền nhiễm nào,

particularly one in a reclusive species like bats,

đặc biệt là với một loài thường lẩn trốn như là loài dơi,

but we had to start somewhere.

nhưng ta vẫn cần bắt đầu từ đâu đó.

So the way we started was looking at some historical data.

Chúng tôi chọn cách bắt đầu tìm hiểu các dữ liệu lịch sử.

When and where had these outbreaks happened in the past?

Các đợt bùng phát này xảy ra khi nào và ở đâu - trong quá khứ?

And it became clear that rabies was a virus

Và rõ ràng là virus dại

that just had to be on the move.

phải liên tục di chuyển,

It couldn't sit still.

chúng không thể đứng yên.

The virus might circulate in one area for a year, maybe two,

Virus dại có thể quanh quẩn ở một khu vực trong một hoặc hai năm,

but unless it found a new group of bats to infect somewhere else,

nhưng trừ khi nó có thể tìm một đàn dơi mới để lây lan nơi khác,

it was pretty much bound to go extinct.

chủng virus dại đó sẽ tiệt chủng.

So with that, we solved one key part of the rabies transmission challenge.

Như vậy, chúng tôi đã biết được một yếu tố quan trọng trong việc lan truyền của dại.

We knew we were dealing with a virus on the move,

Tôi biết mình phải đối phó với một virus di động,

but we still couldn't say where it was going.

nhưng tôi vẫn chưa biết nó sẽ đi đâu.

Essentially, what I wanted was more of a Google Maps-style prediction,

Hơn nữa, điều tôi muốn giống như một dự báo kiểu Google Maps,

which is, "What's the destination of the virus?

nghĩa là: "Điểm đến tiếp theo của virus là ở đâu?"

What's the route it's going to take to get there?

"Chúng sẽ đi đường nào để đến đó?"

How fast will it move?"

"Chúng đi nhanh cỡ nào?"

To do that, I turned to the genomes of rabies.

Để làm được điều này, tôi tìm hiểu về bộ gen của virus dại.

You see, rabies, like many other viruses, has a tiny little genome,

Bạn thấy đấy, giống như nhiều virus khác virus dại có bộ gen khá bé nhỏ,

but one that evolves really, really quickly.

nhưng chúng tiến hóa thật sự rất nhanh.

So quickly that by the time the virus has moved from one point to the next,

Đủ nhanh để khi virus vừa đến địa điểm tiếp theo,

it's going to have picked up a couple of new mutations.

chúng đã có vài đột biến mới rồi.

And so all we have to do is kind of connect the dots

Vì vậy, những gì ta cần làm là liên kết các điểm

across an evolutionary tree,

trên cây tiến hóa lại với nhau,

and that's going to tell us where the virus has been in the past

và điều đó sẽ cho ta biết virus đã ở đâu trước đó

and how it spread across the landscape.

và làm thế nào nó lây được qua địa hình.

So, I went out and I collected cow brains,

Thế nên, tôi bắt đầu đi tìm não bò,

because that's where you get rabies viruses.

vì đó là nơi mà bạn tìm được virus dại.

And from genome sequences that we got from the viruses in those cow brains,

Và các từ bộ gen được giải mã từ những virus trong não bò,

I was able to work out

tôi đã có thể biết được

that this is a virus that spreads between 10 and 20 miles each year.

virus dại đã lây lan từ 16 đến 32 km một năm.

OK, so that means we do now have the speed limit of the virus,

Được rồi, vậy là ta đã có tốc độ lây lan tối đa của virus,

but still missing that other key part of where is it going in the first place.

nhưng vẫn thiếu một yếu tố quan trọng đó là hướng lây ban đầu của virus.

For that, I needed to think a little bit more like a bat,

Về mặt đó, tôi cần suy nghĩ như loài dơi,

because rabies is a virus --

bởi vì dại là một virus--

it doesn't move by itself,

nó không tự đi được,

it has to be moved around by its bat host,

nó chỉ có thể di chuyển nhờ vào vật chủ là loài dơi,

so I needed to think about how far to fly and how often to fly.

nên tôi cần nghĩ xem loài dơi bay được bao xa và bao lâu bay một lần.

My imagination didn't get me all that far with this

Việc này thì trí tưởng tưởng không giúp tôi được nhiều lắm

and neither did little digital trackers that we first tried putting on bats.

và các thiết bị theo dõi chúng tôi đã gắn trên dơi cũng chẳng khá hơn.

We just couldn't get the information we needed.

Chúng tôi chẳng thể có được thông tin mà tôi cần.

So instead, we turned to the mating patterns of bats.

Thay vì vậy, chúng tôi tìm hiểu về việc ghép đôi của dơi.

Chúng tôi có thể xem một số phần trong bộ gen dơi,

We could look at certain parts of the bat genome,

and they were telling us that some groups of bats were mating with each other

và điều đó cho ta biết vài nhóm dơi chơi với nhau

and others were more isolated.

và vài nhóm thì bị ế (cô lập).

And the virus was basically following the trail laid out by the bat genomes.

Và virus về cơ bản, sẽ đi theo con đường mà bộ gen của dơi đã tạo sẵn.

Yet one of those trails stood out as being a little bit surprising --

Một trong những con đường này nổi lên một cách khá bất ngờ--

hard to believe.

hơi khó để tin được.

That was one that seemed to cross straight over the Peruvian Andes,

Đó là con đường đi xuyên qua dãy Andes ở Peru,

crossing from the Amazon to the Pacific coast,

từ Amazon đến bờ biển Thái Bình Dương,

and that was kind of hard to believe,

và điều đó hơi bị khó tin,

as I said,

như tôi đã nói,

dãy Andes khá là cao, khoảng 6700 mét,

because the Andes are really tall -- about 22,000 feet,

and that's way too high for a vampire to fly.

và như vậy là quá cao để lũ dơi có thể bay vượt qua.

Yet --

Thế nhưng--

(Laughter)

(Cười nhẹ)

khi chúng tôi tìm hiểu kĩ hơn,

when we looked more closely,

we saw, in the northern part of Peru,

tôi thấy, tại một phần phía Nam Peru,

a network of valley systems that was not quite too tall

có một mạng lưới thung lũng không quá cao,

for the bats on either side to be mating with each other.

cho phép đàn dơi ở bên này có thể qua chơi với dơi bên kia.

Và khi tôi tìm hiểu kĩ hơn nữa --

And we looked a little bit more closely --

sure enough, there's rabies spreading through those valleys,

rõ ràng virus dại đã lây lan thông qua những thung lũng này,

just about 10 miles each year.

chỉ khoảng mười dặm mỗi năm,

Basically, exactly as our evolutionary models had predicated it would be.

gần giống hệt như mô hình tiến hóa của chúng tôi đã dự đoán.

What I didn't tell you

Điều tôi chưa nói với bạn

is that that's actually kind of an important thing

là điều đó có vẻ khá quan trọng,

because rabies had never been seen before on the western slopes of the Andes,

bởi vì bệnh dại hầu như chưa từng được phát hiện ở phía tây dãy Andes,

or on the whole Pacific coast of South America,

hay toàn bộ phía bờ Thái Bình Dương của Nam Mỹ,

so we were actually witnessing, in real time, a historical first invasion

thế nên tôi đang chứng kiến, trực tiếp, một cuộc đổ bộ lần đầu trong lịch sử

into a pretty big part of South America,

vào một phần khá lớn của Nam Mỹ,

which raises the key question:

điều này đưa ra câu hỏi quan trọng:

"What are we going to do about that?"

"Chúng ta sẽ làm gì với thông tin này?"

Well, the obvious short-term thing we can do is tell people:

Điều trước mắt chúng tôi có thể là nhắn nhủ mọi người:

you need to vaccinate yourselves, vaccinate your animals;

bạn cần tiêm ngừa dại cho bản thân và cả vật nuôi của bạn,

rabies is coming.

Bệnh dại đang đến.

But in the longer term,

Nhưng nhìn xa hơn,

it would be even more powerful if we could use that new information

sẽ hữu ích hơn nếu chúng tôi có thể sử dụng thông tin mới này

to stop the virus from arriving altogether.

để ngăn chặn virus xuất hiện cùng lúc.

Of course, we can't just tell bats, "Don't fly today,"

Dĩ nhiên, ta chẳng thể bảo bọn dơi: "Bữa nay nghỉ bay nha"

but maybe we could stop the virus from hitching a ride along with the bat.

nhưng ta có thể ngăn chặn virus lây lan cùng với đàn dơi.

And that brings us to the key lesson that we have learned

Và điều đó đưa chúng tôi đến bài học quan trọng

from rabies-management programs all around the world,

trong chương trình quản lý bệnh dại trên khắp thế giới,

whether it's dogs, foxes, skunks, raccoons,

dù cho đó là chó, cáo, chồn hôi hay gấu mèo,

North America, Africa, Europe.

dù là Nam Mỹ, châu Phi hay châu Âu,

It's that vaccinating the animal source is the only thing that stops rabies.

đó là tiêm ngừa cho động vật là biện pháp duy nhất chặn đứng bệnh dại.

So, can we vaccinate bats?

Vậy chúng ta có thể tiêm ngừa cho dơi không?

You hear about vaccinating dogs and cats all the time,

Bạn đã nghe về tiêm ngừa cho chó mèo suốt ngày rồi,

but you don't hear too much about vaccinating bats.

nhưng bạn chưa nghe nhiều về tiêm ngừa cho dơi.

It might sound like a crazy question,

Nghe có vẻ như là một câu hỏi điên rồ,

but the good news is that we actually already have edible rabies vaccines

nhưng tin tốt là chúng ta đã có vắc-xin dại dạng thức ăn

that are specially designed for bats.

được thiết kế dành riêng cho dơi.

And what's even better

Và điều còn tuyệt vời hơn

is that these vaccines can actually spread from bat to bat.

là những vắc xin này có thể được truyền từ chú dơi này sang chú dơi khác.

All you have to do is smear it on one

Tất cả những gì bạn cần là phết vắc xin lên một con dơi

and let the bats' habit of grooming each other

và để thói quen liếm láp nhau của loài dơi

take care of the rest of the work for you.

làm nốt phần việc còn lại cho bạn.

So that means, at the very least,

Điều này nghĩa là, ít ra thì,

we don't have to be out there vaccinating millions of bats one by one

chúng ta không phải tiêm vắc-xin cho hàng triệu con dơi, từng con một

with tiny little syringes.

với những kim tiêm nhỏ xíu.

(Laughter)

(Cười nhẹ)

But just because we have that tool doesn't mean we know how to use it.

Nhưng chỉ vì chúng ta có công cụ không có nghĩa là ta biết cách dùng.

Now we have a whole laundry list of questions.

Giờ bọn tôi có cả đống câu hỏi khác.

How many bats do we need to vaccinate?

Cần phải tiêm ngừa cho bao nhiêu con dơi?

What time of the year do we need to be vaccinating?

Tiêm ngừa vào mùa nào?

How many times a year do we need to be vaccinating?

Mỗi năm tiêm ngừa mấy lần?

All of these are questions that are really fundamental

Tất cả những câu hỏi này là nền tảng

to rolling out any sort of vaccination campaign,

để tiến hành bất kì chiến dịch tiêm ngừa,

but they're questions that we can't answer in the laboratory.

nhưng đó là các câu hỏi mà tôi khó trả lời từ phòng thí nghiệm.

So instead, we're taking a slightly more colorful approach.

Thay vì vậy, chúng tôi có cách tiếp cận khác đầy màu sắc hơn.

We're using real wild bats, but fake vaccines.

Chúng tôi sử dụng dơi thật nhưng vắc-xin giả.

We use edible gels that make bat hair glow

Chúng tôi dùng thức ăn gel khiến lông dơi phát sáng

and UV powders that spread between bats when they bump into each other,

và bột UV dễ lan truyền giữa đàn dơi khi chúng gặp nhau,

and that's letting us study how well a real vaccine might spread

và nó giúp tôi nghiên cứu cách một vắc-xin thật có thể lan truyền

in these wild colonies of bats.

trong những quần thể dơi hoang dã.

We're still in the earliest phases of this work,

Chúng tôi vẫn đang trong giai đoạn sơ khởi,

but our results so far are incredibly encouraging.

tuy nhiên kết quả hiện tại hết sức khả quan.

They're suggesting that using the vaccines that we already have,

Chúng gợi ý rằng sử dụng vắc-xin theo cách chúng tôi đang làm,

we could potentially drastically reduce the size of rabies outbreaks.

có thể làm giảm kích cỡ của những đợt bùng bệnh dại một cách rõ rệt.

And that matters, because as you remember,

Và điều đó có ý nghĩa, bởi vì như bạn nhớ,

rabies is a virus that always has to be on the move,

Virus dại luôn phải di chuyển,

and so every time we reduce the size of an outbreak,

thế nên mỗi lần ta giảm kích cỡ của một đợt bùng phát,

we're also reducing the chance

ta cũng cùng lúc giảm khả năng

that the virus makes it onto the next colony.

virus có thể lây được đến quần thể dơi kế tiếp.

We're breaking a link in the chain of transmission.

Ta đang phá vỡ một mắc xích trong chuỗi lây truyền.

And so every time we do that,

Và mỗi lần ta làm thế,

we're bringing the virus one step closer to extinction.

ta đưa virus gần hơn đến sự tuyệt chủng.

And so the thought, for me, of a world in the not-too-distant future

Và đối với tôi, trong một tương lai không xa

where we're actually talking about getting rid of rabies altogether,

khi chúng ta có thể nói đến việc loại trừ bệnh dại,

that is incredibly encouraging and exciting.

điều đó hết sức thú vị và tạo động lực to lớn.

So let me return to the original question.

Cuối cùng, để tôi quay lại với câu hỏi ban đầu.

Can we prevent pandemics?

Ta có ngừa được một đại dịch không?

Well, there is no silver-bullet solution to this problem,

Ừ thì, chẳng có giải pháp hoàn hảo cho vấn đề này,

but my experiences with rabies have left me pretty optimistic about it.

nhưng kinh nghiệm của tôi với bệnh dại giúp tôi khá lạc quan về nó.

I think we're not too far from a future

Tôi nghĩ chúng ta không xa tương lai

where we're going to have genomics to forecast outbreaks

khi ta có các ngân hàng gen để dự đoán các đợt bùng phát

and we're going to have clever new technologies,

và ta sẽ có được các công nghê tiên tiến hơn,

like edible, self-spreading vaccines,

như vắc-xin dạng thức ăn, tự lan truyền,

that can get rid of these viruses at their source

có thể loại trừ virus từ trong trứng nước,

before they have a chance to jump into people.

trước khi chúng có cơ hội lây truyền cho người.

So when it comes to fighting pandemics,

Khi nói đến việc ngăn ngừa các đại dịch,

the holy grail is just to get one step ahead.

cách tốt nhất chỉ là luôn đi trước một bước.

And if you ask me,

Và nếu bạn hỏi tôi,

I think one of the ways that we can do that

tôi nghĩ ta có một cách để làm

is using some of the problems that we already have now,

đó là sử dụng những vấn đề mà ta đang có,

như bệnh dại,

like rabies --

sort of the way an astronaut might use a flight simulator,

theo cách một phi hành gia sử dụng chương trình giả lập bay,

figuring out what works and what doesn't,

tìm ra điều gì hiệu quả, điều gì thì không,

and building up our tool set

và tạo ra các bộ công cụ hữu dụng

so that when the stakes are high,

để khi cần thiết,

we're not flying blind.

thì chúng ta đã sẵn sàng.

Thank you.

Cảm ơn các bạn.

(Applause)

(Vỗ tay)