Neil Turok: 2008 TED Prize wish: An African Einstein

Translator: Xuân Nghi Vương Reviewer: Khanh Do-Bao

It was an incredible surprise to me

Tôi rất bất ngờ khi nhận thấy

to find out that there was actually an organization that cared about both parts of my life.

có một tổ chức quan tâm đến cả hai mặt trong cuộc đời tôi.

Đơn giản bởi vì

Because, basically,

I work as a theoretical physicist.

tôi là một nhà vật lý lý thuyết.

I develop and test models of the Big Bang,

Tôi sử dụng dữ liệu quan sát được

để phát triển và thử nghiệm mô hình vụ nổ Big Bang.

using observational data.

And I've been moonlighting for the last five years

Và tôi đã làm thêm công việc phụ trong suốt năm năm qua

helping with a project in Africa.

để hỗ trợ một dự án ở châu Phi.

And, I get a lot of flak for this at Cambridge.

Và tôi cũng bị phê phán khá nhiều vì điều này ở Đại học Cambridge.

People wonder, you know, "How do you have time to do this?" And so on.

Người ta hỏi tôi ”Sao ông có thời gian để làm hết việc?”

And so it was simply astonishing to me

Tôi đã rất ngạc nhiên

to find an organization that actually appreciated both those sides.

khi có một tổ chức đánh giá cao cả hai dự án của tôi.

So I thought I'd start off by just telling you a little bit about myself

Có lẽ tôi nên mở đầu bằng lời giới thiệu một chút về bản thân

and why I lead this schizophrenic life.

và lý do tôi chọn cuộc sống bận đến chóng mặt thế này.

Well, I was born in South Africa and my parents were imprisoned

Tôi được sinh ra ở Nam Phi

Còn bố mẹ tôi thì bị bắt vì chống đối lại chế độ phân biệt chủng tộc.

for resisting the racist regime.

When they were released, we left and we went as refugees to Kenya and Tanzania.

Sau khi họ được thả, cả gia đình tôi đã đi tị nạn ở Kenya và Tanzania.

Both were very young countries then,

Lúc đó cả hai đều là những quốc gia trẻ

and full of hope for the future.

và có nhiều hy vọng vào tương lai.

Chúng tôi có một tuổi thơ rất tuyệt vời. Dù không có nhiều tiền

We had an amazing childhood. We didn't have any money,

but we were outdoors most of the time.

nhưng chúng tôi thường hay ra chơi ngoài trời.

We had fantastic friends and we saw the wonders of the world,

Chúng tôi có những người bạn tuyệt vời cùng thăm thú

like Kilimanjaro, Serengeti and the Olduvai Gorge.

những nơi như Kilimanjaro, Serengeti hay Olduvai Gorge

Sau đó chúng tôi chuyển tới London học Trung học.

Well, then we moved to London for high school.

And after that -- there's nothing much to say about that.

Và sau đó thì cũng chẳng có gì gay cấn.

It was rather dull. But I came back to Africa

Khá là buồn tẻ.

Đến năm 17 tuổi thì tôi quay lại châu Phi với tư cách là giáo viên tình nguyện

at the age of 17, as a volunteer teacher

to Lesotho, which is a tiny country,

tại Lesotho - một đất nước nhỏ bé,

surrounded at that time by apartheid South Africa.

nơi vẫn còn nạn phân biệt chủng tộc ở Nam Phi.

Well, 80 percent of the men in Lesotho

80% đàn ông ở Lesotho

worked in the mines over the border,

phải làm việc trong các hầm mỏ xuyên biên giới

in brutal conditions.

trong điều kiện vô cùng tồi tệ.

Nevertheless, I -- as I'm sure -- as a rather irritating young, white man

Thế nhưng, tôi, một chàng trai da trắng phiền nhiễu và trẻ tuổi

coming into their village, I was welcomed with incredible hospitality and warmth.

Khi đến ngôi làng của họ, tôi đã được chào đón với sự hiếu khách và nồng nhiệt.

But the kids were the best part.

Đỉnh nhất là những đứa trẻ.

The kids were amazing: extremely eager and often very bright.

Bọn chúng rất tuyệt vời:

cực kì háo hức và thường rất sáng sủa.

Tôi sẽ kể các bạn nghe một câu chuyện,

And I'm just going to tell you one story,

which got through to me.

một câu chuyện tôi nhớ mãi.

I used to try to take the kids outside as often as possible,

Tôi hay dẫn bọn trẻ ra ngoài chơi

to try to connect the academic stuff with the real world.

để dạy chúng cách áp dụng kiến thức sách vở vào thực tế

And they weren't used to that.

Chúng không quen với việc áp dụng kiến thức.

Nhưng rồi một ngày, tôi dắt chúng ra ngoài và bảo:

But I took them outside one day and I said,

"I want you to estimate the height of the building."

“Các em hãy ước lượng chiều cao của ngôi nhà này đi.”

And I expected them to put a ruler next to the wall,

Tôi đoán là chúng sẽ đặt cây thước cạnh bức tường,

size it up with a finger, and make an estimate of the height.

hay đo bằng gang tay, rồi đoán ra chiều cao của căn nhà.

But there was one little boy, very small for his age.

Nhưng rồi có một cậu bé, rất nhỏ con so với tuổi thật.

He was the son of one of the poorest families in the village.

Cậu là đứa con trai của gia đình nghèo nhất trong làng.

And he wasn't doing that. He was scribbling with chalk on the pavement.

Và cậu bé không làm như tôi tưởng. Cậu bé dùng phấn để viết lên lề đường.

And so, I said -- I was annoyed -- I said, "What are you doing?

Tôi hơi khó chịu nên tôi đến hỏi: “Em đang làm gì thế? Thầy bảo

I want you to estimate the height of the building."

đo chiều cao căn nhà mà.”

He said, "OK. I measured the height of a brick.

Và em ấy trả lời: “Vâng ạ, em đang đo chiều cao của viên gạch.

I counted the number of bricks and now I'm multiplying."

Em đếm xong số gạch rồi và giờ em chỉ cần nhân lên.”

Well -- (Laughter) -- I hadn't thought of that one.

(Cười) Tôi đâu có nghĩ đến chuyện đó.

And many experiences like this happened to me.

Và những trải nghiệm như thế này rất thường hay xảy ra với tôi.

Another one is that I met a miner. He was home on his three-month leave from the mines.

Có một lần tôi gặp một thợ mỏ. Anh ấy trở về nhà sau kì nghỉ dài ba tháng

Sitting next to him one day, he said, "There's only one thing that I really loved at school.

Một hôm tôi ngồi bên cạnh anh, anh ấy nói: “Chỉ có một điều tôi thích nhất ở trường.

And you know what it was? Shakespeare." And he recited some to me.

Anh biết là gì không?

Là Shakespeare.”

Rồi anh đọc một trích đoạn cho tôi nghe.

And these and many similar experiences convinced me

Và những mẩu chuyện nhỏ như thế này đã thuyết phục tôi

that there are just tons of bright kids in Africa

rằng có rất nhiều đứa trẻ thông minh sáng dạ ở châu Phi,

-- inventive kids, intellectual kids --

những đứa trẻ sáng tạo, đầy tri thức

and starved of opportunity.

nhưng lại chẳng có cơ hội để thể hiện.

And if Africa is going to get fixed, it's by them, not by us.

Nếu có một ngày châu Phi được cải thiện, đó là nhờ chúng, chứ không phải chúng ta.

Well, after -- (Applause) -- that's the truth.

(Tiếng vỗ tay)

Đó là sự thật.

Well, after Lesotho, I traveled across Africa

Sau nước Lesotho, tôi đã đi khắp châu Phi

before returning to England

trước khi quay lại Anh,

một đất nước so với châu Phi thì thật ảm đạm và buồn tẻ.

-- so gray and depressing, in comparison.

And I went to Cambridge. And there, I fell for theoretical physics.

Và tôi đến quận Cambridge. Ở đó, tôi bắt đầu yêu ngành vật lý lý thuyết.

Tôi sẽ không giải thích về phương trình này,

Well, I'm not going to explain this equation,

but theoretical physics is really an amazing subject.

nhưng vật lý lý thuyết là một môn học rất tuyệt vời.

Nếu ta có thể viết ra mọi định luật vật lý chỉ trong một dòng,

We can write down all the laws of physics we know in one line.

And, admittedly, it's in a very shorthand notation.

thì đây là định luật tổng hợp đó ở dạng cực rút gọn.

And it contains 18 free parameters,

Và nó có chứa 18 thông số đo lường tự do

OK, which we have to fit to the data.

mà ta phải làm cho ăn khớp với dữ liệu.

So it's not the final story,

Đó chưa phải là tất cả,

but it's an incredibly powerful summary of everything we know

nhưng công thức đó tổng hợp mọi thứ mà chúng ta biết về tự nhiên

about nature at the most basic level.

ở mức độ cơ bản nhất.

Ngoại trừ một số thông số ngoài lề quan trọng các bạn có lẽ có nghe tới...

And apart from a few very important loose ends, which you've heard about here --

like dark energy and dark matter --

như là năng lượng tối và vật chất tối...

this equation describes,

thì phương trình này mô tả,

seems to describe everything about the universe and what's in it.

dường như mô tả tất cả mọi thứ về vũ trụ và tất cả những gì bên trong nó.

But there's one big puzzle remaining,

Nhưng vẫn còn thiếu một thông số

and this was most succinctly put to me by my primary school math teacher in

và nó được truyền đạt lại cho tôi bởi một giáo viên dạy toán tiểu học ở Tanzania,

Tanzania, who's a wonderful Scottish lady

một người phụ nữ Scotland tuyệt vời mà tôi còn giữ liên lạc

who I still stay in touch with.

And she's now in her 80s.

Bây giờ bà ấy cũng tầm 80 rồi.

Và khi tôi giải thích những gì mình đang nghiên cứu,

And when I try to explain my work to her, she waved away all the details, and she said,

bà ấy bỏ qua hết những vấn đề chi tiết rồi hỏi tôi rằng:

"Neil, there's only one question that really matters.

“Neil, chỉ có một câu hỏi quan trọng duy nhất thôi.”

“Vụ nổ gì cơ???” (Cười)

What banged?" (Laughter)

"Everyone talks about the Big Bang. What banged?"

“Mọi người đều nói về Vụ Nổ Lớn. Vậy thì cái gì nổ mới được?”

Thật vậy. Đó là một câu hỏi mà chúng ta đều luôn né tránh.

And she's right. It's a question we've all been avoiding.

Người ta thường giải thích, bằng cách nào đó, vũ trụ hình thành bằng cách nở ra

The standard explanation is that the universe somehow sprang into existence,

full of a strange kind of energy

với đầy những dạng năng lượng kì lạ

-- inflationary energy -- which blew it up.

như là năng lượng giãn nở... thứ đã gây ra vụ nổ.

But the puzzle of why the universe emerged in that peculiar state

Nhưng tại sao vũ trụ lại hình thành trong trạng thái lạ lùng ấy thì chẳng ai biết.

is completely unsolved.

Tôi nghiên cứu giả thiết đó một thời gian

Now, I worked on that theory for a while, with Stephen Hawking and others.

cùng Stephen Hawking và những người khác

But then I began to explore another alternative.

Nhưng sau đó tôi bắt đầu nghiên cứu một khả năng khác.

Đó là Vụ Nổ Lớn không phải là sự khởi đầu của vũ trụ.

The alternative is that the Big Bang wasn't the beginning.

Perhaps the universe existed before the bang,

Có lẽ vũ trụ đã tồn tại trước khi vụ nổ xảy ra,

and the bang was just a violent event in a pre-existing universe.

và vụ nổ chỉ là một sự kiện bùng nổ trong một vũ trụ đã có từ trước.

Well, this possibility is actually suggested

Những giả thiết gần đây thực ra cũng đưa ra khả năng này,

by the latest theories, the unified theories,

“Thuyết hợp nhất”,

which try to explain all those 18 free parameters

nhằm giải thích cả 18 thông số tự do ấy

in a single framework, which will hopefully predict all of them.

vào một khuôn, với hy vọng sẽ dự đoán được tất cả thuyết khác.

Tôi sẽ chia sẻ hình ảnh này ở đây.

And I'll just share a cartoon of this idea here.

Như thế cho dễ hình dung. Theo thuyết này,

It's all I can convey. According to these theories,

there are extra dimensions of space, not just the three we're familiar with,

có những chiều không gian khác, không chỉ không gian ba chiều,

but at every point in the room there are more dimensions.

mà ở mỗi điểm trong không gian thì lại có nhiều chiều hơn.

Cụ thể là ta có một chiều không gian lạ trong thuyết thống nhất tao nhã này.

And in particular, there's one rather strange one,

in the most elegant unified theories we have.

The strange one looks likes this:

Chiều không gian ấy là như thế này:

that we live in a three-dimensional world.

Chúng ta sống trong một thế giới không gian ba chiều.

We live in one of these worlds, and I can only show it as a sheet,

Ta đang sống ở một trong số đó, và ở đây tôi vẽ hình mặt phẳng,

but it's really three-dimensional.

nhưng thực ra là vũ trụ ba chiều.

And a tiny distance away, there's another sheet,

Và cách đó một đoạn nhỏ, ta lại có một mảnh khác cũng là không gian ba chiều

also three-dimensional, and they're separated by a gap.

chúng cách nhau bởi một khoảng trống nhỏ. Khoảng trống rất nhỏ.

The gap is very tiny, and I've blown it up so you can see it.

Tôi đã phóng to ra để các bạn thấy,

But it's really a tiny fraction of the size of an atomic nucleus.

nhưng nó thật sự rất nhỏ, với kích cỡ của một hạt nhân nguyên tử.

Tôi sẽ không nói kỹ tại sao chúng tôi lại nghĩ vũ trụ trông như vậy,

I won't go into the details of why we think the universe is like this,

but it comes out of the math and trying to explain the physics that we know.

nhưng nó xuất phát từ thuật toán giải thích vật lý học thường thức.

Well, I got interested in this because it seemed to me that it was an obvious question.

Tôi quan tâm đến điều này vì điều này dường như là câu hỏi hiển nhiên.

Which is, what happens if these two, three-dimensional worlds

Chuyện gì sẽ xảy ra nếu như hai vũ trụ ba chiều này va chạm vào nhau?

should actually collide?

Và nếu như chúng va chạm thì điều này sẽ khá giống với Vụ Nổ Lớn.

And if they collide, it would look a lot like the Big Bang.

But it's slightly different than in the conventional picture.

Nhưng nó có hơi khác so với hình ảnh thường thấy.

The conventional picture of the Big Bang is a point.

Thường thì hình ảnh Vụ Nổ Lớn là một điểm tụ.

Everything comes out of a point;

Mọi thứ hình thành từ điểm ấy;

you have infinite density. And all the equations break down.

từ đó ta có một mật độ vô hạn. Và mọi phương trình cân bằng sụp đổ.

No hope of describing that.

Ta không thể mô tả được điều này.

Ở bức hình này, bạn sẽ thấy

In this picture, you'll notice,

the bang is extended. It's not a point.

Vụ Nổ giãn nở, không phải một điểm.

The density of matter is finite, and we have a chance

Mật độ của vật chất là có hạn,

và ta có cơ hội rút ra một phương trình nhất quán để mô tả toàn bộ quá trình này.

of a consistent set of equations that can describe the whole process.

Vậy nên, để nói ngắn gọn, chúng tôi đã khám phá ra một lý thuyết khác.

So, to cut a long story short, we've explored this alternative.

We've shown that it can fit

Chúng tôi đã cho thấy công thức có thể phù hợp

all of the data that we have about the formation of galaxies,

với mọi dữ liệu mà ta có về sự hình thành của các thiên hà,

the fluctuations in the microwave background.

sự dao động của các phông nền vi sóng.

Furthermore, there's an experimental way

Hơn nữa, còn có một cách thực nghiệm khác để giải thích về thuyết này,

to tell this theory, apart from the inflationary explanation that I told you before.

ngoài lời giải thích về sự giãn nở mà tôi đã nói ở phần trước.

Cách đó bao gồm sóng lực hấp dẫn.

It involves gravitational waves.

Trong trường hợp này, Vụ Nổ Lớn không những không phải là khởi đầu của vũ trụ,

And in this scenario, not only was the Big Bang not the beginning,

as you can see from the picture,

như bạn có thể thấy trong hình,

it can happen over and over again.

mà còn có thể lặp đi lặp lại nhiều lần.

It may be that we live in an endless universe,

Có thể chúng ta đang sống trong một vũ trụ vô tận

cả về thời gian lẫn không gian.

both in space and in time.

Có thể có nhiều vụ nổ đã xảy ra trong quá khứ, hoặc sẽ xảy ra trong tương lai.

And there've been bangs in the past, and there will be bangs in the future.

Và có lẽ chúng ta đang sống trong một vũ trụ vô tận.

And maybe we live in an endless universe.

Well, making and testing models of the universe

Với tôi, việc chế tạo và thử nghiệm các mô hình của vũ trụ

là cách tốt nhất tôi có để tận hưởng và đánh giá cao vũ trụ này.

is, for me, the best way I have of enjoying and appreciating the universe.

Ta cần tạo ra các mô hình thuật toán tốt nhất có thể,

We need to make the best mathematical models we can,

the most consistent ones.

nhất quán nhất có thể.

And then we scrutinize them, logically and with data.

Sau đó ta xem xét chúng kỹ càng một cách lô gíc với đầy đủ dữ liệu.

And we try to convince ourselves --

Và ta phải thuyết phục bản thân rằng...

we really try to convince ourselves they're wrong.

thật sự thuyết phục bản thân rằng chúng vẫn sai.

That's progress: when we prove things wrong.

Tiến bộ là vậy: khi ta chứng minh điều gi đó là sai,

And gradually, we hopefully move closer and closer to understanding the world.

mong rằng ta sẽ dần dần hiểu hơn về thế giới.

As I pursued my career, something was always gnawing away inside me.

Và khi tôi theo đuổi sự nghiệp của mình, có điều gì đó cứ day dứt bên trong tôi.

What about Africa?

Còn châu Phi thì sao?

Còn những đứa trẻ mà tôi bỏ lại thì sao?

What about those kids I'd left behind?

Thay vì phát triển như ta mong đợi vào những năm 60,

Instead of developing, as we'd all hoped in the '60s,

things had gotten worse.

mọi thứ lại tồi tệ hơn.

Châu Phi bị bủa vây bởi đói nghèo, dịch bệnh và chiến tranh

Africa was gripped by poverty, disease and war.

This is very graphically shown by the Worldmapper website and project.

Điều này đã được thể hiện trên bản đồ trong dự án của trang web Worldmapper.

And so the idea is to represent each country

Ý đồ là một bản đồ đại diện mỗi quốc gia trên bản đồ,

on a map, but scale the area according to some quantity.

nhưng nhân diện tích từng vùng lên theo số lượng.

Đây là bản đồ thế giới bình thường.

So here's just the standard area map of the world.

By the way, Africa is very large.

Quả thật châu Phi rất rộng lớn.

And the next map now shows Africa's GDP in 1960,

Bản đồ tiếp theo thể hiện thu nhập bình quân theo đầu người ở châu Phi năm 1960,

around the time of independence for many African states.

khoảng thời gian giành được độc lập của nhiều quốc gia châu Phi.

Và đây là bản đồ năm 1990, sau đó là 2002

Now, this is 1990, and then 2002. And here's a projection for 2015.

Còn đây là dự đoán cho năm 2015

Thế giới đang có những thay đổi rất lớn,

Big changes are happening in the world,

but they're not helping Africa.

nhưng lại không giúp gì được cho châu Phi.

Vậy còn dân số châu Phi thì sao?

What about Africa's population? The population isn't out of proportion to its area,

Dân số châu Phi so với diện tích của nó thì vẫn thưa,

but Africa leads the world in deaths from often preventable causes:

châu Phi lại dẫn đầu về tỷ lệ tử vong vì những nguyên nhân có thể phòng tránh được:

malnutrition, simple infections and birth complications.

suy dinh dưỡng, nhiễm trùng thường, và biến chứng khi sinh.

Then there's HIV/AIDS. And then there are deaths from war.

Rồi lại đến HIV/AIDS, hay tử vong vì chiến tranh.

OK, currently there are 45,000 people a month dying in the Congo,

OK, hiện nay Congo có khoảng 45000 người chết mỗi tháng vì chiến tranh

as a consequence of the war

there over coltan and diamonds and other things.

giành quặng coltan, kim cương và và các loại quặng khác.

It's still going on.

Cuộc chiến vẫn còn tiếp diễn.

What about Africa's capacity to do something about these problems?

Vậy châu Phi có khả năng giải quyết những vấn đề này không?

Well, here's the number of physicians in Africa.

Đây là tổng số những nhà vật lý học ở châu Phi.

Here's the number of people in higher education.

Đây là tổng số dân có trình độ học thức cao.

Và bất ngờ nhất đối với tôi là...

And here -- most shocking to me --

the number of scientific research papers coming out of Africa.

số lượng nghiên cứu khoa học được thực hiện ở châu Phi

Về mặt khoa học, gần như không có nghiên cứu nào.

It just doesn't exist scientifically.

Và điều này đã được tranh luận rất hùng hồn tại TED Châu Phi:

And this was very eloquently argued at TED Africa:

that all of the aid that's been given

tất cả những gói cứu trợ được gửi tới đã hoàn toàn thất bại

has completely failed to put Africa onto its own two feet.

trong việc giúp châu Phi đứng vững trên chính đôi chân mình.

Well, the transition to democracy in South Africa in 1994

Sự chuyển đổi sang nền dân chủ ở Nam Phi năm 1994

was literally a dream come true for many of us.

thực sự là một giấc mơ thành hiện thực đối với nhiều người trong chúng ta.

My parents were both elected to the first parliament,

Bố mẹ tôi đều được bầu cử vào Quốc hội khóa đầu tiên,

alongside Nelson and Winnie Mandela. They were the only other couple.

cùng với Nelson và Winnie Mandela. Họ là một trong hai cặp đôi duy nhất tiến cử.

And in 2001, I took a research leave to visit them.

Vào năm 2001, tôi đã xin nghỉ nghiên cứu một thời gian để về thăm họ.

And while I was busy working -- I was working on these colliding worlds, in the day.

Và hồi đó thì trong khi bận rộn nghiên cứu về việc va chạm của các vũ trụ,

But I learned that there was a desperate shortage of skills,

tôi nhận ra rằng có một sự thiếu hụt rất lớn về các kỹ năng,

especially mathematical skills, in industry, in government, in education.

đặc biệt là kỹ năng về toán học trong công nghiệp, chính phủ và giáo dục

Khả năng chế tạo và thử nghiệm mô hình đã trở nên cần thiết,

The ability to make and test models has become essential,

not only to every single area of science today,

không chỉ đối với mọi lĩnh vực khoa học ngày nay,

but also to modern society itself.

mà còn cần thiết cho chính xã hội hiện đại này nữa.

And if you don't have math, you're not going to enter the modern age.

Và nếu bạn không thông hiểu toán học, bạn sẽ không thể hòa nhập vào thời đại mới.

Vậy nên tôi có một ý tưởng này, một ý tưởng rất đơn giản.

So I had an idea. And the idea was very simple.

The idea was to set up an African Institute for Mathematical Sciences, or AIMS.

Ý tưởng là tôi sẽ thành lập một Viện Khoa học Toán học châu Phi, viết tắt là AIMS.

And let's recruit students from the whole of Africa,

Và sẽ tuyển toàn bộ học sinh, sinh viên ở châu Phi,

bring them together with lecturers from all over the world,

kết nối họ với những giảng viên trên toàn cầu,

và ta sẽ cố cung cấp cho họ một nền giáo dục tuyệt vời.

and we'll try to give them a fantastic education.

Với tư cách giáo sư Đại Học Cambridge, tôi quen với rất nhiều người.

Well, as a Cambridge professor, I had many contacts.

Và thật bất ngờ là họ ủng hộ tôi 100%.

And to my astonishment, they backed me 100 percent.

They said, "Go and do it,

Họ nói rằng: “Cứ làm đi,

and we'll come and lecture."

và chúng tôi sẽ đến Viện giảng dạy.”

Và tôi biết sẽ rất thú vị khi đưa các học sinh xuất sắc từ những đất nước này,

And I knew it would be amazing fun to bring brilliant students

from these countries -- where they don't have any opportunities -- together

mang chúng từ nơi mà chúng không có nhiều cơ hội,

đến với những giảng viên tốt nhất trên thế giới,

with the best lecturers in the world --

who I knew would come, because of the interest in Africa --

những người mà chắc chắn sẽ tham dự vì mối quan tâm đối với châu Phi,

and put them together and just let the sparks fly.

kết nối họ với nhau và để họ làm việc ăn ý cùng nhau.

Vậy nên chúng tôi đã mua lại một khách sạn bỏ hoang ở gần thị trấn Cape.

So we bought a derelict hotel near Cape Town.

Đó là khách sạn 80 phòng theo phong cách Deco Nghệ Thuật những năm 1920.

It's an 80-room Art Deco hotel from the 1920s.

The area was kind of seedy, so we got an 80-room hotel for 100,000 dollars.

Vì khu vực này khá bẩn nên chúng tôi đã mua lại với giá hời 100,000 USD.

It's a beautiful building. We decided we would refurbish it

Đó là một tòa kiến trúc đẹp mắt. Chúng tôi đã quyết định tân trang lại nó

and then put out the word:

và thông báo cho mọi người rằng:

we're going to start the best math institute in Africa

Chúng tôi sẽ thành lập Viện Toán học tốt nhất châu Phi.

in this hotel.

Well, the new South Africa is a very exciting country.

Nam Phi mới là một đất nước rất thú vị.

And those of you who haven't been there, you should go.

Với những ai chưa đến đó thì bạn nên đến tham quan một lần.

It's very, very interesting what's happening.

Nó thật sự rất, rất thú vị.

Và chúng tôi đã tuyển dụng một đội ngũ nhân viên tuyệt vời, đầy động lực.

And we recruited wonderful staff,

highly motivated staff.

The other thing that's happened, which was good for us, is the Internet.

Còn một chuyện giúp nhiều cho công việc, đó là mạng Internet.

Dù Internet ở khắp châu Phi rất đắt tiền,

Even though the Internet is very expensive all over Africa,

vẫn có hàng quán Internet khắp mọi nơi.

there are Internet cafes everywhere.

And bright young Africans are desperate to join the global community,

Và những thanh niên châu Phi sáng dạ mong mỏi hòa nhập vào cộng đồng quốc tế,

to be successful -- and they're very ambitious.

để đạt được thành công..., và họ rất có khát vọng.

They want to be the next Einstein.

Họ muốn trở thành một Einstein tiếp theo.

Và khi có thông tin rằng AIMS đã bắt đầu mở cửa,

And so when word came out that AIMS was opening,

it spread very quickly via e-mail and our website.

tin đó được lan truyền rất nhanh qua e-mail và trang web chúng tôi.

Chúng tôi nhận được rất nhiều đơn đăng ký học.

And we got lots of applicants.

Chúng tôi đã tạo nên AIMS như là một môi trường học tập 24 giờ,

Well, we designed AIMS as a 24-hour learning environment,

and it was fantastic to start a university from the beginning.

và thật tuyệt khi thành lập một ngôi trường Đại học từ thưở khai sơ.

You have to rethink, what is the university for?

Bởi vì bạn phải suy xét lại rằng ta xây dựng trường Đại học vì điều gì?

And that's really exciting.

Thật sự rất hứng thú.

So we designed it to have interactive teaching.

Chúng tôi đã tạo nên một phương pháp giảng dạy có tính tương tác.

No droning on at the chalkboard.

Không chỉ nhìn tới lui cái bảng đen.

We emphasize problem-solving, working in groups,

Chúng tôi chú tâm vào kỹ năng giải quyết vấn đề, làm việc nhóm,

every student discovering and maximizing their own potential

để cho mỗi học sinh đều tìm thấy và phát huy tối đa tiềm năng của mình

and not chasing grades.

chứ không phải chỉ đuổi theo điểm số.

Mọi người sống cùng nhau trong khách sạn - giảng viên lẫn sinh viên...

Everyone lives together in this hotel -- lecturers and students --

and it's not surprising at all to find an impromptu tutorial at 1 a.m.

Và cũng không có gì ngạc nhiên khi thấy một vụ phụ đạo tự phát lúc một giờ sáng.

The students don't usually leave the computer lab till 2 or 3 a.m.

Học sinh thường không rời máy tính cho đến 2 hay 3 giờ sáng

And then they're up again at eight in the morning.

Và sau đó thức dậy lúc 8 giờ.

Lectures, problem-solving and so on. It's an extraordinary place.

Bài thuyết trình, giải quyết vấn đề, v.v. Thật đúng là một nơi phi thường.

We especially emphasize areas of great relevance to Africa's development,

Chúng tôi đặc biệt chú tâm đến các vấn đề liên quan đến sự phát triển của châu Phi

because, in those areas, scientists working in Africa will have a competitive advantage.

Vì ở những mảng ấy,

các nhà khoa học làm việc tại châu Phi sẽ có lợi thế cạnh tranh hơn

They'll publish, be invited to conferences.

Họ sẽ công bố bài nghiên cứu, sẽ được mời đến các hội nghị.

They'll do well. They'll have successful careers.

Họ sẽ thăng tiến và có một sự nghiệp thành công hơn.

Và AIMS đã thực hiện những điều này rất tốt.

And AIMS has done extremely well.

Here is a list of last year's graduates, graduated in June,

Đây là danh sách những sinh viên đã tốt nghiệp vào tháng 6 năm ngoái,

and what they're currently doing -- 48 of them.

và những công việc hiện tại của 48 người này.

And where they are is indicated over here.

Và quê nhà của họ được ghi ra ở đây.

And where they've gone. So these are all postgraduate students.

Và nơi họ tới làm việc. Đây là toàn bộ những sinh viên đã tốt nghiệp.

And they've all gone on to master's and Ph.D. degrees in excellent places.

Họ đều đã học lên thạc sỹ, tiến sỹ ở những ngôi trường xuất sắc.

Ở Mỹ hay Anh, học phí cho một học sinh

Five students can be educated at AIMS

for the cost of educating one in the U.S. or Europe.

bằng với học phí cho năm học sinh ở AIMS

But more important, the pan-African student body

Quan trọng hơn cả, từng học sinh châu Phi chính là nguồn tài nguyên vô tận

is a continual source of strength, pride and commitment to Africa.

về sức mạnh, niềm tự hào và sự gắn bó đối với châu Phi.

We illustrate AIMS' progress by coloring in the countries of Africa.

Chúng tôi thể hiện sự phát triển của AIMS qua màu sắc của các quốc gia châu Phi.

So here you can see behind this list.

Bạn có thể thấy phía sau danh sách này.

When a county is colored yellow, we've received an application;

Quốc gia có màu vàng có nghĩa là chúng tôi đã nhận được đơn đăng ký.

orange, we've accepted an application; and green,

Màu cam có nghĩa là chúng tôi đã duyệt đơn đăng kí

Và màu xanh lá có nghĩa là sinh viên đã tốt nghiệp.

a student has graduated.

So here is where we were after the first graduation in 2004.

Đây là tiến trình của chúng tôi sau đợt tốt nghiệp đầu tiên vào năm 2004.

And we set ourselves a goal of turning the continent green.

Chúng tôi đặt mục tiêu rằng sẽ phủ xanh toàn bộ lục địa châu Phi.

So there's 2005, -6, -7, -8.

Và đây là tiến trình của năm 2005, 2006, 2007, 2008

(Applause)

We're well on the way to achieving our initial goal.

Chúng tôi đã đến rất gần mục tiêu ban đầu rồi.

We had some of the students filmed at home before they came to AIMS.

Có một vài sinh viên đã quay phim sẵn ở nhà trước khi họ đến AIMS.

And I'll just show you one.

Và tôi sẽ trình chiếu một trong số video đó cho các bạn.

Tendai Mugwagwa: My name is Tendai Mugwagwa.

Tendai: Tên tôi là Tendai Mugwagwa

I have a Bachelor of Science with an education degree.

Tôi có bằng Cử nhân Khoa học ngành Giáo dục.

I will be attending AIMS.

Và tôi sẽ đăng ký vào AIMS.

My understanding of the course is that it covers quite a lot.

Tôi biết rằng khóa học bao gồm rất nhiều lĩnh vực.

You know, from physics to medicine,

Bạn biết đấy, từ vật lý đến y học,

in particular, epidemiology and also mathematical modeling.

cụ thể là dịch tễ học và còn có mô phỏng toán học nữa.

Neil Turok: So Tendai came to AIMS and did very well.

Neil: Tendai đã nhập học vào AIMS và đã phát huy rất tốt.

And I'll let her take it from there.

Chúng ta chuyển sang cho Tendai giới thiệu tiếp nhé.

TM: My name is Tendai Mugwagwa

Tendai: Tên tôi là Tendai Mugwagwa

and I was a student at AIMS in 2003 and 2004.

Tôi đã từng học tại AIMS vào năm 2003 và 2004.

After leaving AIMS, I went on to do a master's in applied mathematics

Sau khi tốt nghiệp, tôi tiếp tục học lên thạc sĩ về môn Toán học ứng dụng

at the University of Cape Town in South Africa.

ở Đại học Cape Town ở Nam Phi.

After that, I came to the Netherlands

Sau đó, tôi đến Hà Lan,

where I'm now doing a Ph.D. in theoretical immunology.

nơi mà tôi đang theo học tiến sĩ về môn Lý thuyết miễn dịch học.

Professor: Tendai is working very independently.

Giáo sư: Tendai rất tự lập trong việc nghiên cứu.

She communicates well with the immunologists at the hospital.

Cô ấy rất thân thiện với các nhà miễn dịch học khác ở bệnh viện.

So all in all I have a very good Ph.D. student from South Africa.

Nói chung chúng tôi đã có một sinh viên học tiến sỹ rất tuyệt vời từ Nam Phi.

So I'm happy she's here.

Tôi mừng vì cô ấy đã đến đây.

NT: Another student in the first year of AIMS was Shehu.

Neil: Shehu là một sinh viên năm nhất khác của AIMS.

And he's shown here with his favorite high school teacher.

Đây là ảnh của cậu ấy với giáo viên Trung học ưa thích của cậu.

And then entering university in northern Nigeria.

Và sau đó cậu nhập học Đại học ở phía Bắc Nigeria.

And after AIMS, Shehu wanted to do high-energy physics,

Sau AIMS, Shehu muốn học tiếp về môn Vật lý năng lượng cao

nên cậu đã đến Đại học Cambridge.

and he came to Cambridge.

He's about to finish his Ph.D.,

Cậu ấy sắp tốt nghiệp khóa tiến sĩ rồi,

and he was filmed recently with someone you all know.

và gần đây cậu ta cũng đã quay đoạn phim với một người mà ai cũng biết.

Shehu: Và từ đó chúng ta mong là có thể

Shehu: And from there we will be able to,

hopefully, make better predictions and then we compare it

đưa ra những dự đoán chính xác hơn, rồi sau đó so sánh nó

to the graph and also make some predictions.

với biểu đồ và dự đoán kết quả.

Stephen Hawking: That is nice.

Stephen Hawking: Rất tốt.

NT: Here are the current students at AIMS. There are 53 of them

Neil: Đây là những sinh viên hiện tại của AIMS, gồm 53 người

from 20 different countries, including 20 women.

trong đó có 20 người là phụ nữ, đến từ 20 quốc gia khác nhau.

So now I'm going to get to my TED business.

Bây giờ tôi sẽ nói đến công việc ở TED của mình nhé.

Well, we had a party. This is Africa --

Chúng tôi đã tổ chức liên hoan,... ở châu Phi. Châu Phi rất biết tiệc tùng.

we have good parties in Africa. And last month, they threw a surprise party for me.

Tháng trước, họ tổ chức buổi tiệc bất ngờ dành cho tôi

Here's somebody you've seen already.

Và đây là những người mà các bạn đã gặp qua rồi.

(Applause)

(Vỗ tay)

I want to point out a few other exceptional people in this picture.

Tôi muốn chỉ ra một vài người đặc biệt khác trong bức ảnh này.

Đây là buổi tiệc của chúng tôi,

So, we were having a party,

as you can see they're completely eclipsing me at this point.

như bạn thấy, trong hình tôi hoàn toàn bị che khuuất.

This is Ezra. She's from Darfur.

Đây là Ezra đến từ Darfur.

She's a physicist, and somehow stays smiling,

Cô ấy là một nhà vật lý học.

Cô luôn tươi cười như thế dù cho bất cứ điều gì xảy ra ở quê nhà.

in spite of everything going on back home.

But she wants to continue in physics, and she's doing extremely well.

Cô ấy muốn theo đuổi ngành Vật lý học, và đã thể hiện bản thân cực kì tốt.

This is Lydia. Lydia is the first ever woman

Đây là Lydia, cô ấy là người phụ nữ đầu tiên

to graduate in mathematics in the Central African Republic.

tốt nghiệp ngành Toán học ở Cộng hòa Trung Phi.

And she's now at AIMS. (Applause)

Và hiện giờ cô ấy đang theo học ở AIMS. (Vỗ tay)

Bây giờ tôi sẽ nói về mong ước TED của tôi.

So now let me get to our TED wish.

Well, it's not my TED wish; it's our wish, as you've already gathered.

Cũng không hẳn là của riêng tôi về TED, bạn có thể thấy, là của tất cả mọi người.

And our wish has two parts:

Mong ước của chúng ta có hai phần:

one is a dream and the other's a plan. OK.

một là ước mơ, hai là kế hoạch. OK.

Our TED dream is that the next Einstein will be African. (Applause)

Ước mơ về TED của chúng tôi là tìm được người tiếp nối Einstein ở châu Phi.

(Vỗ tay)

Thông qua sự nỗ lực đạt đến đỉnh cao thiên tài,

In striving for the heights of creative genius,

we want to give thousands of people the motivation,

chúng tôi muốn truyền cho mọi người động lực,

the encouragement and the courage

sự động viên và lòng can đảm

to obtain the high-level skills they need to help Africa.

để đạt được những kỹ năng cần thiết để giúp châu Phi.

Among them will be not only brilliant scientists --

Trong số họ sẽ không chỉ có những nhà khoa học lỗi lạc...

Tôi chắc chắn thế, rút ra từ những gì đã quan sát được ở AIM...

I'm sure of that from what we've seen at AIMS --

Họ cũng sẽ là những Bill Gates, Sergey Brin và Larry Pages của tương lai.

they'll also be the African Gates, Brins and Pages of the future.

Well, I said we also have a plan. And our plan is quite simple.

Như tôi đã nói, kế hoạch của chúng tôi khá là đơn giản.

AIMS is now a proven model.

Hiện tại, AIMS là một dự án đã được công nhận.

And what we need to do is to replicate it.

Và những gì ta cần làm là nhân rộng nó.

We want to roll out 15 AIMS centers in the next five years, all over Africa.

Chúng tôi muốn triển khai thêm 15 trung tâm AIMS

trong vòng năm năm tới, trên khắp châu Phi.

Each will have a pan-African student body,

Mỗi trung tâm sẽ có một hội sinh viên châu Phi,

but specialize in a different area of science.

chuyên về những lĩnh vực khoa học khác nhau.

We want to use science to overcome the national and cultural barriers,

Chúng tôi muốn dùng khoa học để vượt qua những rào cản về quốc gia và văn hóa.

as it does at AIMS.

And we want to add elements to the curriculum.

Chúng tôi muốn đưa nhiều yếu tố vào chương trình học hơn.

We want to add entrepreneurship and policy skills.

Chúng tôi muốn thêm kỹ năng khởi nghiệp và chính trị.

The expanded AIMS will be a coherent pan-African institution,

Mô hình AIMS mở rộng sẽ là một học viện liên kết toàn châu Phi,

and its graduates will form a powerful network,

và những sinh viên đã tốt nghiệp sẽ tạo thành một mạng lưới mạnh mẽ,

working together for peace and progress across the continent.

họ sẽ làm việc cùng với nhau vì sự hòa bình và phát triển của châu lục.

Over the last year,

Trong năm ngoái,

we've been visiting sites in Africa,

chúng tôi đã đến thăm nhiều nơi ở châu Phi

looking at potential sites for new AIMS centers.

để tìm kiếm những vùng có tiềm năng cho trung tâm AIMS.

And here are the ones we've selected.

Và đây là những nơi mà chúng tôi đã chọn.

And each of these centers has a strong local team,

Và mỗi trung tâm đều có một đội ngũ nhân lực địa phương mạnh mẽ,

mỗi nơi đều rất xinh đẹp, rất thú vị,

each is in a beautiful place, an interesting place,

which international lecturers will be happy to visit.

các giảng viên quốc tế sẽ rất vui khi được đến đây.

And our partners across Africa are extremely enthusiastic about this.

Và những đối tác ở châu Phi của chúng tôi đều rất nhiệt tình.

Everyone wants an AIMS center in their country.

Ai cũng muốn có một trung tâm AIMS ở quốc gia của họ.

And last November,

Trong tháng 11 vừa rồi,

the conference of all the African ministers of science and technology,

hội nghị các Bộ trưởng về Khoa học và Công nghệ châu Phi được tổ chức ở Mombasa

held in Mombasa, called for a comprehensive plan to roll out AIMS.

kêu gọi một kế hoạch toàn diện để mở rộng AIMS.

So we have political support right across the continent.

Chúng tôi có được sự ủng hộ về chính trị trên khắp lục địa.

It won't be easy.

Nhưng sẽ còn rất nhiều khó khăn.

Ở mỗi một khu vực sẽ có rất nhiều thử thách.

At every site there will be huge challenges.

Local scientists must play leading roles

Những nhà khoa học địa phương phải đóng vai trò tiên phong

and governments must be persuaded to buy in.

và ta cần phải thuyết phục được chính phủ.

Conditions are very difficult,

Điều kiện thì rất khó khăn,

but we cannot afford to compromise on those principles which made AIMS work.

nhưng chúng tôi đã có thể thỏa hiệp dựa trên nguyên tắc hoạt động của AIMS.

Chúng ta có thể tóm gọn như thế này:

And we summarize them this way:

the institutes have got to be relevant, innovative,

Các học viện phải phù hợp, mới lạ, tiết kiệm chi phí và chất lượng cao. Tại sao?

cost-effective and high quality. Why?

Because we want Africa to be rich.

Vì chúng tôi muốn châu Phi trở nên giàu có.

Easy to remember the basic rules we need.

Sẽ khá dễ dàng nhớ những nguyên tắc cơ bản mà ta cần.

Nói tóm lại, những người duy nhất có thể phát triển được châu Phi

So, just in ending, let me say the only people who can fix Africa

are talented young Africans.

chính là những thế hệ thanh niên Châu Phi.

Qua việc tìm tòi và nuôi dưỡng những tiềm năng sáng tạo của họ,

By unlocking and nurturing their creative potential,

we can create a step change in Africa's future.

chúng ta có thể tửng bước thay đổi tương lai của châu Phi.

Over time, they will contribute to African development

Dần dần, họ sẽ góp phần vào sự phát triển của châu lục

và vào nền khoa học đến tầm cao mà ta chỉ có thể tưởng tượng.

and to science in ways we can only imagine.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)